Ż Żywieniowe czynniki ryzyka chorób układu kostno-stawowego u szczeniąt psów ras dużych i olbrzymich

(1)

Diagnostyka

Podstawowa diagnostyka polega na wy- kryciu larw w kale metodą Baerman- na lub w wykrztuszanym śluzie, jak też zastosowaniu techniki flotacji próbek kału. Larwy mierzą 310–400 μm długo- ści, mają ostro zakończony, faliście za- łamany ogon z wyrostkiem po grzbie- towej stronie. Powyższe metody są pra- cochłonne i ograniczone ze względu na okresowość wydalania larw w kale lub wy- dzielinie z oskrzeli, niewielką ich liczbę, jak też trudności z rozróżnieniem larw A. vasorum od stadiów larwalnych innych robaków płucnych, takich jak Crenosoma vulpis i Filaroides spp.

Obecnie coraz częściej do diagnostyki wykorzystywane są testy serologicz- ne (ELISA) wykrywające krążące anty- geny A. vasorum lub przeciwciała skie- rowane przeciwko temu pasożytowi, jak również metody biologii molekularnej (PCR, RT-PCR; 6, 7). Testy ELISA są uży- teczne do badania całych populacji psów lub rozpoznawania pojedynczych przy- padków zachorowań. Testy te umożliwia- ją wykrycie patogenu przed pojawieniem się jawnej postaci choroby, do badań po- trzebna jest jednorazowo pobrana próbka krwi, w odróżnieniu od kilku próbek kału pobieranych w różnych odstępach czasu w celu wykrycia larw. PCR służy wykry- waniu DNA pasożyta w pełnej krwi, w ślu- zie oskrzelowo-pęcherzykowym, w wyma- zach z gardła lub próbkach kału.

Zalecane leczenie

W leczeniu stosuje się następujące leki przeciwrobacze:

– fenbendazol per os, 25–50 mg/kg m.c., przez 5 tygodni raz dziennie lub 20 mg/kg m.c., 1–2 razy dziennie przez 2–3 tygodnie;

– imidakloprid i moksydektyna spot on, 10 mg/kg m.c. i 2,5 mg/kg m.c.;

– lewamizol s.c., 7,5–10 mg/kg m.c., przez kolejne dwa–trzy dni (istnieje ryzyko wystąpienia objawów ubocznych wy- nikających nie tylko z niskiego indek- su terapeutycznego, ale również z re- akcji organizmu na dużą ilość antyge- nów uwalnianych z rozpadających się nicieni).

W niektórych przypadkach zalecane jest leczenie wspomagające z wykorzysta- niem antybiotyków, środków rozszerzają- cych oskrzela, leków moczopędnych, he- paryny lub glikokortykosteroidów.

Podsumowanie

Wyniki przeprowadzonych badań se- rologicznych psów w Polsce w kierun- ku Angiostrongylus vasorum wskazują, że nicień ten występuje na terenie nasze- go kraju. Sugerują to dodatnie wyniki te- stów ELISA zarówno w kierunku wykrycia antygenów pasożyta, jak i specyficz- nych przeciwciał. Istotne jest stwierdzenie występowania klinicznie udowodnionych przypadków inwazji A. vasorum u psów.

Z uwagi na dużą zmienność objawów i czę- sto przewlekły przebieg zarażenia, rozpo- znanie angiostrongylozy jest trudne. Ma- jąc świadomość występującego zagroże- nia tą niebezpieczną chorobą inwazyjną, należy brać ją pod uwagę w przypadkach zaburzeń krążeniowo-oddechowych o nie- określonej etiologii.

Piśmiennictwo

1. Schnyder M., Schaper R., Pantchev N., Kowalska D., Szwedko A., Deplazes P.: Serological detection of circu- lating Angiostrongylus vasorum antigen – and parasite- -specific antibodies in dogs from Poland. Parasitol. Res.

2013, 112, 109–117.

2. Traversa D., Di Cesare A., Meloni S., Frangipane di Re- galbono A., Milillo P., Pampurini F., Venco L.: Canine an- giostrongylosis in Italy: occurence of Angiostrongylus va- sorum in dogs with compatible clinical pictures. Parasi- tol. Res. 2013, 112, 2473–2480.

3. Ferdushy T., Hasan M.T.: Angiostrongylus vasorum: the

‚French Heartworm’. Parasitol. Res. 2010, 107, 765–771.

4. Majoros G., Fukár O., Farkas R.: Autochtonous infection of dogs and slugs with Angiostrongylus vasorum in Hun- gary. Vet. Parasitol. 2010, 174, 351–354.

5. Gundłach J.L., Sadzikowski A.B.: Parazytologia i parazy- tozy zwierząt. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Le- śne. Warszawa 2004.

