Zdzisław Czeszejko
Z problematyki zażaleń na
postanowienie o tymczasowym
aresztowaniu
Palestra 5/2(38), 72-74
1961
GŁOSY PRAKTYKI
Z problematyki zażaleń na postanowienie
o tymczasowym aresztowaniu
P ro b lem zażaleń n a p ostan o w ien ie o tym czasow ym areszto w an iu nie z n a jd u je p recyzy jn eg o ro zw iązan ia w p rzep isach p ra w a fo rm aln ego .
Je ż e li p o stęp o w an ie p rzy gotow aw cze u le g ło zakończeniu i p ro k u rato r w n osi do s ą d u a k t o sk a rże n ia i p rz e k a z u je d o d y sp o zy c ji tegoż są d u tym czasow o a r e s z tow an ego, t'o od te j ch w ili p o d e jrz an y s t a je się oskarżon ym (art. 71 § 1 k .p.k.), a w yłączn ym go sp o d arzem w sp ra w ie s t a je się są d , d o k tó re go d y sp o zy c ji p ro k u ra to r p rz e k a z ał are szto w an eg o (§ 99 u st. 1 reg. czyrr. są d . w o jew . i pow . w sp r. cyw . i k arn . — Dz. U. z 1953 r. N r 44, poz. 216).
W ram ac h tzw. p rzy gotow an ia d o ro zp raw y (Rozdz. I K się g i V II k.p.k.) prezes, są d u m oże — nie z a rz ą d z a ją c d b ręczen ia a k tu o sk a rże n ia — w n ieść sp ra w ę n a posied zen ie n iejaw n e, je że li zachodzi m . i. p o trzeb a zasto so w an ia lu b zm iany śr o d k a z a p o b ie g a ją c e g o u ch y lan iu się od są d u (art. 251 § 1 lit. e) k.p.k.)! U zn an iu p re zesa (bądź przew o dn iczącego w yd ziału) p ozostaw ion e je s t w yd an ie n ie za sk arż al- nego zarząd zen ia co d o w n iesien ia sp r a w y w p rzed m io cie śro d k a z a p o b ie g a ją c e g o n a p osied zen ie n ie jaw n e (lub z pom in ięciem tego ro d z a ju p osied zen ia) o raz n a d an ie sp ra w ie biegu (art. 250, 252 i nasft. k.p.k.). P ro k u ra to r m oże sto so w ać — zgodnie z a rt. 151 § 2 k.p.k. — tym czasow e are szto w an ie ty lk o w p o stęp o w an iu p rzygotow aw czym . W yn ikające z a rt. 148 § 1 k.p.k. p raw o sto so w an ia śro d k ó w zap o b ie g ający ch u le g a — w sto su n k u do p ro k u rato ra — zw ężeniu do stadium , p rzygotow aw czego p rocesu .
P o w sta je d ziw n a sy tu a c ja p rocesow a.
P o stan o w ien ie p ro k u rato ra o are szto w an iu nie m oże m ieć m ie jsc a w sądow ym : sta d iu m p ro ce su ; m oże ono n astą p ić ty lk o z m ocy p o s t a n o w i e n i a s ą d u (art. 151 § 1 k.p.k.). A le m im o b ra k u p o stan o w ien ia są d u ograniczen ie w o ln o ści o so b iste j istn ie je n ad al.
S te fa n K a lin o w sk i (P rzebieg p ro ce su k arn ego, W -w a, PW N, s. 153) zajm uje- stan o w isk o , że k o n sek w en cją w y d an ia p o stan o w ien ia o p rzeję ciu sp ra w y pod ro z p oznan ie s ą d u je s t m i. „ o b o w i ą z e k (p od kreśl, iwoje — Z. Cz.) w y d an ia p o stan o w ien ia co do zastosow an ia, zm iany łub u ch y len ia śro d k a za p o b ie g a ją c e g o ” ,, je ś li ten że są d nie zw ró ci sp ra w y do u zu p ełn ien ia śle d ztw a. P o gląd u tego nie m oż n a je d n a k de lege lata podzielić, m a ją c na u w adze, że zgodnie z a rt. 251 § 1
lit. e) k.p.k. p o trzeb a rozpozn an ia sp ra w y w przedm iocie śro d k a za p o b ie g a ją c e g o n a p osied zen iu n iejaw n ym p ozostaw ion a je st sw obod n em u uznaniu p reze sa są d u
N r 2 Z A Ż A L E N IA N A P O S T A N . O T Y M C Z A S . A R E S Z T O W A N IU
i o b e jm u je ty lk o p otrzeb ę zasto so w an ia lub zm iany śro d k a, n ato m iast nie o b e j m u je u ch ylen ia. T a k i obow iązek m ożn a b y w yp row ad zić co p ra w d a z treści a rt. 149 k.p.k., a le b ra k bliższego sk o n k rety zo w an ia obow iązku są d u w tym w zglę dzie nie p ozw ala na zask arżen ie biern ości są d u w sta d iu m p o stęp o w an ia są d o w ego.
