Pokrzywdzony w procesie karnym
mgr Anna Drozd i mgr Dominika Czerniak
Pokrzywdzony w procesie karnym
•
Ochrona prawnie chronionych interesów pokrzywdzonego, przy jednoczesnym poszanowaniu jego godności jest jednym z celów procesu karnego – art. 2 § 1 pkt 3
aspekt proceduralny (uwzględnienie interesów pokrzywdzonego w samym toku postępowania – procesowe gwarancje aktywnego udziału i ochrony przed sprawcą)
aspekt materialny (uwzględnienie interesów pokrzywdzonego w treści orzeczenia – środki kompensacyjne i środki karne)
Pojęcie pokrzywdzonego
Definicja pokrzywdzonego - art. 49
• § 1. Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.
• § 2. Pokrzywdzonym może być także niemająca osobowości prawnej:
• 1) instytucja państwowa lub samorządowa,
• 2) inna jednostka organizacyjna, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną.
• § 3. Za pokrzywdzonego uważa się zakład ubezpieczeń w zakresie, w jakim pokrył szkodę wyrządzoną pokrzywdzonemu przez przestępstwo lub jest zobowiązany do jej pokrycia.
Zakład ubezpieczeń to nie to samo co zakład ubezpieczeń społecznych!!!!!
Pojęcie pokrzywdzonego
• W orzecznictwie i doktrynie przyjmuje się zgodnie materialną definicję pokrzywdzonego – por. uchwała SN z 15.09.1999 r., I KZP 26/99
• „Krąg pokrzywdzonych w rozumieniu art. 49 § 1 k.p.k. ograniczony jest zespołem znamion czynu będącego przedmiotem postępowania oraz czynów współukaranych.”
• Zajęcie odmiennego stanowiska prowadziłoby do nadmiernego "rozmycia" pojęcia zdefiniowanego w art. 49 § 1 k.p.k. W szczególności niemal nieograniczony krąg podmiotów mógłby powoływać się na to, iż ich dobra prawnie chronione zostały nawet tylko zagrożone przez czyn będący przestępstwem. Przyjęcie wąskiej, materialnej definicji pokrzywdzonego pozwala natomiast na racjonalne ograniczenie tego kręgu do osób, których dobra prawne zostały zagrożone w wyniku przestępstw, które skonstruowane zostały jako przestępstwa z narażenia oraz do przestępstw popełnionych w innych formach stadialnych i zjawiskowych niż dokonanie. Dzięki takiemu ograniczeniu usunięta zostaje sfera uznaniowości organów procesowych, które mogłyby niemalże dowolnie kształtować krąg podmiotów, którym - zdaniem tych organów - przysługują uprawnienia pokrzywdzonych w rozumieniu art. 49 § 1 k.p.k.
Pojęcie pokrzywdzonego – pośrednio i bezpośrednio pokrzywdzony
Bezpośrednio pokrzywdzony – art. 49 kpk
• Czyn zabroniony bezpośrednio narusza bądź naraża dobro prawne określnej osoby
• np. pobicie – naraża zdrowie pokrzywdzonego
• kradzież – ingeruje w mienie (prawo własności pokrzywdzonego)
• między czynem zabronionym a szkodą lub krzywdą określonej osoby brak ogniw pośrednich
„Pośrednio” pokrzywdzony
• czyn zabroniony ingeruje w dobra prawne innej osoby, ale dzieje się to niejako za pośrednictwem innych dóbr chronionych prawem, którym ustawodawca przyznaje pierwszeństwo
• co do zasady wymiaru sprawiedliwości, wiarygodności dokumentów
• zanim określona osoba dozna szkody, czyn będzie ingerował w inne wartości
• np. złożenie fałszywych zeznań ingerencja w dobro wymiaru sprawiedliwości niekorzystne rozstrzygnięcie spawy „pokrzywdzenie”
określonej osoby
• KPK przyznaje takim osobom pewne prawa por. art. 306 § 1 pkt 3
Pojęcie pokrzywdzonego – podmioty wykonujące prawa pokrzywdzonego
• Podmioty, które nie są pokrzywdzonym w rozumieniu art. 49 § 1 i 2, ale wykonują jego prawa zatem uczestniczą w postępowaniu karnym. Są to:
• 1. organy Państwowej Inspekcji Pracy jeżeli w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania (art. 49 § 3a) w sprawach o przestępstwa przeciwko prawom pracownika (art. 218 – 221) oraz przestępstwo z art. 225 § 2 k.k.
