Zeszyty Naukowe
Instytutu Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ Polskiej Akademii Nauk
nr 88, rok 2014
Cezary BACHOWSKI*, Jan KUDE£KO**
Œwiatowy rynek geologicznych projektów eksploracyjnych metali nie¿elaznych po kryzysie 2008 r.
Streszczenie: W artykule omówiono sytuacjê na rynku metali nie¿elaznych, zdominowanym przez metale pod- stawowe i z³oto, po zapaœci ekonomicznej œwiatowej gospodarki w 2008 r. Zwrócono uwagê na cykliczny charakter wielkoœci bud¿etów eksploracyjnych analizowanych surowców, koncentruj¹c siê na cyklach koniun- kturalnych w latach 1997–2008 i 2008–2012. Pokazano siln¹ korelacjê cyklu zmian bud¿etów na poszukiwanie i rozpoznawanie z³ó¿ metali nie¿elaznych z ich cen¹, reprezentowan¹ przez miedŸ. MiedŸ stanowi oko³o 65%
wartoœci rynku metali podstawowych, posiada te¿ tzw. cenê œwiatow¹, ustalon¹ w obrocie rynkowym na gie³dach o zasiêgu miêdzynarodowym, dziêki czemu jest dobrym wskaŸnikiem kondycji rynku metali nie-
¿elaznych. W opracowaniu szczegó³owo przeanalizowano geograficzne kierunki inwestycji przedsiêbiorstw górniczych w poszukiwanie i rozpoznawanie z³ó¿ rud metali w 2013 r., a tak¿e omówiono prognozowany trend rynku na najbli¿sze lata. Wskazano na dominuj¹c¹ rolê du¿ych rozwijaj¹cych siê pañstw z grupy BRICS (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny, RPA), ze szczególnym naciskiem po³o¿onym na Chiny, w kszta³towaniu œwia- towej polityki cen metali.
S³owa kluczowe: rynek metali podstawowych i z³ota, œwiatowy bud¿et eksploracyjny, ceny miedzi, cykl koniunkturalny, model zale¿noœci liniowej, wspó³czynnik determinacji R2
The global market for geological exploration projects of non-ferrous metals after the crisis of 2008
Abstract: Situation on non-ferrous metals market, which is dominated by base metals and gold, after the collapse of the world economy in 2008, has been discussed in the paper. The attention was paid on periodical nature of exploration budgets, focusing on 1997–2008 and 2008–2012 cycles. Strong correlation of nonferrous metals exploration and prospection budgets and their prices, represented by copper, has been shown. Copper has 65% share in base metals market value, and also has so called “world price”. Therefore it is a good indicator of
* Dr, KGHM Polska MiedŸ SA, Lubin, e-mail: c.bachowski@kghm.pl
** Dr hab. in¿., KGHM CUPRUM sp. z o.o. CBR, Wroc³aw.
non-ferrous metals market conditions. Detailed analyses of geographical directions of mining companies exploration and prospection investments in 2013 were presented in the study as well as the predicted market trend for the next years. The dominating role of big developing countries – BRICS group (Brazil, Russia, India, China, South Africa), with special attention paid on China, on policy of world metals price determination, were discussed.
Key words: base metals and gold market, world exploration budget, copper prices, economic cycle, model of linear dependence, R2determination coefficient
Wprowadzenie
W latach 2002–2008 mia³ miejsce bezprecedensowy wzrost cen metali podstawowych, z wyró¿niaj¹c¹ siê miedzi¹, stanowi¹c¹ wartoœciowo ponad 65% wartoœci tego rynku. W œlad za tym nast¹pi³ dynamiczny wzrost nak³adów na poszukiwanie i rozpoznawanie z³ó¿, który dla surowców nieenergetycznych (z wy³¹czeniem rud ¿elaza) wyniós³ – w okresie od dna cyklu koniunkturalnego w 2002 r. do jego szczytu w 2008 r. – a¿ 670%! Czwarty kwarta³ 2008 r. by³ pocz¹tkiem okresu gwa³townej zapaœci cen metali, szczególnie tych posia- daj¹cych tzw. ceny rynkowe. W œlad za tym, w pierwszej po³owie 2009 r. nast¹pi³y ponad 40% ciêcia wielkoœci œwiatowych bud¿etów eksploracyjnych (Bachowski i Kude³ko 2012).
Pod³o¿em rozpoczynaj¹cego siê wówczas kryzysu nie by³a jednak nadpoda¿ metali na gie³dach surowcowych, ale rozregulowanie œwiatowego rynku poprzez wstrzymanie kredy- towania przez banki sektora przemys³u konsumuj¹cego surowce mineralne (Bachowski i in.
2009). Druga po³owa roku 2009 przynios³a ponowne o¿ywienie na rynku surowcowym i wzrost indeksów aktywnoœci gospodarczej. W sumie po krótkotrwa³ym okresie bessy finansowanie transakcji na rynku surowców nieenergetycznych wróci³o w roku 2010 do poziomu z roku 2007. Kolejne 2 lata, tj. rok 2011 i 2012, by³y okresem dynamicznego wzrostu wielkoœci œwiatowych wydatków na poszukiwanie i rozpoznawanie z³ó¿ rud metali nie¿elaznych, pod¹¿aj¹cego za równie dynamicznym wzrostem cen metali, z miedzi¹ na czele. Rok 2012, z rekordowym w ca³ej historii rynku œwiatowym bud¿etem eksploracyjnym metali nie¿elaznych by³ jednoczeœnie rokiem szczytu cyklu koniunkturalnego tych bu- d¿etów, po którym odnotowano gwa³towny i znacz¹cy (poni¿ej poziomu z 2011 r.) spadek w roku 2013 (tab. 1).
