Catechesis sev initia doctrinae in ecclesia Christi graece itervm nvper edita, et nvnc primum in sermonem Latinum conuersa, cumque indicio et notatione locorum quorundam, expressa

C A T E C H E S I S .

I N I T ΐ Ψ

D O C T R . I N A E I N

E C C L E S l t A C H R I S T I G R j i Z C E 1 T E X V M N V P E \ Ε Ώ Ι Τ Λ , E T N V N C

primum in termonem Latinum conuerfa,

Lipfiae,

J N O F F I C I N A . V O E G E L .

D E L I B E L L O C A -

T E C H E S E O S ( Q V jlE S V V T I N~

I T 1 Λ D O C T \ l N * £ E C C L E S I A S T I C v £ ^ Graeco in Latinum iermonem con -

uerfo, ad L e d o - res.

VE IJE N D I S S .E Γ

nus &fc.qui perhibes*

n· uef€ poteft non modo nobilifs* generis origine , fed fapientia,uivtute,pietate,doctrina,ui«

tae Candicate, cum fux x tatis omni­

bus, tum/uperiorum temporum qua plurimis prieftitiiTe: Cum ita res tu- ΙίίΓεί,δί poftularentcafus fingulares, non commemorandi hoc loco,ut ad*

miniftratto rei Merfpurgenf. comit*

teretur illuftriii. Principi ac Domino Domino Augufto,Duci Saxon. &fc.

adiutor in curandis Ecclefiafticts ne­

gotiis, 8C dodirina ialutari inftituen*

da, ordinandifcp confentaneis ritibus

§ z afcitus

afcitus fuit. Q uo quide prolapia fue«

rint tunc omnia pene eo loco, neqj la b et enarrare &C dolet meminiffe.Quo autem ftudto quaqjdiligentia, atten«

tione,uigilantia opt.&iandiff. Prin­

ceps Georgius laborantibus reb.fube uenerit,5<: uitia non difsimulanda am piius correxerit, dC ruinas foedas in«

ftaurauerit,longum exponere, 8Cno uulgaris hiftoriae opus effet.Quod au temhic non fuae folum ecclefiae quam recfliisime cofultum, fed ad alias quo*

que utilitatis aliquid uel ab exepio uel etia facflo fuo peruenirecuperet, ma«

gnopere ftuduit ante omnia quidem illuftrari dodring pure 3^ fincerx tra dlatus,ied necp a<fh'onum laude 5C dt*

cus, ceremoniarumqj praeclarum or«

dinem negligendum effecenfuit. Edu catus autem ipie in Ecclefiaftici ftatus diiciplina,S£ natura amans religionis achoneftatis, ingenio φ praeditus ad*

modum manfueto dC placido, intellis*

gebat ille quide in doftrinae purae con feruata ueritate,efle omnia.Hactame in adminiftratione perturbata 8C con fufione

fullone rerum geredarum,uix unqua permanere diu quafi fana, 8£,fi ita lo**

qui liceat,retinere ualetudine bonam»

Sed cum duae religionis fanftitati im«

mineant uelutilabesfemper, quarum modo heee modo illa infefta ipfieccle liam magis premere folenfuperftitio*

num errores atq* uanitas,&: leuitas ac diiTolutio uitae profanae, 6C utra qj in«

teritus aut grauifsimae afflictionis pe^

riculum minetur:folebat fapientiff. 8C pietatis religiofae amantiiT.Princepsdi cere:fibi non liquere, utra maior ma«

gifqj mortifera atqs etiam foedior per hibenda pcftis uideretur, V t en/m fu*

perftirio animos imbutos falfitate 6C fabulis fxpe anilibus aflentietes timo*

re quodam malo &Γperniciofo deijce»

ret de ueneratione uera Dei aeterni, fic profanorum hominum ueiania im pias perfuafiones atqj iententias cum excitari tum confirmari, ex quib. uel numinis diuini contemtus, uel etiam opinio fcelerata, nullum efle illud,uel in iecuritate 8C licetia naiceretur pro*

cliuitas quae diuina SC humana couel*

§ ) leret,

leret jindulgedo cupiditatib prauis, SC obfequedo animo im,pbo atqj petu*

lati.Qua,ppter acerr.ipfe hoftis falfae doctrinae, in diTciplina ecclefiaftica in ftitueda atcp, cuftodieda,ualde erat fe dulus dC atterus* Eoq? nomine collu»

«iesquxda hominum turbulentoru, qui hinc inde latratu fxu o obftrepere no dubitabat omniu conatibus ditfo*

rum faitorumqj, neq? perfonis neqj reb. ullis parcetes3hunc principe infe*

d ata eft,neq5 a falfifs couictjsjinqje»

minime adhxretibus,abiitnuit. Atqj hxc furiofa audacia ac proteruitas no parum in ecclefia erigentem fe & con firmarem dodrin x p arx ueritate de*

bilitauit, 8C aduerfariorum rerarda»

tum penecp fra<flum impetum «prfus refidere non fiuit. Sed haec eft fcilicet fortuna praeconij falutaris de regno·

Dei, vt no folum abhoftibusillirecla metur,fed eorum quoq? qui pro ciui*

bus haberi inprimiscupiunt,ambitioe

& icelere excitatis diisidrjs ta impedi»

menta qua detrimenta afferatur. R e- perieturc^ omnibus tcmporib.Si locis qiii

qui pt^poftertim queda peruerfuratjj ardore animi religionis ftudio infla*

mati praetendetes, ηεφ agirata bC tu*

tnetia coquiefcere atcp iedari, neqj pia eida ac tranquilla durare patiantur.

