Tendencje w gospodarowaniu piaskowcami budowlanymi w Polsce

(1)

Tom 24 2008 Zeszyt 4/4

KATARZYNA KOBYLEC*

Tendencje w gospodarowaniu piaskowcami budowlanymi w Polsce

Wprowadzenie

Ostatnie lata przynios³y w Polsce dynamiczny wzrost inwestycji w budownictwie.

W 2007 roku oddano do u¿ytkowania 133,8 tys. nowych mieszkañ (16% wzrost w po- równaniu z rokiem 2006), z czego po³owê stanowi³y domy jednorodzinne (Jungiewicz 2008). W miarê wzrostu zaawansowania przygotowañ do organizacji Mistrzostw Europy w Pi³ce No¿nej EURO 2012 zwiêksza siê tak¿e liczba inwestycji w zakresie infrastruktury hotelowej. Szacuje siê, ¿e do 2012 r. ma powstaæ w Polsce ok. 500 nowych obiektów (Grzyb 2008). Przyk³adowo w Krakowie dotychczas oddano do u¿ytku m.in. hotele Sheraton, Andel’s, Qubus oraz Sympozjum, a wiele budynków jest w trakcie realizacji. Nie sposób nie wspomnieæ tak¿e o nowych nieruchomoœciach komercyjnych, takich jak np. centrum handlowe Galeria Krakowska oraz Centrum Biurowe Lubicz. W najbli¿szym czasie planowana jest budowa m.in. Centrum Kongresowego przy Rondzie Grunwaldzkim, Centrum Kon- ferencyjnego w Borku Fa³êckim, Galerii Europa-Daleki Wschód oraz Centrum Jana Paw³a II w £agiewnikach.

Rozwój budownictwa intensyfikuje popyt na materia³y kamienne. Wskazuje na to wci¹¿

zwiêkszaj¹ca siê liczba zastosowañ ró¿nych odmian ska³ w elementach wykoñczenia fasad budynków oraz ich wnêtrz. Popularnym kamieniem elewacyjnym s¹ piaskowce. G³ównie s¹ to ska³y pochodz¹ce z polskich z³ó¿, pomimo ograniczonego potencja³u produkcyjnego bloków o odpowiednich wymiarach oraz znacznego wzrostu u¿ytkowania materia³ów kamiennych sprowadzanych z zagranicy. Szacuje siê, ¿e w 2006 r. tylko 1% zu¿ytych w kraju surowych lub wstêpnie obrobionych bloków i p³yt piaskowcowych pochodzi³o z importu, podczas gdy dla granitoidów by³o to oko³o 60%, a w przypadku ska³ wêglanowych ponad

* Mgr in¿., Instytut Gospodarki Surowcami Mineralnymi i Energi¹ PAN, Kraków.

(2)

90% (Bilans Gospodarki... 2008). Wed³ug danych GUS w 2007 r. piaskowce sprowadzane by³y do Polski w niewielkich iloœciach (³¹cznie 3,7 Gg) g³ównie z krajów azjatyckich (Indie, Chiny) oraz z Niemiec. Wielkoœæ eksportu by³a w tym czasie niemal o po³owê ni¿sza (2,3 Gg), a to ze wzglêdu na kilkukrotne ograniczenie w ostatnich latach sprzeda¿y polskich piaskowców do g³ównego odbiorcy tj. Niemiec.

1. Piaskowce przydatne do produkcji kamiennych elementów budowlanych i Ÿród³a ich pozyskiwania

Piaskowce budowlane to kopaliny skalne przydatne do produkcji bloków, p³yt ok³a- dzinowych, a tak¿e mniejszych elementów foremnych (tzw. formaków), kamienia ³upanego, murowego i kruszywa budowlanego. Piaskowce budowlane klasyfikowane s¹ w grupie kamieni ³amanych i blocznych. Charakteryzuj¹ siê one okreœlonymi w obowi¹zuj¹cych normach (obecnie: PN-84/B-01080) w³aœciwoœciami fizykomechanicznymi, takimi jak: nasi¹kliwoœæ, wytrzyma³oœæ na œciskanie, mrozoodpornoœæ i œcieralnoœæ. Dla tej grupy ska³ niezbêdne s¹ ponadto w³asnoœci bloczne (dla piaskowców definiowane jako mo¿liwoœæ uzyskania bloków powy¿ej 0,4 m³) oraz walory dekoracyjne (Bromowicz, Karwacki 1982).

Wed³ug stanu na koniec 2006 r. liczba ich z³ó¿ wynosi³a 216 (Bilans zasobów... 2007).

Kopalina z wiêkszoœci z nich wykorzystywana by³a jednak do produkcji kruszyw drogo- wych. Szacuje siê, ¿e tylko niespe³na 200 Gg piaskowców (10% ³¹cznego wydobycia) zosta³o w tym¿e roku wykorzystanych do produkcji kamiennych elementów budowlanych (Bilans Gospodarki... 2008).

2. Wystêpowanie i u¿ytkowanie z³ó¿ piaskowców budowlanych w Polsce

Wystêpowanie na terytorium Polski z³ó¿ piaskowców przydatnych do produkcji bloków, mniejszych elementów foremnych lub kamienia ³upanego, ograniczone jest do trzech ob- szarów:

— sudeckiego (niecka œródsudecka, niecka pó³nocnosudecka),

— œwiêtokrzyskiego (mezozoiczne obrze¿enie Gór Œwiêtokrzyskich),

— karpackiego (Karpaty fliszowe).

2.1. Z ³ o ¿ a o b s z a r u s u d e c k i e g o

Wystêpowanie piaskowców w obszarze sudeckim zwi¹zane jest z utworami dolnego permu (czerwonego sp¹gowca) niecki œródsudeckiej, gdzie udokumentowane s¹ trzy z³o¿a piaskowców barwy czerwonej (tzw. czerwonych piaskowców œl¹skich) oraz z utworami górnej kredy niecki œródsudeckiej (okolice Radkowa) i niecki pó³nocnosudeckiej (okolice Lwówka Œl¹skiego), gdzie udokumentowanych jest ³¹cznie 31 z³ó¿ piaskowców barwy

(3)

bia³ej i ¿ó³tej – tzw. piaskowców ciosowych (Frankiewicz, Glapa 2004) (tab. 1, 2). £¹czna wielkoœæ rozpoznanych w tych z³o¿ach zasobów bilansowych wynosi ok. 100 mln Mg, a zasobów przemys³owych oko³o 25 mln Mg (Bilans zasobów... 2007).

