Sz. W. Ślaga
"Charakter a hodnotenie
biologického mechaninicizmu", J.
Kops, "Filozofia (Bratislava)" XXIII
(1968) : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 5/2, 229-230
cia ła lu d zk iego. R easu m u jąc rozw ażan ia p o św ię c o n e ró żn icy m ięd zy m a terią m a rtw ą a żyw ą n a leży p o w ied zieć, ż e uszk od zon y k ry szta ł m oże, przy sp rzy ja ją cy ch w a ru n k ach , o d b u d ow ać sw o ją stru k tu rę, n a to m ia st organizm ż y w y ch a ra k tery zu je się sw o ją w e w n ętrzn ą str u k tu rą p rzeja w ia ją cą się w n iejed n o ro d n o ści, sp ecja liza c ji od d zieln y ch części organ izm u i w ie lk ą różn orod n ością ich bu d ow y. O b serw u jem y tak że, że organ izm ż y w y r ó w n o le g le ze zm ianą zew n ętrzn y ch form pod w p ły w e m w a ru n k ó w zew n ętrzn y ch , sta le p od lega e w o lu c ji, i n ig d y n ie w ra ca do ty c h sam ych co d a w n iej stan ów . Ma tu m ie jsc e u sta w iczn y , k ie r u n k o w y rozw ój (s. 114). T ego, w śró d k ry szta łó w , n ie o b ser w u jem y .
D obrze by b y ło , g d y b y ta p o ży teczn a k siążeczk a została przełożona na ję z y k p olsk i.
M i e c z y s ł a w L u b a ń s k i
K o p s J., C h a r a k t e r a h o d n o te n i e bio lo g ic k é h o m e c h a n i c iz m u , F ilo zo fia (B ratislava), X X II I (1968) 4, 404— 415.
U ż y w a n e często w b io lo g ii i filo z o fii p o jęcie m ech a n icy zm u jest w ielo zn a cz n e i dopóki n ie o k reśli się w y r a ź n ie zn aczen ia teg o term in u , w sz e lk a k ry ty k a m ech a n icy zm u n ie o d n ie sie pożąd an ego sk u tk u. T er m in ten n a jczęściej u ży w a n y jest 1. jako sy n o n im m a teria lizm u , 2. na o zn a czen ie d aw n ego m a teria lizm u m ech a n isty czn eg o , p rzyb ierającego dziś n o w e fo rm y w n au k ach p rzyrod n iczych , 3. n a o zn a czen ie p o g lą d ó w id e a listy c z n y c h , 4. jako sy n o n im m e ta fiz y k i. Sprow ad zając te ró żn e zn aczen ia do dw u: o n to lo g iczn eg o i m eto d o lo g iczn eg o , K ops p od k reśla, że za sa d n iczy ch p rzyczyn p o w sta n ia i istn ie n ia m ech a n icy zm u szu k ać n a le ż y w sfe r z e sam ego pozn an ia n au k ow ego.
M ech an icyzm o n to lo g iczn y ch a ra k tery zu je się n a stęp u ją cy m i c e cham i: 1. sy s te m b io lo g iczn y rozw ażan y je s t jako ag reg a t ele m e n tó w sk ła d o w y ch , np. k om órek (Z. W irchow , M. V erw orn, szk oła Ł y sien k i, N. N au m ow ), 2. sy s te m ta k i jest m ech an izm em , k on stru k cją sta ty czn ą (L educ, T raube, R hum bler), ?. sta n o w i on sy s te m p a sy w n y , 4. p ro cesy b io lo g iczn e są jed n o zn a czn ie zd eterm in o w a n e przez czy n n ik i d ziałające p rzyczyn ow o. T w ierd zen ie ta k ie w y n ik a ć m a z p o stu la tó w o n to lo g ii m ech a n isty czn ej. 5. w zro st on to g en eza , filo g e n e z a ch a ra k tery zo w a n e są zm ian am i je d y n ie ilo śc io w y m i, albo je d y n ie ja k o ścio w y m i. C echy te, choć n ie są w y czerp u ją ce, z r e la ty w iz o w a n e są n a jczęściej do o n to lo g ii.
D la m ech a n icy zm u m etod ologiczn ego, p rzy jm u ją ceg o m ech a n isty czn y sposób p o d ejścia w b ad an iach p rzyrod y ż y w e j, ty p o w e są różne sp o sob y n ie u sp r a w ie d liw io n e j red u k cji „ fiz y k a ln e j” oraz a b so lu ty za cji w k o n stru o w a n iu teo rii n au k ow ych .