E t habet ac habebunt praeftantes viri iemper tacp ViyiTes 8C Achilles in ex*

ercitu Graecorum Therfitas fuos.Cui generi di/plicuifle adiones8C confilia principisGeorgtfjta gloriofumilli pu*

tandum,^ quod bonos piosq* 8d De*

umcafte venerantes,8d patriae amates habuit, 6C nunc quoqj habet admira*

tores prardicatotescp illuftrifsima: ex*

ce\lcti«e maximos. Qui enim bellam indixerunt paci concordixcp 5C /uri, iegibus}morib. probatis, moderatio*

ni, pudori, omnib.denicp qua; ad D e3 dC homines reifia laudabiliaq? funt, eos tam icilicet praeclarum ducedum eft habere repraehenfores dC infenfos,, quam magnifieri &C celebrari a mode*

ratis,temperantibus,uerecundis,De*

um religiofe colentibus, & tuentibus officiofehominu ibeietate, Sed quo Dei gterni prouidentia termino iftam

§ 4 rabiem

rabiem definiri 8C iniiflere u o k t, ad cum ufq?,dum haec excurrat, patien*

ter expe&andum eft, & imploranda afsiduisprecib.benignitas illius,ut mi iertus noftri non auferat ipiritum fan cfium fuum a nobis, inqj tanto rerum diicrimine protegat paruulum grege fuum,necp ob quoscolligcdos et qua*

ίϊpalantes in mundo cogendos filium fuum λόγον a-twaiJiay fadum homine mori uoluit, eos finat ulla ui aut frau de difipari. Sane ifta adhuc quafi folia cadunt dodrin x cekiiis, cuius eccle*

fia Chrifti cuftos eft,& qua ipfa con*

(inetur,mox etiam cadent arbores,fe eundum uetusuerbum,qu% ia uacil*

lantes fuo fragore ingente ruinam mi nantur, rurfum emergetibus, qui filif Dei aeternitatem aequalitatemqj natu rae cum patre aeterno, 8C ilmilia atque paria caetera κα,τα 7lui xcrioui yjoi φύσ-ιν

ncivlw τηϊ Β'ίότητοΐμ,ια,ς cvi\ τα , ne farifs diiputationi b. conuellant dC qui bufdam ad Chrifti Iefu humanitatem omnem uim diuinitatis attribuetibus, altjs etiam alia portenta conuicfiarum

&C ex«*

et explofarum iampride delirationum renouatibus.Sed reuertor adilluftrifl 8C fummum principe Georgium. Ac<*

curate ille emedabat uitia rituum Ec=»

cleitafticoriimj doclrinam autem ita tuebatur ut ipfe etiam adminiftraret concionibus ad populum habedis no modo exq uUltis atcp prgclaris,S£ cum maxima utilitate iucundis,fed freque*

libusquoqj et ualde crebris, cum eius ualetudo corporis illa quide bene con ftituti 8>C elegantis,affii(3atame mor*

bo,eiTet imbecillior* N o aute erat hic Princeps tantus et tam capitalis hoftls errorum inEcclefiam inueftorum, ut odio a ut ira. incitatus fimuleuerti de*

iiru/φ priora omnia oportere cenfe*

ret.Cumqj aliquando audijiiet a quo*

dam reprxheniam importunitate mu tantium atcj3 difturbantium cuncta, quae more in Ecclefiafticis conuenti«

bus gererentur, dicere eum folitum i Laborantib.in magno aedificio cocla*

uibus aut alrjs partibus labefaciatis, farciendi has potius curam fufeipi de*

bere,quam tota extrudionem demo-

§ f liendi

iiendi laborem i Vtinam,inquit prin^

ccps Georgius, fundamentu modo re tineatur atcp maneat, de extrucflionii»

bus poteramus uidere quid fieret.Ne*

que pudebat aut pigebat eum cocede re ac ferre, quicquid bona cofcienria et falua uerftate piacp religione omni*

no poflet. Cumqj ne caritatis uincu*

ium rumperet ftudiofecauedum eife cenfebat,tum fuipitionum curiofitae tem iupra modum oderat 8i auerfaba tur,& plurimi faciebat, pulcerrimaq}

cfle aiebat fentetia, veterum cuiufda r Quod inter figna praecipua,non duci alicjs fpiritu fanfto,effet falfarum opi­

nionum coceptus, eum q}gfe audeat abfcindere& feparare a fraterni am o risnecefsitudine,multa folicite cogita re,&fmultas guigilado nodes cofume re, 8C cum largo flumine lacrimarum a Deo exgrere ueritate oportere.Prac fentis igit vitg infana uehemetia et fu riofos motus in omnib.ordinib.codi*

ti0ibus,xtatibus,iexuutrocp, dC defle re dolcter et grauiter accufare. Quod uideretiuset iudiriutn reflum vbiqj

iacere,&i oes in fuma licetia fequi arhi trium fuum ruentes in im,pbitate fine modo &C fine: Necjj populo caftigatio ne et adn\gniti0es magis curare, neqj t^s, q prae fideret, autoritatefua tuen*

tibus. Quiipfi diisidetes 8C his aut illis aflentantes,ingruerentur ad mutuas rixas tan^J armis iacrarum vtricp litte rarum oraculis,&C obijdetes veritatis defenfione vel odrjs uel erroribus fu**

is,8£ita hos tegetes,pro religionis pies*

tate fe fuicipere inimicitias fingerent*

Tum deinde tradita ab Apoftolis ali*

qui falfo ad uelanda mendacia appli*

carent, aliqui huiuimodi omn/a a uda ciisime refpuerent, Patrum uero feri*

pra/faiadari, vtm odo admitteretur veluti auxilia illorum,modo repudia*

returtancp aliena. M oxcoferi manus veluti in nofturno prxlio in ignora­

tione hoftium atq? ciuium.Ducesau*

te ipfos ut magis in tuto eiTent,fefe in multitudinis conciliatas fibi factiones inuoluereatqj implicare,δί ita exifte*

re horribilium feditionum autores^

.Quin etia,ido^miierr.eiret,eosquocp, qui

qui uiderentur propugnatores fanas do<ftrinae,fcindi in partes &C inteftino bello confli&ari. cumcp ab hoftibus, qui ipios perditos extindosqj cupe*

ret,foris impenderent tanta pericula, ipfos nihilominus contrariam faflio*

num intus dementia affligi et abfumi.

