Grafizm ma wiele indywidualnych cech charaktery-stycznych dla konkretnej osoby. Jest przejawem proce-sów psychicznych i fizycznych, w tym wzrokowych. Pod wp³ywem tych czynników po³¹czonych z nauk¹ pi-sania powstaje system trwa³ych nawyków psychoru-chowych. Na podstawie ich analizy przeprowadzany jest graficzny proces identyfikacji pisma.
Niekiedy pod wp³ywem ró¿nych czynników, np. up³y-wu czasu, procesu starzenia cz³owieka, a tak¿e chorób (w tym dysfunkcji wzroku), pismo mo¿e ulegaæ swo-istym modyfikacjom. Ka¿d¹ sprawê nale¿y wiêc trakto-waæ indywidualnie, wykorzystuj¹c przy tym dostêpne informacje o wieku, zawodzie, wykszta³ceniu i zdrowiu pisz¹cego. Jeœli badanie pisma wyka¿e zaburzenia, powinniœmy staraæ siê wyjaœniæ ich przyczyny, równie¿ poprzez dokumentacjê medyczn¹ badanej osoby. Wiele trudnoœci badawczych (ze wzglêdu na wieloœæ i z³o¿onoœæ czynników maj¹cych wpyw na proces pisania) stwarza pismo osób starszych, maj¹cych wielokrotnie problemy zdrowotne. Do cech charaktery-zuj¹cych typowe pismo osób starszych zaliczyæ mo¿na:
– chaotyczny obraz pisma,
– obni¿on¹ klasê graficzn¹ (degradacja pisma), – falstarty graficzne,
– tremor,
– zaburzenia topograficzne,
– rozchwianie linii podstawowej wierszy (wyrazów), – powiêkszenie rozmiaru znaków,
– zró¿nicowanie relacji wielkoœciowych wystêpuj¹-cych w tych samych znakach graficznych. Nale¿y jednak zaznaczyæ, ¿e nie mo¿na jedno-znacznie wskazaæ, które z nich i w jakim zakresie pozo-staj¹ w zwi¹zku z tzw. naturalnymi (starzeniowymi) pro-cesami obni¿ania siê sprawnoœci psychomotorycznej pisz¹cego, a które s¹ nastêpstwem schorzeñ, na jakie badany cierpi.
Wiêkszoœæ chorób, poza tymi, które s¹ zwi¹zane z organicznymi uszkodzeniami oœrodkowego uk³adu nerwowego, zw³aszcza uszkodzeniami p³atów czo³o-wych, nie prowadzi do powstania charakterystycznych cech graficznych w piœmie. Wyj¹tek mog¹ stanowiæ choroby Alzheimera i Parkinsona. Osoby obci¹¿one tymi schorzeniami maj¹ tendencjê do miniaturyzowania pisma, charakteryzuj¹cego siê dodatkowo specyficz-nym tremorem. Na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ jed-nostki chorobowe zwi¹zane z dysfunkcj¹ oczu i to wy-³¹cznie w zakresie tzw. niedowidzenia.
Grafizm osób niedowidz¹cych wykazuje zaburzenia g³ównie w wielkoœci marginesów i przebiegu linii pod-stawowej zapisów. Charakteryzuje go równie¿ obec-noœæ dodatkowych, w³osowatych linii inicjalnych w kon-strukcjach znaków graficznych.
Wydaje siê, ¿e chorobami wp³ywaj¹cymi na widze-nie i byæ mo¿e na pisawidze-nie (za czym przemawia zakres objawów) s¹:
1. Zapalenie plamki ¿ó³tej (tzw. AMD) – schorzenie prowadz¹ce stopniowo do utraty wzroku, dotykaj¹ce osoby po 65. roku ¿ycia. Typowymi objawami AMD s¹:
widzenie prostych linii jako linii falistych lub znie-kszta³conych,
postêpuj¹ce trudnoœci w czytaniu,
problemy z widzeniem centralnym (œrodka obra-zu),
rozmycie krawêdzi ogl¹danych przedmiotów, trudnoœci w rozró¿nianiu kolorów.
