471
8* L e sz e k M. K r u s i ń s k i , Z n a c z e n ie wyrazów " f id e s " i " f i d e l i s " w "De T r l n i t a t e " św . A u g u sty n a , L u b lin i 9 8 5 , m a s z y n o p is , s . 1 5 0 .
P ra c a m a g is t e r s k a p o w s t a ła w S e k c j i F i l o l o g i i K la s y c z n e j KUL pod k ier o w n ic tw e m k s . d o c . d r a h a b . H. W o jto w ic z a , o r ie n to w a n a j e s t r a c z e j t e o l o g i c z n i e , a a n a l i z y ję z y k o w e s ą tłe m do t a k i c h r o z w a ż a ń . Rozprawa s k ła d a s i ę z n a s t ę p u j ą c y c h c z ę ś c i : S p i s t r e ś c i / s . 1 - 5 / , p r z e d s ta w ia j ą c y s z c z e g ó ło w o p r o b le m a ty k ę p r a c y , W stęp / s . 6 - 1 2 / , R ozdz. I : Z n a c z e n ia wyrazów " f id e s " i " f i d e l i s " w y s t ę p u j ą c y c h w "De T r ln it a t e " św . A u g u sty n a j a k o c y t a t y z P ism a św . lu b a l u z j e do m ie j s c z B i b l i i / s . 3 2 - 5 2 / , R o z d z . I I : Z n a c z e n ie w yrazu " f id e s " / s . 5 3 - 8 8 / , R ozdz. I I I : Z n a c z e n ie w yrazu " f i d e l i s " / s . 8 9 - i 0 2 / , Z a k o ń c z e n ie
/ s . 1 0 3 - 1 0 6 /, P r z y p is y / s . 1 0 7 - 1 1 4 / , Wykaz sk r ó tó w / s . 1 1 5 / , B i b l i o g r a f i a / s . 1 1 6 - 1 2 1 , Summary / s . 1 2 2 - 1 2 3 / , Zusam m enfassung / s . 1 2 4 - i 2 5 / oraz In d e k sy Nr 1 -7 / s . 1 - 2 5 / z kom pletnym wykazem: l / i l o ś c i m ie j s c , w k tó r y c h w y s t ę p u j e w yraz " f id e s " i " f i d e l i s " ; 2 / m ie j s c w k tó r y c h w y s t ę p u j e w yraz " f id e s " i " f i d e l i s " w t e k ś c i e o d a u to r sk im i w c y t a t a c h lu b a l u z j a c h b i b l i j n y c h o ra z w d w u k r o tn ie p r z y to c z o n y m t e k ś c i e z wyrazem " f id e s " z p l a t o ń s k i e g o " T im ajosa" ; 3 i 4 / p o łą c z e ń czasow nikow ych i rz e c z o w n ik o w y c h w yrazu " f i d e s " ; 5 / o k r e ś le ń c h a r a k t e r y z u ją c y c h w yraz " f i d e s " , 6 / m i e j s c , w k t ó r y c h w y s t ę p u j e c z a so w n ik " cred ere" i j e g o p och od n e zarów no w t e k ś c i e o d a u to r s k im , j a k i w c y ta ta c h z P ism a ś w .; 7 / wybór s y n o n im ic z n y c h wyrazów m ających z w ią z e k z wyrazami " f id e s " i " f i d e l i s " .