Cum interea vniuerfi fubeuntes fub nomenChriih',3if iantfiYsima Chritti*

anoru appellatione gloriantes, Nomi niChriftiano foediiT. maculas inure*

rent, eam uitam degendo, qua in hoc mundo noanimaduerterctur alia Ie=*

uior,futilior, deformior, flagittjs fce*

leribufqj inquinatior.Ipft vero qui v*

bicp aut condonando populumdoce ret,aut fcribendo operas da ren f, hoc vno effentin admiratione dC emine»*

rent,q> maledi<floi£ vehementia 8C in*

iedand/s aduerfarijs uinci fe no pate*

rentur. Haec igitur 8C huiuimodi alia, flluftriif.ille atqj Iaudatifs.Princepsfae pe coqueri,8C ie rurfum tame confo*

lari confueuerat, comem oratione in gentium beneficiorum clementiis.

pitij Dei, qui in his tam defis tenebris elucere

eiucere tamen fineret clarifsimum iplendorem celeftis QC aeterna: ueritaa tis, 5>C huius docflrinam puram fince*

ramqj alicubi conferuaret. Mirifica autem erat in eo cupiditas 8C deiideri»

um maximum demonftrandi omni*

bus, fi fieri poiTet, mortalib, eius do<*

(firmae quam SC ipfe profiteretur cotn praeheniam 5C expofitam A nno 1530, Imperatori Carol. V. rationem,con*

gruentem cum confenfa catholico Omnis antiquitatis retinentis ueram recfiamqj a Chrifto 8C Apoftolis tra*

ditorumintelligentiam *. Q uo magis igitur ac certius cognofcereiur per»

fpicereturcp hanc talem, id eil,defen*

dentem dC cuftodientem fidei Chria ftianac puram finceramcp integritas tem,non recedentem ab hac, 8C eam deprauantem effe feclam,quemadmo dum aliqui infimularent: non modo ipfe autor hortatorcp fuit alijs, vt dii ia genter 8C ftudiofe cum fcriptis fuis de il/a ipfa confenfum catholicae Chrifti eccleQx demonftrarent, tum explana rent, qua falfitate effet contaminata do«firi«

doclrinx ucritas, Sd* quae f a p e r d it io * num prauitas adiones fandae religio nis bonasatqp utiles corrupiffet: Sed ipie etia liquido haec differ uit5 et plane docuit,quina uel fecefsionum 8C fecla rum capita, vel difsidiorum diftradio numc^ caufa fuerint,hocqj tanti faci­

noris crimine damnadi efle uideatur*

Suntqj eorum fcriptorum /ampr/dem praecipua edita,nonulla immatura no taipfi principi,qua Reip.morte quaii repreiTa,propedie exoritura inqj luce ,pditura iperatur. Cum autealiquado facfta effet metio adminiftrationis gr£

cara ecclefiarum,deplorauit illuftrifs.

QC c le m e n tiis. P r in c e p s G e o r g iu saffe*

{flione maximi doloris, 8C ca/am/rates quib.illa natio oppreffa fub barbaro*

rum crudelifsimse dominationis iugo iampride gemeret, uel lacrimis potius ac mozrore coficeretur, 6C cum ipib«

rum inter fedifcordias, tum a Roma*

nae ecclefiae quafi corpore feparatio*

nem &Tauuliionem.Dequa faepema»

gna triihtia affici Ceijgnificans,no du*

bitabat Romanam pene faeuitiam 8C illam

illam δυτικίω όφξυΖ, vt Bafilius appefa la t, grauitcr accufare 8>C Gratcorum inconftantia repraehendere. Sed quia ictebat effe vnam, ueram fandamqj ecclefiam tancfj caftam uirgine,ipon=>

fam filrj Dei Domini noitri Ieiu Chri fti, plurimum referre arbitrabatur, eorum qui in utraqj illa gente pij do- dores fuiflent, quorumcp fcripta ad nos perueniiTent, de ueritate celeftis dodrinac perpetuum &Γ catholicum confenfum & ipfum extare,vt fecun­

dum iacrarum litterarum oracula pheticis &apoftolicislibris comprse- henta, de \\oc \pto , covnrouerfiarum quxilionum ^ comotarum quafi ca*

Iigine iaofFufa,quod ueruin,certum, redum effet,clarius eluceret. Itaqj au tor hortatorq$8£ impulforfuit, vt ijs capitibus3quorum cofummatione ex­

plicari initia dotfrinae Chriftianae fo*

iet atijj debetjperfcriberetur grgco fer moe ratio atcp tradatio illius in his re gionibus.Quod opufculum no ita diu ante obitum illuftrifs. Principis Geor gt],ap,pbati0e et Igticia illius fingulari, LipGas

Lipfiaj eft editum. E t nunc denuo ali*

quato accuratius. Atqj eft intelledum Latina etia interpretatione requiri,φ hic libellus modo exhibet.Sane in grg cis opera data fu it, vt ijs verbis iutcjs orationis quoqj figuris omnia expo*

nerentur,quib.autores dodrinas Ec*

clefiafticae vfi eiTent.In latinis vero t%

folicite, 8C,vt ita loquar, anxie ferua**

tum hoe no eft,ac tetatum potius, vt (entetia Graecorum explanaret, Itaqj etiam fcripturae loca no tjCdem omnia verbis quibus extant in libris autem/**

cis referuntur. Naminterpretatioem diuerfam alicubi fore explicationis inftar, vifum eft. Facient aute quem*

admodum /peratur,q> operg precium iit,ftudiofi religiofae pietatis, fi G rx * ca cum Latinis contulerint. Ita enim cognitio fcientiaqj perfecta capi pote rit earum rerum qux huius libelli ex*

pofitione traduntur. D e quo plura commemorari no eftneceffe, experia metum autem profecio neq3 illiberaa le ηεφ poenitendum eft fututum*

Perfer. AnnoChrifti M . D , LX III.M enfe Sextili,

I N I T I A DO-

C T R I N A E C H R P Prooemium.

