R O C Z N IK I G L E B O Z N A W C Z E , T . X V D O D . W A R S Z A W A 1965
MARIA PIOTROWSKA
PIERW IASTKI ŚLADOWE W NIEKTÓRYCH GLEBACH LESSOWYCH REGIONU OPATOWSKO-SANDOMIERSKIEGO
Zakład G leboznaw stwa IUNG P uław y
Rozmieszczenie pierw iastków śladowych w profilu glebowym obrazuje przem iany, jakim ulegają one pod wpływem procesów glebotwórczych. Poza tym wiadomości z tego zakresu badań służą bezpośrednio praktyce
rolniczej.
W Pracow ni M ikroelementów rozpoczęto pod kierunkiem dr A. K a- bata-Pendias w 1964 r. cykl badań dotyczących rozmieszczenia pierw iast ków śladowych w poszczególnych rodzajach gleb Polski. Niniejszy kom u nikat omawia część wyników uzyskanych dla gleb lessowych woj. kie leckiego. Gleby tego regionu, zaliczane do jednych z urodzajniejszych w kraju, nie zostały dotychczas zbadane pod względem zawartości m ikro elementów. Omówione poniżej w yniki dotyczą trzech profilów glebowych, w ytw orzonych z lessu, a mianowicie: czarnoziemu, gleby b runatnej i pseu- dobielicowej. Próbki glebowe zostały pobrane z poszczególnych poziomów genetycznych gleb jesienią 1964 r. Zawartość ogólną pierw iastków Ti, Mn, Cu, Co, Mo oznaczono m etodam i spektrofotom etrycznym i ( K a b a t a [3]). Ponadto w Pracow ni Chemii Gleb wykonano analizy składu mechanicz nego, pH oraz substancji organicznej.
Rozpatrując w ystępow anie m ikroelem entów w badanych glebach za obserwowano pewne różnice w ich pionowym rozmieszczeniu. Tytan i m angan (tab. 1) w ystępują bardzo rów nom iernie zarówno w poszczegól nych typach gleb, jak w poziomach genetycznych tej samej gleby. W roz mieszczeniu miedzi, kobaltu i molibdenu zaznaczają się pewne poziomy nagrom adzenia tych pierw iastków w glebie w stosunku do zawartości ich w skale m acierzystej. Zgodnie z badaniam i S t r z e m s k i e g o [9] gleby różnych typów zasobne w ty tan nie w ykazują żadnego zróżnicowania pro filowego, o ile nie należą do gleb silnie próchnicznych. W przypadku czar noziemu zauważono pewne wzbogacenie górnych w arstw w ty tan ogółem
Miejscowość Locality Typ gleby Soil type Głębokość Depth cm Poziom Horizon Zawartość fra k c ji Content of fra c tio n
% *%C1 Subst. org. Organic. m atter % Całkowita zawartość Total content 1,0-0,1 0,1-0,02 с 0,02 <0,002 Tippm tinppm iViostoTC С żarno z i en 5-15 A1 8 43 49 11 6,2 4,01 3174 605 Chernozem 35-45 A1 5 42 53 12 6,5 2,50 3248 705 65-70 h 7 43 50 14 6,0 1,90 3117 580 80-90 Ax/C 5 47 48 14 6,4 0,82 3272 647 120-125 С 7 50 43 14 6,4 3155 355 160-170 С 6 46 48 12 6,8 2743 615
Ostrowiec Gleba brunatna 5-15 A1 11 56 33 7 7,1 2,39 3172 490
Brown s o il
30-40 (В) 11 53 36 9 7,0 0,62 3065 480
55-65 (В)/С 11 51 38 12 7,1 3238 430
90-100 С 13 52 35 12 7,3 2983 350
155-165 с 15 58 27 7 7,1 3050 375
Nowo Słupia Gleba pseudobieli- 5-15 А1 11 53 36 7 5,0 1,75 2893 435
cowa
Pseudopodsolic so il 25-30 Аз 10 52 38 8 5,8 0,25 3090 480
60-70 в 12 49 39 8 5,7 3090 475
100-110 в/с 10 51 38 8 6,1 3140 360
P IE R W IA S T K I Ś L A D O W E W G L E B A C H L E S S O W Y C H 269
W glebie brun atnej ty tan rozmieszczony jest bardzo rów nom iernie we w szystkich poziomach genetycznych. W ierzchnie w arstw y gleby pseudo- bielicowej są natom iast uboższe w ten pierw iastek w porów naniu z jego zaw artością w skale m acierzystej. Rozmieszczenie ty tan u w tej glebie układa się podobnie jak w bielicach pyłowych ( M u s i e r o w i c z [8]).