6. Schnyder M., Tanner I., Webster, Bartuzki D., Deplazes P.: An ELISA for sensitive and specific detection of circu- lating antigen of Angiostrongylus vasorum in serum sam- ples of naturally and experimentally infected dogs. Vet.

Parasitol. 2011, 179, 152–158.

7. Jefferis R., Morgan E.R., Helm J., Robinson M., Shaw S.E.

2011: Improved detection of canine Angiostrongylus va- sorum infection using real-time PCR and indirect ELI- SA. Parasitol. Res. 2011, 109, 1577–1583.

Lek. wet. Magdalena Frączyk, Instytut Parazytologii PAN, ul. Twarda 51/55, 00-818 Warszawa

Żywieniowe czynniki ryzyka chorób układu kostno-stawowego u szczeniąt psów ras dużych i olbrzymich

Adam Mirowski

z Katedry Nauk Morfologicznych Wydziału Medycyny Weterynaryjnej w Warszawie

Ż

ywienie ma kluczowy wpływ na stan zdrowia. Prawidłową dietę należy sto- sować począwszy od najwcześniejszych okresów życia, aż do późnej starości. Bar- dzo ważnym okresem, który w zasadni- czy sposób kształtuje całe życie, jest okres wzrostu. Nieprawidłowe postępowanie ży- wieniowe w tym okresie może przyczynić się do rozwoju różnych chorób, między innymi chorób układu kostno-stawowego. Najbardziej narażone na nie są psy ras dużych i olbrzymich.

Psy domowe są specyficznymi ssaka- mi, bowiem dorosłe osobniki różnych ras mogą bardzo różnić się rozmiarami i masą ciała. Dość powiedzieć, że dorosłe psy ras olbrzymich ważą kilkadziesiąt razy więcej niż dorosłe psy ras miniaturowych. Okres wzrostu i rozwoju psów ras dużych i olbrzymich bardzo różni się od analogicz- nego okresu u mniejszych ras. Im cięższa rasa, tym później pies osiąga 50% masy cia- ła dorosłego osobnika. W tym czasie ob- serwuje się szczególnie intensywny wzrost.

Szczenięta ras olbrzymich osiągają taką masę ciała około 5–6 miesiąca życia. Dla porównania szczenięta ras miniaturowych już około 11. tygodnia życia, a szczenię- ta ras małych i średnich około 14–16 tygodnia. Psy ras miniaturowych, małych i średnich osiągają 99% masy ciała doro- słego osobnika w wieku około 9–10 mie- sięcy. Psy ras dużych i olbrzymich w wieku około 11–15 miesięcy, choć okres wzrostu może u nich trwać znacznie dłużej. Trze- ba podkreślić, że pewne różnice w tempie wzrostu występują nawet między rasami podobnych rozmiarów (1, 2). Wiedza na temat wzrostu szczeniąt pochodzi głównie z badań wykonywanych w określonych warunkach eksperymentalnych. Warto więc przytoczyć norweską pracę (3), w której badano wzrost psów czterech dużych ras utrzymywanych w warunkach domowych przez prywatnych właścicieli. Gdy psy te miały około trzy miesiące ich masa cia- ła przekraczała 33% końcowej masy ciała.

Taką masę ciała osiągnęły ponad miesiąc Prace poglądowe

125

Życie Weterynaryjne • 2014 • 89(2)

(2)

wcześniej niż zalecono w innej pracy. Roz- bieżności mogły wynikać właśnie z wa- runków utrzymania. Szybkie tempo wzrostu predysponuje psy ras dużych i olbrzymich do chorób układu kostno-stawowego.

Wśród czynników przyczyniających się do ich rozwoju jest nieprawidłowe żywienie.

Błędy żywieniowe mogące niekorzystnie oddziaływać na układ kostno-stawowy są popełniane już w okresie pojenia prepara- tem mlekozastępczym. Już wówczas szcze- nięta często są przekarmiane, co stwarza ryzyko pobierania nadmiernych ilości wapnia, fosforu i witaminy D (4). To właśnie zbyt duża podaż wapnia jest jednym z głównych żywieniowych czynników ryzyka chorób układu kostno-stawowego u psów ras du- żych i olbrzymich. Dawniej istotnym pro- blemem były choroby wynikające z niedostatecznej podaży składników odżywczych, choćby krzywica (5). Obecnie ważne znaczenie ma nadmiar różnych składników.

Opiekunowie szczeniąt nierzadko podają swoim podopiecznym różne suplementy pokarmowe. Są wśród nich preparaty za- wierające wapń. W zbyt wysokich stęże- niach wapń może pogarszać absorpcję innych pierwiastków. Jego nadmiar w diecie szczeniąt może doprowadzić do rozwoju hiperkalcemii i hipofosfatemii, a także za- burzeń wzrostu i zaburzeń rozwoju kośćca przypominających krzywicę. Takie zmiany stwierdzono u dogów niemieckich otrzy- mujących do siedemnastego tygodnia ży- cia pokarm o zbyt wysokiej zawartości tego pierwiastka. Stan zwierząt uległ poprawie po zmniejszeniu jego podaży, choć obserwowano jeszcze osteochondrozę. Szczenięta pobierające pokarm o zbyt wysokiej zawar- tości wapnia i proporcjonalnym dodatku

fosforu wolno rosły i miały osteochondrozę.