N ależy m ieć na u w adze, że k o d ek s p ostęp ow an ia k arn e g o 'był w ielokro tn ie no w elizow any, s tą d też n iektóre p rzep isy , k tó re m ogły m ieć i m ia ły zastosow an ie w p oprzedn ich re d a k c ja c h k.p.k., <w obecn ej re d a k c ji nie z o stały zsynchronizow ane.
W m y śl a rt. 208 § 2 k.p.k. zażale n ie ma n iesłu szn e are szto w an ie m ożn a s k ł a d a ć w k ażdym sta d iu m sp raw y , n iezależn ie od ja k ich k o lw iek term in ów . U m iesz czenie teg o p rz e p isu w ro zd ziale I I I K się g i V k.p.k. o term in ach w sk a z u je n a to,, że p rzep is ten dotyczy je d y n ie o d stęp stw a od z a sa d y ogran iczen ia term in em s k ł a d a n ia zażaleń. M ożna by zre sztą, o p ie ra ją c s ię n a p rak ty ce , stw ierd zić, że ro z d ział I K się g i V II k .p.k. o p rzy go to w an iu d o ro zp raw y głów n ej je s t re alizo w an y w k ażdym innym w zględzie, a le w y p ad k i, w których s ą d z w łasn e j in icjaty w y zdecydow ałby o potrzebie z a sto so w a n ia lu b zm iany śro d k a z ap o b ie g ająceg o , z a liczyć n ależy do szczególn ie rzad k ich w y jątk ó w , aczk olw iek p ro b lem ten, jako- k o n tro la zgodności z p raw em o g ran iczen ia k o n sty tu cy jn e j zasad y n ietykaln o ści obyw aitela w ram ach p rzep isó w art. 149 i 157 § 1 k.pJc., p ow inien być przez, są d y ze szczególn ą u w a g ą b ad an y.
R o zw ażm y z k o le i s y tu a c ję p ro ceso w ą areszto w an ego p o z o stające g o vf d y sp o zycji są d u , co do k tórego je d n a k są d nie p o d ją ł żadn ego p o stan o w ien ia w p rzed m iocie śro d k a zap o b ie g ająceg o . S k o ro p ostan o w ien ie p ro k u rato ra od n o siło się ty lk o do sta d iu m p rzygotow aw czego p ro ce su i w tym sta d iu m było ono za sk a rż a ln e , sk o ro są d nie pow ziął żadn ego p ostan o w ien ia, to oskarżo n em u nie p rz y słu g u je zażalen ie (art. 150 k.p.k.). J e ś li chodzi o zask a rż a ln o ść p o stan o w ien ia p ro k u ra to ra w m om en cie, g d y sp ra w a zaw isła ju ż p rz e d sąd em , to p ow ołać się należy n a ja>k n ajb a rd z ie j słu sz n y p o g lą d Leo H och berga, A n d rzeja M u rzyn ow skiego i L e o n a S c h a ffa (K om en tarz do K o d e k su P o stęp o w an ia K arn e go , Wyd. P raw n icze, W -w a 1959, s. 182—3) stw ie rd z a ją c y , co n astę p u je : „ B r a k je s t rów nież in stan c ji odw oław czej d la zażaleń n a p ostan o w ien ia p ro k u rato ra do tyczące sto so w an ia a re sz tu tym czasow ego z ch w ilą, kiedy sp ra w a p rzejd zie ju ż do sta d iu m p ostęp o w an ia sąd o w ego ; p ro k u rato r nie m oże ju ż w tym c z a sie w y d aw ać żadnych d e cyzji w zak resie sto so w an ia śro d k ó w zap o b ie gający ch (...), u sta w a zaś nie d a je p o d staw y do ro zp atry w an ia zażaleń na p ostan o w ien ia p ro k u rato ra przez s ą d ” .
W d alszy m ciągu w ym ien ien i w yżej autorzy (op. cit., s. 183) dochodzą do w n iosk u , że „n iezależn ie od zażaleń stro n y m ogą sk ła d a ć w n ioski o u ch ylan ie, zasto so w an ie lu b zm ianę (...) śro d k a zap o b ie g ająceg o u ch ylanie się od s ą d u ” i że dopiero na p ostan ow ien ie p ro k u rato ra lub są d u , u sto su n k o w u jące się do w n iosk u , p rz y słu g u je zażalenie.