Piaskowce górnokredowe niecki œródsudeckiej tworz¹ trzy kompleksy litologiczne:

dolny (wieku cenomañskiego), œrodkowy i górny (wieku turoñskiego) (Ruœkiewicz Saab, Kita-Badak 1978). Znaczenie gospodarcze maj¹ piaskowce poziomu œrodkowego udokumentowane m.in. w z³o¿u Radków, oraz poziomu górnego udokumentowane w z³o¿u

TABELA 1 Zagospodarowane z³o¿a piaskowców budowlanych w obszarze sudeckim oraz ich u¿ytkownicy

TABLE 1 Operated buildings sandstones’ deposits in the Sudetic area and their users

Wiek, po³o¿enie i nazwa z³o¿a* U¿ytkownik z³o¿a

Perm niecki œródsudeckiej

Bieganów Kamienio³om „Piaskowiec Czerwony“, Budomonta¿, Nowa Ruda Kreda niecki œródsudeckiej

D³ugopole „Piasmar” Z.R. Wiêc³awek, Bystrzyca K³odzka Radków Kopalnie Piaskowca „Radków“, Sp. z o.o., Radków Szczytna-Zamek Kopalnie Piaskowca „Radków“, Sp. z o.o., Radków Kreda niecki pó³nocnosudeckiej

Bedlno „Gruszecki” Sp. z o.o., Bielany Wroc³awskie Nowa Wieœ Grodziska II „Kamieniarz” Sp. z o.o., Kielce

Nowa Wieœ Grodziska III „Kamieniarz“ Sp. z o.o., Kielce

Rakowiczki „Kopalnie Piaskowca“ S.A., Boles³awiec, („Kamieniarz” Sp. z o.o.) Ska³a „Gruszecki“ Sp. z o.o., Bielany Wroc³awskie

Wartowice „Hofmann Polska” Sp. z o.o., Kraków Wartowice II Kopalnia Piaskowca „BOBER“, Wartowice Wartowice III Kopalnia Piaskowca „Wartowice III”, Sp. z o.o.

Wartowice IV „Kamieniarz” Sp. z o.o., Kielce Zbylutów „Gruszecki“ S.C., Bielany Wroc³awskie Zbylutów I „ATS-Stein“ Sp. z o.o., Boles³awiec

Zbylutów IV-Jan Kopalnia Piaskowca „Jan Zbylutów IV”, Boles³awiec

¯eliszów „Kamieniarz” Sp. z o.o., Kielce

¯erkowice „Kopalnie Piaskowca“ S.A., Boles³awiec („Kamieniarz” Sp. z o.o.)

¯erkowice-Ska³a „Hofmann Polska” Sp. z o.o., Kraków

¯erkowice-Ska³a I „Kamieniarz” Sp. z o.o., Kielce

* Z³o¿a eksploatowane w 2006 r. oznaczono pogrubion¹ czcionk¹.

(4)

Szczytna-Zamek. Piaskowce górnokredowe niecki pó³nocnosudeckiej, zaliczane do ceno- manu, turonu, koniaku i santonu (Ruœkiewicz Saab, Kita-Badak 1978), równie¿ tworz¹ trzy poziomy. Eksploatowane s¹ g³ównie piaskowce poziomu dolnego (z³o¿e Wartowice) oraz górnego (z³o¿e Rakowiczki, ¯erkowice). Dolnoœl¹skie piaskowce kredowe charakteryzuj¹ siê bardzo du¿¹ mi¹¿szoœci¹ ³awic umo¿liwiaj¹c¹ produkcjê bloków o objêtoœci do kilku metrów szeœciennych oraz korzystnymi parametrami fizykomechanicznymi (Koz³owski 1986). Tworz¹ z³o¿a o zasobach przemys³owych przekraczaj¹cych czêsto 1 milion Mg, np.

Bedlno, D³ugopole, Radków, ¯erkowice (Bilans zasobów... 2007). Powy¿sze cechy spra- wiaj¹, i¿ pomimo nieznacznego przyrostu liczby nowych z³ó¿ (w 2005 r. udokumentowano z³o¿e Zbylutów IV-Jan, a w 2006 r. z³o¿e ¯erkowice-Ska³a I), Dolny Œl¹sk jest obszarem przoduj¹cym w wydobyciu piaskowców budowlanych, choæ w 2006 r. spad³o ono o ok. 20%

do poziomu 90 Gg (Bilans... 2007). Przedmiotem eksploatacji by³o z³o¿e piaskowców permskich (Bieganów), dwa z³o¿a piaskowców kredowych (D³ugopole, Radków) z obszaru niecki œródsudeckiej oraz siedem z³ó¿ piaskowców kredowych (Bedlno, Nowa Wieœ Gro- dziska III, Rakowiczki, Wartowice II, Zbylutów I, ¯erkowice oraz ¯erkowice-Ska³a) z obszaru niecki pó³nocnosudeckiej (tab. 1). Wielkoœæ wydobycia z poszczególnych z³ó¿ utrzy- mywa³a siê na poziomie kilku Gg/r., a w czterech przypadkach przekroczy³a 10 Gg/r.

Najwiêkszymi dolnoœl¹skimi producentami piaskowcowych bloków, p³yt oraz mniejszych elementów kamiennych w ostatnim okresie byli:

— „Hofmann” Sp. z o.o. z Krakowa eksploatuj¹ca z³o¿a ¯erkowice-Ska³a oraz War- towice (dla drugiego z wymienionych brak wydobycia w 2006 r.);

— „Kamieniarz” Sp. z o.o. z Kielc – firma przejê³a w 2005 r. „Kopalnie Piaskowca” S.A.

eksploatuj¹ce z³o¿a Rakowiczki oraz ¯erkowice i jest prawdopodobnie najwiêkszym obecnie producentem p³yt ok³adzinowych i elementów architektury budowlanej dzia-

³aj¹cym na terenie naszego kraju; do u¿ytkowanych przez ni¹ z³ó¿ w województwie dolnoœl¹skim nale¿¹ równie¿ Nowa Wieœ Grodziska-II, -III, ¯erkowice-Ska³a I,

¯eliszów oraz Wartowice IV (dodatkowo w województwie mazowieckim z³o¿a Krawara i Œmi³ów, a w województwie œl¹skim z³o¿e Tokarzówka I);

— „ATS-Stein” Sp. z o.o. eksploatuj¹ca z³o¿e Zbylutów I (produkcja wy³¹cznie surowych bloków sprzedawanych do obróbki zak³adom kamieniarskim);

TABELA 2 Obecnie nieeksploatowane z³o¿a piaskowców budowlanych w obszarze sudeckim

TABLE 2 Currently not exploited building sandstones deposits in the Sudetic area

Wiek Po³o¿enie Nazwa z³o¿a

Perm Niecka œródsudecka S³upiec-Koœcielec-pole A, S³upiec-Koœcielec-pole B

Kreda

Niecka œródsudecka Bobrowniki, Radków II, Szczytna Œl¹ska, Wolany, Z³otno

Niecka pó³nocnosudecka Czaple I, Czaple II, Czaple III, Kotliska, Niwnice, Zbylutów II, Zbylutów III

(5)

— „Gruszecki” S.C. pozyskuj¹ca kopalinê ze z³o¿a Bedlno, okresowo równie¿ ze z³o¿a Ska³a (w przygotowaniu do eksploatacji z³o¿e Zbylutów).

Dodatkowo w 2006 r. powsta³a „Kopalnia Piaskowca Jan Zbylutów IV”, eksploatuj¹ca od lutego 2008 r. z³o¿e o tej samej nazwie. Planowana wielkoœæ wydobycia to 20 Gg/rocznie, a uzysk bloków i mniejszych elementów foremnych szacowany jest na 50–60%. W przysz³oœci uruchomiona zostanie tu tak¿e produkcja p³yt ok³adzinowych. W 2008 r. rozpoczêto ponadto eksploatacjê z³o¿a „¯erkowice-Ska³a I”, którego u¿ytkownikiem jest „Kamieniarz”

Sp. z o.o. z Kielc. W najbli¿szym czasie mo¿na zatem oczekiwaæ ponownego wzrostu wydobycia piaskowców dolnoœl¹skich.