We w s t ę p i e a u to r omawia p r z e d m io t , c e l , a s p e k t i m etodę p r a c y , p od aje s p o s ó b tr a k to w a n ia wyrazów n a le ż ą c y c h do tem a tu w ia r y , u w z g lę d n ia ob ecn y s t a n badań d o t y c z ą c y om awianego z a g a d n ie n ia o r a z p r e z e n t u j e k o m p o zy cję p r a c y . "W prowadzenie" z a ś ob ejm u je h i s t o r i ę w yrazu " f id e s " , o k r e ś l a j e g o e t y m o lo g ię w ś w i e t l e n a u k i w s p ó łc z e s n e j i ź r ó d e ł a n ty c z n y c h , p r z y t a c z a s t a r o ż y t n e d e f i n i c j e " f i d e s " , p r z e d s t a w ia n a j c z ę ś c i e j s p o ty k a n e z n a c z e n ia t e g o sło w a o r a z c h a r a k t e r y z u j e k u l t y bóstw w i e r n o ś c i , z w ła s z c z a b o g in i Bona F i d e s , z u w z g lę d n ie n ie m j e j w y o b ra żeń , a t r y b u t ó w , sy m b o li i e p i t e t ó w . R o z d z ia ł I d z i e l i s i ę na t r z y p a r a g r a f y , k t ó r e p o d a ją z n a c z e n ia wyrazów " f id e s " i " f i d e l i s " , w y s tę p u ją c y c h w t e k s t a c h cy to w a n y ch p r z e z A u g u sty n a w "De T r i n i t a t e " : n a jp ie r w p r z e d s t a w ia z n a c z e n ie wyrazów " f id e s " i " f i d e l i s " f u n k c jo n u ją c y c h ja k o z a p o ż y c z e n ia z B i b l i i ,
472
a n a s tę p n ie z n a c z e n ie słow a " f id e s " , k tó r e Augustyn p r z y ta c z a z p la to ń s k ie g o T im ajosą. Okazuje s i ę , że t r e ś ć wyrazu " fid e s" łą c z y s i ę z p ojęciem w iary c h r z e ś c ij a ń s k ie j / f i d e s C h r is t ia n a / i z sem anty cznego punktu w id z e n ia ma z n a c z e n ie jed n o ro d n e, o k r e śla n e ja k o "w iara w c o ś " , " u fn ość do c z e g o ś " , " w ierzen ie" i " o r to d o k sy jn a w ia ra c h r z e ś c ija ń s k a " . Z t e o lo g ic z n e g o punktą w id z e n ia słow o " fid e s " , w z n a c z e n iu w iary c h r z e ś c i j a ń s k i e j , fu n k c jo n u je w omawianych p rzy padkach ja k o o k r e ś le n ie ź r ó d e ł w ia r y , c h r z tu i skutków w iary oraz d o ty c z y r e l a c j i między w ia rą a uczynkami i w ia rą a cudem. Wyraz " f i d e l i s " z a ś w y stę p u je ja k o rzeczow n ik w l i c z b i e m nogiej i znaczy: " w ie r n i" , " c h r z e ś c ij a n ie " , "naw róceni". Jako p rzy m io tn ik w ystęp u je on t y lk o ra z i zn aczy: "w ierny", "pewny", "niezawodny", "godny zau f a n ia " , " t a k i, na którym można p o leg a ć" i j e s t e p ite te m c h a r a k te r y zującym Boga w sp osób s t a ł y / f i d e l i s B e u s /.
W r o z d z ia le I I omówione z o s t a ły z n a c z e n ia badanego wyrazu w te k s t a c h o d a u g u sty ń sk ich . N ajpierw p r zed sta w io n o p o z a r e lig ij n e u ż y c ie wyrazu " f id e s " , k tó r y ma t u t a j n a stę p u ją c e z n a c z e n ia : "wier n o ść " , "pewne św iad ectw o" , " w iarygodność", " z a u fa n ie " , " p rześw iad cze n i e , p r z e k o n a n ie , że c o ś j e s t prawdą". N a stę p n ie ukazano r e l i g i j n e u ż y c ie badanego wyrazu, k tó r e g o z n a c z e n ie z punktu w id z e n ia sem anty k i j e s t w tym przypadku jed n o r o d n e . "Fides" t o "w iara", " w ie r z e n ie " , k tó r e s ą rozum iane ja k o in t e le k t u a ln a a k c e p ta c ja c h r z e ś c ij a ń s k ic h prawd ob jaw ion ych , p r z e ja w ia ją c a s i ę w określonym ś w ia to p o g lą d z ie i p o sta w ie m o r a ln e j. F u n k c jo n a ln ie term in " fid e s" ozn acza: ź r ó d ła w iary c h r z e ś c ij a ń s k ie j /P ism o ś w ., naukę in n ych o só b , w łasn e rozmy ś l a n i a , ła s k ę B o żą /; przedm iot w iary /C h r y stu s i j e g o d z i e ł a , Boskie o b ie t n ic e i o cz e k iw a n ie r z e c z y e s c h a t o lo g ic z n y c h /; s k u tk i w iary /z b a w ie n ie , s z c z ę ś c i e w ie c z n e , p o k orę, d o sk o n a le n ie s i ę , p obożność, w oln ość od str a c h u przed c ie r p ie n ie m i ś m ie r c ią , p o łą c z e n ie s i ę z B ogiem /; r e l a c j ę między w iarą a cudem i m iędzy w ia r ą a w ie d z ą . U w zględniono tu rów nież b i b l i j n e p rzyk ład y w ia r y , j e j m etafory i e p i t e t y oraz omówiono " fid e s " rozum ianą ja k o akt w iary / f i d e s qua c r e d i t u r / , a ta k ż e problem i s t n i e n i a w iary / f i d e s / w d o c z e sn o ś c i i w ie c z n o ś c i.