2. Zaæma starcza (w tym zaæma pierwotna, tzw. za-æma korowo-j¹drowa i zaza-æma brunatna). Typowymi ob-jawami s¹:
dwojenie konturów obrazów,
tzw. jednooczne podwójne widzenie,
pogorszenie ostroœci wzroku do dali i bli¿y, nieda-j¹ce siê skorygowaæ ¿adnymi soczewkami. Przytoczone wy¿ej objawy chorób sugeruj¹, ¿e pi-smo osoby dotkniêtej któr¹kolwiek z nich powinno cha-rakteryzowaæ siê zaburzeniami, których zakres mo¿e byæ szerszy od zakresu zaburzeñ charakteryzuj¹cych pismo osób w podesz³ym wieku i niedowidz¹cych.
W niniejszym artykule analizie poddane zosta³y rê-kopisy Jana M., mê¿czyzny w wieku 82 lat, dotkniêtego obydwiema wy¿ej wymienionymi schorzeniami. Bada-ny ma wy¿sze wykszta³cenie – ukoñczy³ trzy fakultety i biegle w³ada piêcioma jêzykami. Pisanie stanowi³o istotny czynnik w jego ¿yciu zawodowym i prywatnym. K³opoty ze wzrokiem pojawi³y siê zaœ i nasili³y w la-tach 2000–2004, a zwi¹zane z nimi zaburzenia zaczê-³y utrudniaæ badanemu wykonywanie codziennych czynnoœci, jak czytanie, ogl¹danie telewizji, robienie zakupów, poruszanie siê po mieœcie itp.
Nale¿y podkreœliæ, ¿e badaniom poddano rêkopisy pochodz¹ce z lat 1980–2007. Jest to materia³ zarówno bezwp³ywowy, jak i wykonany w obecnoœci prowadz¹-cej badania (lata 2004–2007). Rêkopisy sporz¹dzone „na polecenie” pochodz¹ z okresu intensywnego roz-woju choroby i leczenia. Zaznaczyæ przy tym nale¿y,
Wpływ wybranych chorób oczu
na obraz pisma osób starszych
– studium przypadku
¿e leczenie nie doprowadzi³o do poprawy jakoœci wzro-ku mê¿czyzny, a jedynie zahamowa³o rozwój choroby.
Tak zgromadzony materia³ badawczy poddano ana-lizie w zakresie wytypowanych cech identyfikuj¹cych pismo rêczne osób starszych oraz niedowidz¹cych. Celem badañ by³o sprawdzenie, czy w rêkopisach Ja-na M. zachodz¹ zmiany w cechach motorycznych, to-pograficznych i konstrukcyjnych – typowe dla pisma osób starszych i niedowidz¹cych.
Analizowane cechy graficzne pisma skonfrontowano z ich odpowiednikami znajduj¹cymi siê w rêkopisach badanego, pochodz¹cych z okresu sprzed choroby (la-ta 1980–1999). Pierwszy z prezentowanych rêkopisów pochodzi z 1980 r. (ryc. 1).
Pismo charakteryzuje siê pe³n¹ spontanicznoœci¹ i dynamik¹ kreœlenia, prawoskoœnym k¹tem nachy-lenia. Linia podstawowa wyrazów i wierszy wykazuje stabilny przebieg. Analiza cech motorycznych i kon-strukcyjnych, w tym sposób wi¹zañ znaków, iloœæ od-mian jednobrzmi¹cych liter i cyfr oraz form powtarzal-nych, pozwala stwierdziæ, ¿e ww. grafizm cechuje siê wysok¹ klas¹ wyrobienia i stopniem zautomatyzowania pisania.
Poni¿ej przedstawiono materia³ badawczy sporz¹-dzony przez Jana M. przed dysfunkcj¹ wzroku i w cza-sie trwania choroby. Materia³ z okresu, kiedy to badany widzia³ prawid³owo, obwiedziono ramkami w kolorze niebieskim, a z okresu upoœledzenia wzroku ramkami w kolorze czerwonym.
1. Cechy topograficzne (ryc. 2–11):
a) zgodny prosty lewy margines
Ryc. 1.
Ryc. 2. Rêkopisy kreœlone w 1981 r. Fig. 2. Manuscripts made in 1981
Ryc. 3. Rêkopisy kreœlone w 2004 r. Fig. 3. Manuscripts made in 2004
b) zgodna szerokoϾ lewego marginesu
c) zgodne rozmieszczenie nag³ówków
Na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ akapity w utworze wierszowym.