2.2. Z ³ o ¿ a o b s z a r u œ w i ê t o k r z y s k i e g o

Piaskowce znajduj¹ce zastosowanie jako kamienie dekoracyjne i budowlane wystêpuj¹ w obrêbie utworów triasu, jury i kredy mezozoicznego obrze¿enia Gór Œwiêtokrzyskich.

Zasoby bilansowe udokumentowane w 65 z³o¿ach piaskowców budowlanych w tym rejonie wynosz¹ 114 mln Mg, z tego zasoby przemys³owe stanowi¹ niespe³na 7 mln Mg (Bilans zasobów... 2007). Piaskowce triasowe, znane pod nazwami odmian: tumliñskie suched- niowskie, w¹chockie i zagnañskie (Koz³owski 1986), charakteryzuj¹ siê barw¹ wiœniow¹ b¹dŸ ró¿ow¹ w zale¿noœci od warstw pstrego piaskowca, w obrêbie których wystêpuj¹.

Ewidencja z³ó¿ kopalin obejmuje obecnie dwanaœcie ich z³ó¿ zlokalizowanych wy³¹cznie w województwie œwiêtokrzyskim (tab. 3, 4). W 2006 r. tylko cztery z nich by³y eksploatowane (Parszów, Sosnowica, Tumlin-Gród, Zaj¹czków), a wydobycie roczne osi¹gnê³o zaledwie 7 Gg (Bilans zasobów... 2007). Niewielkie iloœci du¿ych bloków (do 1 Gg rocznie) ró¿owego piaskowca suchedniowskiego o nazwie handlowej „W³ochy” pozyskiwane s¹ ponadto, jako kopalina towarzysz¹ca, ze z³o¿a glin ceramicznych Baranów. Od 2007 r.

eksploatowane jest tak¿e z³o¿e Kopulak 1. U¿ytkownicy z³o¿a, tj. Centrum Piaskowca

„Kamex” S.C z Suchedniowa oraz PUH „Sosnowica”, oceniaj¹ udzia³ surowca blocznego na oko³o 60%.

Wychodnie jasnoszarych, bia³ych i ¿ó³tych piaskowców jurajskich rozprzestrzenione s¹ w przewadze w województwie mazowieckim i ³ódzkim, gdzie ods³aniaj¹ siê poszczególne ogniwa jury dolnej – m.in. seria zagajska, sk³obska (gromadzicka), ostrowiecka, drzewicka, ciechociñska i borucicka (Karaszewski 1960). W pierwszym z wymienionych z województw w 2006 r. by³o udokumentowanych 30 z³ó¿ piaskowców, natomiast w drugim 13 (Bilans zasobów... 2007). Piêæ z³ó¿ piaskowców jurajskich wystêpuje ponadto w województwie œwiêtokrzyskim, ¿adne z nich nie by³o jednak w 2006 r. eksploatowane. W województwie mazowieckim, gdzie ³¹czne wydobycie wynosi³o oko³o 25 Gg, najbardziej popularne (m.in.

ze wzglêdu na ³atwoœæ urabiania oraz znaczn¹ mi¹¿szoœæ ³awic pozwalaj¹c¹ na uzyskanie bloków o du¿ych rozmiarach) s¹ piaskowce serii drzewickiej zwane równie¿ „szyd³o- wieckimi” lub „kunowskimi”, natomiast w województwie ³ódzkim, gdzie wydobycie by³o o ponad po³owê mniejsze, piaskowce serii ostrowieckiej zwane „¿arnowieckimi”. Z³o¿a piaskowców serii sk³obskiej – Kamienna Góra i Ruszkowice – od lat nie s¹ eksploatowane.

(6)

W województwie ³ódzkim udokumentowanych jest siedem z³ó¿ znacznie zró¿nicowa- nych pod wzglêdem barwy (bia³ych, ¿ó³tych, rdzawobrunatnych) piaskowców kredowych (tab. 3, 4). Cztery z nich by³y w 2006 r. eksploatowane (Che³mska Góra, Zagórze, Zagórze I, Zagórze-Grabowie), jednak ze wzglêdu na zwykle niekorzystne parametry jakoœciowe piaskowce te nie maj¹ wiêkszego znaczenia gospodarczego i wykorzystywane s¹ g³ównie jako kamieñ murowy oraz ³upany. £¹czne ich wydobycie w 2006 r. nie przekroczy³o 10 Gg.

TABELA 3 Zagospodarowane z³o¿a piaskowców budowlanych w obszarze œwiêtokrzyskim oraz ich u¿ytkownicy

TABLE 3 Operated buildings sandstones’ deposits in the Œwiêtokrzyski area and their users

Wiek, po³o¿enie i nazwa

z³o¿a* U¿ytkownik z³o¿a

1 2

Trias

Woj. Œwiêtokrzyskie

Kopulak 1 „Centrum Piaskowce KAMEX” S.C., Suchedniów oraz PUH „Sosnowica” S.C.

Parszów „Centrum Piaskowce KAMEX” S.C., Suchedniów Sosnowica PUH „Sosnowica” S.C.

Tumlin-Gród Spó³dzielnia Pracy „Kopaliny Mineralne”, Kielce

Zaj¹czków Zak³ad Kamieniarski Handlowo-Us³ugowy Jowita Prokop, Zaj¹czków Jura

Woj. ³ódzkie

D¹bie I J. Paduch, D¹bie

D¹bie II Obróbka i sprzeda¿ kamienia J. Król, Tresta Weso³a

Sielec I Zak³ad Kamiennych Materia³ów Budowlanych, A. Kosek, Miedzna Drewniana Sielec II E. Przyby³, Tresta Weso³a

Sielec IV Zak³ad Kamiennych Materia³ów Budowlanych A. Kosek Tresta Weso³a Obróbka i sprzeda¿ kamienia, J. Król, Tresta Weso³a Wolica Wolica–Pole B. Kamienio³om, Z. Laszczyk, Wolica Wolica I Z. Warych, Wolica

¯arnów Zak³ad Obróbki Kamienia Budowlanego, R. Kaczmarczyk, Ostrów

¯arnów 1 Zak³ad Obróbki Kamienia Budowlanego, R. Kaczmarczyk, Ostrów Woj. mazowieckie

Broniów IV „Kambro” W. Tomczyk, Szyd³owiec Broniów V „Tomkam” W. Tomczyk, Szyd³owiec Edwardów P.U. „Ska³ka” A. Gu¿liñska Jankowice „Kam-pol” W. Prokop, Szyd³owiec Jankowice 2 P. Borychowski, Warszawa

Krawara „Kamieniarz”, Kielce

(7)

TABELA 3 cd.

TABLE 3 cont.

1 2

Szyd³owiec PUH „Sosnowica” S.C.