Du¿e znaczenie dla pozyskiwania surowca ma dywersyfikacja geograficzna poszukiwañ nowych z³ó¿. Ilustracj¹ kierunków zainteresowania inwestorów w bran¿y surowców nie- energetycznych, w okresie od dna cyklu koniunkturalnego w 2002 r. do jego szczytu w 2008 r. i w kolejnym cyklu od szczytu w 2008 r. do szczytu w 2012 r., jest rysunek 1.
W ca³ym analizowanym okresie gros wydatków na eksploracjê przypada³o niezmiennie na Amerykê £aciñsk¹ (ze sta³¹ tendencj¹ wzrostow¹ w kolejnych latach), Kanadê (z tendencj¹ spadku wielkoœci œrodków w kolejnych latach) i Afrykê, która w 2012 r. po raz pierwszy zdystansowa³a Kanadê.
1. Trendy œwiatowego rynku metali nie¿elaznych po zapaœci ekonomicznej gospodarki w 2008 r.
Niniejsza praca zawiera bie¿¹c¹ ocenê sytuacji rynku metali nie¿elaznych (metale pod- stawowe, z³oto, platynowce i tzw. inne metale), diamentów i uranu, bêd¹c tak¿e prób¹ prognozy tego rynku w kolejnych latach. Autorzy artyku³u wielokrotnie podnosili problem trudnoœci w pozyskaniu informacji o rzeczywistej wielkoœci nak³adów przeznaczanych przez
TABELA 1. Szacunkowe bud¿ety z przeznaczeniem na eksploracjê rud metali nie¿elaznych w latach 1990–2013 TABLE 1. Estimated non-ferrous metals ores exploration budgets in 1990–2013
Rok Szacunkowa kwota bud¿etu [mld USD]
Zmiana % w stosunku do roku poprzedniego
Zmiana w stosunku do roku poprzedniego [mld USD]
2013 15,20 –29,3 –6 300
2012 21,50 +31,9 +5 200
2011 16,30 +51,6 +5 550
2010 10,75 +28,0 +2 350
2009 8,40 –38,9 –5 350
2008 13,75 +37,5 +3 750
2007 10,00 +40,8 +2 900
2006 7,10 +44,9 +2 200
2005 4,90 +28,9 +1 100
2004 3,80 +58,3 +1 400
2003 2,40 +26,3 +500
2002 1,90 –13,6 –300
2001 2,20 –15,4 –400
2000 2,60 –7,1 –200
1999 2,80 –24,3 –900
1998 3,70 –28,8 –1 500
1997 5,20 +13,0 +600
1996 4,60 +13,0 +1 100
1995 3,50 +12,9 +400
1994 3,10 +24,0 +600
1993 2,50 +25,0 +500
1992 2,00 –9,1 –200
1991 2,20 +15,8 +300
1990 1,90 +5,6 +100
ród³o: opracowanie w³asne na podstawie MEG 2011, SNL (dawniej MEG) 2013, 2014
spó³ki geologiczne i górnicze na prospekcjê z³o¿ow¹ i eksploracjê (Bachowski i Kude³ko 2012; Bachowski i in. 2009). Dane udostêpniane wprost przez przedsiêbiorstwa górnicze (raporty kwartalne i roczne kompanii surowcowych, witryny internetowe, materia³y pro- mocyjne i reklamowe) b¹dŸ dane poœrednie, publikowane w periodykach z zakresu gór- nictwa i geologii, materia³ach konferencyjnych i przegl¹dach gospodarczych, s¹ przewa¿nie niepe³ne i obarczone dowolnoœci¹ interpretacji. Informacje podawane przez firmy audy- torskie, doradcze i konsultingowe s¹ czêsto niekompletne, a cytowane wielkoœci znacz¹co ró¿ni¹ siê miêdzy sob¹. Taka sytuacja wymusza korzystanie ze specjalistycznych baz danych i opracowañ, czêsto za doœæ wysok¹ op³at¹. Równie¿ i one przyjmowane s¹ z zastrze¿eniami przez firmy audytorskie, zw³aszcza w zakresie dowolnoœci interpretowania przez firmy górnicze danych Ÿród³owych w zakresie standaryzacji materia³u faktograficznego, metodyki obliczeñ i sposobu udostêpniania informacji o wielkoœci zasobów, nazewnictwa i kwali- fikacji kosztów.
Bior¹c pod uwagê powy¿sze fakty, autorzy artyku³u – wzorem przegl¹dów rynku, które wykonali w latach ubieg³ych – wykorzystali do analizy g³ównie specjalistyczn¹ bazê danych Corporate Exploration Strategies (CES) kanadyjskiej firmy analitycznej SNL (dawniej Metals Economics Group), opracowywan¹ ka¿dego roku wed³ug tych samych za³o¿eñ i regu³, co sprawia ¿e dane publikowane w kolejnych latach s¹ porównywalne (SNL 2014).
Weryfikacja materia³ów SNL oparta by³a na publikacjach Mining Journal, Metal Bulletin,
Rys. 1. Rozk³ad procentowy wydatków na poszukiwania z³ó¿ kopalin nieenergetycznych, bez rud ¿elaza, wed³ug regionów poszukiwañ 2003–2012 r.