Objawy częściowo ustąpiły po wprowadze- niu prawidłowo zbilansowanego pokarmu (6). Odpowiednia podaż wapnia i fosforu ma istotne znaczenie zwłaszcza w przypadku młodych szczeniąt. W badaniach przeprowadzonych na dogach niemieckich za- uważono, że zawartość tych pierwiastków w diecie osobników do 5–6 miesiąca życia szybko znajduje odzwierciedlenie w zawar- tości składników mineralnych kości. Póź- niej wpływ podaży tych pierwiastków male- je, dzięki efektywnym mechanizmom regu- lacji ich absorpcji i wydalania (7). Znaczna część badań nad wpływem nadmiaru wapnia na rozwój układu kostno-stawowego zo- stała wykonana właśnie na dogach niemieckich, u których dochodzi do rozwoju ob- jawów klinicznych (6, 8, 9, 10, 11). Jednak nie wszyscy przedstawiciele ras dużych i olbrzymich są równie podatni, co może wy- nikać z różnic w metabolizmie tego pierwiastka (12).

Ważne znaczenie w metabolizmie wapnia ma witamina D. Nadmierna suplemen- tacja również tego składnika może mieć niekorzystny wpływ na układ kostno-stawowy. Zostało to dowiedzione w badaniach przeprowadzonych na rosnących dogach niemieckich, którym podawano dodatek tej witaminy w dawce znacznie przekraczają- cej ich zapotrzebowanie (13). W kręgu za- interesowań znalazła się też inna witamina, mianowicie witamina C. Kiedyś wiązano osteodystrofię przerostową z niedoborem kwasu askorbinowego w organizmie (14).

Opisano nawet metodę zapobiegania dys- plazji stawów biodrowych u szczeniąt pre- dysponowanych do rozwoju tej choroby, w której używano bardzo wysokich dawek witaminy C (15). W innej pracy wskazano jednak na popełnione błędy metodyczne i odradzono takiego postępowania (16).

Często można spotkać się z opinią, że zaburzenia w rozwoju układu kostno-stawowego u szczeniąt ras dużych i olbrzymich może spowodować wysoka zawar- tość białka w dawce pokarmowej. Część opiekunów tych szczeniąt wybiera więc karmy o niższej zawartości białka. Nie- którzy chcą wręcz jak najbardziej ograni- czyć jego podaż. Białko jest podstawowym składnikiem odżywczym. Dostarcza ami- nokwasów potrzebnych do syntezy wszystkich białek ustrojowych, w tym enzymów, hormonów i przeciwciał. Stanowi mate- riał budulcowy wszystkich tkanek i komó- rek. Związki azotowe są ponadto źródłem energii. Prawidłowa podaż białka jest za- tem niezbędna do optymalnego wzrostu i rozwoju. Jego niedobór powoduje, że psy wolniej rosną i wykazują zaburzenia roz- wojowe (17, 18). Dane dotyczące wpływu podaży białka na rozwój omawianej grupy psów pochodzą z badań wykonanych na dogach niemieckich. Przez kilkanaście

tygodni po odsadzeniu szczenięta otrzy- mywały karmy, w których zawartość białka wynosiła 14,6; 23,1 lub 31,6% suchej masy, co stanowiło 13, 21 lub 29% energii. Kar- my uboższe w białko miały więcej węglo- wodanów, nie różniły się więc koncentra- cją energii. Po zakończeniu eksperymen- tu psy miały podobną masę ciała. Pewne różnice wystąpiły natomiast w trakcie eks- perymentu, między szczeniętami żywiony- mi karmą o najwyższej zawartości białka a szczeniętami otrzymującymi karmę o naj- niższej zawartości tego składnika. Mogło to wynikać z niedostatecznej podaży biał- ka w przypadku osobników pobierających drugą karmę. Odnotowano u nich też naj- niższe stężenie albumin w surowicy krwi.

Niemniej mieściło się ono w granicach fi- zjologicznych. Najważniejsze jest jednak to, iż nie wykazano, aby wyższa zawar- tość białka w karmie pogarszała metabo- lizm wapnia i rozwój kośćca (19).