Szyd³ówek „Kameks” S.C. Wydobycie i obróbka piaskowca. T. Borowiecki, Szyd³ówek Szyd³ówek Maœlikowski „Sfinks”, D. Król, Szyd³ówek

Szyd³ówek-Bielecki P. Bielecki, Szyd³ówek Szyd³ówek-Skopek K. Skopek, Szyd³ówek

Szyd³ówek-Skopek I „Agasko” Zak³ad Kamieniarski, A. Skopek, Szyd³ówek Szyd³ówek-Wojciech „Trans-Kam”, W.Staszewski, Szyd³ówek

Œmi³ów-Józef J. B¹czek, Œmi³ów

Œmi³ów 1 „Kamieniarz” Sp. z o.o., Kielce Œmi³ów 4 PPHU „Saspol”, G. Sasal, Œmi³ów

Œmi³ów 5 „MASTERSAT” L. Banaczek, Skar¿ysko Kamienna

Œmi³ów II „Wydobycie i Przerób Kamienia Budowlanego” S. Urbañski, Szyd³owiec Œmi³ów III „Wydobycie i Przerób Kamienia Budowlanego” S. Urbañski, Szyd³owiec Œmi³ów-Pó³noc „Kampol” J. Sujecki, Ludwinów

Œmi³ów-Sasal PPHU Saspol, G. Sasal, Œmi³ów Kreda

Woj. ³ódzkie

Che³mska Góra PPU Kamieniarstwo Pawlik, Strza³ów Zagórze J. Nowak, Wielgom³yny

Zagórze I J. Nowak, Wielgom³yny Zagórze-Grabowie PUH „Sosnowica” S.C.

TABELA 4 Obecnie nieeksploatowane z³o¿a piaskowców budowlanych w obszarze œwiêtokrzyskim

TABLE 4 Currently not exploited building sandstones deposits in the Œwiêtokrzyski area

Trias woj. œwiêtokrzyskie Ciosowa Góra, Kamienna Góra-Suchedniów, Kopaniny, Kopulak, Stokowiec, W¹chock, Wykieñ

Jura

woj. ³ódzkie Ruszenice, Sielec, Sielec III

woj. mazowieckie Broniów 6, Góra Sk³obska, Jankowice 3, Jankowice I, Kamienna Góra, Podolszañskie, Ruszkowice, Szyd³ówek-Mrozowski, Œmi³ów

woj. œwiêtokrzyskie Nietulisko, Piaski, Piaski Brzustowskie, Reczków, Rogów Kreda woj. ³ódzkie Czartoria, Grabowie, Kolonia S³awno

(8)

W rejonie œwiêtokrzyskim eksploatacj¹ z³ó¿ piaskowców zajmuje siê oko³o 30 firm (tab. 3), wœród których najwiêksze znaczenie w 2006 r. mia³y:

— PUH „Sosnowica” eksploatuj¹ce z³o¿e triasowych piaskowców Sosnowica, jurajskich piaskowców Szyd³owiec oraz kredowych piaskowców Zagórze-Grabowie,

— firma Pana Andrzeja Koska, która pozyskuje znaczne iloœci piaskowca jurajskiego ze z³ó¿ Sielec I oraz Sielec IV,

— firma Pana J. Nowaka eksploatuj¹ca z³o¿a piaskowców kredowych Zagórze oraz Zagórze I,

— firma Pana S. Urbañskiego, u¿ytkownika z³ó¿ piaskowców jurajskich Œmi³ów II oraz Œmi³ów III.

Obszar œwiêtokrzyski charakteryzuje siê najwiêksz¹, wœród omawianych, liczb¹ nowo rozpoznanych z³ó¿. W latach 2006–2007 wed³ug internetowej bazy Infogeoskarb udokumentowano ich 21. W 2006 r. by³y to trzy z³o¿a piaskowców jurajskich w województwie mazowieckim (Jankowice 2, Jankowice 3, Œmi³ów 5), z³o¿e piaskowców jurajskich (¯arnów 1) i kredowych (Grabowie) w województwie ³ódzkim oraz z³o¿e piaskowców triasowych (Kopulak 1) w województwie œwiêtokrzyskim. W 2007 roku przyrost liczby nowych z³ó¿ by³ wiêkszy i dotyczy³ wy³¹cznie piaskowców jurajskich. W rejestrze z³ó¿ kopalin pojawi³y siê nastêpuj¹ce z³o¿a piaskowców: Œmi³ów-Podolszanka, Szyd³ówek-Saspol, Nietulisko 1, Po- dolszanka I, Jankowice 4, Tresta Weso³a I, II oraz Mroczków Goœcinny (z³o¿e udokumentowane w oœmiu czêœciach o numerach 1, 2, 3, 4A, 4B, 5, 6, 7, poniewa¿ dzia³ki nale¿¹ do ró¿nych w³aœcicieli nieruchomoœci gruntowych). Z dostêpnych informacji wynika, ¿e w obszarze œwiêtokrzyskim w ostatnich latach pojawi³o siê wielu nowych producentów, m.in. „Piaskowiec Jurajski Nietulisko” S.C, PHU „WIMARK”, a wiêkszoœæ wymienionych powy¿ej z³ó¿ jest obecnie eksploatowana.

2.3. Z ³ o ¿ a o b s z a r u k a r p a c k i e g o

Z³o¿a piaskowców na obszarze karpackim wystêpuj¹ w obrêbie utworów kredy i trze- ciorzêdu formacji fliszowej. Generalnie piaskowce, których wytrzyma³oœæ na œciskanie przekracza 80 MPa, a nasi¹kliwoœæ jest mniejsza ni¿ 1,5%, mog¹ byæ wykorzystywane do produkcji kruszyw ³amanych natomiast pozosta³e – o s³abszych parametrach – stosowane jako budowlane (Peszat 1976). W województwie podkarpackim, ma³opolskim oraz œl¹skim w 2006 r. udokumentowanych by³o w sumie 107 z³ó¿ piaskowców, a ich ³¹czne zasoby bilansowe osi¹gnê³y ponad miliard Mg (Bilans zasobów… 2007). Pozornie du¿a liczba z³ó¿

oraz wielkoœæ zasobów wymaga jednak weryfikacji z kilku wzglêdów. Po pierwsze, znaczenie dla produkcji elementów budowlanych i dekoracyjnych maj¹ obecnie tylko wy- kazuj¹ce cechy blocznoœci odmiany kredowych piaskowców godulskich i istebniañskich oraz – niekiedy – trzeciorzêdowych piaskowców magurskich i kroœnieñskich (Radwa- nek-B¹k 2005) (tab. 5, 6). Po drugie, wiele z³ó¿ o takich w³asnoœciach (np. Kamesznica I), usytuowanych jest na obszarach z ró¿nych wzglêdów chronionych, co wyklucza mo¿liwoœæ ich eksploatacji. Trudnoœæ w oszacowaniu wielkoœci zasobów z³ó¿ blocznych wynika tak¿e

(9)

TABELA 5 Zagospodarowane z³o¿a piaskowców obszaru karpackiego przydatne przynajmniej czêœciowo do produkcji

kamieni budowlanych oraz ich u¿ytkownicy

TABLE 5 Operated buildings sandstones’ deposits in the Carpathians area, at least partly useful for building stone

production, and their users Wiek, formacja, po³o¿enie

i nazwa z³o¿a* U¿ytkownik z³o¿a

Kreda

Piaskowce godulskie Woj. œl¹skie

Beskid „Beskid” Zak³ad kamieniarski, F. i £. Heller, Brenna Brenna-M Kamienio³om „Kormany” S.C, J. Madzia, W. Madzia, Brenna Brenna-Jarz¹bek Wydobycie i Przerób Kamienia. A. Jarz¹bek, Brenna Cisowa „Kamienio³om Cisowa” S.C. B. Cieœlar, R. Madusiak, Brenna Cisowa 1 Budokam S.C., J. Œliwka, M. Czupala, Brenna