ród³o: SNL 2013
Fig. 1. The percentage of expenditures on non-energy raw materials exploration, excluding iron ore, by region, between 2003–2012
dostêpnych w sieci opracowaniach analitycznych dotycz¹cych rynku metali podstawo- wych, z³ota, platynowców i metali ziem rzadkich oraz witrynach internetowych firm sektora metali nie¿elaznych. Podstaw¹ wykonywanych przez SNL/MEG szacunków sumary- cznych bud¿etów eksploracyjnych metali nie¿elaznych s¹ informacje zbierane w formie ankiet od firm bran¿y górniczej i geologicznej z ca³ego œwiata. Kryterium kwalifikacji respondentów do badania jest deklaracja posiadania wyodrêbnionych bud¿etów na poszu- kiwania z³ó¿ w wysokoœci przynajmniej 100 tys. USD. Prowadzone w ramach programu CES badania obejmuj¹ oko³o 95% rynku. W kolejnym, analizowanym przez autorów publikacji roku 2013, badaniem objêto ponad 3500 przedsiêbiorstw, a ich sumaryczny bud¿et eksploracyjny zamkn¹³ siê kwot¹ 14,4 mld USD. Dodaj¹c pozosta³e 5% firm, które nie udzieli³y informacji, uzyskano szacunkowy bud¿et w wysokoœci 15,2 mld USD. Chocia¿
rudy ¿elaza nie s¹ zwyczajowo przedmiotem zainteresowania analityków opracowuj¹cych coroczny raport CES, to jednak ze wzglêdu na rosn¹ce znaczenie tego surowca, w ostatnich latach (od 2011 r.), informacja dotycz¹ca rud Fe jest równie¿ podawana w opracowaniach SNL. Uwzglêdniaj¹c te dodatkowe wydatki na poszukiwanie i rozpoznawanie z³ó¿, bud¿et roku 2012 r. wzrós³by do kwoty 28,9 mld, a roku 2013 do 17,4 mld USD.
Po bardzo dobrym dla firm geologicznych i górniczych roku 2012, zakoñczonym naj- wy¿sz¹ w historii wielkoœci¹ sumarycznych œwiatowych bud¿etów eksploracyjnych metali podstawowych, z³ota, platynowców i metali ziem rzadkich w kwocie 21,5 mld USD, znacz¹ce ograniczenie (o oko³o 30% w stosunku do poprzedniego roku) szacunkowych bud¿etów eksploracyjnych metali nie¿elaznych w 2013 r. (SNL 2013) rozpoczê³o fazê spadku nowego cyklu (rys. 2). Od kwietnia 2013 r., w œlad za utrzymuj¹cym siê trendem spadkowym cen metali na gie³dach œwiatowych, inwestorzy stawali siê coraz bardziej ostro¿ni, a problemy z pozyskaniem finansowania kapita³em obcym zmusi³y szereg firm do zweryfikowania swoich programów prac eksploracyjnych. W kolejnych kwarta³ach 2013 r.
inwestorzy rynku byli jeszcze mniej sk³onni do finansowania bran¿y prac poszukiwawczych i w rezultacie ³¹czny bud¿et eksploracyjny spad³ do kwoty 15,2 mld USD. Ograniczenie zapotrzebowania na surowce mineralne, obni¿ka cen metali na gie³dach œwiatowych i wzrost zapasów spowodowa³y koniecznoœæ szukania przez przedsiêbiorców górniczych rezerw kosztowych. Jak zawsze w takich przypadkach pierwszym poci¹gniêciem jest ograniczanie wydatków na poszukiwanie i rozpoznawanie z³ó¿ kopalin. Okres dekoniunktury na rynku gospodarczym jest czasem ograniczonego finansowania przez banki i spadku zainte- resowania akcjonariuszy sektorem eksploracji z³ó¿. Dotyka to w pierwszej kolejnoœci firmy typu Junior. Poniewa¿ zdecydowana wiêkszoœæ ma³ych firm zajmuj¹cych siê eksploracj¹ nie generuje przychodów z produkcji górniczej kopalñ, ich dzia³alnoœæ bazuje na kapitale obcym. Zazwyczaj szukaj¹ one Ÿróde³ finansowania swoich prac w kapitale akcyjnym, a ich kondycja finansowa w du¿ej mierze zale¿y od warunków rynkowych i zainteresowania inwestorów, które z kolei kszta³tuje siê na podstawie bie¿¹cych i prognozowanych cen metali. Po gwa³townym za³amaniu siê koniunktury gospodarczej pod koniec 2008 r. kon- dycja rynku odbudowa³a siê znacznie szybciej ni¿ przewidywa³a to wiêkszoœæ teoretyków.
Warunki ekonomiczne zaczê³y siê poprawiaæ ju¿ w drugiej po³owie 2009 r., dziêki po- strzeganiu lokat w z³oto i metale podstawowe jako bezpiecznego schronienia dla wolnych œrodków na rynku. Silne wsparcie ze strony inwestorów pozwoli³o szczególnie firmom Junior osi¹gn¹æ wzrost bud¿etów na poszukiwania w latach 2010 i 2011 o 8 mld USD/r.
Jednak w drugiej po³owie 2012 r. inwestycje w ga³êziach przemys³u konsumuj¹cych
surowce mineralne zaczê³y ponownie ulegaæ zmniejszeniu, zmuszaj¹c wiele ma³ych firm prospekcyjnych do redukowania programów prac poszukiwawczych. Inercj¹ entuzjazmu pierwszego pó³rocza ca³a bran¿a firm prowadz¹cych prace eksploracyjne osi¹gnê³a jeszcze rekordowy, historyczny wynik 21,5 mld USD, ale nie podsycana ju¿ przez rosn¹ce ceny z³ota hossa skoñczy³a siê, ponownie ograniczaj¹c dostêp firm Junior do kapita³u. Spowodowa³o to kolejn¹ zapaœæ w 2013 r. i obni¿enie kwoty bud¿etów na poszukiwania z³ó¿ rud metali nie¿elaznych do poziomu ni¿szego ni¿ w roku 2011. Utrzymuj¹ce siê niskie notowania cen z³ota i miedzi w pierwszym pó³roczu 2014 r. nie wró¿¹ sukcesów rynkowi poszukiwañ w bie¿¹cym roku. Wêkszoœæ ma³ych firm jest zmuszonych do dalszych znacznych ogra- niczeñ swojej aktywnoœci, koncentruj¹c siê na swoich wiod¹cych projektach, obarczonych mniejszym ryzykiem niepowodzenia. Niektóre firmy zawieraj¹ doraŸne alianse, komasuj¹c œrodki na realizacjê „pewnych” inwestycji, podczas gdy inni zwalniaj¹ wiêkszoœæ personelu i w stanie uœpienia czekaj¹ na powrót hossy.
