Wawrzyniec Czubak, Walenty Poczta
Akademia Rolnicza w Poznaniu
ZMIANY PRZETWÓRSTWA ROLNO-SPO¯YWCZEGO WIELKOPOLSKI W LATACH 1999-2002
CHANGES OF FOOD INDUSTRY IN WIELKOPOLSKA REGION IN 1999-2002
S³owa kluczowe: przemys³ rolno-spo¿ywczy, województwo wielkopolskie Key words: food industry, Wielkopolska province
Synopsis. Wskazano znaczenie przemys³u spo¿ywczego w przetwórstwie przemys³owym w Wielkopolsce oraz na tle ca³ego kraju. Okrelono tak¿e zmiany przetwórstwa przemys³owego i spo¿ywczego w Wielkopolsce w latach 1999-2002. Wyniki analizy wskazuj¹, ¿e przemys³ spo¿ywczy w Wielkopolsce odgrywa istotnie wa¿niej- sz¹ rolê ni¿ to ma miejsce w ca³ym kraju. Szczególnie jest to zauwa¿alne w przypadku wielkoci produkcji sprzedanej oraz ponoszonych nak³adów inwestycyjnych. Przemys³ spo¿ywczy w Wielkopolsce wyró¿nia siê wysokim poziomem wydajnoci pracy mierzonej produkcj¹ sprzedan¹. W Wielkopolsce, podobnie jak i w Polsce, mala³o zatrudnienie w przetwórstwie przemys³owym i przemyle spo¿ywczym. W efekcie obserwowa- nych zmian (spadku zatrudnienia i wzrostu wartoci rodków trwa³ych) wzrasta techniczne uzbrojenie pracy.
Wstêp
Przemys³ spo¿ywczy jest bardzo wa¿nym elementem polskiej gospodarki ¿ywnociowej, produkcji przemys³owej i gospodarki narodowej. Do g³ównych zadañ tego przemys³u Nie¿u- rawski [1993] zalicza przejmowanie rolniczej produkcji towarowej, utrwalanie i magazynowanie
¿ywnoci (co przyczynia siê do ³agodzenia sezonowych wahañ poda¿y ¿ywnoci), przetwarza- nie i uszlachetnianie ¿ywnoci (jako proces podnoszenia bezpieczeñstwa ¿ywnociowego w sensie iloci i jakoci produktów spo¿ywczych, zgodnie z wymogami racjonalnego ¿ywienia).
G³ównym czynnikiem wzrostu rynku ¿ywnociowego jest rosn¹cy popyt na wartoæ dodan¹ produktów spo¿ywczych, a wiêc na dobra o wy¿szym stopniu przetworzenia [Urban 2004].
Przetwórstwo spo¿ywcze jest tym ogniwem ³añcucha ¿ywnociowego, które decyduje o spraw- noci powi¹zañ miêdzy pozosta³ymi cz³onami systemu agrobiznesu. Na konkurencyjnoæ sek- tora rolnego wp³ywa ca³y ³añcuch ¿ywnociowy, na który sk³ada siê charakter zwi¹zków miê- dzy wszystkimi agregatami agrobiznesu [Zegar 2004, Polski przemys³ ¿ywnociowy. Raport 2003]. Przemys³, ze wzglêdu na miejsce w ³añcuchu agrobiznesu oraz stosunkowo wy¿sze wyposa¿enie techniczne, mo¿e spe³niaæ rolê aktywnego integratora kszta³tuj¹cego z jednej strony produkcjê rolnictwa, a z drugiej poda¿ ¿ywnoci przetworzonej.
W ³añcuchu agrobiznesu przemys³ rolno-spo¿ywczy spe³nia tak¿e funkcjê porednika w
przekazywaniu informacji p³yn¹cej od konsumenta [Makarski 2000]. Aby przemys³ spo¿ywczy
móg³ nale¿ycie spe³niaæ rolê integratora ³añcucha agrobiznesu musi byæ spe³niony warunek jego równomiernego rozwoju. Oznacza to, ¿e tempo dostosowywania potencja³u produkcyjne- go winno wyprzedzaæ dynamikê rozwoju rolnictwa. W przeciwnym razie dysproporcje mo¿li- woci przetwórstwa i produkcji surowców doprowadz¹ do spowolnienia przemian ca³ego sek- tora. Taka dysharmonia mo¿e byæ przyczyn¹ os³abienia, b¹d nawet zahamowania tempa zmian w rolnictwie lub niepe³nego zagospodarowania jego produkcji [Nie¿urawski 1993]. St¹d harmo- nijny rozwój przemys³u spo¿ywczego jest wa¿ny nie tylko dla niego samego, ale tak¿e dla rolnictwa, przemys³ów i us³ug powi¹zanych bezporednio lub porednio z wytwarzaniem ¿yw- noci, sfery handlu krajowego i miêdzynarodowego oraz gospodarstw domowych jako osta- tecznego ogniwa ³añcucha produkcji, obrotu i konsumpcji ¿ywnoci.