G³êbiec „Kamienio³om G³êbiec”, PMC Sp. z o.o., Warszawa

Tokarzówka „KamTex, A. Bojda, Brenna

Tokarzówka I „Kamieniarz” Sp. z o.o., Kielce Piaskowce istebniañskie

Woj. ma³opolskie

Czas³aw „Dolmar” J.Siuta, Cholerzyn

Sobolów Firma „ARKAM” Pracownia Kam. A. Rybak, Kraków Woj. podkarpackie

Rabe¹ Zak³ad Budowlano-Drogowy „Rabe” Sp. z o.o., Ustrzyki Dolne Wola Komborska-Dzia³y Tadeusz Brach, Wola Komborska

Wola Komborska I Tadeusz Brach, Wola Komborska

Wola Komborska-Dzia³y P. I Wydobywanie i Obróbka Kamienia Budowlanego. G. Œnie¿ek, Jasienica Rosielna

Wola Komborska-Dzia³y P.II Wydobywanie Kamienia Budowlanego, Cz. Rymarz Trzeciorzêd

Piaskowce magurskie Woj. ma³opolskie

Barcice I ZKB „Skalnik“ Sp. z o.o., Barcice

Harkabuz KPM Harkabuz, K. Biel, Harkabuz

Tenczyn Lubieñ I Us³ugi kamieniarskie, B. i W. Mleczek, Stró¿a Tenczyn-Lubieñ B. Wilczak S.C., Lubieñ

Tenczyn Lubieñ II Kamex S.C. K. Marszalik, M. Pietrzak

Tylmanowa PPHU Polski Kamieñ, Tylmanowa

Wierchomla¹ P.P.H.U „Zr¹b” Sp. z.o.o. Zak³ad Górniczy Wierchomla, Piwniczna Piaskowce kroœnieñskie

Woj. ma³opolskie

Barwa³d¹ „Kamienio³om Barwa³d”, Sp. z o.o., Barwa³d Dolny

Górka Mucharz ZKN „Petra” sp. z o.o., Mucharz, obecnie eksploatacja zaniechana

1Z³o¿a dostarczaj¹ g³ównie kopaliny do produkcji kruszywa drogowego.

(10)

z faktu, i¿ w przypadku niektórych z³ó¿ kopalina dokumentowana jest zarówno jako kamieñ budowlany (przynajmniej czêœciowo), jak te¿ jako kamieñ drogowy, a wielkoœæ ich zasobów podawana jest ³¹cznie. Ponadto w przypadku z³ó¿ rozpoznanych w kategorii C₂oszacowanie wielkoœci zasobów blocznych mo¿e byæ obarczone du¿ym b³êdem. Niemniej jednak stwier- dziæ mo¿na, i¿ zasoby bilansowe 20 spoœród 23 zagospodarowanych z³ó¿ wymienionych w tabeli 6 (pominiêto zasoby z³ó¿ Barwa³d, Wierchomla oraz Rabe, gdzie wydobywana jest g³ównie kopalina do produkcji kruszywa drogowego) wynios³y w 2006 r. niespe³na 13 mln Mg.

Powy¿sze sprawia, i¿ obszar karpacki, najliczniejszy z omawianych pod wzglêdem liczby udokumentowanych z³ó¿ piaskowców, a tak¿e wielkoœci ich zasobów, mo¿na uznaæ w grun- cie rzeczy za najubo¿szy w piaskowce budowlane.

W 2006 r. eksploatowane by³y cztery z³o¿a szarozielonych piaskowców godulskich (Beskid, Brenna-M, Cisowa oraz Tokarzówka I), wielkoœæ wydobycia by³a jednak znikoma i dla ¿adnego z nich nie przekroczy³a 500 Mg. Niewielkie iloœci bloków pozyskiwane s¹ obecnie tak¿e przez firmê Kamtex ze z³o¿a Tokarzówka oraz Budokam S.C. ze z³o¿a Cisowa I. Od 2007 r. w rejonie Brennej eksploatowane jest ponadto ponownie z³o¿e G³êbiec, z którego ZKN Petra Sp. z o.o. wydobywa³y w latach minionych oko³o 10 Gg kopaliny rocznie. Kamienio³om G³êbiec jest aktualnie w posiadaniu warszawskiej spó³ki PMC.

Eksploatacja z³o¿a Górka Mucharz (prowadzona uprzednio przez ZKN Petra Sp. z o.o.) zosta³a zaniechana, a zatem niewielkie iloœci bloków szaroniebieskich piaskowców kroœnieñ- skich wydobywane s¹ prawdopodobnie tylko w kamienio³omie Barwa³d. Potencjalnym ich Ÿród³em s¹ tak¿e z³o¿a Harbutowice, Harbutowice-Kamienio³om, Sikorowiec oraz Pawli- kówka. Na wiêksz¹ skalê eksploatowane s¹ z³o¿a grubo³awicowych, ¿ó³toszarych, pias- kowców istebniañskich (Sobolów, Wola Komborska–Dzia³y, – P. I, Wola Komborska I), które w 2006 r. dostarczy³y oko³o 27 Gg kopaliny skalnej (g³ównie bloków). Najwiêksze wydobycie osi¹gnê³a firma Pana Tadeusza Bracha z Woli Komborskiej. Niewielkie iloœci tzw. piaskowcowej „³upanki”, wykorzystywanej wy³¹cznie na potrzeby lokalne, pozys-

TABELA 6 Wa¿niejsze, obecnie nieeksploatowane, z³o¿a piaskowców obszaru karpackiego, przydatne przynajmniej

czêœciowo do produkcji kamieni dekoracyjnych i budowlanych

TABLE 6 Main, currently not exploited sandstones’ deposits from the Carpathian area, at least partly useful for

building stone production

Kreda

warstwy godulskie

woj. œl¹skie Brenna Beskid, Brenna-Leœniczówka, Cisowa warstwy istebniañskie

woj. ma³opolskie Czas³aw-Zachód, Sobolów II

Trzeciorzêd

warstwy magurskie Dzia³, Toporzysko Dzia³y, Toporzysko G³aza

warstwy kroœnieñskie Harbutowice, Harbutowice-Kamienio³om, Sikorowiec, Pawlikówka

(11)

kiwane s¹ tak¿e przy produkcji kamienia ³amanego ze z³o¿a Rabe. Podrzêdne znaczenie w budownictwie m.in. ze wzglêdu na znaczn¹ trudnoœæ urabiania maj¹ piaskowce magurskie. Zwykle znajduj¹ one zastosowanie jako kamieñ drogowy. Bloki oraz p³yty ³upane pozyskiwane s¹ m.in. ze z³ó¿ Barcice, Tenczyn Lubieñ I, II, Harkabuz, Tylmanowa oraz podrzêdnie ze z³o¿a Wierchomla. Do z³ó¿ piaskowców magurskich rokuj¹cych mo¿liwoœæ eksploatacji na potrzeby budownictwa nale¿¹ równie¿ Dzia³, Toporzysko-G³aza oraz To- porzysko-Dzia³y (Bromowicz 1994, Radwanek-B¹k 2005).

