Kazimierz Stronczyński, "Dziennik podróży 1844 rok", red. tekstu źródłowego Kazimierz Głowacki, Lech Stępkowski, Sandomiriana : Materiały do Badań nad Inwentaryzcją Zabytków, Kielce 1966 : [recenzja]

Jakub Lewicki

Kazimierz Stronczyński, "Dziennik

podróży 1844 rok", red. tekstu

źródłowego Kazimierz Głowacki,

Lech Stępkowski, Sandomiriana :

Materiały do Badań nad

Inwentaryzcją Zabytków, Kielce 1966

: [recenzja]

Ochrona Zabytków 51/2 (201), 188-189

1998

K azim ierz Stronczyński, D zienn ik p o d ró ż y 1844 rokr red. tekstu źródłowego Kazim ierz G ło w a ck i, Lech Stępkowski, Sandom iriana. M ateriały do Badań

nad In w en taryzacją Zabytków , K ielce 1 99 6, s. 43, nlb. 10

J ed n ą z pierwszych inicjatyw dotyczących inwentaryzacji zaby­ tków na naszych ziemiach był spis wykonany przez Kazimierza Stron- c z y ń s k ie g o . N i e s t e t y o r y g i n a ł opisu z licznymi rycinami, s ta n o ­ wiącymi uzupełnienie tekstu, d o ­ tychczas nie został opublikowany. E g z e m p l a r z c a łe g o o p is u je st przechow yw any w Gabinecie Ry­ cin Biblioteki Uniw ersytetu W ar­ szawskiego1, jednak w różnych zbiorach archiw alnych znajdują się fragmenty tekstu ostateczne- o, jego wersje p oprzednie lub ogata korespondencja dotycząca pow staw ania dzieła. O m a w ia n a praca jest publikowanym fragmen­ tem opisu w wersji, która weszła p ó ź n ie j w sk ła d c a łe g o O pisu i poprzedzała jego ostateczną re ­ dakcję. Publikowany tekst d o ty ­ czy opisu kilku miejscowości, ja­ kie K. Stronczyński poznał p o d ­ czas dw u w ypraw w 1844 r. Pod­ staw ę pu b lik acji s ta n o w i te k st przechowywany w Archiwum Pań­ stw ow ym w Piotrkow ie, w śród większego zespołu, jakim jest zbiór rękopisów K. Stronczyńskiego.

Tekst O pisu K. Stronczyńskie­ go od d aw na wzbudzał z ain tere­ sowanie badaczy. Pierwsza m o n o ­ grafia om aw iająca okoliczności podjęcia tej akcji in wentaryzacyj­ nej i jej e f e k t y p o w s t a ł a już w 1931 r.2 Potem w ielo k ro tn ie p o d e jm o w a n o próby o p r a c o w a ­ nia m ateriałów przygotow anych rzez Stronczyńskiego. Także oso- a tego in w e n ta ry z a to ra w z b u ­ dzała duże zainteresow anie b a d a ­ czy3. Je d n a k do chwili obecnej nie doszło do w ydania p o d s ta w o ­ wego tekstu O pisu oraz wszyst­ kich ilustracji do niego, co jest bardzo dużą szkodą dla p oznania polskich zabytków 4. F ragm enty dotyczące Kielc były już p u b lik o ­ wane w 1978 r.5 Zaletą w z m ia n ­

kowanej publikacji było zrepro- dukow anie ilustracji dotyczących najważniejszych zabytków Kielc, choć niestety był to także tylko w ybór z większej całości. W w y ­ danej obecnie recenzowanej p r a ­ cy o p u b lik o w a n o notatki S tr o n ­ c z y ń s k ie g o w y k o n a n e p o d c z a s d ru g ieg o i frag m en tu trzeciego objazdu. Podczas drugiego objaz­ du odwiedził on m.in.: G órę Kal­ warię, Czersk, Warkę, Jedlińsk, R a d o m , S zydłow iec, W ąchock, Suchedniów, Kielce, Chęciny, J ę ­ d rz e jó w , W o d zisław , B rz e śc ie , Książ Wielki, M iechów , C zaple Wielkie, Pieskową Skałę, Olkusz (21 V 1844 - 7 VI 1844). Podczas trzeciego objazdu odwiedził m.in.: Tarczyn, Grójec, Jedlińsk, Szydło­ wiec, Piotrkow ice (27 VII 1 8 4 4 - 29VII 1844).