W a sp ek cie g n o seo lo g iczn y m p rzy czy n m ech a n icy zm u b io lo g iczn eg o szu k a ć n a leży , zd an iem K opsa, w sw o is ty m u jęciu 1. rela c ji m ięd zy p o d m io tem i p rzed m iotem , 2. sto su n k u m ięd zy tym , co obecn e, a tym , co h isto ry czn e w pozn an iu , 3. w tr a d y c ji a n a lity c z n o -m e r y sty c z n e g o sp osob u m y śle n ia w b iologii, 4. w szerok im sto so w a n iu w b io lo g ii m o d eli i a n a lo g ii itd.
W ych od ząc z p ojęcia id ea łu n a u k i i n a u k o w o ści, autor stara się s fo r m u ło w a ć „ o b iek ty w n ie w a ż n e ” są d y w a rto ściu ją ce m ech a n icy zm b io lo g iczn y . M ech an icyzm , zw ła szcza o n to lo g iczn y , k tórego p o d sta w y u tw o rzo n e są przez su b sta n c ja ln e m o d ele on to lo g iczn e, o cen ia n y jest w b io lo g ii w sp ó łczesn ej z d ecy d o w a n ie n e g a ty w n ie . W p r z e c iw ie ń stw ie do n ieg o u jęcie d ia lek ty czn e, w ram ach k tó reg o tw o rzy się n ie -s u b s ta n - c ja ln e (ale m a te r ia listy c z n e w sw y m ty p ie) m o d ele o n to lo g iczn e, z y sk u je ocen ę p o zy ty w n ą .
Sz. W. Sla ga
D i e t r i c h W., Z u r T h e o rie d e r e x p e r i m e n t e l l e n M e th o d e , D eu tsch e Z eitsch rift fü r P h ilo so p h ie, 16(1968)1, 107— 113
A r ty k u ł D ietrich a p o św ię c o n y je s t rozw ażan iom na tem a t teorii b a dań e k sp ery m en ta ln y ch oraz n a tu ry ek sp ery m en tu . Z arów n o z a n a lizy teo rety czn ej badań ek sp ery m en ta ln y ch , jak i z r o zp a try w a n ia ró żn o rod n ych k o n k retn y ch sch e m a tó w m etod teg o rodzaju rodzi się szereg p y ta ń n a tu ry tak teo rio p o zn a w czej i m eto d o lo g iczn ej, jak i o n to lo - giczn ej. I tak: 1. czy przy p om ocy ek sp ery m en tu m ożna p oznać o b ie k ty w n ą r zeczy w isto ść, czy ty lk o jej stron ę zew n ę tr z n o -z ja w isk o w ą ? 2. ja k ie p rzed m io ty badać m ożn a przy p o m o cy ek sp ery m en tu ? 3. ja k ie w sp ó łr e la c je zachodzą p o m ięd zy o b serw a cją , ek sp ery m en tem i teorią?
C elem od p ow ied zi na te p y ta n ia autor d ok on u je n a jp ierw ro zró żn ie n ia p om ięd zy ek sp ery m en tem i e k sp e r y m e n ta ln y m i m etod am i badania jak o ta k im i. J e ż e li n ie p rzy jm ie się teg o p o d sta w o w eg o rozróżn ien ia, to n a stą p ić m oże red u k cja ek sp ery m en tu do poziom u p rostej o b ser w a c ji, a w k o n se k w e n c ji za p rzeczy się m o żliw o ści teo rety czn eg o p o zn an ia o b ie k ty w n ie istn ie ją c e j r z e c z y w isto śc i p rzy za sto so w a n iu m etod ek sp ery m en ta ln y ch . Z asad n iczą fu n k cją ty c h m etod jest w e r y fik a c ja h ipotez.
T eoria ok reśla n a jest p rzez au tora jako sy s te m p ew n y ch tw ierd zeń n a u k o w y ch w y ja śn ia ją c y c h a d e k w a tn ie w sp ó łza leżn o ści d an ego zesp ołu zja w isk czy p rzed m iotów , a k ażd e tw ie r d z e n ie ta k ieg o sy ste m u p o d d an e zostało w szech stro n n ej w e r y fik a c ji ek sp ery m en ta ln ej. H ip otezą zaś w u jęciu D ietrich a są p e w n e tw ierd zen ia n au k ow e, o p isu ją ce o k r e śloną k la sę p rzed m iotów czy zja w isk , lecz n ie z w e r y fik o w a n e jeszcze