• 2. organy kontroli państwowej, które w zakresie swojego działania ujawniły przestępstwo lub wystąpiły o wszczęcie postępowania (art. 49 § 4) – w sprawach o przestępstwa, którymi wyrządzono szkodę w mieniu instytucji państwowej lub samorządowej lub jednostki organizacyjnej z § 2 jeżeli nie działa organ pokrzywdzonej instytucji
• 3. przedstawiciel ustawowy małoletniego pokrzywdzonego albo ubezwłasnowolnionego całkowicie albo osoba, pod której stałą pieczą taki pokrzywdzony pozostaje (art. 51 § 2)
„wykonuje” = obligatoryjnie występuje w procesie zamiast rzeczywistego pokrzywdzonego
• 4. jeżeli pokrzywdzonym jest osoba nieporadna, w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia, jego prawa może wykonywać osoba, pod której PIECZĄ pokrzywdzony pozostaje (art. 51 § 3)
Pojęcie pokrzywdzonego – wykonywanie praw zmarłego pokrzywdzonego
• w razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały mogą wykonywać osoby najbliższe lub osoby pozostające na jego utrzymaniu, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia – prokurator, działając z urzędu (art. 52)
• Osoby najbliższe – art. 115 11 k.k. Osoba, która zamierza wykonywać prawa zmarłego pokrzywdzonego musi posiadać status osoby najbliższej w rozumieniu w art. 115 § 11 k.k. w chwili śmierci pokrzywdzonego
• Osoby wspólnie zamieszkujące – znaczne rozszerzenie kręgu osób uprawnionych do wykonywania praw zmarłego pokrzywdzonego związane z koniecznością implementacji dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2012/29/UE z 25 października 2012 r. ustanawiającej normy minimalne w zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw
• Ważne! W przypadku przestępstw wnioskowych, jeżeli pokrzywdzony zmarł i nie ma osób z art. 52 k.p.k., prokurator może złożyć wniosek o ściganie
Pojęcie pokrzywdzonego – strona nowa i strona
zastępcza
Strona nowa
• osoba, która wstępuje w prawa zmarłego pokrzywdzonego, który był już stroną postępowania
Strona zastępcza
• podmiot, który na mocy upoważnienia ustawowego może
przejąć uprawnienia
pokrzywdzonego, gdy ten ostatni nie był jeszcze stroną procesu, a więc zmarł przed uzyskaniem statusu strony.
Rodzic jako przedstawiciel ustawowy
• Uchwała (7) SN z 30.09.2010 r., I KZP 10/10
• Rodzic małoletniego nie może, działając w charakterze przedstawiciela ustawowego, wykonywać praw tego małoletniego jako pokrzywdzonego w postępowaniu karnym, w tym także w postępowaniu z oskarżenia prywatnego,
jeżeli oskarżonym jest drugi z rodziców.
• Chodzi o zapobieganie ewentualnej kolizji interesów przedstawiciela ustawowego pokrzywdzonego i oskarżonego. SN zwraca uwagę, że w wypadku gdy jeden z rodziców dziecka występuje de facto jako przeciwnik procesowy drugiego rodzica, zachodzić musi uzasadniona obawa związana z trudnością dokonania przez niego obiektywnej oceny sytuacji, mającej przede wszystkim na względzie interes dziecka, a nie swój własny.
• Por. jednak postanowienie SN z 30.03.2016 r. – rodzic może być przedstawicielem ustawowym w sprawie przeciwko drugiemu z rodziców w przypadku przestępstwa nie alimentacji – art. 209 k.k.
Dochodzenie roszczeń cywilnych przez pokrzywdzonego w procesie karnym
• Rezygnacja przez ustawodawcę z powództwa cywilnego nie oznacza, że pokrzywdzony w toku postępowania karnego nie może już dochodzić roszczeń o charakterze cywilnym w toku procesu karnego.
• Art. 49a. – Pokrzywdzony, a także prokurator, może aż do zamknięcia przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć wniosek, o którym mowa w art. 46 § 1 k.k.
obowiązek naprawienia szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, nawiązka na rzecz pokrzywdzonego
art. 343 § 1 - Jeżeli nie ma zastosowania art. 46 Kodeksu karnego, sąd może uzależnić uwzględnienie wniosku, o którym mowa w art. 335 (skazanie bez rozprawy), od naprawienia szkody w całości albo w części lub od zadośćuczynienia za doznaną krzywdę
Art. 46 k.k.