Z p o g lą d e m . tym tru dn o się zgodzić,« albow iem w 'ten sp o só b n astąp iło b y p r a k tycznie o b e jśc ie p rzep isu arit. 356 § 1 i art. 157 k.p.k. In te n cją w spom nianych
■74 Z D Z IS Ł A W C Z E S Z E JK O N r 2 p rzep isó w je s t s z y b k o ś ć k on troli p raw id ło w o ści sto so w an ia lub n iestosow an ia śr o d k a z ap o b ie g ające g o . Je d n y m słow em , chodzi o to, by organ sto s u ją c y are sz t m ia ł o b o w i ą z e k z a ję c ia stan o w isk a. A b stra h u ją c ju ż od tego, że w n iosek o u ch ylen ie (zm ianę, zastosow an ie) śro d k a za p o b ie g a ją c e g o n ie n ależy do rzędu śro d k ó w p raw n ych w ym ienionych w k.p.te., rzeczą n ajb a rd z ie j isto tn ą je s t to, że żad en p rz e p is n ie n a k ła d a n a s ą d obow iązku z a ję c ia sitanow iska co d o w n iosk u — w ok reślon ym term in ie. W p ra k ty c e czę sto m o żn a się sp o tk a ć z p rzetrzym an iem w n iosku o u ch ylen ie a re sz tu d o ch w ili ro zp raw y czy n aw et w yroku, i w tym w y p ad k u o sk arżo n y p o zo staje bezbronny. iNie m a sp osob u zm u szen ia są d u , aby z a ją ł sta n o w isk o w obec w n iosk u , i to w ja k im ś określon ym term in ie.
M arian C ie śla k {A re szt ty m czaso w y w św ie tle obecn ego i w p ersp e k ty w ie p rzy szłe go u sta w o d a w stw a — „P ań stw o i P raw o ” , n r 12/54, s. 752— 3) rozróżnia z ask arżen ie p o stan o w ien ia o zasto so w an iu a re sz tu od w n iosk u o u ch ylen ie k o n tyn u ow an ego a r e sz tu tym czasow ego m im o zm ian y w aru n k ó w , re p re ze n tu jąc p rzy tym p o g ląd , że „p rz e p isy o zażalen iu sto so w ać n ależy w drodze an alo g ii d o w n io s k u o skarżo n ego o u ch ylen ie ty m czasow ego are sz to w a n ia n a sk u te k zm iany o k o liczności fak ty c zn y ch ” . T o tra fn e sfo rm u ło w an ie nie o b e jm u je je d n a k w y p ad k u , gd y isąd, p o w n iesien iu a k tu o sk arże n ia, n ie u sto su n k o w ał się odpow iednim p o stan o w ien ie m d o ty m czaso w ego are sztu . W y d aje się w ięc, że w te j sy tu a c ji z a ch o d zi o czy w ista jpotrzeba n o w e lizacji k.p.k. S k o ro bow iem Obywatele m a ją p r a w o z w rac an ia się d o w szystk ich o rgan ó w p a ń stw a ze sk a rg a m i i zażalen iam i, a z d ru g ie j stro n y w sp o m n ian e o rg a n y m a ją obow iązek, o b w arow an y od pow ie d z ia ln o śc ią k a rn ą , szy b k ieg o ro zp atrzen ia i załatw ien ia tych zażaleń — to żadn ą m ia rą obecn ego u regu lo w an ia w k p .k . sp ra w y a re sz tu tym czasow ego nie m oż n a u zn ać z a w łaściw e.
Z p ow yższych ro zw ażań w y n ik a ją n astę p u ją c e w n iosk i:
1) de lege ferenda: a) w p ro w ad zen ie do k.p.k . p rzep isu n a k ła d a ją c e g o n a sąd z u rzęd u , w tra k c ie p rzy go to w an ia d o ro zp raw y głó w n ej, o b o w i ą z k u p o d ję c ia p o stan o w ien ia o p otrzeb ie zasto so w an ia, u chylen ia lu b zm iany śro d k a zap o b ie g ająceg o , b) u zu p ełn ien ie '§ 100 cyt. w yż. re g . p rzez n ało że nie n a s ą d o b o w iązk u tra k to w a n ia w n iosk ów o uchylenie tym czasow ego a re sz tu identyczn ie ja k zażaleń ;
2) de lege lata — au to ry taty w n e w y jaśn ie n ie sąd om , że z a sa d ą pow inno być w n oszen ie s p r a w na posied zen ie n ie jaw n e w celu z a ję c ia sta n o w isk a co do śro d k a zap o bie gaw cze go (art. 251 § 1 lit. e) k.pJc.) o raz że są d y pow inny z u rzęd u , w ram ach a rt. 149 k.p.k., kon tro lo w ać słu szn o ść zasto so w an ia śro d k ó w zap o b ie g ający ch rów nież pod k ąte m w idzenia art. 157 § 1 k.p.k. (art. 100 cyt. wyż. ręg.), zew n ętrzn ą zaś fo rm ą tego ro d zaju n ad zoru p ow in no być p od ejm ow an ie stosow an y ch postanow ień .