Jan M. pisane w m³odoœci piosenki i wiersze dzieli³ na akapity (zwrotki), ró¿nicuj¹c wciêcia. Cecha ta zosta³a przez niego tak silnie zakodowana, ¿e kiedy podyktowano mu porównywalny w formie literackiej utwór (wiersz), mê¿czyzna si³¹ nawyku zachowa³ ana-logiczny uk³ad zwrotek. Poszczególne wciêcia akapitowe rozmieszcza³ miêdzy pionowo rozstawiony-mi dwoma palcarozstawiony-mi, a usytuowanie zakoñczenia po-szczególnych wersów okreœla³, wyczuwaj¹c krawêdzi¹ d³oni praw¹ stronê arkusza papieru (ryc. 9).
d) usytuowanie liter wzglêdem siebie
Zgodne usytuowanie linii pocz¹tkowej litery „w” wzglêdem „o”
Ryc. 4. Rêkopisy kreœlone w 1981 r. Fig. 4. Manuscripts made in 1981
Ryc. 5. Rêkopisy kreœlone w 2005 r. Fig. 5. Manuscripts made in 2005
Ryc. 9. Rêkopisy kreœlone w 2004 r. Fig. 9. Manuscripts made in 2004 Ryc. 6. Rêkopisy kreœlone w 1981 r.
Fig. 6. Manuscripts made in 1981
Ryc. 7. Rêkopisy kreœlone w 1994 r. Fig. 7. Manuscripts made in 1994
Ryc. 10. Rêkopisy kreœlone w 1992 r. Fig. 10. Manuscripts made in 1992
Ryc. 11. Rêkopisy kreœlone w 2001 r. Fig. 11. Manuscripts made in 2001 Ryc. 8. Rêkopisy kreœlone w 2005 r.
2. Cechy mierzalne
Zgodne relacje wielkoœciowe pasma œródlinijnego, nadlinijnego i podlinijnego zapisów na przestrzeni 27 lat (ryc. 12–17):
3. Cechy konstrukcyjne znaków i wi¹zañ (ryc. 18–25):
a) liter w zapisie „duszy”
b) litery „W”
c) wi¹zanie „wa”
Z przeprowadzonej analizy wynika, ¿e miêdzy zesta-wionymi rêkopisami nie ma istotnych ró¿nic graficz-nych. Wystêpuj¹ce mog¹ byæ nastêpstwem odchyleñ wynikaj¹cych np. z ró¿nego tempa pisania.
Ryc. 12. Rêkopisy kreœlone w 1986 r. Fig. 12. Manuscripts made in 1986
Ryc. 13. Rêkopisy kreœlone w 2006 r. Fig. 13. Manuscripts made in 2006
Ryc. 15. Rêkopisy kreœlone w 2005 r. Fig. 15. Manuscripts made in 2005 Ryc. 14. Rêkopisy kreœlone w 1992 r. Fig. 14. Manuscripts made in 1992
Ryc. 16. Rêkopisy kreœlone w 1980 r. Fig. 16. Manuscripts made in 1980
Ryc. 17. Rêkopisy kreœlone w 2005 r.
Fig. 17. Manuscripts made in 2005
Ryc. 18. Rêkopisy kreœlone w 1980 r.
Fig. 18. Manuscripts made in 1980
Ryc. 19. Rêkopisy kreœlone w 1992 r. Fig. 19. Manuscripts made in 1992
Ryc. 20. Rêkopisy kreœlone w 2007 r. Fig. 20. Manuscripts made in 2007
Ryc. 21. Rêkopisy kreœlone w 1980 r. Fig. 21. Manuscripts made in 1980
Ryc. 22. Rêkopisy kreœlone w 2001 r.
Fig. 22. Manuscripts made in 2001
Ryc. 23. Rêkopisy kreœlone w 2007 r. Fig. 23. Manuscripts made in 2007
Ryc. 24. Rêkopisy kreœlone w 1980 r. Fig. 24. Manuscripts made in 1980
Ryc. 25. Rêkopisy kreœlone w 2005 r.