§1.W razie skazania sąd może orzec, a na wniosek pokrzywdzonego lub innej osoby uprawnionej orzeka, stosując przepisy prawa cywilnego, obowiązek naprawienia, w całości albo w części, wyrządzonej przestępstwem szkody lub zadośćuczynienia za doznaną krzywdę;
przepisów prawa cywilnego o możliwości zasądzenia renty nie stosuje się.
§2.Jeżeli orzeczenie obowiązku określonego w § 1 jest znacznie utrudnione, sąd może orzec zamiast tego obowiązku nawiązkę w wysokości do 200 000 złotych na rzecz pokrzywdzonego, a w razie jego śmierci w wyniku popełnionego przez skazanego przestępstwa nawiązkę na rzecz osoby najbliższej, której sytuacja życiowa wskutek śmierci pokrzywdzonego uległa znacznemu pogorszeniu. W razie gdy ustalono więcej niż jedną taką osobę, nawiązki orzeka się na rzecz każdej z nich.
§3.Orzeczenie odszkodowania lub zadośćuczynienia na podstawie § 1 albo nawiązki na podstawie § 2 nie stoi na przeszkodzie dochodzeniu niezaspokojonej części roszczenia w drodze postępowania cywilnego.
Pozycja pokrzywdzonego w postępowaniu karnym
• art. 299 – pokrzywdzony jest z mocy prawa stroną w postępowaniu przygotowawczym
• Pokrzywdzony nie jest z mocy prawa stroną w postępowaniu jurysdykcyjnym!!! Może stać się stroną jeżeli – w sprawach publicznoskargowych – będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego (ubocznego lub subsydiarnego).
• Art. 53. W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego pokrzywdzony może działać jako strona w charakterze oskarżyciela posiłkowego obok oskarżyciela publicznego lub zamiast niego.
Nawet jeżeli pokrzywdzony nie wstąpi w prawa strony, przysługują mu szczególne uprawnienia. W doktrynie uznaje się, że pokrzywdzony jest quasi-stroną postępowania sądowego. I tak:
• pokrzywdzony może sprzeciwić się wnioskowi oskarżonego o skazanie bez rozprawy albo dobrowolne poddanie się karze
• może wnieść apelację od wyroku warunkowo umarzającego
postępowanie wydanego na posiedzeniu
• może uczestniczyć w
posiedzeniach i
rozprawach
• może mieć pełnomocnika
Wstąpienie przez
pokrzywdzone go w prawa
strony w
postępowaniu jurysdykcyjny
m
Wstąpienie przez
pokrzywdzone go w prawa
strony w
postępowaniu jurysdykcyjny
m art.
54 § 1 art.
54 § 1
art.
54 § 2 art.
54 § 2 art.
55 § 1 art.
55 § 1
Art. 54 § 1 – Jeżeli akt oskarżenia wniósł oskarżyciel publiczny, pokrzywdzony może aż do czasu rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć oświadczenie, że będzie działał w charakterze oskarżyciela posiłkowego.
(por. również art. 55 § 3)
art. 54 § 2.Cofnięcie aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego nie pozbawia uprawnień oskarżyciela posiłkowego. Pokrzywdzony, który uprzednio nie korzystał z uprawnień oskarżyciela posiłkowego, może w terminie 14 dni od powiadomienia go o cofnięciu przez oskarżyciela publicznego aktu oskarżenia oświadczyć, że przystępuje do postępowania jako oskarżyciel posiłkowy.
subsydiarny akt oskarżenia – na
następnych slajdach
Oskarżyciel posiłkowy
• Zasada - pokrzywdzony w sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego może działać w roli oskarżyciela posiłkowego obok lub zamiast oskarżyciela publicznego.
• Jeżeli działa "obok" oskarżyciela publicznego, staje się oskarżycielem posiłkowym ubocznym.
Wstępuje do postępowania po wszczętego przez uprawnionego oskarżyciela.
Działa "zamiast" oskarżyciela publicznego :
1. cofnięcie aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego nie pozbawia uprawnień oskarżyciela posiłkowego.
Pokrzywdzony, który uprzednio nie korzystał z uprawnień oskarżyciela posiłkowego może w terminie 14 dni od powiadomienia go o cofnięciu aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego oświadczyć, że przystępuje do postępowania jako oskarżyciel posiłkowy.
2. wnosi subsydiarny akt oskarżenia (art. 55 § 1) tzn. od początku pokrzywdzony występuje zamiast oskarżyciela publicznego.