W latach 2006–2007 r. udokumentowano w obszarze karpackim zaledwie cztery nowe z³o¿a, w tym dwa z³o¿a piaskowców kroœnieñskich: Por¹bka 1 oraz Skrzydlna 1, z³o¿e piaskowców lgockich Bysina oraz z³o¿e piaskowców magurskich Barcice 2. Prawdopo- dobnie ¿adne z nich nie bêdzie mia³o znaczenia dla pozyskiwania kamienia budowlanego.

Piaskowce z eksploatowanego obecnie – przez Zak³ad Budowlany „Szarek” z Nowego S¹cza – z³o¿a Barcice 2 wykorzystywane s¹ do produkcji kruszywa drogowego oraz kamienia ³amanego. W 2008 r. udokumentowano i rozpoczêto eksploatacjê z³o¿a Mêcina I.

U¿ytkownik z³o¿a – Przedsiêbiorstwo Produkcyjno-Us³ugowo-Handlowe „Wolimex” z Lima- nowej pozyskuje z niego obecnie kopalinê dla potrzeb drogownictwa oraz do zastosowañ hydrotechnicznych, a tak¿e kamieñ bloczny dla budownictwa.

3. Przyk³ady zastosowania piaskowców we wspó³czesnych budownictwie krakowskim

Kraków i jego okolice to miejsce, w którym piaskowce stosowane s¹ od niemal tysi¹ca lat (Wilczyñska-Michalik 2005). Obok wapieni stanowi¹ najbardziej rozpowszechniony su- rowiec skalny stosowany w tym regionie. Szczególnie czêsto stosowanym materia³em konstrukcyjnym by³y karpackie piaskowce istebniañskie, godulskie oraz kroœnieñskie (Raj- chel 2004). Obecnie transport kamienia na znaczne odleg³oœci nie stanowi ju¿ wiêkszego problemu technicznego, st¹d te¿ w ofercie licznych firm kamieniarskich pojawi³y siê oprócz piaskowców karpackich tak¿e œwiêtokrzyskie i sudeckie, a nawet piaskowce zagraniczne (m.in. w³oskie, niemieckie i indyjskie). W ostatnich latach lawinowo wzrasta liczba za- stosowañ piaskowców w realizowanych obiektach budowlanych, a dotyczy to zarówno obiektów u¿ytecznoœci publicznej i komercyjnych, jak te¿ osiedli mieszkaniowych oraz domów jednorodzinnych. Na du¿e zainteresowanie t¹ grup¹ surowców wskazuj¹ tak¿e plany ich wykorzystania w przysz³ych projektach, takich jak Centrum Kongresowe przy Rondzie Grunwaldzkim, Galeria Europa-Daleki Wschód czy Ma³opolski Ogród Sztuki (z informacji uzyskanych dziêki uprzejmoœci pracowni architektonicznej K. Ingarden, J. Ewy Architekci Sp. z o.o. wynika, i¿ stosowany bêdzie g³ównie piaskowiec w³oski).

Popularnoœæ piaskowca w budownictwie krakowskim wynika w du¿ej mierze z chêci nawi¹zania w elewacjach nowych budynków do obecnych na terenie miasta zabytków architektury pochodz¹cych z minionych epok. Piaskowce karpackie s¹ w zwi¹zku z tym wci¹¿ chêtnie wykorzystywane w budownictwie wspó³czesnym. Wa¿niejszymi realizacjami

(12)

z zastosowaniem piaskowca istebniañskiego s¹ elewacja Portu Lotniczego, Regionalnego Dworca Autobusowego (fot. 1), kamienicy przy Placu Bohaterów Getta (piaskowiec ze z³o¿a Sobolów) oraz Domu Studenckiego „Za Kolumnami” (piaskowiec z Woli Komborskiej), a tak¿e wielu biurowców i domków jednorodzinnych. Piaskowce kroœnieñskie ze z³o¿a Górka Mucharz stosowano m.in. na ok³adzinê S¹du Okrêgowego (wraz z zagranicznymi wapieniami, marmurami i granitami), Banku Handlowego (kompozycja z finlandzkim gra- nitem Balmoral w partii coko³owej oraz jurajskim piaskowcem Sielec) oraz murów prowa- dz¹cych do wejœcia do budynku Centrum Sztuki i Techniki Japoñskiej Manggha.

Oprócz piaskowców karpackich cenione s¹ tak¿e walory dekoracyjne piaskowców dol- noœl¹skich. Wykonane z nich p³yty elewacyjne zdobi¹ m.in. fasadê hotelu Crown Piast (piaskowiec ze z³o¿a ¯erkowice-Ska³a), Centrum Biurowego Lubicz (fot. 2) oraz nowego gmachu Biblioteki Jagielloñskiej (piaskowce ze z³o¿a Wartowice), hotelu Campanile oraz centrum handlowego Plaza (piaskowiec ze z³o¿a ¯erkowice), Polsko-W³oskiej Fundacji Promocji Zdrowia (piaskowiec ze z³o¿a Bedlno) oraz wielu osiedli mieszkaniowych (zw³a- szcza piaskowce ze z³o¿a Zbylutów I).

We wspó³czesnej architekturze Krakowa nieliczne s¹ natomiast przyk³ady zastosowania triasowych piaskowców œwiêtokrzyskich. Wynika to m.in. z faktu, i¿ w surowce te zaopa-

Fot. 1. Budynek Regionalnego Dworca Autobusowego w Krakowie z elewacja z karpackiego piaskowca istebniañskiego ze z³o¿a Sobolów

Phot. 1. Building of the Regional Coach Station in Kraków with Istebna sandstones’ slabs facade (sandstone from Sobolów mine)

(13)

truje siê g³ównie rynek warszawski. Piaskowce barwy wiœniowej i czerwonej stosowane na elewacjach krakowskich budynków pochodz¹ g³ównie z importu, czego przyk³adem jest hotel Sheraton (piaskowiec niemiecki) oraz biblioteka Papieskiej Akademii Teologicznej (piaskowiec indyjski!). Elewacjê z ró¿owego polskiego piaskowca obserwowaæ mo¿na natomiast na budynku Centrum Sztuki i Techniki Japoñskiej Manghha. Znacznie czêœciej na terenie Krakowa stosowane s¹ piaskowce jurajskie, m.in. na ok³adzinê hotelu Radisson (piaskowce ze z³o¿a Sielec), Wojewódzkiego S¹du Administracyjnego (piaskowce ze z³o¿a Œmi³ów-Sasal, fot. 3), Galerii Krakowskiej i Zak³adów Farmaceutycznych Pliva (piaskowce ze z³o¿a Œmi³ów). Oprócz wspomnianych inwestycji budowlanych zrealizowanych z udzia-

³em piaskowców pochodz¹cych z importu, wymieniæ mo¿na tak¿e budynek Krakowskiej Szko³y Wy¿szej oraz pawilon Wyspiañski 2000, gdzie wykorzystano piaskowiec z W³och.