Cel i zakres
Celem pracy by³o wskazanie znaczenia przemys³u spo¿ywczego w przetwórstwie przemy- s³owym
1w Wielkopolsce oraz na tle ca³ego kraju. Dodatkowym elementem badañ by³o okrele- nie zmian przetwórstwa przemys³owego i spo¿ywczego w Wielkopolsce. Analiza zosta³a prze- prowadzona dla lat 1999-2002.
Materia³ i metoda
Podstawowym materia³em analizy by³y niepublikowane dane Urzêdu Statystycznego (US) w Poznaniu. Uzupe³nieniem niepublikowanych danych US by³y dane wtórne GUS w Warsza- wie. Dane dotycz¹ce poszczególnych kategorii charakteryzuj¹cych przemys³ rolno-spo¿ywczy pos³u¿y³y do obliczenia wyposa¿enia technicznego pracy oraz relacji wartoci produkcji sprze- danej na 1 zatrudnionego w przemyle spo¿ywczym i przetwórstwie przemys³owym.
Przemys³ spo¿ywczy Wielkopolski na tle kraju
Przemys³ spo¿ywczy w Wielkopolsce odgrywa istotnie wa¿niejsz¹ rolê ni¿ to ma miejsce w ca³ym kraju. W województwie wielkopolskim znajdowa³o siê nieco ponad 4 tys. podmiotów przetwórstwa rolno-spo¿ywczego (tab. 1). Oznacza to, ¿e 1/5 wszystkich podmiotów przemys³u spo¿ywczego zlokalizowana by³a w tym województwie. Jednoczenie stanowi³y one ponad 10% wszystkich przedsiêbiorstw przetwórstwa przemys³owego Wielkopolski.
Sporód 255,5 tys. osób jakie w 2002 roku w Wielkopolsce znalaz³y zatrudnienie w prze- twórstwie przemys³owym (tab. 1), 51 tys. osób pracowa³o w przemyle spo¿ywczym. Liczba pracuj¹cych w przemyle rolno-spo¿ywczym systematyczne spada³a w latach 1999-2002. W przemyle spo¿ywczym Wielkopolski pracuje 12% wszystkich zatrudnionych w tym dziale w Polsce. Dzieje siê tak ze wzglêdu na to, ¿e w Wielkopolsce, podobnie jak i w ca³ym kraju mala³o zatrudnienie w przetwórstwie przemys³owym i przemyle spo¿ywczym. Niemniej jednak, zarów- no w regionie, jaki i w Polsce co pi¹ty zatrudniony w przetwórstwie przemys³owym pracowa³ w przemyle spo¿ywczym. W przysz³oci nale¿y siê liczyæ z dalszym spadkiem liczby pracuj¹cych w przemys³owym przetwórstwie ¿ywnoci. Ze wszystkich dziedzin wytwórczoci materialnej zatrudnienie bêdzie przesuwa³o siê w kierunku us³ug. Tendencjê tê mog³yby zatrzymaæ lub odwróciæ tylko bardzo znacz¹ce inwestycje typu green field w przemyle spo¿ywczym Wielko- polski [Czubak, Kiryluk, Poczta 2004].
1 Ca³y przemys³, zgodnie Polsk¹ Klasyfikacj¹ Dzia³alnoci (PKD) dzieli siê na trzy sekcje: (1) górnictwo i kopalnictwo, (2) przetwórstwo przemys³owe oraz (3) wytwarzanie i zaopatrywanie w energiê elektryczn¹, gaz i wodê. Przetwórstwo przemys³owe jest sekcj¹ najwiêksz¹ wytwarzaj¹c¹ ponad 80% produkcji globalnej przemys³u i zatrudniaj¹c¹ oko³o 85% pracuj¹cych w ca³ym przemyle. Sekcje dziel¹ siê na dzia³y. Jednym z dzia³ów przetwórstwa przemys³owego jest dzia³ produkcji artyku³ów spo¿ywczych i napojów.