X 0 % β I N F c J N T I V M ,

& bitentium,inquit fcriptu»

ra, petfecifli laudem. Quare inferuire litterarum & 'lin­

guarum omnium enarratio >

gloria D ei, & iuuentuti ca­

pita religionis exponere debet, quorum cognitione

& commemoratione, ipfi & fc m p er cultum Deo gratum p r x flm t, & a d perfettam intdUgen- tiam arcanorum diurnorum perueniant. jLtquum autem e s l, v t hoc etiam tempore Graea littera explicefit veritatem Cbrifliamjmi, quam ill<epri­

mum > tanquam v a s ad hunc vfum diuinitus elaboratum , acceperunt, & diu puram fmce- ramq; conferuauerunt, quanquam nunc etiam (cummifertum eflet Deum inopia n oflrx, v t apenret ceUw celefiium facultatum ) de illis abunde fumere & proferre bis vltimis tempo­

ribus , conceffumfuit. In prafintia autem (ita vifum D eo mifericordi pa tri) illi pro nihilo ha- Λ b it i,&

biti, &propemodum tanquam bruti quidam ho­

mines aliarum gentium quarundam ludicio con­

demnati Germani, prim i, v tita dicam, omnium, tam diurni verbi auditum , quam fententiam il­

lius perceperunt. V t tam longe cum ingeri^

tum moribus differentes, quosque inter ipfos fe- parant interietti, fecundum Homerum,

Vmbriferi late montes pelagm q; fonorum, appropinquent nihilo minus & ricini fin t fi- bi dogmatis, Germani inquam ipft, &v\ qui Grxci nominantur , vbiem que gentium mo­

do d eg an t, v t iam vna fit amborum pr<%~

clarifiima d u itas, fid e i, quaab jLpoflolis Ie- s v C h %_i s τ i Saluatoris nofiri tanquam bieromyflis conftta. & irrigata , diuinitus fecit incrementa , vnde & ad nos quoq; fru- f t w peruenerunt, in communione fili) Dei Iefu Chrifli domini noftri, ad quam initio rniuerfi huius m m di incola vocati fuerunt, G r m , bar- bari.Magrii,parui. Sapientes, indoEii. "Periti ar­

tium & imperiti. Hpbufli & imbecilles. Diuites, pauperes. Trincipes,fubditi. Domini,ferui. vni- uerfi ad vnum nomen Salutis, & confentientem dottrinam veritatis infiituti funt, ab vno diuini- tu/s miffo jpiritu.Et hxc oracula per Grxca lingua interpretationem, qua ediderunt antiflites fa- croru m & principes Myfterij diftenfationk Dei in c arn e,p oii longum tempus etiam ad noflras aures,

4 C A T E C H E S I S

e h \ i s τ ι λ κ . 5

m rcs, qui procul remoti eflem us, perlata fu e­

rant, cui beato & mifericordi Deo gloria frnper

& l a m , p e r l e s v m Ch\i s t v m , filium Dei ynigenitum , qui cum patre & fan ffo Jpiritu vi- uit & regnat in facula foculorum, jLmen. Qua­

propter vnufquifq; nunc vigilet & attollat ocu­

los ad p len iorem diurni luminis. J ia m tenebra ab ctterno (ole difcujfie funt. TJofttm illius diei apparentia, quem fec it Deus, illuflrauit. Tsjon amplius jkbter nubem erram us, fed in luce am­

bulamus. C efint fuperflitionis & voluntarij cultus peruerftones & fallaciae. TS[eminis enim iam verba exaudienda nobis φ ducimus, nifi eius qui loquitur I t s v u , qui, ftcut fan du s T au lus ait>fi.tius eft nobis japtewtia a D eo, iufli- c i a q & fan&ificatio & redemtio, quare, ftcut feriptum e f i , qui gloriatur is in Domino glorie- tur. Sum itaque qui loquitur hanc arcanam Dei fapientiam, cum demonflratione & effica­

cia fpiritus, folum fufcipimm. Boni illius pafto- risv o c em , nosouicuU ipfirn, agnofiimus, &

Jequimur eum vocantem , alienum neutiquam fecuturi. Haud iam huc illuc vagantes a ianua aberramus , fed per haric modo apertam in Chrifli ornle cogimur, & egredientes pabulum

* imenimns preciarum illud & pingue. In quo olim verfati fan fti, & in numerum piorum re­

lati, patres, Irenxm, & B a filw , & Gregorim, JL i & Jlth a -

& M h a n a fm , & Spiphanius, & Ioannes, &

ali'i plurimi, reliquerunt nobis & ipfi fuorum veftigiorumfigna, ideoq; m inm iam in ilL· Deo gratifiima via errare poffumm. St bxc fequen~

tes,fefiinamm ad eundem finem > quem ipfi at­

tigerunt, d patribus inquam tradita non fedu>

U.onis,fed in JanSla fide, re£ia fententm & fan a doUrim. vn de cum difceffiffent antehac non pauci, pro Chriflianis fin e controuerfia ethnici extiteruntyinfiddes, duri, tyrannici, impudentest profiini, alieni d Deo, non, y t par erat ■, fideles, m ites, boni gubernatores, pudentes , timentes D e v m , religiofi in omni yer itate & grauitate

& boneflate ac probitate, ea qux placet foli jfre- ciofo & bono Deo per Chrifium. Vus igitur, pueri mei, quos'diurna vox admittens, finite inquit par- uulosvenire ad m e, ne prohibete ipfos, talium enim efl regnum Dei, vos q m fo , capitibm falu- taris fidei & viuifici verbi & celeftis doSirmos, hinc, fi ita cadat,cognitis, promtam exhibete au- Icultationem veftram verbo D ei, v t augefeente fide veflra ita amplificetur in vobis cognitio ue- ritatis, dum procedatis M ate & intelligentia ad perfe£iionem v irilem ,v t & in hac vita & in iSterna cum C h \ i s t o I e s v vniti reperia- mini & perm aneatis, benedicentes jemper &

celebrantes Deum tetermm patrem & filium &

jfiritum fanffum , folum, omnipotentem, iuflum,

4 C A T E C H E S I S

fo r t e m , immortalem , misericordem D t v h >

Jim en .

Catechefis Chriiliani- fmi quid eil ?

D

modata ad imiorum & rudium intelligcn- tia m , & b reu iter p er capita exponens contem­

planda omnia veritatis v erb a , & refonans in auribus difcentium pietatem Chriftianijmi.

V B I E X T j l T 1 N S C B J T T F - ra hoc nomen?

Cum alibi, tum apud Lucam in exordio nar­

rationi* euangelica, & in epiflolaadBgm .cap.

2. & ad Corintb. cap. 14. & a d G alatas, cap. 6.

Communicetis qui infiituiturhac doffrina cum inflituente bona omnia.

Q V I D E S T C H B J S T IJ L - nijinws?