Powy¿sze przyk³ady nie wyczerpuj¹ liczby zastosowañ piaskowca we wspó³czesnych bu- dowlach krakowskich. Obecnoœæ ró¿nych odmian tego surowca dostrzec mo¿na na elewacjach wielu istniej¹cych, b¹dŸ te¿ w³aœnie powstaj¹cych obiektów (np. hotele w dzielnicy Kazimierz, osiedle mieszkaniowe przy ul. Wielickiej), a tak¿e w dekoracyjnych podmu- rówkach, ogrodzeniach oraz portalach drzwiowych i okiennych.

Fot. 2. Centrum Biurowe Lubicz w Krakowie z elewacj¹ z dolnoœl¹skiego piaskowca ze z³o¿a Wartowice Phot. 2. The building of the Lubicz Office Centre in Kraków with Lower Silesia sandstones’ slabs facade

(sandstone from Wartowice mine)

(14)

Podsumowanie

W ostatnich latach w Polsce wzrasta zapotrzebowanie na piaskowce budowlane. Spe³- niaj¹ one najczêœciej funkcjê dekoracyjn¹ i stosowane s¹ w postaci p³yt ok³adzinowych pionowych ciêtych b¹dŸ ³upanych. Rynek piaskowców budowlanych zdominowany jest przez surowce krajowe, choæ udzia³ surowców importowanych z ka¿dym rokiem staje siê coraz wiêkszy, a na polskim rynku pojawiaj¹ siê firmy sprowadzaj¹ce materia³ zagraniczny (np. firma „Polski Piaskowiec” z Wroc³awia oferuj¹ca materia³ hiszpañski).

Z³o¿a piaskowców budowlanych w Polsce wystêpuj¹ w granicach administracyjnych siedmiu województw: dolnoœl¹skiego, mazowieckiego, ³ódzkiego, œwiêtokrzyskiego, œl¹s- kiego, ma³opolskiego i podkarpackiego. Najwiêksz¹ iloœæ kopaliny przydatnej do produkcji bloków, p³yt oraz formaków (90 Gg) dostarczyli w 2006 r. producenci z województwa dolnoœl¹skiego, dysponuj¹cego zarazem najwiêkszymi w Polsce zasobami bilansowymi piaskowców budowlanych (wieku kredowego i permskiego), wynosz¹cymi ok. 100 mln Mg.

Drugi, pod wzglêdem wielkoœci wydobycia (57 Gg w 2006 r.) jest obszar œwiêtokrzyski, gdzie w obrêbie województwa mazowieckiego, ³ódzkiego i œwiêtokrzyskiego udokumentowanych jest ³¹cznie 65 z³ó¿ piaskowców triasowych, jurajskich i kredowych. Wielkoœæ rozpoznanych w nich zasobów bilansowych przekroczy³a w 2006 r. 114 mln Mg. Trzecim

Fot. 3. Wojewódzki S¹d Administracyjny w Krakowie z elewacj¹ z piaskowca jurajskiego ze z³o¿a Œmi³ów-Sasal

Phot. 3. Builging of the Provincial Administrative Court in Kraków with Jurassic sandstones’ slabs facade (sandstone from Œmi³ów-Sasal mine)

(15)

obszarem wystêpowania piaskowców znajduj¹cych zastosowanie w budownictwie s¹ Kar- paty (woj. œl¹skie, ma³opolskie, podkarpackie). Trudno podaæ dok³adn¹ iloœæ mo¿liwych do wykorzystania zasobów piaskowców kredowych i trzeciorzêdowych o w³asnoœciach blocznych z tego rejonu, jednak na pewno jest ona kilkukrotnie ni¿sza ni¿ w dwóch poprzednich.

Równie¿ wielkoœæ wydobycia piaskowców budowlanych by³a tu w 2006 r. najni¿sza i wynios³a oko³o 40 Gg.

Najwiêkszymi producentami piaskowcowych materia³ów budowlanych w Polsce s¹:

„Hofmann” Sp. z o.o. z Krakowa, „Kamieniarz” Sp. z o.o. z Kielc, „ATS-Stein” Sp. z o.o.

z Boles³awca, firma Pana Tadeusza Bracha z Woli Komborskiej oraz PUH „Sosnowica”.

Widoczna jest dominacja producentów dolnoœl¹skich, mimo i¿ liczba udokumentowanych z³ó¿ piaskowców w tym rejonie jest niemal dwukrotnie mniejsza ni¿ w œwiêtokrzyskim.

Wynika to ze specyfiki omawianych obszarów. Pierwszy z nich charakteryzuje siê obec- noœci¹ ma³ej liczby z³ó¿ o du¿ych zasobach, eksploatowanych przez du¿e firmy (w 2006 r.

7 producentów i 9 eksploatowanych z³ó¿). W drugim przedmiotem eksploatacji s¹ zwykle z³o¿a o niewielkich zasobach (kilkadziesi¹t b¹dŸ kilkaset Gg), eksploatowane przez drob- nych przedsiêbiorców (w 2006 r. ok. 22 producentów eksploatowa³o 26 z³ó¿).

Wzrostowi popytu towarzyszy rosn¹ca poda¿ przejawiaj¹ca siê dokumentowaniem nowych z³ó¿ lub wznawianiem eksploatacji z³ó¿ do niedawna zaniechanych. W latach 2006–2007 w Polsce udokumentowano 26 z³ó¿ piaskowców, a w 22 spoœród nich kopalina przydatna jest do produkcji kamiennych materia³ów budowlanych. Najwiêkszy przyrost liczby udokumentowanych z³ó¿ mia³ miejsce w województwie œwiêtokrzyskim (21 z³ó¿).

Z³o¿a dokumentowane s¹ zarówno przez nowych, jak te¿ dotychczasowych przedsiêbiorców pragn¹cych zwiêkszyæ asortyment o odmiany o lepszych parametrach jakoœciowych, b¹dŸ odmiennych walorach dekoracyjnych.

Piaskowce budowlane s¹ coraz chêtniej stosowane w wielu aglomeracjach miejskich w Polsce. Interesuj¹cym przyk³adem jest wspó³czesne budownictwo krakowskie, gdzie stosowane s¹ najczêœciej istebniañskie piaskowce karpackie. Za ich wykorzystaniem prze- mawia bliska lokalizacja z³ó¿ oraz chêæ nawi¹zania architektów do istniej¹cych ju¿ na terenie miasta zabudowañ. W wielu obiektach u¿yto tak¿e piaskowców górnokredowych niecki pó³nocnosudeckiej oraz piaskowców jurajskich z obrze¿enia Gór Œwiêtokrzyskich.

Do wykañczania elewacji krakowskich budynków zaczêto tak¿e stosowaæ piaskowce im- portowane, pochodz¹ce m.in. z W³och, Indii oraz Niemiec. Wed³ug firmy „Piaskowiec Polski” brak natomiast do tej pory zrealizowanych w Krakowie inwestycji z zastosowaniem sprowadzanych przez ni¹ piaskowców hiszpañskich. W miarê wzrostu zaawansowania przygotowañ do Mistrzostw Europy w Pi³ce No¿nej w 2012 roku oczekiwaæ mo¿na wzrostu popytu na kamienne materia³y budowlane. Prawdopodobnie zwiêkszy siê udzia³ realizacji z zastosowaniem piaskowców z importu, poniewa¿ ciesz¹ siê one du¿ym zainteresowaniem w przypadku obiektów, które s¹ obecnie w trakcie projektowania.