• Status oskarżyciela posiłkowego ubocznego ma też pokrzywdzony, który przyłącza się do oskarżyciela subsydiarnego w sytuacji wskazanej w art. 55 § 3.
• Każdy oskarżyciel posiłkowy jest samodzielną stroną procesową, działa niezależnie od innych, może też w pełni zaskarżać zapadłe orzeczenia sądów bez ograniczeń co do zakresu zaskarżania
Oskarżyciel posiłkowy uboczny
• Oświadczenie pokrzywdzonego z art. 54 § 1 i art. 55 § 3 podlega jedynie kontroli formalnej. Sąd bada, czy pokrzywdzony rzeczywiście jest pokrzywdzonym w rozumieniu definicji z art. 49 § 1 i 2 (np. czy jego dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo) i czy dotrzymany został termin (czyli rozpoczęcie przewodu sądowego na rozprawie głównej).
• Pokrzywdzony staje się więc oskarżycielem posiłkowym przez sam fakt złożenia oświadczenia! Dopuszczenie go do działania w tym charakterze nie wymaga wydania postanowienia.
• Ważne!
• Art. 56 § 1. – Sąd może ograniczyć liczbę oskarżycieli posiłkowych występujących w sprawie, jeżeli jest to konieczne dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania. Sąd orzeka, że oskarżyciel posiłkowy nie może brać udziału w postępowaniu, gdy bierze w nim już udział określona przez sąd liczba oskarżycieli.
• ciekawe rozwiązanie art. 56 § 4: prawo do przedstawienia sądowi swojego stanowiska, jeżeli pokrzywdzony z przyczyn określonych w § 1 nie bierze udziału w postępowaniu sądowym w charakterze strony
Sąd odmawiając dopuszczenia pokrzywdzonego do działania w charakterze oskarżyciela posiłkowego ubocznego wydaje postanowienie!
Trzy możliwe sytuacje:
1. oświadczenie złożone po terminie
2. oświadczenie złożone przez osobę nieuprawnioną
3. w postępowaniu bierze już określona przez sąd liczba oskarżycieli posiłkowych
Postanowienie o odmowie dopuszczenia pokrzywdzonego do działania w charakterze oskarżyciela posiłkowego jest niezaskarżalne
Oskarżyciel posiłkowy
subsydiarny (skarga subsydiarna)
• Art. 55 § 1 – W razie powtórnego wydania postanowienia o odmowie wszczęcia lub o umorzeniu postępowania w wypadku, o którym mowa w art. 330 § 2, pokrzywdzony może w terminie miesiąca od doręczenia mu zawiadomienia o postanowieniu wnieść akt oskarżenia do sądu, dołączając po jednym odpisie dla każdego oskarżonego oraz dla prokuratora. Przepis art. 488 § 2 stosuje się odpowiednio. Przepisów art. 339 § 3 pkt 3a i art. 396a nie stosuje się.
termin miesięczny z art. 55 § 1 to termin prekluzyjny (nieprzywracalny i nieprzekraczalny); ma charakter gwarancyjny dla domniemanego sprawcy przestępstwa
Warunki formalne subsydiarnego aktu oskarżenia – art. 332 i 333 § 1
• Akt oskarżenia wniesiony przez pokrzywdzonego powinien być sporządzony i podpisany przez pełnomocnika (przymus adwokacko – radcowski) oraz konieczne jest uiszczenie opłaty
• Pokrzywdzony może złożyć wniosek o wyznaczenie pełnomocnika z urzędu, który sporządzi akt oskarżenia. Miesięczny termin z art. 55 § 1 ulega zawieszeniu na czas rozpoznania wniosku o przyznanie pomocy prawnej z urzędu. W przypadku wyznaczenia pełnomocnika z urzędu termin do dokonania czynności procesowej przez wyznaczonego przedstawiciela procesowego rozpoczyna bieg od daty doręczenia mu postanowienia lub zarządzenia o tym wyznaczeniu (art. 127a)
Ciekawe orzeczenie TK - wyrok z dnia 8 stycznia 2013 r., K 18/10
Subsydiarny akt oskarżenia
• Subsydiarny akt oskarżenia wnosi się w sprawach ściganych z oskarżenia publicznego
• To nadal publiczny akt oskarżenia (skarga publiczna) tylko, że wnoszony przez inny podmiot