COnfeJfio fid ei, quod mifericordiam confecuti a Deo in nomine Ie s v Ch u j s t i, reconci­

lientur ipji omnes qui Chrifli partium Junt, quem ablegauit pater in hunc mundum, v t ab ipfo de- uiSium peccatum, & extinfta mors, nihil am ­ plius v alea t contra ek£ios oboedientes verbo vni-

Λ 3 geniti

C H R I S T I A N I S M I . 5

geniti filij fui. Qui rejipifcentes, & auetpentes fe a prioribus cogitationibus & actionibus, de­

m o nati Junt ex aqua & ft in t u , & iam noua creatura fm t & vocantur Chrifliani, & fideles, diligentes veritatem & fugientes mendacium pro virili fu a , & difcipuli f a m d o t lm a , &

vocati fan d i in Suangclio, - & communiter £c- clefta Cbrifti.

Q V O T K J I M C J . T 1 T J . S F N T buim dottrina?

Tria m axim e vniuerfa. M andata, fidei con- fejjio , & qua huc pertinent, & adoratio. Q m quidem omnia fiire neceffe eft vniuerfos qui fal- uari cupiunt in cognitione Dei & j anttitate pietatis.

T x j m v m quidem v t fiia t quaperfequen- da,qu<eq; fugienda ftnt. Se c v nd o, pottquam cognitis & confideratis his intellexerit quod fuis viribus nonpoffit perficere quicquam, v t quxrat tunc vnde fumendum fit robur & facu ltas effi­

ciendi qu£ oportet , & vitandi quae par eft.

T e njr i o ne fugiat ipfum quo paffio qm fitam

& im entam obtinere copiam hanc poffit. Quem- admodu enim agrotanti alicui, cuius corpus male affdlum eft,p rim i opus eft cognitione morbi, v t fciat quinam hic fit, et quib. fun£iionibus corpus p rim u m fit» deinde etiam oportet copiam huic

6 C A T E C H E S I S

f H τ ; U if. 7 fieri curationis & medicamentorum > quibus vtens m elius ha b eat, ac tandem perquirere & * efflagitare & parare ea qua fin ita * requirit.

Hoc Jane modo Mandata docent hominem de- prehendere morbum fuum , de fenfuquid facere, aufno facere,& qua vitare aut non,poffit.Cumq;

'tam cognouerit aliquis feipfum quod malus f i t , &

prauus & peccator, tum deinde Fides remedium afferens, dem m firat mifericordis Dei gratiam , qua iuflificatm tam mandata quoque exequi pofi fit. H ac enim & Deum & mifericordiam vo­

luntatis ipfius demonflrat, mirabiliter quidem illam in Chrifto abfem ditam , patefactam autem

& communicatam cum omnibus fer euange­

lium , v t tantum opus iam jit cupiente & vo­

len ti accipere. S t hoc iam ett adorationis opus.

T^am petenti vnicuiq- dabitur, & q im en s in~

ueniet, & pulfantiaperietur ofiium [alutis, et v itan tem te.

Q J I D E S T Τ 0 Ε Ν 1 Τ Ε Ν Τ 1Λ ? Odium & auerfatio cogitationum anima &

carnis , fimulq; & attionum, & cupiditas corrigendi vitam , depofita omni immundi- cia & iniquitate , cum emendatione delitio­

rum.

Λ 4 D E

De peccatis <3c lege.

D

'Peccatum autem e il eorum qua legibus conflit ut a funttransgreffio. 'hjominatur & La- pfus. Qui, autem leges diuinas transgrediuntur, ij proprie peccatores nominantur. Quicmq·, enim peccatum com m ittit, is iniquitatem committit, E t peccatum est iniquitas,, v t fcriptum eil.inepi- flolx Ioannis. Hoc est. L ex diuina regula, eH vi­

ta fan tte & honefle, & religiofe tranfigendte.

St qui peccat nihil fa c it aliud quam quod bis bo­

nis carens,, omniperuerjitati indulget, & yitam degit neqi Deo placentem , ne<$ gratam homi­

nibus.

Q V J .E E S T L E X D I F I N J . ? H ac communis illa le x e ft , qua omnes mor­

tales tenentur. De qua fcribit fandius Taulus, quod gentes ea qua legem non habeant, cum per fe ea exequuntur, q m k g e pracipiuntur* demon- flrent opus legis fcriptum in cardibus fuis. H a­

bent itaque gentes non iL · quidem firiptam , fed legem tamen habtnt infitam fibi. H ac enim eli qu£ N atura lex perhibetur, non habens latorem alium quam Dtum. H ac docet qua expetenda quaq;.fugienda fint, fecundum retta rationis der cretum. Quorum capita expofuit Deus edicens pev^

CiH- X . 1 S T ί A N. 9„

per Moyfen , infiulpta tabulis lapideis, qua comprahenderent eum quem -vocamus Decalo­

gum. Qua nunc deinceps percurrere fingilatim tem p m .

E d it f w decalogi J a m e x capite 2 o £ x o d i quam j . \Deutero- nomij.

J7 c o fium Dominus D t v s tum , qui eduxi te de terra Aegypti, de domoJeruitij. Ή οη erunt tibi Dij alij ante f id e m meam. Tsjon facies tibi fiu lptile, neque vilius fimulacrum , quacunq; in celo fitpra, & quacunq, in terra infra, & ψ α τ cunee m aquis fimt fubter terram. Ί^οη adorabis ea , & nequaquam coles ipfa. TS(am egofum Do- minps ille Deus tum . D em am ulator, perfol- uens peccatum patrum liberis ad tertiam &

quartam a tatem , ψ qui me oderunt, Stm iferi- cordiam impertiens miUmo numero, ijs qui me diligunt, & cuflodimt mandata mea. Ί^οη fu­

mes. nomen Domini Dei tui cum -vanitate. Tfeu- tiquam enim purum proflabit Dominus Deus tuws,fumentem nomen fuum cum vanitate. Cu- ftodi diem fabbatorum,vt illum fanffiifices,quem­

admodum iniunxit tibi Dominus D ε ν s tum . Sex dies labori tribues, & facies opera tua. Die autem feptim o [tria erunt Domino Deo tuo.

Λ 5 Ή™

Ϊ 0 'c a t e c h e s i s Ί^οη facies vllum opus hoc die, tu & filius tuus>

& filia tu a, & puer tuus, & ancilla tu a, bos tum & iumentum tuum ,& om ne animal tuum.