Spadkowi zatrudnienia w przemyle towarzyszy³ wzrost wartoci brutto rodków trwa³ych.
Wartoæ wszystkich rodków trwa³ych zlokalizowanych w przetwórstwie przemys³owym w Wielkopolsce odpowiada³a oko³o 9-ciu procentom krajowych zasobów, a w odniesieniu do przemys³u spo¿ywczego by³o to oko³o 11%. W Wielkopolsce du¿o wiêksze by³o zaanga¿owa- nie rodków trwa³ych w przetwarzanie ¿ywnoci. Przemys³ spo¿ywczy wykorzystuje oko³o 1/5 wszystkich rodków trwa³ych, a w kraju jest to nieco ponad 16%.
W efekcie obserwowanych zmian (spadku zatrudnienia i wzrostu wartoci rodków trwa-
³ych) wzrasta techniczne uzbrojenie pracy (tab. 2). W Wielkopolsce na jednego zatrudnionego w przetwórstwie przemys³owym i przemyle spo¿ywczym przypada³o tyle samo, bo 95 tys. z³ wartoci rodków trwa³ych brutto. Ogó³em dla Polski relacje kszta³towa³y siê odpowiednio: 123 i 106 tys. z³/1 zatrudnionego w 2002 roku. Zatem w skali ca³ego kraju wyposa¿enie pracy w
rodki trwa³e w przemyle rolno-spo¿ywczym by³o mniejsze ani¿eli w przetwórstwie przemys³o- wym ogó³em, lecz jednoczenie nieznacznie wiêksze ani¿eli adekwatnie w Wielkopolsce. Nie przes¹dzi³o to jednak o wielkoci produkcji przemys³u spo¿ywczego.
a w t s r ó w t e z r p e lt a n a y z c w y
¿ o p s
³ s y m e z r p e c
¹ j u z y r e t k a r a h c e n a d e n a r b y W . 1 a l e b a
Trzemys³owego*wwojewództwiewielkopolskimna ltekrajuwlatach1999-2002 p
a t a
L Wartoci a l d h c e crzemys³u po¿ywczego p
s
u
³ s y m e z r p
³ a i z d
Uspo¿ywczego e i w t s r ó w t e z r p
wrzemys³owymdla pbadanejcechy
h c e c i c
o t r a
Wlaprzemys³u dpo¿ywczego s
u
³ s y m e z r p
³ a i z d
Uspo¿ywczego e i w t s r ó w t e z r p
wprzemys³owym y h c e c j e n a d a b a l d a
k s l o
P Wielkopolska Polska Wielkopolska Polska Wielkopolska ]
b ó s o . s y t[
e i n e i n d u r t a
Z [%]
9 9 9 12000
1 0 0 2002 2
4 , 1 1 6 2467,1 2358,6 2220,8 2
) 1 1 ( 1 , 6 8 277,1 (11) 268,2 (11) 255,5 (12) 2
3 , 8 8 457,4 443,6 430,7 4
) 2 1 ( 8 , 6 55,1 (12) 52,5 (12) 51,0 (12) 5
7 , 8 18,5 18,8 19,4 1
9 , 9 19,9 19,6 10,0 2 ]³
z n l m [ h c y
³ a w r t w ó k d o r
o tt u r b æ
o t r a
W [%]
9 9 9 12000
1 0 0 2002 2
8 , 7 5 9 7 2 241613,3 255585,2 274157,3 2
) 8 ( 4 , 8 2 1 8
10148,1 (8) 22175,4 (9) 24276,1 (9) 2
2 , 1 4 7 6 38609,5 31185,9 45847,3 4
) 2 1 ( 3 , 8 7 2
4775,1 (12) 4324,2 (10) 44879,5 (11)
1 , 6 16,0 116,1 7 , 6 1
6 , 3 23,7 29,5 10,1 2 w
ó t o i m d o p a b z c il
e z c r a d o p s o g y t o i m d o
P [%]
2 0 0 2003
2 217615 6 2 8 6 0
2 38931 (17,9) ) 1 , 9 1 ( 6 7 4 9
3 21412
6 1 5 9
1 4011 (19) ) 1 2 ( 5 6 0
4 9,8
4 ,
9 10,3
3 , 0 1 ]³
z n l m [ j e n a d e z r p s ij c k u d o r p æ
o t r a
W [%]
9 9 9 12000
1 0 0 2002 2
1 , 0 5 6 9 5 312264,8 414630,2 420088,3 4