Przedstawiony wykres (rys. 2) obrazuje wielokrotnie podnoszony w piœmiennictwie i przez autorów artyku³u (Bachowski, Kude³ko 2013a i 2013b; Bachowski i in. 2009;
Szama³ek 2008) cykliczny charakter wielkoœci nak³adów inwestycyjnych na poszukiwanie i rozpoznawanie z³ó¿ kopalin nieenergetycznych i ich siln¹ korelacjê z rynkowymi cenami miedzi. Typowy cykl koniunkturalny pokazany zosta³ na rysunku 3.
Rys. 2. Szacunkowe wydatki na eksploracjê kopalin nieenergetycznych na tle cen miedzi, lata 1993–2013
ród³o: opracowanie w³asne na podstawie SNL 2013, 2014
Fig. 2. The estimated expenditures on the exploration of non-energy raw materials in relation to copper price, 1993–2013
Na uwagê zas³uguje ca³kowicie odmienny charakter dwóch analizowanych cykli bud¿e- tów eksploracyjnych – pierwszego, zaczynaj¹cego siê szczytem w 1997 r. i koñcz¹cego siê w 2008 r., z dnem w 2002 r. oraz drugiego, zaczynaj¹cego siê szczytem w 2008 r. i koñ- cz¹cego szczytem w 2012 r., z dnem w 2009 r. Pierwszy z omawianych cykli jest typowym 11-letnim cyklem Juglara, z d³ug¹ 5-letni¹ faz¹ spadku i 6-letni¹ faz¹ wzrostu. Drugi z omawianych cykli ma zaledwie jednoroczn¹ fazê spadku, w roku 2013 i krótsz¹ 4-letni¹ (2009–2012), ale bardzo dynamiczn¹ fazê wzrostu. Cykle krótsze, o przeciêtnym okresie trwania wynosz¹cym œrednio 3,5 roku, lansowane by³y przez Kitchina, który ich przyczyn upatrywa³ w zmianach stanu zapasów na rynku (Jankowski 1995). W odniesieniu do cyklu cen miedzi, podobnie jak to mia³o miejsce w opisywanym wczeœniej (Szama³ek 2008) cyklu 1996–2007, gdzie obserwowano jednoroczne wyprzedzenie szczytów cyklu cen w stosunku do szczytów cyklu bud¿etów, równie¿ w drugim z analizowanych okresów obserwuje siê wyprzedzaj¹c¹ fazê spadku cen Cu po szczycie w 2007 r., w stosunku do szczytu cyklu bud¿etów w 2008 r., rozpoczynaj¹cego fazê spadkow¹ tego cyklu. WyraŸnie zaznaczone dna cykli bud¿etów i cen miedzi w 2009 r. pokrywaj¹ siê. Obserwuje siê natomiast zgodne z oczekiwaniami jednoroczne wyprzedzenie szczytu cen Cu w 2011 r., w stosunku do szczytu cyklu bud¿etów w 2012 r. OpóŸnienie czasowe pomiêdzy najwy¿szym poziomem uzyskiwanych cen surowców w cyklu a maksymalnymi nak³adami na poszukiwania geolo- giczne wynikaj¹ z czasu niezbêdnego na wykonanie analiz rynku oraz uzyskanie przez decydentów pewnoœci co do trwa³oœci trendu wzrostu cen i spodziewanego utrzymywania siê przez d³u¿szy czas wysokiego poziomu cen sprzedawanych surowców, przed podjêciem decyzji inwestycyjnych. Znacznie krótsze jest opóŸnienie czasowe den szczytów cykli bud¿etów eksploracyjnych w stosunku do den cykli cen miedzi, w koñcowym etapie faz spadkowych cykli. Jest to zwi¹zane z poszukiwaniem oszczêdnoœci kosztowych firmy,
Rys. 3. Typowy cykl koniunkturalny
ród³o: Bureau for Investment and Economic Cycles, 2006 Fig. 3. Typical economic cycle
wystêpuj¹cych w sytuacji szybkiego tempa spadku cen surowca i zysku. Wówczas bowiem decyzje zarz¹dów firm o zmniejszaniu nak³adów na prace geologiczne s¹ podejmowane szczególnie chêtnie i szybko, z wyprzedzaj¹c¹ w stosunku do tempa rozwoju recesji g³êbo- koœci¹ ciêæ bud¿etowych (Szama³ek 2008).
Ilustracj¹ statystycznych zale¿noœci badanych zmiennych (cykli bud¿etów metali nie-
¿elaznych i cyklu cenowego miedzi) s¹ wykresy na rysunkach 4 i 5. Autorzy wyznaczyli modele zale¿noœci liniowych i nieliniowych oraz funkcjê korelacji wzajemnych, ukazu- j¹cych si³ê liniowego zwi¹zku pomiêdzy wartoœciami badanych zmiennych dla kolejnych przesuniêæ czasowych (lat), miêdzy pomierzonymi wartoœciami zmiennych (wartoœci prze- suniêcia czasowego oznaczone s¹ symbolem lag). Jako miarê dobroci dopasowania modeli teoretycznych do danych empirycznych przyjêto wspó³czynnik determinacji R2. Okreœlone
Model liniowy: B = -0.78 + 4.03 C R*2 = 86.7% (+)
Budet[mldUSD]¿
Cena Cu [USD/lb]
0 1 2 3 4 5
0 4 8 12 16 20 24
Cena Cu [USD/lb]
Budet[mldUSD]¿
Model nieliniowy: R*2=90.7%
B = (1,08 + 0.72 C)*2
0 1 2 3 4 5
0 4 8 12 16 20 24
o
Rys. 4. Korelacja: cena Cu [$/lb] a bud¿et eksploracyjny dla metali nie¿elaznych, lata 1993–2013 Fig. 4. Correlation: Cu price [$/lb] and non-ferrous metals exploration budget, 1993–2013
modele zale¿noœci opisano za pomoc¹ równañ matematycznych i zilustrowano wykresami, do których do³¹czono linie wyznaczaj¹ce przedzia³y ufnoœci dla modelu, przy poziomie prawdopodobieñstwa 95%. Zarówno model liniowy, jak i model nieliniowy wskazuj¹ na siln¹ korelacjê cyklu cen miedzi z cyklem bud¿etów eksploracyjnych, na poziomie wspó³- czynnika determinacji R2, wynosz¹cym oko³o 90%. Najlepsze dopasowanie wykresów cykli w analizie korelacji wzajemnej wystêpuje przy przesuniêciu czasowym lag = 0.