• „Przyznanie uprawnienia pokrzywdzonemu do działania zamiast oskarżyciela publicznego na podstawie art. 55 § 1 k.p.k. ma na celu przeciwdziałanie prokuratorskiemu oportunizmowi i zapewnienie pokrzywdzonemu możliwości realizacji jego uprawnień wynikających z faktu bezpośredniego naruszenia lub zagrożenia jego dobra prawnego przez przestępstwo w sytuacji, w której oskarżyciel publiczny nie działa, a istnieje uzasadnione podejrzenie, że do takiego naruszenia doszło. Prawo pokrzywdzonego do złożenia zażalenia na postanowienie prokuratora o odmowie wszczęcia postępowania lub o umorzeniu postępowania przygotowawczego i rozpoznanie tego zażalenia przez sąd prowadzi do „wymuszenia” dodatkowych czynności na prokuraturze, co skutkować może zmianą stanowiska prokuratury i wniesieniem aktu oskarżenia”
Wyrok TK z dnia 2 kwietnia 2001 r., sygn. SK 10/00
Tryb wnoszenia skargi subsydiarnej
Postanowienie o umorzeniu/odmowie
wszczęcia
Zażalenie zaskarżenie
postanowienia przez pokrzywdzonego
Sąd uchyla postanowienie o umorzeniu/odmowie
wszczęcia
Prokurator nadal nie widzi podstaw do
wniesienia aktu oskarżenia
Pokrzywdzony może w terminie 1 miesiąca od
doręczenia powtórnego postanowienia o umorzeniu/odmowie wszczęcia wnieść akt
oskarżenia
• Oskarżycielem subsydiarnym może być jedynie ten pokrzywdzony, który
zaskarżył pierwsze postanowienie o odmowie wszczęcia lub o
umorzeniu postępowania
przygotowawczego, gdy po uchyleniu zaskarżonej decyzji organ prowadzący postępowanie ponownie (powtórnie) wyda takie samo postanowienie jak to, które było uprzednio skarżone.
• Por.: art. 330
Prokurator w postępowaniu
zainicjowanym skargą subsydiarną
• Bardzo ważna zmiana!!!
• Do sprawy wszczętej na podstawie aktu oskarżenia wniesionego przez oskarżyciela posiłkowego może w każdym czasie wstąpić prokurator, stając się oskarżycielem publicznym. Postępowanie toczy się wówczas z oskarżenia publicznego, a pokrzywdzony, który wniósł akt oskarżenia, korzysta z praw oskarżyciela posiłkowego, o którym mowa w art. 54.
Cofnięcie aktu oskarżenia przez oskarżyciela publicznego jest dopuszczalne jedynie za zgodną pokrzywdzonego, który wniósł akt oskarżenia – art. 55 § 4
• Prokurator, w sytuacji, gdy dwukrotnie umorzył postępowanie, czyli ze zrezygnował ze ścigania danego przestępstwa, jeżeli zmieni zdanie (przesłanki zmiany decyzji nie są nigdzie sformułowane) może wstąpić do postępowania oskarżyciela subsydiarnego w roli „głównego” oskarżyciela, spychając pokrzywdzonego do roli oskarżyciela posiłkowego.
Oskarżyciel prywatny
• Pokrzywdzony, który wniósł prywatny akt oskarżenia i popiera go w postępowaniu przed sądem.
• Art. 59
§ 1. Pokrzywdzony może jako oskarżyciel prywatny wnosić i popierać oskarżenie o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego.
§ 2. Inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do toczącego się postępowania.
• Wstąpienie w prawa oskarżyciela prywatnego - z chwilą
skierowania prywatnego aktu oskarżenia lub złożenia skargi (ustnej lub pisemnej) na Policji (art. 488), którą następnie Policja przesyła do sądu.
• Konsekwencje śmierci (art. 61) - zawieszenie postępowania;
osoby najbliższe lub pozostające na utrzymaniu zmarłego mogą wstąpić w prawa oskarżyciela prywatnego. Postanowienie o
zawieszeniu postępowania może wydać także referendarz sądowy. Jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego, sąd lub referendarz sądowy umarza postępowanie.
Możliwe oskarżenie wzajemne i kumulacja ról procesowych.
Oskarżony będzie wówczas jednocześnie oskarżycielem
prywatnym a oskarżyciel prywatny – oskarżonym. Art. 497 § 1
Oskarżony może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej wnieść przeciwko
oskarżycielowi prywatnemu będącemu pokrzywdzonym
wzajemny akt oskarżenia o ścigany z oskarżenia prywatnego czyn,
pozostający w związku z czynem mu zarzucanym. Sąd rozpoznaje wówczas łącznie obie sprawy.