(16)

LITERATURA

Bilans Gospodarki Surowcami Mineralnymi Polski i Œwiata 2002–2006. Praca pod redakcj¹ R. Neya i T. Sma- kowskiego. Wyd. PPS IGSMiE PAN, Kraków 2008.

Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych w Polsce. Stan na dzieñ 31 grudnia 2006. Wyd. Pañstw. Inst. Geolog., Warszawa 2007.

B r o m o w i c z J., 1994 – Bloczne kamienie Polski. [W:] Mat. IV Konf. „Aktualia i Perspektywy Gospodarki Surowcami Mineralnymi”. Wyd. CPPGSMiE PAN.

B r o m o w i c z J., K a r w a c k i A., 1982 – Metodyka badañ blocznoœci z³ó¿ budowlanych materia³ów kamiennych. Zesz. Nauk. AGH Geologia 8/2, 51–76.

F r a n k i e w i c z W., G l a p a W., 2004 – Piaskowce dolnoœl¹skie – aktualny stan zagospodarowania z³ó¿.

[W:] Mat. XIV Konf. „Aktualia i Perspektywy Gospodarki Surowcami Mineralnymi”. Wyd. IGSMiE PAN.

G r z y b R., 2008 – Euro 2012 – szansa dla gospodarki. [W:] Gazeta Prawna 30.07.2008.

J u n g i e w i c z S., 2008 – Budownictwo mieszkaniowe w obliczu dojrzewania rynku nieruchomoœci. [W:]

„Budownictwo, Technologie, Architektura” 2.

K a r a s z e w s k i W., 1960 – Nowy podzia³ liasu œwiêtokrzyskiego. Kwart. Geol. 4,4.

K o z ³ o w s k i S., 1986 – Surowce skalne Polski. Wydawnictwo Geologiczne, Warszawa.

P e s z a t C., 1976 – W³asnoœci techniczne i przydatnoœæ przemys³owa piaskowców karpackich. Górn. Odkr. 5–6.

PN-84/B-01080: Kamieñ dla budownictwa i drogownictwa. Podzia³ i zastosowanie wed³ug w³asnoœci fizy- ko-mechanicznych.

R a d w a n e k -B ¹ k B., 2005 – Gospodarka zasobami kopalin skalnych w Karpatach polskich w warunkach zrównowa¿onego rozwoju. [W:] Prace Pañstwowego Instytutu Geologicznego nr 183.

R a j c h e l J., 2004 – Kamienny Kraków. UWND AGH, Kraków.

R u t k i e w i c z -S a a b M., K i t a -B a d a k M., 1978 – Atlas geologiczno-surowcowy Polski 1:200 000. Surowce skalne. Surowce krzemionkowe zwiêz³e. Wyd. Geol., Warszawa.

W i l c z y ñ s k a -M i c h a l i k W., 2005 – Deterioracja skalnych materia³ów budowlanych w Krakowie. [W:]

Konspekt. Czasopismo Akademii Pedagogicznej im. KEN w Krakowie 3 (23).

http:/baza.pgi.waw.pl/igs (Baza Infogeoskarb)

TENDENCJE W GOSPODAROWANIU PIASKOWCAMI BUDOWLANYMI W POLSCE

S ³ o w a k l u c z o w e

Piaskowce budowlane, z³o¿a piaskowców, wydobycie, kamieñ dekoracyjny

S t r e s z c z e n i e

Artyku³ jest prób¹ syntezy informacji o piaskowcach budowlanych pochodz¹cych z polskich z³ó¿. Przed- stawiono mo¿liwoœci wykorzystania tych surowców na tle obecnej sytuacji na rynku budowlanym oraz wskazano ich Ÿród³a. Piaskowce przydatne do produkcji bloków, p³yt, kamienia murowego, ³upanego oraz kruszywa budowlanego wystêpuj¹ w niecce œródsudeckiej, niecce pó³nocnosudeckiej, mezozoicznym obrze¿eniu Gór Œwiê- tokrzyskich oraz Karpatach fliszowych. Poszczególne obszary ró¿ni¹ siê iloœci¹ udokumentowanych z³ó¿, wiel- koœci¹ rozpoznanych w nich zasobów, a przede wszystkim jakoœci¹ i barw¹ wystêpuj¹cego surowca. Odmienna jest te¿ wielkoœæ wydobycia i liczba producentów dzia³aj¹cych w ka¿dym z tych regionów. Bezkonkurencyjny zarówno pod wzglêdem wielkoœci zasobów bilansowych, jak te¿ wydobycia piaskowców budowlanych, jest obszar dolnoœl¹ski. Natomiast najwiêksza iloœæ udokumentowanych z³ó¿ oraz ich u¿ytkowników wystêpuje w obszarze œwiêtokrzyskim. Piaskowce karpackie wykorzystywane s¹ g³ównie do produkcji kruszywa drogowego, a w budownictwie znajduj¹ zastosowanie jedynie wybrane ich odmiany (o w³aœciwoœciach blocznych), wystêpuj¹ce w obrêbie warstw godulskich, istebniañskich kroœnieñskich i magurskich. Zaprezentowane dane o wielkoœci

(17)

zasobów i wydobycia dotycz¹ roku 2006, natomiast uwzglêdniono w pracy tak¿e z³o¿a udokumentowane po 2006 roku oraz z³o¿a, których eksploatacjê wznowiono w ostatnim okresie.

W niniejszej pracy scharakteryzowano tak¿e wielkoœci i kierunki importu oraz eksportu piaskowców budowlanych. Podano ponadto przyk³ady zastosowania zarówno polskich, jak te¿ zagranicznych piaskowców, we wspó³czesnym budownictwa krakowskiego.

TENDENCIES IN THE MANAGEMENT OF BUILDING SANDSTONES IN POLAND

K e y w o r d s

Building sandstones, sandstones’ deposits, mining output, decorative stone

A b s t r a c t

The paper presents the most important information about building sandstones from deposits in Poland. Taking into consideration current situation on domestic building market there were presented possibilities of this raw material utilization and its sources were shown. The sandstones useful for the production of dimension blocks, slabs, split tiles or building aggregates production occur in sediments of Intra-Sudetic and North Sudetic Basin, sediments of periphery of the Œwiêtokrzyskie Mountains, and sediments of Flysch Carpathians. In each of mentioned areas the number of sandstones’ deposits, their reserves, as well as the number of producers were presented. The region of Lower Silesia is the most significant because of the largest reserves and the highest level of output. The lower mining output, but the highest number of the sandstones’ deposits and producers has Œwiêtokrzyski region. Among Carpathian sandstones, which are utilize mainly for road aggregates production, only four varieties (with block structure) are used in architecture. There are Green Godula sandstones, Grey-yellow Istebna sandstone, Grey Krosno sandstones and Grey-beige Magura sandstones.

The presented data on the reserves and output refer to 2006, but this paper gives also information about deposits recognized, or such, where production has been started just recently.

Moreover the article presents the statistics of trade of building stones in Poland as well as gives some examples of Polish and foreign sandstones utilization in modern architecture of Kraków.

(18)