Na podstawie obserwacji ga³êzi przemys³u zu¿ywaj¹cych miedŸ mo¿na wskazaæ cechy charakterystyczne miêdzynarodowego rynku miedzi w poszczególnych fazach koniunktury gospodarczej (Kulczycka 1998). Podczas fazy o¿ywienia lub rozkwitu gospodarczego nastêpuje rozwój budownictwa, motoryzacji, energetyki i ³¹cznoœci, a wiêc przemys³ów konsumuj¹cych miedŸ. Nasila siê wówczas popyt na ten surowiec, wzrasta wielkoœæ zakupów, a przez to zmniejszaj¹ siê jego zapasy na gie³dach. Stymuluje to wzrost wydobycia kopaliny, wielkoœci jej produkcji, a tak¿e wydatków na poszukiwanie i rozpoznawanie z³ó¿.
Z kolei pogarszanie siê koniunktury powoduje spadek zapotrzebowania na surowiec i wy- przeda¿ zapasów, istnieje bowiem uzasadniona obawa, ¿e nast¹pi zmniejszenie popytu i obni¿ka cen towarów wytwarzanych z udzia³em miedzi. Tak wiêc wczeœniejszy zakup surowca po wy¿szej cenie przyniós³by producentowi wyrobów z miedzi stratê zamiast zysku.
Obni¿ka poziomu zakupów na zapas nastêpuje zazwyczaj znacznie wczeœniej ni¿ spadek ogólnej aktywnoœci gospodarczej. St¹d uznaje siê (Kulczycka 1998), ¿e spadek zapasów œwiadczy o przechodzeniu do fazy rozkwitu gospodarki, w której nastêpuje wzrost cen i na odwrót, wzrost zapasów jest prognostykiem dekoniunktury na rynku. Jednak wœród ana- lityków rynku metali coraz czêœciej pojawiaj¹ siê w¹tpliwoœci, czy notowania metali pod- stawowych, a przede wszystkim miedzi, nadal s¹ czytelnym indykatorem sytuacji na glo- balnych rynkach gospodarczych (Joshi 2014)? Nieujawnione, zgromadzone przez Chiny w 2012 r. du¿e zapasy czerwonego metalu wprowadzone z opóŸnieniem do obrotu rynkowe-
Bud et - Ceny Cu¿
-8 -6 -4 -2 0 2 4 6 8
lag -1
-0,6 -0,2 0,2 0,6 1
Crosscorrelations
Rys. 5. Funkcja korelacji wzajemnej ceny Cu [$/lb] i bud¿etu eksploracyjnego metali nie¿elaznych, lata 1993–2013
Fig. 5. Crosscorrelation of Cu price [$/lb] and non-ferrous metals exploration budget,1993–2013
go mog¹ znacz¹co obni¿yæ jego notowania, pomimo utrzymuj¹cego siê zapotrzebowania rynku na metale. Potê¿ny gracz, jakim s¹ dzisiaj Chiny, dysponuj¹cy zapasem wolnego kapita³u rzêdu bilionów USD, mo¿e pozwoliæ sobie na grê rynkow¹, odbiegaj¹c¹ od opi- sanych wy¿ej regu³ ekonomii.
2. Co przyniós³ rok 2013?
Znacz¹cy spadek wydatków na eksploracjê w 2013 r., do poziomu ni¿szego ni¿ w roku 2011, odnotowano we wszystkich regionach œwiata z Ameryk¹ £aciñsk¹ i Kanad¹ na czele.
Ameryka £aciñska nadal pozostawa³a najbardziej popularnym obszarem poszukiwañ, przy- ci¹gaj¹c 27% globalnej kwoty wydatków na eksploracjê (rys. 6). O wyniku tym przes¹dzi³y prace geologiczne prowadzone w szeœciu pañstwach: Meksyku, Chile, Peru, Brazylii, Ko- lumbii i Argentynie. Z³oto, podobnie jak to mia³o miejsce w trzech wczeœniejszych latach, pozostawa³o g³ównym celem poszukiwañ w Ameryce Po³udniowej i Œrodkowej. Jedno- czeœnie znacz¹co (do 40% udzia³u w globalnej kwocie wydatków) wzrós³ udzia³ metali podstawowych, po najgorszym od koñca lat 1990-tych roku 2012. Kraje Eurazji uplasowa³y siê na drugim miejscu rankingu; niekwestionowanymi liderami stawki by³y Rosja i Chiny oraz cztery inne kraje: Kazachstan, Turcja, Szwecja i Finlandia, z których ka¿dy przyci¹gn¹³ ponad 70 mln dolarów w bud¿etach na poszukiwania. Po raz pierwszy od 2009 roku Rosja uruchomi³a ponad 30% œrodków ca³ego regionu, ponownie plasuj¹c siê na pierwszej pozycji zestawienia. Podobnie, jak w przypadku Ameryki £aciñskiej, z³oto zdominowa³o tu metale podstawowe. Afryka spad³a w tym zestawieniu z drugiego miejsca w 2012 r. na trzeci¹ pozycjê, z udzia³em w rynku w wysokoœci 16% œwiatowego bud¿etu na poszukiwania.