Oskarżyciel prywatny
• Pokrzywdzony, który wniósł prywatny akt oskarżenia i popiera go w postępowaniu przed sądem.
Pokrzywdzony to – zgodnie z art. 49 § 1 to osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Pokrzywdzonym może być także niemająca osobowości prawnej instytucja państwowa lub samorządowa oraz inna jednostka organizacyjna której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną (np. osobowe spółki handlowe)
• Art. 59
§ 1. Pokrzywdzony może jako oskarżyciel prywatny wnosić i popierać oskarżenie o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego.
§ 2. Inny pokrzywdzony tym samym czynem może aż do rozpoczęcia przewodu sądowego na rozprawie głównej przyłączyć się do toczącego się postępowania.
• Wstąpienie w prawa oskarżyciela prywatnego z chwilą skierowania prywatnego aktu oskarżenia lub złożenia skargi (ustnej lub pisemnej) na Policji (art. 488), którą następnie Policja przesyła do sądu.
• Konsekwencje śmierci (art. 61) zawieszenie postępowania; osoby najbliższe lub pozostające na utrzymaniu zmarłego mogą wstąpić w prawa oskarżyciela prywatnego. Postanowienie o zawieszeniu postępowania może wydać także referendarz sądowy. Jeżeli w terminie zawitym 3 miesięcy od dnia śmierci oskarżyciela prywatnego osoba uprawniona nie wstąpi w prawa zmarłego, sąd lub referendarz sądowy umarza postępowanie.
Pełnomocnik
•
Strona inna niż oskarżony może ustanowić pełnomocnika.
Pełnomocnika może posiadać również osoba nie będąca stroną (np. świadek) jeżeli wymaga tego ochrona jej interesów w toku postępowania.
Sąd, a w postępowaniu przygotowawczym prokurator, może odmówić dopuszczenia do udziału w postępowaniu pełnomocnika osoby nie będącej stroną, jeżeli uzna, że nie wymaga tego obrona jej interesów.
•
Pełnomocnikiem może być adwokat lub radca prawny. W kwestiach dotyczących pełnomocnika, a nie unormowanych w k.p.k., stosuje się odpowiednio przepisy obowiązujące w postępowaniu cywilnym.
•
Pełnomocnik z urzędu – art. 88 w zw. z art. 78
Pełnomocnik a obrońca
• Pełnomocnik i obrońca mają
różną pozycję
procesową.
• Zaniedbania obrońcy nie
mogą negatywnie
oddziaływać na
oskarżonego. Natomiast strona inna niż oskarżony
ponosi ujemne
konsekwencje nierzetelnego zachowania pełnomocnika.
• Por. zwłaszcza uchwała SN z 1 października 2013 r., I KZP 6/13
„Należy pamiętać, że norma art. 86 § 1 k.p.k. zapewnia oskarżonemu ochronę przed skutkami wszelkich niekorzystnych czynności jego obrońcy, w tym wszystkich przypadków zaniedbania przez obrońcę procesowych praw i obowiązków wywołanych brakiem pouczenia lub mylnym pouczeniem udzielonym mu przez organ prowadzący postępowanie. Przenosząc to na grunt art. 126 § 1 k.p.k., trzeba zauważyć, że - niezależnie od zakresu normy art. 16 § 1 k.p.k. - niedochowanie terminu zawitego zawsze jest zaniedbaniem powodującym niekorzystne skutki dla oskarżonego, w rozumieniu art. 86 § 1 k.p.k. Niniejsze rozstrzygnięcie Sądu Najwyższego nie pozbawia więc aktualności utrwalonego w orzecznictwie poglądu, że niedotrzymanie przez obrońcę terminu zawitego do wniesienia środka odwoławczego jest podstawą przywrócenia tego terminu, niezależnie od tego, czy wnosi o to oskarżony, czy sam obrońca W świetle tej linii orzecznictwa nie są istotne przyczyny, dla których obrońca zaniedbał termin zawity, i bez wątpienia dotyczy to też przypadków braku pouczenia obrońcy lub udzielenia mu pouczenia mylnego.”
Zadania
1. Przeanalizuj art. 300 § 2 i wskaż, jakie prawa i obowiązki ma pokrzywdzony w procesie karnym.
2. Czy Twoim zdaniem pouczenie w trybie art. 300 § 2 jest prawidłowe? Czy jest kompletne? Czy katalog pouczeń powinien być szerszy czy ograniczony?
Uwzględnij sytuację procesową, w której pokrzywdzony otrzymuje pouczenie.