Ważnym żywieniowym czynnikiem ryzyka chorób układu kostno-stawowego u psów ras dużych i olbrzymich jest za to żywienie do woli, zwłaszcza karmami o wysokiej koncentracji energii i wysokiej sma- kowitości. Począwszy od lat 70. ubiegłego wieku opublikowano kilka prac, w których obserwowano negatywne efekty nadmier- nej podaży energii w żywieniu rosnących dogów niemieckich (2, 20, 21, 22, 23, 24, 25). Szczególną uwagę warto zwrócić na badania sprzed kilku lat, w których uży- to karmy komercyjnej. Szczenięta w nich uczestniczące miały nieograniczony do- stęp do karmy w ciągu dnia bądź dosta- wały, o określonych godzinach, odmierzo- ną jej ilość, zgodną z zaleceniami produ- centa. W konsekwencji nieograniczonego dostępu do karmy ponad 85% psów mia- ło zbyt dużą masę ciała, a niespełna 15%

było otyłych. Dla porównania, ponad 57%

psów otrzymujących odmierzoną ilość karmy miało szczupłą sylwetkę, a prawie 43% miało idealną masę ciała. U osobni- ków obu grup stwierdzono dysplazję sta- wów biodrowych, jednak zmiany wystę- powały częściej i były bardziej nasilone u mających nieograniczony dostęp do karmy. Jej nadmiar przyczynił się również do rozwoju osteochondrozy. U żadnego zwie- rzęcia nie wykryto natomiast osteodystro- fii przerostowej (21). Interesujących spo- strzeżeń dokonano także w badaniach przeprowadzonych na psach rasy labrador retriever, których celem było określe- nie efektów umiarkowanego ograniczenia podaży składników energetycznych trwa- jącego od wieku szczenięcego. Wśród wielu efektów prozdrowotnych takiego postę- powania odnotowano opóźnienie wystą- pienia objawów niektórych przewlekłych chorób, zwłaszcza choroby zwyrodnie- niowej stawów (26). Na podstawie obserwacji tych psów opublikowano wiele prac Nutritional risk factors of orthopedic

diseases in puppies of large and giant breeds

Mirowski A., Department of Morphological Sciences, Faculty of Veterinary Medicine, Warsaw University of Life Sciences – SGGW

This article aims at the presentation of an important problem of correct nutrition formulas for fast growing pups of large and giant breeds. Nutrition is one of the most significant factors influencing animal health. Appropriate diet should be used since the earliest until the old age. Growth period is crucial for the rest of animal life. Inappropriate feeding practic- es during growth can result in a variety of diseases, including orthopedic disorders. Large and giant dog breeds are at increased risk of these diseases. Here the role of nutritional factors in development of orthopedic disorders is broadly discussed.

Keywords: veterinary nutrition, orthopedic diseases, large breed, giant breed, dogs

Prace poglądowe

126 Życie Weterynaryjne • 2014 • 89(2)

(3)

dowodzących korzystnego wpływu takiego postępowania żywieniowego na układ kostno-stawowy (26, 27, 28, 29, 30, 31, 32).

Szczenięta ras dużych i olbrzymich, ze względu na szczególne znaczenie die- ty w ich rozwoju i duże ryzyko chorób układu kostno-stawowego, często są ży- wione karmami komercyjnymi. W badaniach przeprowadzonych w Szwajcarii nad żywieniem szczeniąt ośmiu ras, mię- dzy innymi dużych i olbrzymich, spośród mniej więcej dwustu hodowców i właści- cieli szczeniąt prawie wszyscy w ich odcho- wie używali karm komercyjnych. Szczenię- ta trzech ras, między innymi labrador retriever i owczarek niemiecki, miały prawie optymalne przyrosty masy ciała. W pozo- stałych przypadkach występowały nawet znaczne odchylenia. Szczenięta wszystkich ras otrzymywały prawidłowe ilości wapnia (33). Trzeba zwracać uwagę, aby karma była dobrej jakości. Jednakże nawet między takimi karmami mogą istnieć istotne różnice we wpływie na organizm.

Warto przytoczyć badania, w których po- równano wpływ na szczenięta dwóch karm o podobnej koncentracji energii, ale róż- niących się zawartością białka, wapnia, an- tyoksydantów i wielonienasyconych kwa- sów tłuszczowych rodziny n-3. Osobniki pobierające karmę bogatszą w te składniki miały mniej tłuszczu w organizmie, a wię- cej masy beztłuszczowej. Stwierdzono, że taka karma może mieć pozytywny wpływ na tkankę chrzęstną (34, 35). Jeżeli karma komercyjna jest dobrej jakości, to nie ma potrzeby dodatkowo podawać suplemen- tów mineralno-witaminowych. Co więcej, ich stosowanie może okazać się szkodliwe.

Generalnie karmy komercyjne dla szczeniąt ras dużych i olbrzymich cha- rakteryzują się niższym stężeniem tłusz- czu niż karmy dla szczeniąt mniejszych ras, dzięki czemu są mniej kaloryczne. Zawar- tość białka jest porównywalna, może prze- kraczać nawet 30% suchej masy. Z obawy przed wysoką koncentracją białka, część opiekunów szczeniąt ras dużych i olbrzymich wybiera karmy dla psów dorosłych.