Item q; aduena qui e ft intra portas tu a s, vt re- quiefcat puer tuus & ancilla tua,. & iumentum tuum, quemadmodum tu quoque. St memineris quod ferum fueris in terra A egypti, & eduxe­

rit te Dominus D ε ν s tum illinc manu valida

& brachio excelfo. Quapropter conflituit Domi­

nus D em tuus femandum tibi diem fabbato- rum, &■ fanttificandum effe. Honora patrem tuum & matrem tuam, quemadmodum iniunxit tibi Dominus D em tu m , v t bene tibi fuccedat>

<& vt longm w fis in terra, quam dat tibi Domi- nm D em tum. T$on perpetrabis eadem . Kfyn committes adulterimn. "Non furaberis. Ts(on eris fh lfm teftis cum fa l f i teflimonio aduerfus alterum. ls(on concupifces -exorem alteriu s, non

De Decalogo iingilatim.

E

MVM ,sjfe D eim qui has leges tulerit, vt mani- feftum

t f l \ / S Γ Μ ϊ . II feflu m fia t omnibus , quod fint hce immobiles perpetuce, non v t ex qm ab hominibm findun­

tur ^modo in tali,modo in contrario flatu. Item effe fupplicia tranfgredientibus propofita diui- m tus, & violantes has leges, eiufmodi p an is ob­

noxios effe,quas nullo paffopoffit effugere, ncque v i perrumpendo, neque occulte decimando. Se·

c v n d v m oflendit & quafi definit numen di- uinum, firm am huius & exattam. cogitationem illius inferens, & demonflrans filum verum Deum, cum de potentia, tum beneficiis ipfius, v tta m timendum, quam diligendum eum ejfe conflituat. Mandatorum tria prima in vna ta­

bularum duarum nimirum, priore, docent omnes quantum debeant ipft D eo, enumerantes ea qux pertinent ad numen diurnum.

Q V 1 S E N S F S E S T T R I - m i mandati ?

Effe femper expeElanda a Deo omnia bona,

& intendendum animum in ipfim tanquam no- flrum p atrem , in omni fm p licitate, & fide, &

atritate,& timore.In perpetua cautione ne quan­

do offendamus ipfim tanquam liberi parentem.

Tacitura autem omnibus, hoc infitum e fl & ma­

n e t , Deum effe datorem bonorum, & au erfo­

rem malorum, ji e cogitando reperimus hunc Quidem rnum effe. Quemnam vero , & quo

12 C ^ i T Z C H B S t S fa c to erga nos a jfeftim non item,nifi ipfe fe fe de- monflret. Quapropter animus humanus corru­

ptus peccato} v arie folet hac in parte delirare, dum fapiens ejfe v u lt, & hac veftigat extra do-

£irinam veritatis. Dicit autem primum fane mandatum hoc.

eru n t tibi T )e i a iterL

Q V l D M E M O R J . T S E - iundum £

Hoc docet quo p a ffo oporteat hominem fe in fermone gerere erga numen diuinum, fiue illo apud alios vtatur,feu ipfe intra fefe loquatur ac cogitet.lubet itaq; honorem? habere nomini De i. Ήρη enim cogitatione compmbendere , neque de- monflrare fibi aliquis,nedum alteri D eum poteft, qui is fit fecundum diuinam ipftus naturam , fed nomine innitendum eft, quemadmodum et ipfe fe­

fe exhibet nobis, & m am fefla reddit ea qua expo­

nere vult cognitioni noflrje. Sunt autem verba,

illim hiec. »

J\Q>npmcs nomen Domini

‘D e i tui cum vanitate.

Q V 1 D

C H 1L i S T / Λ Ν. IJ Q V 1 D S I B I V V L T T E li­

tium mandatum ? Hoc fa f t a & afliones religionis, & omnem Deo gratum cultum conflituit. Sed illa deJep- timo die ediSlio, ad ipfam gentem & tempus ac­

commodata fuit. Cum in conftffo fit omnino, opor­

tere effe certa quadam tem pora, quibus publice conuentm habeantur, & catus celebrentur, v t tum & doftrinam audire, & facra gratiarum affionis offerre Deo pojjimus , vacui alijs operi­

bus & negocvjs vitee, nequevllis communibus occupationibus nos impedientibus. Hoc igitur memorat lex diuina > in timore & caritate Dei fugienda. & repellenda effe omnia, qua d religio­

ne nos abducant,quo aut verbi Deipmconiumpe­

nitus auerfemur, aut non accunam m ad ipfum, neq; hoc omni fludio dignum effe ducamus. Sic autem prolatum fu it.

Cuflodi dietn fabbatorum v t fa nffifices ipfum.

^ it que hac fere funt qua comprabendit prima

& dextra tabula diuina legis.

D E

14 <Γ'·Λ Τ'Ε C κ £ 5 / ί

De mandatis fecun­

dae tabulae.

S

la,defcripta habet mandata de us, qua deben­

tur alijs,deq; om nibin hac vita honefiis & iuflis.

Q V 1 D 1 V B E T V E R O primum ?

Huius quidem tabula primum m andatum , fedvniuerforum capitum,quartum,docet & fub- ijcit, quo p affo nos gerere debeamus ergaprsji- des, & quorum poteftatifitbdiri fum us, f u e na­

tura feu legibus, v / pie & placentes Deo vitam degere pojjimm.' His igitur honorem habere, &

beneuolentiam atq; obosdientiam & fubieftio- nem prafiare,praecipit, & n o n contemnere impe­

rium defignatum atq; conflitutum a b ip fo Deo, neqite hac in parte prouocare iram vnius & fo - l m patris ac domini vniuerforum. Sunt autem Ϊ) quos coli lex, & quibus injeruire nos iubet,tan- quam p ra feiii quidam diurna gubernationis in terra, parentes, raagiftratm , domini, do6lores,

& quicunq·, poteflatem habent prafidentia &

principatus aliorum . St ideo primum locum tenet in ter mandata fecunda tabula, eftq ;,v t ait dium Taulns,primum cumpromiffione, talis cuiufdant modi.

Honora

c Η %. I S Τ I Λ N, IJ

H o n o ra p a trem tuum ma­

t re m tu a m & t bene tibi eue- n i a t .

D I C iA M V S E T D E ! { £ - liquis.