3. Kim jest pokrzywdzony w postępowaniu karnym? Jaką rolę byś mu przypisał/przypisała?
„współpracownika” prokuratora?
kuli u nogi wymiaru sprawiedliwości?
osoby szukającej zemsty albo domagającej się pieniędzy za doznane (bądź wyimaginowane) krzywdy?
• Jakie są konsekwencje śmierci dla toku postępowania:
oskarżyciela prywatnego
oskarżyciela posiłkowego ubocznego
oskarżyciela subsydiarnego?
Krótkie kazusy
• Łukasz M. i Alicja M. byli małżeństwem. Łukasz M. podczas jednej z kłótni przypadkowo zabił Alicję M. Żadne z nich nie miało rodziny. Kto będzie wykonywał prawa zmarłego pokrzywdzonego?
• Małgorzata K. rozwiodła się z Krzysztofem K. Kilka miesięcy po rozwodzie, Krzysztof K. zmarł w wyniku obrażeń, jakich doznał w wypadku samochodowym, którego sprawcą był Antoni M. Prokurator wniósł akt oskarżenia przeciwko Antoniemu M. zarzucając mu popełnienie czynu z art. 177 § 2 k.k. Małgorzata K.
złożyła oświadczenie o działaniu w charakterze oskarżyciela posiłkowego. Czy jest osobą uprawnioną w rozumieniu art. 52 § 1 i art. 58 § 1?
por. postanowienie SN z 21.01.2014 r., V KK 247/13
• Olga J. została skazana za przestępstwo z art. 207 § 1 k.k. popełnionego na szkodę małoletniej Patrycji J. i swojego męża Aleksandra J. Aleksander J. wystąpił w imieniu Patrycji J. z prywatnym aktem oskarżenia przeciwko Oldze J.
zarzucając jej popełnienie czynu z 217 § 1 k.k. Czy mógł to zrobić?
Dłuższy kazus – skarga subsydiarna
• Marcin J. i Maciej K. złożyli w dniu 13 grudnia 2014 r. zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa z art. 190 § 1 k.k. przez Aleksandra Z. tj. gróźb karalnych, które wzbudziły w nim realną obawę, że zostaną spełnione. Wraz z zawiadomieniem złożyli wniosek o ściganie.
Prokurator po wykonaniu czynności sprawdzających w trybie art. 307 k.p.k. odmówił wszczęcia dochodzenia na podstawie art. 17 § 1 pkt. 2 k.p.k. Marcin J. i Maciej K. wnieśli zażalenie do Sądu Rejonowego w K. a sąd uwzględniając zażalenie, nakazał organom postępowania przygotowawczego przeprowadzenie dokładnego postępowania dowodowego, w szczególności przesłuchania Aleksandra Z. oraz świadków zdarzenia. Prokurator wykonał czynności wskazane przez Sąd Rejonowy w K., w tym przesłuchał w charakterze świadka Aleksandra Z., który nie przyznał się do zarzucanego mu czynu i umorzył dochodzenie na postawie art. 17 § 1 pkt. 2 k.p.k.
1. Jakie uprawnienia przysługują pokrzywdzonym?
2. Jaka jest procedura wnoszenia skargi subsydiarnej?
3. Który z pokrzywdzonych może wnieść subsydiarny akt oskarżenia? Czy uprawnienia pokrzywdzonych są tożsame?
4. Porównaj sytuację:
a) pokrzywdzony ma pełnomocnika z wyboru
b) pokrzywdzonego nie stać na pełnomocnika z wyboru
Jaki wpływ na prawo do skierowania do sądu subsydiarnego aktu oskarżenia ma fakt korzystania z pełnomocnika z wyboru i urzędu?
5. Jakie są różnice między prywatnym aktem oskarżenia a subsydiarnym aktem oskarżenia?
Pokrzywdzony w aspekcie
prawnomiędzynarodowy m i konstytucyjnym
Kilka ciekawostek
Prawo pokrzywdzonego do sądu - Konstytucja
•
Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd – art. 45 ust. 1
•
Zamiarem ustrojodawcy było zagwarantowanie powszechnej i pełnej ochrony sądowej.