Nie wydaje się to jednak dobrym rozwią- zaniem, gdyż te karmy mogą nie dostar- czać odpowiednich ilości składników od- żywczych, w tym wapnia (36). Bez wąt- pienia należy unikać niezbilansowanych dawek pokarmowych. Udokumentowano przypadki zaburzeń rozwoju układu kostno-stawowego u szczeniąt żywionych die- tą BARF (Bones and Raw Food; 37). Moż- na przytoczyć też pracę, w której opisano przypadki deformacji nadgarstków u odsa- dzonych szczeniąt, między innymi omawianej grupy psów. Niewykluczone, że miały one związek ze sposobem żywienia. Szcze- niętom podawano głównie mleko krowie i różne karmy komercyjne. Objawy kliniczne ustąpiły po zastosowaniu leczenia

i żywieniu wyłącznie karmami komercyjnymi (38).

Znaczna część opiekunów psów zwraca dużą uwagę, aby ich zwierzęta jadły i rosły, a osobniki szczupłe często są postrzegane jako niedożywione. Istnieje powszechne przekonanie, że lepiej, aby zwierzę zjadło więcej, niż mniej. Warto pamiętać, że ryzyko chorób układu kostno-stawowego u ras dużych i olbrzymich wzrasta na sku- tek nie tylko otyłości, ale również zbyt szyb- kiego tempa wzrostu. Optymalne tempo wzrostu nie jest równoznaczne z tempem maksymalnym. Ma to szczególne znaczenie, gdyż nierzadko sądzi się, że zwierzę zdrowe, to zwierzę, które dużo je i szybko przybiera na wadze. W przypadku szcze- niąt ras dużych i olbrzymich twierdzenie to nie jest jednak prawdziwe. Bez wątpie- nia żywienie do woli nie jest dobrym roz- wiązaniem. Karmę trzeba dokładnie od- mierzać. Podając zbyt dużo karmy, można spowodować, że zwierzę będzie pobierało nadmierne ilości nie tylko energii, ale tak- że wapnia. Wskazane są częste kontrole kondycji i masy ciała. W zależności od ich wyników reguluje się ilość podawanej karmy. Należy podkreślić, że zalecenia doty- czące dawkowania karm komercyjnych są tylko wskazówką ułatwiającą ich odmie- rzanie, zwłaszcza że wiedza na temat za- potrzebowania energetycznego szczeniąt różnych ras nie jest jeszcze wystarczająca.

W pewnych przypadkach obecne zalecenia mogą być zbyt wysokie (39).

Piśmiennictwo

1. Hawthorne A.J., Booles D., Nugent P.A., Gettinby G., Wil- kinson J.: Body-weight changes during growth in puppies of different breeds. J. Nutr. 2004, 134 (Suplement), 2027–2030.

2. Meyer H., Zentek J.: Energy requirements of growing Gre- at Danes. J. Nutr. 1991, 121 (Suplement), 35–36.

3. Trangerud C., Grøndalen J., Indrebø A., Tverdal A., Rop- stad E., Moe L.: A longitudinal study on growth and growth variables in dogs of four large breeds raised in domestic environments. J. Anim. Sci. 2007, 85, 76–83.

4. Corbee R.J., Tryfonidou M.A., Beckers I.P., Hazewinkel H.A.: Composition and use of puppy milk replacers in German Shepherd puppies in the Netherlands. J. Anim.

Physiol. Anim. Nutr. (Berl). 2012, 96, 395–402.

5. Lourens D.C.: Nutritional or secondary hyperparathy- roidism in a German shepherd litter. J. S. Afr. Vet. Assoc.

1980, 51, 121–123.

6. Schoenmakers I., Hazewinkel H.A., Voorhout G., Carl- son C.S., Richardson D.: Effects of diets with different calcium and phosphorus contents on the skeletal develop- ment and blood chemistry of growing great danes. Vet.

Rec. 2000, 147, 652–660.

7. Lauten S.D., Cox N.R., Brawner W.R. Jr., Goodman S.A., Hathcock J.T., Montgomery R.D., Kincaid S.A., Morrison N.E., Spano J.S., Lepine A.J., Reinhart G.A., Baker H.J.:

Influence of dietary calcium and phosphorus content in a fixed ratio on growth and development in Great Danes.

Am. J. Vet. Res. 2002, 63, 1036–1047.

8. Goedegebuure S.A., Hazewinkel H.A.: Morphological findings in young dogs chronically fed a diet containing excess calcium. Vet. Pathol. 1986, 23, 594–605.

9. Hazewinkel H.A.W., Goedegebuure S.A., Poulos P.W., Wo- lvekamp W.T.C.: Influences of chronic calcium excess on the skeletal development of growing Great Danes. J. Am.

Anim. Hosp. Assoc. 1985, 21, 377–391.