G³ównymi obszarami zainteresowania inwestorów by³y: Demokratyczna Republika Konga (DRK), Burkina Faso, RPA, Zambia i Ghana. Nadal koncentrowano siê na z³ocie w Afryce Zachodniej (Burkina Faso) oraz na metalach podstawowych w DRK i Zambii. Sumaryczne bud¿ety metali nie¿elaznych spad³y zaledwie o 14% w stosunku do roku 2012, zwiêkszaj¹c ich udzia³ w ogólnej kwocie bud¿etów z 22% do 27%. Najwiêksze ze wszystkich regionów ograniczenie wydatków na eksploracjê (o 41%) odnotowano w Kanadzie, która spad³a w rankingu na 4 miejsce, z udzia³em 13% w œwiatowym bud¿ecie. Prowincja Ontario zgromadzi³a 31% kanadyjskich bud¿etów eksploracyjnych, nastêpna by³a British Columbia z 17% udzia³em w regionie. Spadek wydatków na poszukiwanie z³ota by³ proporcjonalnie mniejszy ni¿ dla innych metali, podnosz¹c procentowy udzia³ tego metalu w ca³kowitym bud¿ecie eksploracyjnym Kanady z 49% w 2012 r. do 52%. Australia zgromadzi³a 13%
ca³kowitych wydatków na poszukiwania w 2013 r. i utrzyma³a pi¹te miejsce w zestawieniu.
Magnesem przyci¹gaj¹cym inwestorów by³o zapowiedziane przez australijskiego premiera Tony Abbotta zniesienie podatku od dzier¿awy z³ó¿ kopalin mineralnych i podatku od emisji dwutlenku wêgla. Zachodnia Australia niezmiennie by³a najpopularniejszym rejonem po- szukiwañ (54% wydatkowanych œrodków) w skali ca³ego kraju. Z³oto pozostawa³o naj- wa¿niejszym celem poszukiwañ, jego bud¿et zmniejszy³ siê co prawda o 21%, ale udzia³ z³ota w ³¹cznych wydatkach na prospekcjê wzrós³ z 43% w 2012 r. do 45%. Œrodki wydatkowane na poszukiwania miedzi i z³ota w Stanach Zjednoczonych uplasowa³y ten kraj na szóstym miejscu na œwiecie, przed wyspami Pacyfiku. Najwiêkszy udzia³ w bud¿ecie mia³ stan Nevada (41%), a trzy stany: Nevada, Arizona i Alaska zgromadzi³y ³¹cznie 68%
œrodków. Preferowanym celem eksploracji nadal by³o z³oto, chocia¿ spadek planowanych wydatków obni¿y³ jego udzia³ w sumarycznym bud¿ecie kraju do 50%, z 54% w 2012 r.
Wielkoœæ wydatków na metale podstawowe spad³a o 28%, rok do roku, jednak ich udzia³ w ca³kowitym bud¿ecie USA wzrós³ do 36%, z 31% w 2012 r. Wyspy Pacyfiku, z Papu¹ Now¹ Gwine¹, Indonezj¹ i Filipinami na czele, zgromadzi³y 7% ca³oœci œwiatowych bud¿e- tów eksploracyjnych. Œrodki te wydatkowano g³ównie na poszukiwanie z³ota – 55% i metali podstawowych – 41% (SNL 2014).
3. Prognoza na koniec 2014 r.
Najnowsze badania NSL (NSL 2014) wskazuj¹, ¿e wiele firm, którym uda³o siê pozyskaæ fundusze na poszukiwanie, odnotowa³o znacz¹cy wynik w pierwszym pó³roczu 2014 r.
Dostêpnoœæ w okresie rynkowej bessy i korzystne dla inwestorów niskie ceny za pracê specjalistycznych firm wiertniczych, geofizycznych, dokumentacyjnych i laboratoriów ana- litycznych, prze³o¿y³y siê na wielkoœæ pozyskanej informacji geologicznej o z³o¿ach i udokumentowanie znacz¹cej iloœci nowych zasobów (Bachowski i Kude³ko 2013b). Pra- wid³owoœci¹ okresu bessy na rynku surowcowym jest zmiana relacji dystrybucji œrodków pomiêdzy rodzajami projektów eksploracyjnych. Podczas gwa³townej zapaœci rynku pod koniec 2008 r. i na pocz¹tku 2009 r., ciê¿ar inwestycji poszukiwania z³ó¿ przeniós³ siê z projektów typu podstawowego (grassroots) do fazy zaawansowanej (late stage and feasibility), a przede wszystkim do grupy projektów zwi¹zanych z rozpoznawaniem z³ó¿
satelitarnych, w s¹siedztwie udokumentowanych zasobów istniej¹cych kopalñ (minesite).
Pod koniec 2010 r., na fali o¿ywienia gospodarki, nast¹pi³ powrót do szeregu projektów wczesnego stadium eksploracji (green field), co spowodowa³o wiêkszy udzia³ nowych, znacz¹cych z³ó¿ w sumarycznej iloœci przyrostu zasobów. Umocnienie siê w grudniu 2010 r.
Rys. 6. Podzia³ wydatków na eksploracjê w ujêciu geograficznym w 2013 r.
Fig. 6. Distribution of exploration expenditures by regions, 2013
cen metali i dobry dla ma³ych firm okres dostêpnoœci finansowania, spowodowa³y lawinowy wzrost iloœci realizowanych projektów eksploracyjnych, który osi¹gn¹³ szczyt w paŸdzier- niku i listopadzie 2011 r. Sytuacja ta utrzymywa³a siê przez trzy kolejne kwarta³y 2012 r.
W tym czasie spó³ki typu Junior og³osi³y odkrycie prawie 800 nowych z³ó¿. Prze³o¿y³o siê to na 32% wzrost wydatków na poszukiwania w stosunku do roku 2011. Kolejny spadek aktyw- noœci na rynku eksploracji rozpocz¹³ siê pod koniec 2012 r. i tendencja ta trwa³a przez ca³y rok 2013 (spadek wielkoœci bud¿etów na poszukiwania o 29% w stosunku do roku 2012).