Fig. 25. Manuscripts made in 2005
Brak w rêkopisach Jana M. cech charakteryzuj¹cych typowe pismo osób starszych, niedowidz¹cych jest uzasadnieniem wniosku, ¿e nie wszystkie schorzenia oczu maj¹ istotny wp³yw na grafizm. Nasuwa siê rów-nie¿ kolejny wniosek, ¿e wysoki stopieñ wykszta³cenia i sta³a aktywnoœæ osoby w podesz³ym wieku chroni¹ jej grafizm przed czynnikami deformuj¹cymi. Teza ta, oparta na jednostkowym przyk³adzie, wymaga jednak dalszego potwierdzenia na szerszej grupie badawczej. W codziennej pracy eksperta nale¿y równie¿ pamiê-taæ, ¿e ka¿de schorzenie przebiega indywidualnie. Kompletuj¹c materia³ porównawczy od osób starszych z dysfunkcj¹ wzroku, nale¿y dotrzeæ do dokumentacji medycznej. Zasadne jest tak¿e gromadzenie wzorów z dwóch okresów: sprzed choroby i z czasu jej trwania. Przy pobieraniu materia³u „na polecenie” nale¿y zwróciæ uwagê na to, w jaki sposób pisz¹cy kontroluje rozmieszczenie tekstu na pod³o¿u.
Przeprowadzona analiza wykaza³a, ¿e nawet gdy badany niedowidzi, mo¿e zachowaæ nawykowe w³aœci-woœci topograficzne. Nie nale¿y wiêc – z uwagi na cho-robê danej osoby – z góry rezygnowaæ z pobierania wzorów „na polecenie”.
Niniejsze opracowanie jest prób¹ zwrócenia uwagi na problemy, z jakimi stykaj¹ siê eksperci podczas analizy pisma osób starszych z dysfunkcj¹ wzroku. Wykaza³o równie¿ koniecznoœæ rozszerzenia badañ w tym zakresie.
Anna Przewor
zdj.: autorka
BIBLIOGRAFIA
1. Czeczot Z.: Badania identyfikacyjne pisma rêcznego, Zak³ad Kryminalistyki KGMO, Warszawa 1971.
2. Epstein G.: Podstawowe zasady badania starczego pisma rêcznego, [w:] Problematyka dowodu z ekspertyzy do-kumentów, tom I, pod red. Z. Kegla, Wroc³aw 2002.
3. Gajdowski J.: Obraz pisma osób starszych o ró¿nym poziomie wykszta³cenia (komunikat z badañ nad pismem osób w wieku podesz³ym i starczym), [w]: Problematyka dowodu z ekspertyzy dokumentów... op.cit.
4. Spaeth G.L.: Chirurgia okulistyczna, wydanie I polskie, pod red. J. Szaflika, Wyd. Medyczne Urban&Partner, Wro-c³aw 2003.
5. Kañski J.: Okulistyka, objawy i ró¿nicowanie, Wydaw-nictwo Medyczne Urban&Partner, Wroc³aw 2000.
6. Kañski J.: Okulistyka kliniczna, wyd. I, pod red. Z. Za-górskiego, Wyd. Medyczne Urban&Partner, Wroc³aw 1997. 7. £uszczuk A., NiedŸwiedŸ B.: Komunikat z wyników ba-dañ pisma osób niedowidz¹cych zakwalifikowanych do II gru-py inwalidzkiej, [w:] Problematyka dowodu z ekspertyzy doku-mentów... op.cit.
8. Okulistyka wspó³czesna, cz. 1, praca zbiorowa pod red. W. Or³owskiego, PZWL, Warszawa 1986.
U
Uw
wa
ag
ga
a C
Cz
zy
ytte
elln
niic
cy
y,,
ukazały się dwa „Zeszyty Metodyczne” z dziedziny badań dokumentów pt.:
Wybrane zagadnienia z zakresu badań dokumentów, autorstwa Marka Nowickiego,
Krzysztofa Wali, Pawła Włodarskiego i Anny Janiszewskiej-Rybki,
w cenie 32 zł
Wpływ podłoża i monotonii sensorycznej na obraz pisma ręcznego i podpisów, autorstwa
Stanisławy Masłowskiej, Hanny Tydelskiej, Iwony Sanewskiej i Beaty Urbanik,
w cenie 41 zł
Zamówienia można składać na adres: Biuro Logistyki Policji KGP
ul. Domaniewska 36/38 02-672 Warszawa tel. (0-22) 60-129-45