10. Hazewinkel H.A., Van den Brom W.E., Van 'T Klooster A.T., Voorhout G., Van Wees A.: Calcium metabolism in Great Dane dogs fed diets with various calcium and pho- sphorus levels. J. Nutr. 1991, 121 (Suplement), 99–106.

11. Voorhout G., Hazewinkel H.A.W.: A radiographic study on the development of the antebrachium in Great Dane pups on different calcium intakes. Vet. Radiol. 1987, 28, 152–157.

12. Dobenecker B.: Apparent calcium absorption in growing dogs of two different sizes. J. Nutr. 2004, 134 (Suplement), 2151–2153.

13. Tryfonidou M.A., Holl M.S., Stevenhagen J.J., Buurman C.J., Deluca H.F., Oosterlaken-Dijksterhuis M.A., van den Brom W.E., van Leeuwen J.P., Hazewinkel H.A.: Dietary 135-fold cholecalciferol supplementation severely disturbs the endochondral ossification in growing dogs. Domest.

Anim. Endocrinol. 2003, 24, 265–285.

14. Meier H., Clark S.T., Schnelle G.B., Will D.H.: Hypertro- phic osteodystrophy associated with disturbance of vi- tamin C synthesis in dogs. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1957, 130, 483–491.

15. Belfield W.O.: Chronic subclinical scurvy and cani- ne hip dysplasia. Vet. Med. Small Anim. Clin. 1976, 71, 1399–1403.

16. Fries C.L., Remedios A.M.: The pathogenesis and diagno- sis of canine hip dysplasia: a review. Can. Vet. J. 1995, 36, 494–502.

17. Platt B.S., Stewart R.J.: Effects of protein-calorie deficien- cy on dogs. 1. Reproduction, growth and behaviour. Dev.

Med. Child Neurol. 1968, 10, 3–24.

18. Platt B.S., Stewart R.J.: Effects of protein-calorie deficien- cy on dogs. 2. Morphological changes in the nervous sys- tem. Dev. Med. Child Neurol. 1969, 11, 174–192.

19. Nap R.C., Hazewinkel H.A., Voorhout G., Van den Brom W.E., Goedegebuure S.A., Van 'T Klooster A.T.: Growth and skeletal development in Great Dane pups fed diffe- rent levels of protein intake. J. Nutr. 1991, 121 (Suple- ment), 107–113.

20. Blum J.W., Zentek J., Meyer H.: The effect of a different energy supply on the growth intensity and skeletal development of growing Great Danes. 2. Effect on insulin-li- ke growth factor I and on thyroid hormones. Zentralbl.

Veterinarmed. A 1992, 39, 568–574.

21. Carneiro S.C.M.C., Ferreira R.P., Fioravanti M.C.S., Bari- ni A.C., Stringhini J.H., Resende C.M.F., Sommer E., Oli- veira A.P.A., Vieira M.S., Paula W.A., Almeida R.L., Mota I.S.: Superalimentação e desenvolvimento do esqueleto de cães da raça Dogue Alemão: aspectos clínicos e radiográfi- cos. Arq. Bras. Med. Vet. Zootec. 2006, 58, 511–517.

22. Dämmrich K.: Relationship between nutrition and bone growth in large and giant dogs. J. Nutr. 1991, 121 (Suple- ment), 114–121.

23. Hedhammar A. et al.: Overnutrition and skeletal disease.

An experimental study in growing Great Dane dogs. Cor- nell Vet. 1974, 64 (Suplement 5), 1–160.

24. Meyer H., Zentek J.: The effect of a different energy supply of growing Great Danes on body weight and skeletal development. 1. Body weight development and ener- gy requirement. Zentralbl. Veterinarmed. A 1992, 39, 130–141.

25. Zentek J., Meyer H., Dämmrich K.: The effect of a different energy supply for growing Great Danes on the body mass and skeletal development. 3. Clinical picture and chemical studies of the skeleton. Zentralbl. Veterinar- med. A 1995, 42, 69–80.

26. Kealy R.D., Lawler D.F., Ballam J.M., Mantz S.L., Biery D.N., Greeley E.H., Lust G., Segre M., Smith G.K., Stowe H.D.: Effects of diet restriction on life span and age-re- lated changes in dogs. J. Am. Vet. Med. Assoc. 2002, 220, 1315–1320.

27. Huck J.L., Biery D.N., Lawler D.F., Gregor T.P., Runge J.J., Evans R.H., Kealy R.D., Smith G.K.: A longitudinal study of the influence of lifetime food restriction on deve- lopment of osteoarthritis in the canine elbow. Vet. Surg.

2009, 38, 192–198.

28. Kealy R.D., Lawler D.F., Ballam J.M., Lust G., Biery D.N., Smith G.K., Mantz S.L.: Evaluation of the effect of limited food consumption on radiographic evidence of oste- oarthritis in dogs. J. Am. Vet. Med. Assoc. 2000, 217, 1678–1680.