Praca została w ydana w te c h ­ nice małej poligrafii przez R egio­ nalny O śro d ek Studiów i O c h r o ­ ny Ś r o d o w i s k a K u l t u r o w e g o w Kielcach w nakładzie 50 egzem­ plarzy (ISBN 8 3 - 9 0 1 5 5 1 - 6 - 8 ) . Podkreślić należy bardzo staranną szatę edytorską pracy — wygląd okładki, d ruk tekstu na dw ó ch rodzajach papieru. Tekst rękopisu został w y d r u k o w a n y na ż ó ł t a ­ wym papierze w o d różnieniu od wstępu i przypisów w y d r u k o w a ­ nych na białym tle. W k rótkim , jednostronicowym wstępie przed­ staw iono dane o rękopisie (opis wyglądu). Przypisy (4 strony) d o ­ ty czą w y g lą d u p o s z c z e g ó ln y c h cytow anych fragm entów r ę k o p i­ su — poprawek, podkreśleń i skre­ śleń w tekście.

W w ydaw nictw ie o p u b lik o w a ­ no tekst n o ta te k Stronczyńskiego. Przypisy dotyczą jedynie wyglądu tekstu i jego k o re k t poczynionych przez a u to ra n otatek. P o d staw o ­ w ym m a n k a m e n t e m pracy jest b ra k p r z y p is ó w o b jaśn iający ch

błędy p o p e łn io n e prz e z S t r o n ­ czyńskiego — dotyczy to szcze­ gólnie błędnie odczytanych syg­ natur i dat. Zwiększenie z a w a rto ­ ści pracy o uwagi dotyczące te k ­ stu tylko nieznacznie p o d r o ż y ło ­ by koszty jej wydania, a znacznie zwiększyłoby wartość w y d a w n ic ­ twa. Jednocześnie au to rzy o p u ­ blikowali cały d o k u m e n t, w k tó ­ rego skład w chodzą uwagi p o ­ czynione podczas trzeciego obja­ zdu. Ten krótki fragm ent tekstu (2 strony) dotyczy zupełnie in n e ­ go obszaru (gubernia warszawska) i nieco zniekształca zasadnicze przesłanie m erytoryczne książki, jakim jest zaprezentow anie całe­ go obszernego opisu z drugiego objazdu (39 stron), który o b e jm o ­ wał gubernię radom ską. Dlatego też korzystniejsze byłoby p o m i­ niecie tego krótkiego frag m en tu tekstu i w zamian ro z b u d o w a n ie przypisów do części dotyczącej opisu zabytków guberni r a d o m ­ skiej. Brak jest też indeksu t o p o ­ graficznego i osobow ego, który znacznie ułatwiłby wyszukiwanie potrzebnych informacji.

Należy także zwrócić uwagę, że opublikow ane źródło stanow i fragm ent większej całości. O p u ­ blik o w an y D ziennik z a c z ął żyć własnym życiem, bez jego wersji podstaw ow ej, która w rękopisie znajduje się w zbiorach Biblioteki Uniwersytetu Warszawskiego. Nie w iadom o, które fragm enty tekstu recenzow anego D zien n ika zosta­ ły ostatecznie z m ien io n e przez Stronczyńskiego. Nadal nie zosta­ ły także opublikow ane wszystkie ryciny s ta n o w ią c e n i e o d ł ą c z n ą część O pisu. Należy na tym miej­ scu wysunąć postulat w y d an ia ca­ łości podstaw ow ego tekstu wraz z rycinami do niego, a d o p ie ro je­ go uzupełnienie mogłyby s ta n o ­ wić różne poprzednie wersje O

pi-1. BITW, O ddział Rękopisów, nr 243, O p i­

sy za b ytkó w w Królestwie Polskim sporzą­ dzone z polecenia Rady Adm inistracyjnej Królestwa przez delegację pod przewodnic­ tw em Kazimierza Stronczyńskiego w la­ tach 18 4 4 -4 5 . Obszar, którego dotyczy

recenzow ana praca, obejmuje t. 2: O pisy

za b y tkó w starożytności w G uberni R a ­ dom skiej przez delegację wysianą z polece­ nia Rady Adm inistracyjnej Królestwa Pol­ skiego w latach 1844-46 zebrane, rysun­

kam i w dwóch osobnych atlasach zaw arty­ m i objaśnione (Atlas 1,1850 i Atlas II, 1850).

2. M. Walicki, Sprawa inwentaryzacji za ­

b y tk ó w w d o b ie K ró le stw a Polskiego (1 8 2 7 -1 8 6 2 ), Warszawa 1931.