Pierwsza po³owa roku 2014 nie przynios³a poprawy notowañ cen, co spowodowa³o brak funduszy dla spó³ek Junior i prze³o¿y³o siê na mniejsz¹ liczbê realizowanych projektów i znacz¹cych wyników prac geologicznych. Utrzymuj¹ca siê na rynku atmosfera niepew- noœci i trudnoœci z finansowaniem kolejny raz wymusi³y ograniczenia zaplanowanych wczeœniej programów poszukiwañ. Wiele ma³ych spó³ek ponownie ograniczy³o siê do kontynuacji prac w najbardziej obiecuj¹cych projektach, których realizacjê zaczê³y w okre- sie hossy w roku 2012. Liczba odkryæ z³ó¿ w I i II kwartale 2014 r. spad³a poni¿ej poziomu z pierwszej po³owy 2009 r., a prognoza dla ca³ego roku jest pesymistyczna. Wydaje siê byæ ma³o prawdopodobne, aby poprawa sytuacji na rynku mia³a nast¹piæ przed 2015 rokiem (SNL 2014). Zdaniem analityków, równie¿ wiêkszoœæ du¿ych producentów z grupy Major ju¿ w 2013 r. wprowadzi³a korekty bud¿etowe w swoich programach pozyskiwania bazy zasobowej. Splot niepewnoœci popytu, s³abych wyników kwartalnych i rocznych, bêdzie prawdopodobnie prowadziæ do kolejnych dzia³añ, maj¹cych na celu ochronê posiadanego kapita³u, w tym jak zawsze do ograniczania bud¿etów na poszukiwania z³ó¿ metali. Bior¹c pod uwagê te scenariusze i prognozy dla rynku surowców w 2014 r., spodziewany jest niewielki spadek wielkoœci bud¿etu eksploracji metali nie¿elaznych w porównaniu z rokiem 2013 (SNL 2014).
4. Rynek chiñski wskaŸnikiem nastrojów i dyktatorem œwiatowych cen metali
Raport z badañ przemys³u metali nie¿elaznych w Chinach i prognoza tego rynku na lata 2014–2018 (Cole 2014) potwierdza bogate zasoby rud metali nie¿elaznych w tym kraju.
Rezerwy rud wolframu i pierwiastków ziem rzadkich sytuuj¹ Pañstwo Œrodka na pierwszym miejscu œwiatowego rankingu. Równie atrakcyjnie przedstawiaj¹ siê zasoby rud o³owiu, rtêci, niklu, molibdenu, antymonu i niobu. Skala rozwoju chiñskiego przemys³u, ze szczy- towym okresem przypadaj¹cym na lata 2002–2008, wymusza ci¹g³y wzrost konsumpcji surowców energetycznych, stali i metali nie¿elaznych. Wielkoœæ produkcji ogó³em 10 g³ównych metali nie¿elaznych (miedŸ, aluminium, o³ów, cynk, nikiel, cyna, antymon, magnez, tytan i rtêæ) wynosi³a w 2013 r. ponad 40 mln ton, co stanowi³o wzrost w stosunku do roku 2012 o 9,9%. G³ówne regiony wydobycia rud metali nie¿elaznych to prowincje:
Henan, Gansu, Hunan, Yunnan i Shandong. Wielkoœæ produkcji w tych 5 regionach sta- nowi³a 43% w skali ca³ego kraju.
Niskie ceny metali nie¿elaznych podyktowane globaln¹ nadpoda¿¹ i mniejszym popytem w 2013 r. spowodowa³y sch³odzenie œwiatowego rynku gospodarczego, w tym równie¿, chocia¿ w mniejszym stopniu, jego g³ównego udzia³owca, jakim s¹ Chiny. Wartoœæ importu metali nie¿elaznych w 2013 r. wynios³a ponad 103 mld USD i by³a ni¿sza (o oko³o 3%) od
wyniku roku 2012. Wzrós³ natomiast wolumen importu koncentratów rud miedzi i alu- minium, odpowiednio o 29% i 78%, oraz pierwiastków ziem rzadkich. Wartoœæ eksportu produktów z miedzi i cynku zmniejszy³a siê do kwoty 55 mld USD (o 11% w stosunku do 2012 r.), wzros³a natomiast sprzeda¿ wyrobów z o³owiu.
Przemys³ metali nie¿elaznych ma w Chinach bardzo dobre rokowania; kraj ten wchodzi w kolejn¹ fazê zaawansowanej industrializacji. Zu¿ycie na mieszkañca aluminium, miedzi, cynku i o³owiu, podobnie jak we wszystkich pañstwach z grupy BRICS, wynosi mniej ni¿
30% tej wielkoœci co w krajach rozwiniêtych, gdzie np. w centrach Sydney, Tokio, Londynu, czy Nowego Jorku, nasycenie infrastruktury miejskiej miedzi¹ i aluminium dochodzi do 500 kg na statystycznego mieszkañca. Rozwój cywilizacyjny i postêpuj¹ca urbanizacja ogromnych krajów rozwijaj¹cych siê, w po³¹czeniu ze wzrostem demograficznym, wyzwolo- nym z rygorów odgórnego przymusu ograniczenia wielkoœci rodziny, wymusi ci¹g³y wzrost konsumpcji surowców mineralnych. W zwi¹zku z tym istnieje ogromny potencja³ do zni- welowania tej ró¿nicy na rynku metali nie¿elaznych. Przewiduje siê (Cole 2014), ¿e pro- dukcja, konsumpcja i inwestycje w przemyœle metali nie¿elaznych Chin nieznacznie wzrosn¹ ju¿ w 2015 r., daj¹c impuls do kolejnego o¿ywienia gospodarki œwiatowej i kolejnej fazy wzrostu gospodarczego w latach 2016-2017. Nie mo¿na te¿ nie zauwa¿yæ politycznego konfliktu rosyjsko-ukraiñskiego, którego skutki znajduj¹ odzwierciedlenie w sankcjach gospodarczych na³o¿onych na Rosjê przez UE i USA i retorsjê dzia³añ Rosji, polegaj¹c¹ na ograniczaniu wolumenu dostaw i podwy¿ce cen surowców energetycznych dla importerów z Europy.