29. Kealy R.D., Lawler D.F., Ballam J.M., Lust G., Smith G.K., Biery D.N., Olsson S.E.: Five-year longitudinal study on limited food consumption and development of osteoar- thritis in coxofemoral joints of dogs. J. Am. Vet. Med. As- soc. 1997, 210, 222–225.

30. Kealy R.D., Olsson S.E., Monti K.L., Lawler D.F., Biery D.N., Helms R.W., Lust G., Smith G.K.: Effects of limited food consumption on the incidence of hip dysplasia in growing dogs. J. Am. Vet. Med. Assoc. 1992, 201, 857–863.

31. Runge J.J., Biery D.N., Lawler D.F., Gregor T.P., Evans R.H., Kealy R.D., Szabo S.D., Smith G.K.: The effects of lifetime food restriction on the development of oste- oarthritis in the canine shoulder. Vet. Surg. 2008, 37, 102–107.

Prace poglądowe

127

Życie Weterynaryjne • 2014 • 89(2)

(4)

32. Smith G.K., Paster E.R., Powers M.Y., Lawler D.F., Biery D.N., Shofer F.S., McKelvie P.J., Kealy R.D.: Lifelong diet restriction and radiographic evidence of osteoarthritis of the hip joint in dogs. J. Am. Vet. Med. Assoc. 2006, 229, 690–3.

33. Liesegang A., Füglistaller C., Wichert B.: Welpenfütterung in der Schweiz. Schweiz. Arch. Tierheilkd. 2009, 151, 521–8.

34. Schoenherr W.D., MacLeay J.M., Yamka R.M.: Body composition and cartilage biomarkers in 2–18 month old large breed dogs fed two foods designed for growth. ACVIM Forum, Anaheim, CA, USA, 2010.

35. Schoenherr W.D., Macleay J.M., Yamka R.M.: Evaluation of body composition and cartilage biomarkers in large-breed

dogs fed two foods designed for growth. Am. J. Vet. Res.

2010, 71, 934–939.

36. Gagné J.W., Wakshlag J.J., Center S.A., Rutzke M.A., Glahn R.P.: Evaluation of calcium, phosphorus, and se- lected trace mineral status in commercially available dry foods formulated for dogs. J. Am. Vet. Med. Assoc. 2013, 243, 658–666.

37. Schlesinger D.P., Joffe D.J.: Raw food diets in compa- nion animals: A critical review. Can. Vet. J. 2011, 52, 50–54.

38. Altunatmaz K., Ozsoy S.: Carpal flexural deformity in puppies. Veterinarni Medicina 2006, 51, 71–74.

39. Dobenecker B., Endres V., Kienzle E.: Energy requirements of puppies of two different breeds for ideal growth from weaning to 28 weeks of age. J. Anim. Physiol. Anim. Nutr.

(Berl). 2013, 97, 190–196.

Lek. wet. mgr inż. zoot. mgr biol. Adam Mirowski, Kate- dra Nauk Morfologicznych, Wydział Medycyny Weteryna- ryjnej SGGW, ul. Nowoursynowska 159, 02-776 Warsza- wa, e-mail: adam_mirowski@o2.pl

Nowe perspektywy leczenia zapalenia spojówek i woreczka łzowego u królików

Anna Kołodziejska-Sawerska

z Katedry Diagnostyki Klinicznej Wydziału Medycyny Weterynaryjnej w Olsztynie

Zapalenie spojówek (conjunctivitis) u królików

Przyczyny

Nieodpowiednie warunki środowiskowe, za- każenia bakteryjne i choroby zębów stano- wią najczęstsze przyczyny zapalenia spojó- wek u królików (1). Drażnienie mechaniczne przez siano, zioła, suchą karmę czy ściółkę predysponuje do rozwoju tej jednostki cho- robowej (2). Należy unikać podawania sia- na oraz suszonych ziół w pojemnikach wi- szących nad głową królika (metalowe kule i paśniki), ponieważ sprzyja to dostawa- niu się do oczu zanieczyszczeń i zapaleniu spojówek (1). Nieodpowiednie podłoże ze słomy lub trocin może stwarzać podobne zagrożenia. Jeśli klatka królika nie jest re- gularnie czyszczona, dochodzi do nagroma- dzenia się amoniaku i jego pochodnych, któ- re obniżają jakość powietrza oraz wywołują drażnienie chemiczne i zapalenie spojówek (1, 3). Należy również unikać nadmiernego

drażnienia chemicznego spojówek środkami czystościowymi, używanymi do sprzątania klatek i pomieszczeń, w których przebywa- ją zwierzęta. Przyczyną choroby mogą być również nieprawidłowości w budowie powiek; najczęściej jest to podwinięcie powieki – entropium (2, 3). Według obserwacji wła- snych autorki choroby zębów powodujące zaburzenia w odpływie łez są najczęstszą przyczyną zapalenia spojówek u królików.