Se c v n d v mmandatum, iubet benefacere alijs, qui-noflri funt ordinis , & ita nos gerere erga eos,vt ipfis proftmus,prohibendo m anm no- flra s a maleficio, & petulantia & iniuria. Neq;

finit Udi aliquem.Vetat autem non modo ne quis fa ffo & manibmJuis, fed ne dido quidem aut cogitatione ac confilio malum alteri flruat. Sic autem ait.

N e perpetres eadem.,.

T e \t i v m e ft interdittiocuiufimq; impu­

ritatis & turpis facinoris, & prauitatis & fla - gitij, & cupiditati* n efaria, & orationis impu­

dentis. Tracipit autem , v t viri maxime vxores fuas}& bis, v t maritos diligants ab alienis vero quiq; v t abstine at,tam m anm quam oculos,quam etiam cnpiditatem.SSl autem verbis ita expofitu,

committes a du lteriu m .

Q v a iyrvM excludit omnem violentiam et fraudem afacultatibm & fortunis alterim . St horta-

'1(5 C A T E C H E S I S hortatur nos yt manum porrigamus & fuccur- ram m egeflati ipjorum , ntm fu k raka m m ne- ceffarium vjum noftrorum bonorum, qua minus fmguli aliquid conferamus egentibus de noflris rebus. E fl autem hoc.

J\ Q n fu ra b e r is .

< 2ji n t v m lingua petulantiam & labem interdicens, defendit aliorum dignitatem, & f i - mul iniuila conuenticula calumniarum difcutit.

Kfe quis auftt mcndacijs aut alijs artibus lacera­

re alios, aut quomodocmque infam are aut ob­

trectando ac conuiciando ladete. JLc potius v t vnufquifqr, bene loquatur de altero , & a b eo om­

nem contumeliam & criminationem propulfet»

confidens exiftimationi ip fm , & omnes conatus maleuolentite auertcns. 'Promnciatur autem hoc modo.

JAζο η eris f a l f m tefiis *i)t d icas tefiim om um contra alte - r u n u .

M que ita legem cognouimus, prohibentem il­

lam quidem fa c ere & dicere detrimentofa, quaq;

alterum

'c Η % .! s τ I Λ Ν. 17 alterum resue ipfius euertere aut ixdere poffent, imperantem autem fruSm fa. Bglicjua autem duo m andata ipfam cupiditatem penitus cohercent,

<&■ conformant cor,exigentes ab hoc v t purum &

fine peccato fit,quo fia t, non folum v t m an m no- ftm , fed mentes etiam v t pura ftnt. H ac parte conjpicere m axim e, & cognofcere licet, humanat natura corruptionem, & in hac vita prauitatem inextinBam , bellum enim capitale & p rd iu m perpetuum vrget hoc loco nos fem per , v t potio- res fim us animali & carnali voluntate. St hoc ett tfacium religiofi & ·praclari curriculi, & ita fideliter degitur, donec in hoc corporis taberna- chIo peregrinamur {U$er terra. Hoc autem duo illa m andata memorant.

Non concufifces njxorem al­

terius.

E T

N o n co n cu pifces d o m u m , neq, quicquam r e r u m ipfius.

T I V K A D E L E G E E T T E R - fettione legis.

i8 c a t e c h e s i s prom ulgata, cum quibus confmtit naturale &

omnibus innatum iudicium, quoi tamen imper- fettum fcilicet e f t , & quafi in ceno profundo in- grediens fubfidit ac labat. Impeditur enim ac de­

torquetur crebro germinibus qwbufdam exitiali­

bus qm de prima origine accreuerunt, v t neceffe fit etiam proponi [criptam legis naturalis expla­

nationem, qu£ difirte diuini legiflatoris fenten- tiam ac voluntatem admonendo fubijciat & te- fletu r, & edicat, ne cui relinquatur inoboedienti defenfio. Hanc autem legem nullim fapientia adornare melius & accuratius pojjet, quam b i- uus M ofes, a c potius D ei ipfius digitus elabo- rauit. JLtque hac capita ita explicata quidem funt & propofita a Moje Iudaps, comparata autem vniuerfis, qui cum pietate erga Deum fal*

uari vellent, qua eflent indicatio quadam com­

munis debitce & legitima oboedientia, itemq; im ­ becillitatis & confuftonis naturalium virium*

vtqu i cognouiffent legis edittiones, & fentirent defe&um, ij iam quaererent eum d quo alligaren­

tur, & fanarentur vulnera & vlcera peccati,

& fordes eluerentur, & curaretur cognati erga bona odvj, & erga mala fludij m orbus, v tq; cir­

cum jicerent lucem qua diffiparentur tenebra in mente ignorantia. Quod autem hac quamuis oh- fcuriora, confeflione amnium, & abfij; dubio in mente & cogitatione humana impreffa fin t, et-

'um m fcien tia teftatur,fecundum fanftum Tau- lum, tam in accufarionibus quam defenfionibws.

H £ enim funt quafi in iure controuerfics eorum de quibus pr&mia aut perna conflim& funt,id e il f e ­ licitas aut infelicitas. Itaq; omnes naturaliter expe&ant de his, f i id quod par eil f i a t , Deo lar- g k n te, boni aliquid, & de contrarijs m alum , &

graues c r u c ia m , cum aliquid fcelerate eft p er­

petratum > & vehementes contrapones doloris fentiunt.Et ille in Tragoedia matricida interroga­

tus de malo quo periret, reftondet, Quod confci- entia fe perdat, cum fibi neforij facinoris fit con- fcim .S t alius quifpiam ait, Non fieri m ale, fi fen- tiat malum ille qui autorfit mali.St alius etiam , Quod autori fcelerum,precium H em trifte atque graueperfoluerit. St Creon apud Sophoclem in­

quit.

Trimum omnium deprehenditur mens occulens E a que in tenebris perpetrantur turpiter,

Sitq; alia innumerabilia, huiufinoditam apud, poetas quam alios feriptores inuenire e i l , ex qui*

bus hoc Tlatonicum adhuc, in quo Tindari tefii- monio vfu s ille fuit,recitare rettum fuerit, inquit enim,Sum qui in vita reperiat multa delifta Jua, cum v t pueros crebro excitari de fomno, & ex- p a u e fie r e , tum vitam?degere cum Jpe non bo­

na. Si vero qui n u llw iniufti facinoris fibi confiius f i t , fuaum jpem adeffe fem p er, t n τ ^ ι s τ t λ χ . 19

& bon am fenettutis altricem,quemadmodum &

T in darm dicat, Quod qui iufie & pie vitam tra­

duxerit, huius fuau e cor fouens feneiiutis altrix fociamadiungat f i fie s , qu<e m axim e r/iortalium multipliciter verfatilem fententiam gubernat.