Przedmiotem I I I r o z d z ia łu j e s t badanie p o la sem antycznego wyrazu " f i d e l i s " i próba o k r e ś le n ia desygnatów te g o słoWa w t e k s t a c h pochodzących od św. Augustyna. Za podstawę do w y o d ręb n ien ia różnych znaczeń badanego wyrazu p r z y ję to j e g o u ż y c ie p rzym iotnikow e
473
i r z e c z o w n ik o w e . " F i d e l i e " , ja k o p r z y m io tn ik z n a cz y " w ie rn y " , od n o s i s i ę do a b s t r a k t u , o k r e ś l a d u s z ę c z ło w ie k a i j e j p o b o ż n o ś ć . " F id e lia " o d n o s i s i ę je d n a k r ó w n ie ż do k o n k r e tu , o k r e ś l a w tedy c z ło w ie k a i z n a c z y : " w iern y" /k o n o t a c j a r e l i g i j n a / ; " w ie r z ą c y " , "naw rócony", " t a k i , k t ó r y p r z y j ą ł c h r z e s t " /k o n o t a c j a r e l i g i j n a / ; "godny z a u f a n ia " , " r z e t e ln y " /k o n o t a c j a r a c z e j ś w ie c k a , e t y c z n a , u o g ó l n i a j ą c a / . Wyraz " f i d e l i s " w u ż y c iu rzeczow nikow ym z n a c z y : " c h r z e ś c i j a n in " , " w iern y w yznaw ca C h r y s tu ś a " .
^ a ł o ś ć p r a c y zamyka " Z a k o ń c z e n ie " , k t ó r e w r e k a p i t u l a c j i na w ią zu je do wyników badań prow adzonych w l a t a c h 6 0 - t y c h w S e k c j i F i l o l o g i i K la s y c z n e j KUL, d o t y c z ą c y c h z n a c z e n ia wyrazów " f id e s " i " f i d e l i s " u św . C y p r ia n a , św . H ila r e g o i L a k t a n c j u s z a .
K s. Henryk W ó jto w icz - L u b lin
9 . E l ż b i e t a K ry ch , S y m p lic j u s z . L i s t y . W stęp p r z e k ła d -k o m e n ta r z . L u b lin 1 9 8 6 , m a s z y n o p is , s . XXIV + 6 0 .
J e s t t o p r a c a m a g is t e r s k a n a p is a n a w S e k c j i F i l o l o g i i K la s y c z nej KUL pod k ie r u n k ie m k s . d o c . d r a h a b . H. W o jto w ic z a , z a w ie r a j ą c a w stęp , p r z e k ła d w s z y s t k ic h 21 l i s t ó w p a p ie ż a S y m p lic j u s z a / 4 6 8 - 4 8 3 / k om entarz, in d e k s osobow y i b i b l i o g r a f i ę . J e s t t o p ie r w s z e w P o l s c e tłu m a c z e n ie l i s t ó w S y m p lic j u s z a / S i m p l i c i u s / , p o w s t a łe z o k a z j i 1500 r o c z n ic y ś m ie r c i t e g o p a p ie ż a . Główny t r z o n l i s t ó w , t o p ism a sk ierow an e do p a t r ia r c h y k o n s t a n t y n o p o l i t a ń s k i e g o A k a c ju s z a / 4 7 1 - 4 8 9 / - j e s t i c h 10 - o r a z 4 l i s t y a d reso w a n e do c e s a r z a Wschodu Zenona / 4 7 4 - 4 9 1 / . L i s t y t e s t a n o w ią c ie k a w ą d o k u m e n ta cję z cza só w k s z t a ł t o w a n ia s i ę i u m a c n ia n ia w ła d zy p a p i e s k i e j , p r z y je d n o c z e sn y m upadku władzy c e s a r s k i e j na Z a c h o d z ie . S y m p lic j u s z za jm u je s i ę w n ic h sprawą p r a w id ło w e j e l e k c j i i k o n s e k r a c j i b isk u p ó w , a t a k ż e t r o s z czy s i ę o p r z e s t r z e g a n i e u ch w ał S oboru C h a lc e d o ń s k ie g o / 4 5 1 / z j e d n e j s t r o n y u s i ł u j e . o s ł a b i ć wpływy wyznawców m o n o fizy ty z m u na W sch o d zie, z d r u g i e j z a ś w zm ocnić p o z y c j ę b iskupów o r t o d o k s y j n y c h . J e s t t o n i e w ą t p l i w i e i n t e r e s u j ą c a p o z y c j a d la b a d a c zy praw a k a n o n ic z n e g o , h is t o r y k ó w , f i l o l o g ó w , a z w ła s z c z a d l a z a jm u ją c y c h s i ę p rzy c zy n a m i p o w s ta n ia p ie r w s z e j sc h iz m y na W sc h o d z ie , j a k ą b y ła