Flora worka spojówkowego u królików jest reprezentowana przez liczne gatun- ki bakterii: Bacillus subtilis, Staphylococ- cus aureus, Pseudomonas spp., Bordetella spp., Pasteurella spp., które są bakteriami oportunistycznymi i w sprzyjających warunkach łatwo ulegają namnożeniu (2, 3, 4, 5). Pasteurella spp. jest najczęstszą przy- czyną pierwotnego zakażenia bakteryjne- go u królików prowadzącego do zapalenia spojówek, tworzenia się ropni, zapalenia woreczka łzowego i zakażenia układu oddechowego (5). Często również izolowa- ny jest Staphylococcus spp. i sporadycznie Haemophilus spp. (1). Według innych do- niesień z worków spojówkowych izolowany jest najczęściej Staphylococcus spp., znacz- nie rzadziej Pasteurella spp. (2). Z obserwa- cji własnych wynika, że choroba ta ma z re- guły podłoże bakteryjne powodowane przez Pasteurella multocida oraz Staphylococcus intermedius. Obraz kliniczny choroby nie jest typowy, dlatego zawsze wskazane jest wykonanie badania bakteriologicznego z an- tybiogramem wymazu z worka spojów- kowego (1). Przyczyną choroby może być także zakażenie wirusowe (myksomatoza wywołana przez Leporipoxvirus z rodziny pokswirusów). Istnieje kilka szczepów wi- rusa myksomatozy, a każdy z nich wywołu- je inny obraz kliniczny. Patognomiczny dla myksomatozy jest nasilony obrzęk powiek,

ale na początku choroby może pojawić się tylko zapalenie spojówek (1, 2, 6, 7, 8).

Objawy kliniczne

Według danych z wywiadu u chorych kró- lików pojawia się zaczerwienienie i obrzęk spojówek, bolesność oraz obfity wypływ (1). Choroba rozwija się u królików w każ- dym wieku i każdej rasy, a objawy występują jedno- lub obustronnie (1). Jeżeli właściciel posiada kilka królików, to u nich również mogą wystąpić zmiany chorobowe. Czę- sto w wywiadzie pojawiają się istotne infor- macje związane z wystąpieniem zapalenia spojówek: zmiana środowiska, sposobu ży- wienia czy wybiegu, brak szczepień, wpro- wadzenie do domu innego królika. U niektó- rych zwierząt już wcześniej mogły występo- wać objawy zakażenia spojówek lub układu oddechowego. Stan ogólny zwierzęcia jest przeważnie dobry, chociaż czasem może wykazywać mniejszy apetyt i pragnienie, wypływ z nosa oraz charczący oddech (1).

Objawy choroby pojawiają się nagle i obejmują jedno oko. W krótkim okresie zmiany rozwijają się również w drugim oku (1). Wyniki badania klinicznego mogą być zróżnicowane. U wielu pacjentów nie występują żadne objawy chorobowe, w innych przypadkach można stwierdzić objawy ze strony układu oddechowego: suro- wiczy, śluzowy lub ropny wypływ z nosa, przyspieszenie oddechów oraz wzrost wy- siłku oddechowego (1, 3). Czasami króliki trafiają do gabinetu z powodu zmniejszenia apetytu i spadku masy ciała (1).

Badanie okulistyczne wykazuje jed- nostronne lub obustronne przekrwienie, obrzęk spojówek oraz łzawienie (1, 2, 3). Sil- ne przekrwienie spojówki obejmuje część powiekową i gałkową (ryc. 1, 2, 3, 4, 5, 6).

New prospects for the treatment of conjunctivitis and dacryocystitis in rabbits Kołodziejska-Sawerska A., Department of Clinical Diagnostics, Faculty of Veterinary Medicine, University of Warmia and Mazury in Olsztyn In this paper the frequently occurring ocular disease in rabbits is presented. Conjunctivitis and dacryocystitis is common in rabbits, causing significant frustration among veterinarians. Both disorders are of multifacto- rial origin. Factors that predispose rabbits to conjunctivitis and dacryocystitis include bacterial and viral infec- tions, mechanical or chemical irritation, abnormalities of eyelid position or dental diseases causing problems with lacrimal outflow. Suggested treatment in both disorders includes topical and systemic antibiotic therapy, lacrimal lavage and management of dental diseases. If these standard methods fail to bring about the desired effect, recommended treatment involves the use of agents di- rectly interfering with the inflammatory reaction within the eyeballs, such as immunomodulators applied either systemically (β-glucans), or topically (interferon omega).

Keywords: conjunctivitis, dacryocystitis, treatment, rabbit Prace poglądowe

128 Życie Weterynaryjne • 2014 • 89(2)