Huius autem fpei quicquidesl, id dependet de confidentia vniufcuiufque , deq; coptationibus dium numinis,pro eo atq; hoc beneuolmtia erga, nos affici,aut iratum ejfc nobis arbitramur. Cum hoc perfuafum fit cunilis» Quoi boni benignum erga fe Deum experiantur, m ali autem contra, hunc infenfum fib i habeant. ^Atq; Tragicus

--- eos qui funt frugi & boni\

Dij diligunt,odioq; habent contra malos.

TS[eque homines penes je tantummodo β £ 1α ac di£la dijudicant, fed ip fa etiam confilia & cupi­

ditates, y tq u adittii aut fa ft u mbonefla funt, eorum etiam appetitiones aut cogitationes tur­

pes habeantur apud prudentes, aut non faltem dementes homines, ferturq; apud Grcecos diffum prouerbtj loco, Non effe iufiumeum qui iniufle nihil perpetret, fe d eum qui perpetrare poffit, &

tamen nolit, & hoc,

Cunfforum prima eft cupidum cor cauffa m a­

lorum.

Hinc & Gygis apM Tlatonem pfoducitur annuitis, & huiusmodi plurima quoruniam ex Grxcif fapkntia proponit, vniuerfis autem hinc

qtioq»

20 C A T E C H E S I S

C Η %. I s T 1 U N. 21 quocp„vt arbitror, manifeflum f uturum fit, quod hac ita, fe h abean t, Quia fi quis animo forte tur­

piter aliquid concipiat, aut etiam ex p etat, nifi prorfus impudens & excors fit,n o n hoc etiam profiteri velit, quia contraria hac legibus & im­

proba ejje nouit. St qui audent talia proferre, &

imerecunda accufatione indicare inhoneflas co­

gitationes fu as, eos c u n ffi, vt vno verbo dicam, mortales execrantur. Cum autem inquiat Di- uws Taulm,T^on nouiffem cupiditatem, nifi lex (diuinam fcilicet fignijicans legem) diceret, Non concupifces, cumq; fit demonflratum, etiam na­

tura infitum iudicium condemnare prauas cogi­

tationes & appetitiones, [equitur hoc nimirum plane, Quod natur ot iws omnino diuinum im exi­

stimandum, & appellandum fit. Si autem hoc verum e ft quemadmodum certe e f t , q m rere ali­

quispojfit, Sxiftimandum. ne fit effe aliquod diJcri- men, inter conflitutionem iuris vtriufque, diuini inquam & humani. St fi f i t , quodnam hoc per­

hibere oporteat Ϊ Ts(ihil enim ferm e omnium qua honefla & legitima & iufla & funt & nomi- minantur, fugit eos qui vfpiam Locorum ac gen­

tium [apientes habiti, & legumlatores fuerunt, cum duffu natum regerentur & fequerentur rettam rationem. Quemadmodum & T lato alicubi oflendit, viros bonos fi rite educati fitnt, neutiquam fa ftw o s , v t accepto auri argcnm e

B 3 depofito,

depofito,fraudare velint alios. Sofdem alienos fu ­ turos effe a facrilegijs & furtis & proditionibus, ftue prm tim fociorum , feu publice duitatum, Nullo etiam modo perfidos, ftue in iuris m andi feu alijs promiffionibus. ^Adulteria uero & de- fertionm parentum & negleffionem cultus di­

urni, in quibufuispotius, quam his repertum iri.

Quibws ita a T latone commemoratis omnia f e r me decalogi capita comprehenduntur. H<ec in­

quam , reile dicuntur, & nobis ita habere fe vi­

dentur. Neque ideo magis expertes peccati Iu- d a ifu ere, quod diuim legis perfcriptam tradi­

tionem accepiffent. K[pn enim admittit Chri- flm iufliciam difcipulorum, f i 1non fuperet Vha,- rifeorum infriciam. SSi itaq; diurna legis diuina

& a d falutem neceffaria traditio atque doftri- n a , & conflitutio iu flic k , interpretatio fan tti jpiritus, lux diuinitm accenfa, v t non modo ea qu<e in lege exponuntur & enumerantur [im­

pliciter cognofcere, neque externam faciem man­

datorum tantum perjpicere, fed cauffam etiam,

& qu£ interiora funt, ac vulgus laten t, intelli- gere, & finem etiam ipfum contemplari poffi- mus. Quod iam opus ampliws non ef i , neq; con- fenfonisnaturalis, neq; confiderationis rationis, fed totum diuinum eft, & diuim gratia donum, quod per (piritum fandum fidelibus diflribuitur.

Quo dignati primum ludfii fuerunt foli,euidenter illi quir

22 C A T E C H E S I S

C Η %. I S τ 1 Λ N. 2J illi quidem, & tanquam ex p affo promiffmum debenedi£to fem in e, quod in illo populo fuis tem­

poribus efflorere deberet. Sic enim ait fcriptura, lS[pn fec it ita vili g en ti, & iudicia fua non decla- rau it ipfis. Toilquam autem filius Dei Dominus n o fle r lE S r s C h \ i s t v s apparuit in carne, omnes gentes ad focietatem Gratice huius admiffa fuerunt,De quib. poftea accuratius diurnabitur.

De corruptione gene­

ris humani.

I

mus, nos deinceps autores nobis ipfts, v t fru£ium percipiamus,et b eata vita cauffas effe in nobis et fm ilia.Q ui autem hgc concludunt,eos fugit vnum quod maximum e fi, & absq; quo minime ali- quis pronuntiare quicquam de h is, & veritatem attingere poffe videtur. H ac autem e il eius rei d e qua verba fiunt, conditio & natura. Sumunt enim omnes , hominum naturam vt per fe ip fm integram & fm ceram & inadpatam ,cum

B 4 tamen