) 2 1 ( 3 , 5 0 3 0
44794,4 (11) 46504,6 (11) 47134,3 (11) 4
8 , 9 4 2 0 89173,8 87047,0 95281,4 9
) 6 1 ( 6 , 8 4 4 2
13902,5 (16) 14377,8 (15) 14269,1 (15) 1
3 , 2 21,6 23,4 22,7 2
0 , 1 31,0 30,9 30,3 3 ]³
z n l m [ h c y n j y c y t s e w n i w ó d a
³ k a n æ
o t r a
W [%]
9 9 9 12000
1 0 0 2002 2
3 , 2 0 4 8 26522,8 23235,2 23068,0 2
) 1 1 ( 5 , 2 5 1
3158,7 (12) 3890,8 (12) 2536,3 (11) 2
9 , 9 3 3 5373,9 4455,5 4541,7 4
) 7 1 ( 3 , 5 9 825,5 (21) 947,0 (19) 860,9 (17) 7
8 , 8 16,5 19,2 19,7 1
4 , 8 29,3 29,3 20,0 3
u i n e i s e i n d o w o g e i k s l o p o k l e i w a w t z d ó w e j o w
³ a i z d u o n a d o p h c a s a i w a n w b ó s o 9 j e
¿ y w o p e c
¹ j a i n d u rt a z
*oca³egokrajudlabadanejcechy.
dród³o:opracowaniew³asnenapodstawieniepubilkowanychdanychUrzêduStatystycznegowPoznaniu, .
4 0 0 2 - 0 0 0 2 u
³ s y m e z r P o g e n z c y t s y t a t S a k i n z c o R
Pomiaru wielkoci produkcji dokonano przez kategoriê produkcji sprzedanej (tab. 1). W Wielkopolsce wartoæ ta wynios³a w 2002 roku oko³o 14,3 mld z³, co stanowi³o niemal 1/7 ca³ej wartoci wytworzonej w kraju. W skali ca³ego kraju oko³o 23% wartoci produkcji sprzedanej przedsiêbiorstw przetwórstwa przemys³owego pochodzi z przemys³u spo¿ywczego, natomiast w Wielkopolsce a¿ 30%. Zatem przemys³ spo¿ywczy odgrywa podstawow¹ rolê w przetwór- stwie przemys³owym województwa, dostarczaj¹c prawie 1/3 ogólnej sprzeda¿y przetwórstwa przemys³owego.
Wzrost wartoci produkcji sprzedanej przy jednoczesnym spadku zatrudnienia powoduj¹, ¿e ros³a (o oko³o 1/3) wartoæ produkcji sprzedanej na 1 zatrudnionego (tab. 2). Dla zatrudnionych w przetwórstwie przemys³owym wartoæ ta wynios³a w 2002 roku oko³o 185 tys. z³. Znacznie wy¿sz¹ wartoæ produkcji na 1 zatrudnionego osi¹gniêto w przemyle rolno-spo¿ywczym w Wielkopol- sce. Wynios³a ona w 2002 roku 280 tys. z³, co oznacza, ¿e przewy¿sza odpowiedni¹ wydajnoæ w krajowym przemyle spo¿ywczym o 57%, wydajnoæ pracy w przetwórstwie przemys³owym ogó-
³em w województwie o 51,5%, a wydajnoæ osi¹gan¹ przez przetwórstwo przemys³owe w skali kraju o 92%. Wysoka wydajnoæ pracy mierzona produkcj¹ sprzedan¹ jest bardzo du¿ym atutem przemys³u spo¿ywczego w Wielkopolsce. wiadczy o dobrym technicznym uzbrojenia pracy, jego dobrym wykorzystaniu, konkurencyjnej pozycji rynkowej. Korzystniejsz¹ pozycjê przemy- s³u rolno-spo¿ywczego w Wielkopolsce obrazuje tak¿e wzglêdna produktywnoæ pracy w prze- myle spo¿ywczym. Wydajnoæ pracy w przemyle spo¿ywczym przekracza³a wydajnoæ pracy w ca³ym przetwórstwie przemys³owym w regionie w latach 1999-2002 w przedziale 52-58%. Nato- miast w skali ca³ego kraju wskanik ten kszta³towa³ siê w granicach 17-24%.