Podsumowanie
Przegl¹d rynków eksploracji metali nie¿elaznych w ostatnich kilkunastu latach po- twierdza niezmiennie najwiêksze zainteresowanie inwestorów krajami Ameryki £aciñskiej.
Niekwestionowane bogactwo andyjskiej prowincji metalogenicznej, tradycje górnicze i do- stêpnoœæ wykwalifikowanej kadry (w realizowanym przez KGHM Polska MiedŸ chilijskim projekcie Sierra Gorda na jedno miejsce pracy jest nawet 400 chêtnych) oraz dobry klimat gospodarczy dla inwestycji powoduje, ¿e region ten jest postrzegany jako wyj¹tkowo atrakcyjny. Atrakcyjnoœæ Ameryki Po³udniowej wynika te¿ z wielkoœci zasobów rud miedzi w nowych z³o¿ach i niskiego kosztu jednostkowego pozyskania Cu ze z³ó¿.
Analiza cen miedzi i wielkoœci œwiatowych bud¿etów eksploracyjnych metali nie-
¿elaznych wykonana dla lat 2003–2013, wskazuje na ich cykliczny charakter i siln¹ sta- tystyczn¹ korelacjê pomiêdzy tymi zmiennymi. Zauwa¿ono wyraŸn¹ odmiennoœæ charakteru dwóch maj¹cych miejsce w badanym przedziale czasu cykli koniunkturalnych, zarówno ze wzglêdu na bud¿ety, jak i ceny miedzi. Pierwszy z nich, cykl bud¿etów eksploracyjnych liczony od szczytu w 1997 r. do szczytu w 2008 r., jest dwukrotnie d³u¿szy, a dynamika jego faz spadku i wzrostu jest nieporównanie mniejsza ni¿ w przypadku drugiego z omawianych cykli (2008-–2012). Równie¿ bezwzglêdne wielkoœci bud¿etów w nastêpuj¹cych po sobie szczytach bij¹ kolejne historyczne rekordy. Analitycy rynku przez wiele lat epatowali kwot¹ 5,2 mld USD w szczycie w 1997 r., tymczasem szczyt koñcz¹cy ten cykl w 2008 r. osi¹gn¹³ wartoœæ 2,5 krotnie wiêksz¹ (13,75 mld USD). Nawet bior¹c poprawkê na spadek si³y nabywczej dolara i wzrost jednostkowych kosztów prac geologicznych jest to progresja na
niespotykan¹ wczeœniej skalê. Rosn¹ca konsumpcja surowców energetycznych, stali i metali nie¿elaznych w krajach o dynamicznej tendencji rozwojowej (przede wszystkim z grupy BRICS) wymusza œwiatowy rozwój górnictwa, którego nieod³¹cznym elementem jest od- twarzanie bazy zasobowej poprzez eksploracjê nowych obszarów z³o¿owych. Obecna stag- nacja (lata 2013 i 2014) jest jedynie faz¹ spadku kolejnego cyklu koniunkturalnego. Ju¿
w 2015 r. analitycy prognozuj¹ przejœcie do fazy wzrostu i kolejnej fazy rozkwitu cyklu w latach 2016–2017.
Literatura
Bachowski, C. i Kude³ko, J. 2013a. Rola innowacyjnoœci w rozwoju rynku projektów miedziowych. Konsulting Polski, kw. nauk.- tech. TKP, nr 1/2, Lubin.
Bachowski, C. i Kude³ko, J. 2013b. Ocena œwiatowego rynku projektów eksploracyjnych metali nie¿elaznych na tle cykli koniunkturalnych cen miedzi. XXIII Konferencja Aktualia i Perspektywy Gospodarki Surowcami Mineralnymi PAN, Zeszyty Naukowe IGSMiE Nr 85, Zakopane.
Bachowski, C. i Kude³ko, J. 2012. Analiza trendów na rynku zasobowych projektów metali nie¿elaznych. Cuprum Czasopismo Naukowo-Techniczne Górnictwa Rud, nr 1(62), Wroc³aw.
Bachowski i in. 2009 – Bachowski, C., Kude³ko, J., Szama³ek, K. i Worsa-Kozak, M. 2009. Wp³yw fazy cyklu gospodarczego na œwiatowy rynek poszukiwañ geologicznych. XIX Konferencja Aktualia i Perspektywy Gospodarki Surowcami PAN, Rytro.
Bureau for Investment and Economic Cycles, LLC Fort Lee, NJ, 2006 – Analizy gospodarcze.
Cole, A. 2014. Research Report on Non-ferrous Metal Industry in China, 2014–2018;
http://www.researchandmarkets.com/publication/mwpr24y/research_report_on_nonferrous_metal_indust ry
Jankowski, S. 1995. Koniunktura gospodarcza. Praca zbiorowa pod redakcj¹ S. Marciniaka. Warszawa: Wyd.
Naukowe PWN.
Joshi, D. 2014. Does copper still mirror economic cycles? Metal Bulletin, March.
Kulczycka, J. 1998. Wykorzystanie ceny œwiatowej w zarz¹dzaniu na przyk³adzie polskiego przemys³u mie- dziowego. Kraków: Wyd. IGSMiE PAN.
MEG (Metals Economics Group), 2011. Strategies for copper reserves replacement. The Costs of Finding and Acquiring Copper.
SNL (Metals Economics Group), 2013. Global Exploration Trends by Michael Chender. CESCO International Exploration Forum, Halifax.
SNL (Metals Economics Group), 2014. Metals & Mining – 24th Edition Corporate Exploration Strategies (CES), Halifax.
Szama³ek, K. 2008. Cykle koniunkturalne a strategie dzia³ania w sektorze mineralnym. Gospodarka Surowcami Mineralnymi – Mineral Resources Management t. 24, z. 2/4, s. 51–63.