W ystępowanie m anganu ogółem w glebach lessowych wiąże się ściśle według B â j e s c u [ l ] z ilością iłu koloidalnego w poszczególnych po ziomach tych gleb. W przypadku badanych gleb nie stwierdzono istotnego w pływ u zawartości tej frakcji gleby na ogólną ilość manganu. Jednakże podwyższone ilości tego pierw iastka w poziomie A 1 zarówno w glebie b ru natnej, jak pseudobielicowej w skazują w yraźnie na w pływ czynnika bio logicznego. Potw ierdza to znaczne zwiększenie ogólnej zaw artości m an ganu w całym poziomie akum ulacyjnym czarnoziemu. Ogólna ilość m an ganu w dolnej w arstw ie skały m acierzystej jest związana raczej z kon- krecjam i żelazisto-manganowymi, a nie z wysoką zawartością tego skład nika w lessach.
//. /. ///. Rozm ieszczenie Cu, Co i Mo w profilach gleb lessow ych
I — cza rn o ziem , II — g leb a bru n atn a, III — p seu d o b ielica
Distribution of Cu, Co, Mo in the profile of soils derived from loess
I — ch ern o zem , II — b row n so il, П1 — p se u d o p o d so il
Na rysunku przedstawiono w wartościach bezwzględnych rozmieszcze nie profilowe Cu, Co i Mo w poszczególnych glebach.
Ogólna zawartość miedzi w aha się w czarnoziemie w granicach 17— 35 ppm, w glebie b run atnej — 7,5—26,0 ppm, a w glebie pseudobielico wej — 26,0—38,0 ppm. B â j e s c u [1], K r y t [7] badając
rozmieszcze-270
nie miedzi w glebach w ytw orzonych z lessów otrzym ali wyniki podobne. A utorzy ci zw racają uwagę, że rozmieszczenie tego pierw iastka w profi lach gleb lessowych zależy od kierunku przebiegu procesów glebotw ór- czych. W czarnoziemach, gdzie dom inuje czynnik biologiczny, miedź kon centruje się w poziomach akum ulacyjnych; w glebach brunatnych i zbie- licowanych miedź przemieszcza się w głąb w raz z iłem koloidalnym. Roz mieszczenie miedzi w glebie brunatnej układa się w ten sposób, że najw ięk sze jej ilości koncentrują się w poziomie (B) i w poziomie przejścio wym (B)/C. W glebie pseudobielicowej nagromadzenie tego pierw iastka w ystępuje w poziomie В iluwialnym , a przede wszystkim w poziomie przejściowym B/C. Należy zwrócić uwagę, że w’ poziomach tych następuje pewne wzbogacenie we frakcje pyłu i iłu koloidalnego. Rozmieszczenie miedzi w czarnoziemie przebiega nieco odmiennie, gdyż największe ilości tego pierw iastka znaleziono w dolnej części głębokiego poziomu akum u lacyjnego.
Ogólne zawartości kobaltu w glebie brunatnej (5,3—6,8 ppm) i w pseu dobielicowej (4,0—7,4 ppm) są bardzo zbliżone; w yniki uzyskane dla czar- noziemu są jednak wyższe (6,3—9,1 ppm). Największe ilości kobaltu zna leziono w środkowej części poziomu próchnicznego czarnoziemu oraz w poziomie przejściowym B/C gleby pseudobielicowej. W glebie b ru n at nej kobalt jest rozmieszczony równomiernie, zaznacza się tylko nieznacz ne wzbogacenie w ten pierw iastek poziomu przejściowego (B)/C oraz le żącej bezpośrednio pod nim skały macierzystej.
Podobne w yniki uzyskała K a b a t a - P e n d i a s [5] badając roz mieszczenie kobaltu w glebach w ytw orzonych z granitów i bazaltów oraz w rędzinach.
Ogólna zawartość molibdenu w badanych glebach lessowych w aha się w granicach wartości uzyskanych przez G o r l a c h a [2] i K a b a t a -
P e n d i a s [4] dla innych rodzajów gleb.
Na podkreślenie zasługują ilości tego pierw iastka znalezione w pozio mie akum ulacyjnym czarnoziemu (2,50—3,13 ppm). Rozmieszczenie mo libdenu w profilach gleby brunatnej pseudobielicowej jest bardzo podob ne, a mianowicie poziomy próchniczne obu gleb są bardziej zasobne w ten m ikroelem ent niż pozostałe w arstw y gleb.