Obecny stan i obserwowany rozwój przemys³u spo¿ywczego w Wielkopolsce mo¿liwy by³ do osi¹gniêcia dziêki wysokim nak³adom inwestycyjnym (tab. 1). Przedsiêbiorstwa wojewódz- twa wielkopolskiego absorbowa³y oko³o 1/5 wartoci nak³adów inwestycyjnych kierowanych
2 0 0 2 - 9 9 9 1 h c a t a l w o g e n o i n d u r t a z 1 a n u i n e z c il e z r p w h c e c h c y n a r b y w æ
o t r a W . 2 a l e b a T
a t a
L Wprzetwórstwie m y w o
³ s y m e z r
p t[ys.z]³
e l
y m e z r p
Wpo¿ywczym s t[ys.z]³
y h c e c i c
o t r a w a j c a l e
Rzatrudnionegowprzemyle 1
a
nspo¿ywczymdowartocicechy e i w t s r ó w t e z r p w o g e n o i n d u r t a z 1 a
n przemys³owym a
k s l o
P Wielkopolska Polska Wielkopolska Polska Wielkopolska j
e n a d e z r p s ij c k u d o r p æ
o t r a
w wzglêdnaproduktywnoæpracy m y z c w y
¿ o p s e l
y m e z r p w 9
9 9 12000
1 0 0 2002 2
7 , 7 3 167,1 175,8 189,2 1
9 , 0 4 161,7 173,4 184,5 1
3 , 4 6 195,0 118,8 221,2 2
0 , 9 1 252,2 273,8 279,6 2
9 1 117 124 117 1
6 5 156 158 152 1 )
T
B W ( h c y
³ a w r t w ó k d o r
o tt u r b æ
o t r a
W relacjaWBST
9 9 9 12000
1 0 0 2002 2
3 , 7 87,9 908,4 123,4 1
4 , 3 62,7 72,7 85,0 9
2 , 5 74,4 82,8 906,4 1
3 , 5 76,7 82,4 85,7 9
2 , 6 86,2 85,7 86,2 8
7 9 , 8 1 119,28 199,42
0 5 , 0 0 1 h
c y n j y c y t s e w n i w ó d a
³ k a n æ
o t r a
W relacjenak³adówinwestycyjnych 9
9 9 12000
1 0 0 2002 2
9 , 0 10,8 19,9
4 , 0 1
0 , 1 11,4 10,8 19,9
9 , 0 19,6
0 , 0 10,5 1
8 , 5 16,8 116,1 9 , 4 1
5 , 0 0 188,9
0 , 2 0 101,5 1
9 , 2 4 147,4 149,4 1150,1
. u i n a n z o P w o g e n z c y t s y t a t S u d ê z r U h c y n a d h c y n a w o k il b u p e i n e i w a t s d o p a n e n s a
³ w e i n a w o c a r p o : o
³ d ó r
do przetwórstwa rolno-spo¿ywczego w Polsce (tab. 1). Jednak w analizowanym okresie zmala³y one z 925 do 760 tys. z³. Zmniejszanie poziomu nak³adów inwestycyjnych jest zjawiskiem nieko- rzystnym, ale powi¹zane by³o z os³abieniem ogólnego tempa wzrostu gospodarczego kraju i spadkiem wydatków inwestycyjnych w przetwórstwie przemys³owym (o 19%) i przemyle spo-
¿ywczym (o 15%). Mimo bezwzglêdnego spadku poziomu nak³adów inwestycyjnych w prze- myle spo¿ywczym ich udzia³ w ca³oci nak³adów przetwórstwa przemys³owego rós³ osi¹gaj¹c w 2002 roku poziom 30%. Na jednego pracuj¹cego w przemyle spo¿ywczym w Wielkopolsce przypada 14,9 tys. z³ i jest to o oko³o 50% wiêcej ani¿eli w przetwórstwie przemys³owym w kraju i województwie oraz w przemyle spo¿ywczym w skali ca³ego kraju (tab. 2). Dziêki wspomnianej powy¿ej du¿ej absorpcji nak³adów inwestycyjnych przemys³ spo¿ywczy Wielkopolski ma szansê na szybki rozwój i unowoczenienie.