3. Wśród wielu publikacji m ożna przykła­ dowo wymienić: K azim ierz Stronczyński:

num izm atyk, sfragistyk i inw entaryzator zabytków . M ateriały sesji naukow ej Piotr­ ków Trybunalski 1983, Ł ódź 1986-, Biogra­ m y uczonych polskich, cz. 1: N a u ki spo­

łeczne, z. 3 — P-Z, oprać. A. Środka, Г? Szcza­

wiński, Wrocław 1985, s. 3 2 6 -3 2 8 . 4. Ilu strac je z alb u m ó w w y m ie n io n o w pracy T. Sulerzyskiej, Katalog rysunków

z Gabinetu Rycin Biblioteki U niwersytec­ kiej w Warszawie, cz. 2: M iejscowości róż­ ne, Biblioteka M uzealnictwa i O chrony

Zabytków, Seria A, t. V, Warszawa 1969. 5. Zapiski kieleckie z „Dziennika podróży”

Kazimierza Stronczyńskiego 1844. Podobi­ zna autografu. Wydał i w stępem

poprze-su, jak np. D zien n ik przech o w y ­

wany w A rchiw um Państw owym w Piotrkowie. Jednocześnie nale­ ży zwrócić uwagę, że w różnych archiw ach znajduje się wiele d o ­ k u m e n t ó w a r c h iw a ln y c h d o t y ­ czących akcji Stronczyńskiego6, jednak p o d sta w o w e znaczenie ma wersja ostateczna w formie p rze­ pisanych i o p raw io n y ch tomów. W tych d o k u m e n ta c h , ro z p ro sz o ­ nych po wielu archiw ach, znajdu­ je się wiele danych na tem at p o d ­ jętej akcji inw entaryzacji zaby­ tków, k tó ry c h Stronczyński nie wykorzystał w ostatecznej formie o p ra c o w a n ia . Archiwalia te za­ wsze pow inny być uwzględniane

w badaniach nad od tw o rzen iem losów i p rz e m ia n opisyw anych zabytków.

Powyższe uw agi nie dotyczą bezpośrednio recenzowanego tek­ stu, są jednak pow ażnym i p o s tu ­ latami badawczym i dotyczącymi b a d a ń zw iązanych ze spuścizną po Stronczyńskim . Recenzowana praca stanowi ważną próbę u p o ­ w szechnienia tekstu O pisów z a ­

b y tk ó w w K ró le stw ie P olskim ,

s z k o d a j e d n a k , że jej w a r t o ś ć znacznie obniża brak kom entarza do tekstu i skrom na form a sta ra n ­ nie wydanej książki (brak in d ek ­ sów i ilustracji). W ydanie D zie n ­

nika p o w tó rn ie uzmysłowiło, że

nadal cały d o r o b e k najbardziej znanego prek u rso ra inw entaryza­ cji zabytków nie został o p u b lik o ­ w any i czeka na swojego p o p u la ­ ryzatora. W ykonanie tego niezre­ alizow anego od 150 lat zadania b y ł o b y b a r d z o p r z y d a t n e d la o ch ro n y zabytków i dokładnego pozn an ia dziejów ich in w en tary ­ zacji, oraz przede wszystkim dla b a d a ń n ad z a b y tk a m i. Cele te przyśw iecały podjęciu akcji in- w e n ta r y z a t o rs k i e j przez S t r o n ­ czyńskiego oraz w ydaniu recen­ zowanej książki i niestety p o z o ­ stają one nadal aktualne.

Jakub L ew icki

dzil K. Głowacki, Kielce 1978.

6. Wśród nich m ożna przykładow o wy­ mienić: Archiwum G łów ne Akt Dawnych w Warszawie, KRSW, sygn. 6259, Akta d o ­ tyczące starożytności pom ników w Króle­ stwie Polskim 1840-1851 — o odw iedze­ niu G uberni Kieleckiej s. 79, 8 8 -1 0 4 (dru­ gi rap o rt delegacji), 123 wykaz rysunków;

sygn. 6260, Akta dotyczące starożytności p o m n ik ó w w K r ó l e s t w i e P o ls k im 1 8 5 1 -1 8 6 7 , tamże raporty z wykonania wszystkich prac; Archiwum Państwowe w Kielcach, Rząd G ubernialny Radom ski, sygn. 40 0 6 , tamże o w ykonyw aniu opisów na tym terenie, instrukcje dotyczące w yko­ n yw an ia opisu s. 1 -1 1 , opis zam ków

obronnych i w arow ni województwa kra­ kowskiego s. 2 2 -4 6 , opisy przywilejów Sławkowa s. 4 8 -5 5 , opis zabytków pow ia­ tu stopnickiego s. 6 1 -7 5 , opis przywilejów Szydłowa s. 7 9 -8 2 , zabytków M okrska G órnego s. 8 5 -8 6 i Gruszczyna s. 87-88.