Na podstawie przeprowadzonych badań można stwierdzić, że zaw ar tość omawianych pierw iastków w badanych glebach lessowych mieści się w granicach w ystępow ania ich w innych rodzajach gleb zasobnych w m i kroelem enty. Pionowe rozmieszczenie pierw iastków śladowych w tych glebach jest w pewnym stopniu związane z rozwojem procesów glebo- twórczych, co zaznacza się swoistym nagromadzeniem ich w poszczegól nych poziomach gleb.
PIER W IA STK I ŚLADOWE W GLEBACH LESSOWYCH 271
LITERATURA
[1] B â j e s c u I., С h r i r i а с A.: V erteilung der Spurenelementen in den zonalen Böden im Süden Rumänies. Sti. Sol., nr 3—4, 1964, s. 124—136.
[2] G o r l a c h E.: Zawartość m olibdenu w niektórych glebach Polski Południowej. Roczn. Glebozn., t. 13, z. 1, 1963, s. 213—224.
[3] K a b a t a A.: Przegląd fotom etrycznych metod oznaczania m ikroelem entów w roślinach i glebach. Pam iętnik Puławski, nr 3, 1961, s. 81—91.
[4] K a b a t a - P e n d i a s A., B o l i b r z u c h E.: Molibden w glebach i roślinach regionu nadmorskiego. Roczn. Nauk Roln., 88-A-3, s. 605—617, 1964.
[5] K a b a t a - P e n d i a s A.: Badania geochem iczno-m ineralogiczne gleb w y tw o rzonych z granitów i bazaltów Dolnego Śląska. Roczn. Nauk Roln., 9 0-A -l, 1965, s. 1—60.
[6] K a b a t a - P e n d i a s A.: Badania geochem iczno-m ineralogiczne rędzin woj. kieleckiego (w druku).
[7] K r y t J.: Sodzierżanije m ikroelem ientow w poczwach m ieżdurieczija Urala i Sakmary. Poczwowiedien., nr 10, 1964.
[8] M u s i e r o w i с z A.: N iektóre m ikroelem enty w glebach (Mo, Cu, Zn, B, Mn, Ti). Roczn. Glebozn., dodatek do t. 9, s. 3—24, 1960.
[9] S t r z e m s k i М., G a w ę d a Z.: Inwentaryzacja tytanu w glebach „przedczwar- torzędu” woj. kieleckiego. Roczn. Nauk Roln., t. 70-A -l, 1954, 25—31.
м. П ЁТРО ВС КА МИКРОЭЛЕМЕНТЫ В НЕКОТОРЫХ ЛЕССОВЫХ ПОЧВАХ ОПАТОВСКО-САНДОМЕРСКОЙ ОКРЕСТНОСТИ О тделение П очвоведен ия, И нститут А гротехн и ки , У добрения и П очводения, П улавы Р е з ю м е В трех лессозы х почвах: чернозем, бурая почва и псевдоподзолистая почва определяли общее содерж ание следующ их микроэлементов: Ti, Mn, Со, Mo. В черноземе все эти элементы накапливаются в аккумуляционном гори зонте, это видно особо отчётливо на примере Си, Со, Mo. В бурой и псевдоподзолистой почвах концентрация микроэлементов возни кает главным образом в подгумусном горизонте (В) и В, а в случае Со — в пе реходном горизонте В/С. Размещ ение определяемых элементов в почвенном профиле находится в некоторой связи с направлением хода почвообразующих процессов. М. PIOTROW SKA
TRACE ELEMENTS IN SOME LOESS SOILS OF THE OPATÓW-SANDOMIERZ REGION
D ep a rtm e n t of S o il S c ie n c e In stitu te of S o il S c ie n c e and P la n t C u ltiv a tio n , P u ła w y
S u m m a r y
Total content of the trace elem ents Ti, Mn, Cu, Co, Mo w as determined in three loess soils: chernozem, brown soil and pseudopodsol.
272 M. P IO T R O W S K A
It w as found that in chernozem those elem ents accum ulate prim arily in the upper soil layers, as seen w ith especial distinctness in the case of Cu, Co, Mn. In brown soil and pseudopodsol, accum ulation occurs com m only in the subsurface horizons (B) and B, w h ile that of Co in the transition horizons B/C.
The distribution of the determined trace elem ents indicates some relation w ith the pattern of the soil-form ing processes.