Wnioski
Przemys³ spo¿ywczy w Wielkopolsce na tle przetwórstwa przemys³owego w kraju cechuje siê wyranie wiêkszym znaczeniem. Szczególnie jest to zauwa¿alne w przypadku wielkoci produkcji sprzedanej oraz ponoszonych nak³adów inwestycyjnych. Wiêkszy jest tak¿e udzia³u przemys³u spo¿ywczego Wielkopolski w krajowym przemyle spo¿ywczym w porównaniu z odpowiednim udzia³em przetwórstwa przemys³owego. Oko³o 1/7 krajowej produkcji sprzedanej przemys³u spo¿ywczego jest wytworzone w Wielkopolsce i na ten dzia³ przemys³u jest pono- szone prawie 17% nak³adów inwestycyjnych. Poziom ponoszonych nak³adów inwestycyjnych w przeliczeniu na jednego pracuj¹cego w przemyle spo¿ywczym w Wielkopolsce przewy¿sza o oko³o 50% ich wielkoæ w przetwórstwie przemys³owym w kraju i województwie oraz w przemyle spo¿ywczym w skali ca³ego kraju. Przemys³ spo¿ywczy w Wielkopolsce wyró¿nia siê wysokim poziomem wydajnoci pracy mierzonej produkcj¹ sprzedan¹. Na podstawie przepro- wadzonych analiz mo¿na wnioskowaæ, ¿e przemys³ spo¿ywczy w Wielkopolsce ma zdecydowa- nie wiêksze znaczenie ni¿ rednio w ca³ym kraju, ale równie¿ rozwija i unowoczenia siê szybciej dziêki du¿emu uczestnictwu w krajowej puli nak³adów inwestycyjnych.
Literatura
Czubak W., Kiryluk E., Poczta W. 2004: Przemys³ rolno-spo¿ywczy województwa wielkopolskiego w latach 19992003 i mo¿liwoci jego rozwoju. Ekspertyza dla Urzêdu Marsza³kowskiego Województwa Wielkopolskiego, materia³y wewnêtrzne Katedry Ekonomiki Gospodarki ¯ywnociowej AR, Poznañ.
Makarski S. 2000: Procesy dostosowawcze przemys³u rolno-spo¿ywczego do wymagañ rynku. Roczniki Naukowe SERiA, Tom 2 Zeszyt 1, Zamoæ.
Nie¿urawski L. 1993: Ekonomika i organizacja przemys³u spo¿ywczego. Wydawnictwo Uniwersytetu Miko³aja Kopernika, Toruñ, str. 15.
Polski przemys³ ¿ywnociowy w Unii Europejskiej Urban R. (red.) 2004: Polska Federacja Producentów
¯ywnoci, Warszawa.
Polski przemys³ ¿ywnociowy. Raport 2001, 2002 i 2003 (2002, 2003, 2004), Urban R. (red.). Polska Federacja Producentów ¯ywnoci, Warszawa.
Rocznik Statystyczny Przemys³u 2000-2004, GUS 2000-2004: Warszawa.
Rocznik statystyczny województw 1999 i 2000. 2000, 2001: GUS Warszawa.
Urban R. 2004: State policy towards the food processing industry, Economics of Polish agriculture selected papers. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, nr 3 (dodatek).
Zegar J.S. 2004: Strategy of the Polish agriculture after the accession to the EU, Economics of Polish agriculture selected papers. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, nr 3 (dodatek).
Summary
The aim of the paper was to indicate the importance of the food processing industry in Wielkopolska region on the background of the whole country. Also changes of industry (as a whole) and food processing industry were undertaken for 1999-2002 years. The results of the analysis show that the food industry in Wielkopolska has a considerably more important role than in the whole of country. It can be observed especially in case of sold production and investment outlays. The labour efficiency of the food industry in Wielkopolska (measured by sold production per worker) is very high. In Wielkopolska, similarly to whole country, employment was decreasing in both industry and food processing industry. In the effect (of declining employment and increasing value of fixed factors) technical develop of work is increasing.
Adres do korespondencji dr Wawrzyniec Czubak, prof. dr hab. Walenty Poczta Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu Katedra Ekonomiki Gospodarki ¯ywnociowej ul. Wojska Polskiego 28 60-637 Poznañ tel. (0 61) 846 61 00 e-mail: wawrzyn@au.poznan.pl, poczta@ au.poznan.pl