•
Zawsze gdy zachodzi konieczność rozstrzygania o prawach jednostki wynikających z całokształtu regulacji prawa materialnego, a w spór zaangażowany jest co najmniej jeden podmiot prawa prywatnego, ustawodawca ma obowiązek wprowadzenia takiej regulacji prawnej, która zapewni rozpatrzenie sprawy przez sąd na żądanie zainteresowanego
Por.: wyrok TK z 14 marca 2003 r., K 35/04
Elementy prawa do sądu:
Dostęp do sądu
Odpowiednie ukształtowanie procedury
Uzyskanie wiążącego
rozstrzygnięcia
Prawo pokrzywdzonego do sądu
• W sprawach prywatnoskargowych przysługuje w pełnym zakresie
• W sprawach publicznoskargowych stanowisko TK ewoluowało:
interpretacja art. 45 ust. 1 przez pryzmat art. 6 EKPC (wyrok TK z 2 kwietnia 2001 r., SK 10/00)
Skoro prawo do sądu przysługuje każdemu to w sprawie karnej, od chwili
wszczęcia postępowania sądowego co najmniej dotyczy pokrzywdzonego (wyrok TK z 18 maja 2004 r., SK 38/03)
„Sprawa karna, w znaczeniu art. 45 ust. 1 Konstytucji, jest zatem sprawą oskarżonego, w której rozstrzyga się przede wszystkim o zasadności stawianych mu zarzutów karnych, ale także sprawą pokrzywdzonego w zakresie, w jakim dotyczy czynu naruszającego czy też zagrażającego jego dobrom prawnym. Nie sposób bowiem zaprzeczyć istnieniu prawnie relewantnych interesów pokrzywdzonego przestępstwem, których ochrony nie da się zrealizować wyłącznie za pomocą kompensacyjnych środków postępowania cywilnego” (wyrok TK z 30 września 2014 r., SK 22/13)
Prawo do
odpowiedniego ukształtowania procedury i prawo do wiążącego
rozstrzygnięcia
Prawo pokrzywdzonego do sądu – art. 6 ust. 1 EKPC
• Przepis art. 6 ust. 1 EKPC wprost ustanawia szereg gwarancji procesowych wyłącznie dla oskarżonego
• Dopiero rozszerzająca wykładania art. 6 ust. 1 EKPC w orzecznictwie ETPC umożliwiła również pokrzywdzonemu powoływanie się na prawa procesowe w nim zawarte.
• Uwzględnienie interesów ofiary przestępstwa w postępowaniu karnym następuje poprzez odwołanie się do cywilnej art. 6 ust. 1 EKPC. Na prawo do rzetelnego procesu, może ona powoływać się wtedy, gdy bierze w nim czynny udział – jako strona w sprawie publicznoskargowej lub oskarżyciel prywatny w sprawie o zniesławienie – i zgłosiła roszczenia o charakterze cywilnym.
• Rozstrzyganie kwestii z zakresu prawa cywilnego w procesie karnym, ETPC interpretuje bardzo szeroko. Obejmuje tym pojęciem zarówno sytuacje, w której sąd równocześnie orzeka o roszczeniach cywilnych jak również wtedy, gdy orzeczenie sądu karnego będzie miało wpływ na późniejsze ich dochodzenie w postępowaniu cywilnym
Pośrednie prawo do rzetelnego procesu (prawo do sądu) pokrzywdzonego w EKPC
• Pokrzywdzony, który nie zgłosił w procesie karnym roszczeń cywilnych, nie jest jednak zupełnie pozbawiony ochrony na gruncie Konwencji
• Ciekawe zagadnienie – pozytywne proceduralne obowiązki państwa
• Koncepcja stworzona przez ETPC na postawie przepisów Konwencji dotyczących:
prawa do życia (art. 2),
zakazu tortur, nieludzkiego lub poniżającego traktowania (art. 3),
zakazu niewolnictwa i pracy przymusowej (art. 4)
oraz prawa do poszanowania życia prywatnego i rodzinnego (art. 8).
• Definiuje się ją jako obowiązek państwa oddania do dyspozycji pokrzywdzonego efektywnego wymiaru sprawiedliwości. Jednym z jego wymogów jest rzetelne, skuteczne i sprawne prowadzenie postępowania. Założeniem koncepcji pozytywnych obowiązków proceduralnych państwa jest jego odpowiedzialność za prowadzone postępowania karne, w tych przypadkach, gdzie ich przedmiotem jest działanie, które może zostać uznane ingerencję w prawa człowieka Z art. 2, 3 i 4 EKPC wyinterpretowano wymóg efektywnego wymiaru sprawiedliwości w odniesieniu do poważniejszych przestępstw, ściganych z urzędu. W przypadku przestępstw, których stopień społecznej szkodliwości jest niższy podstawą pozwalającą na jego wyinterpretowanie jest art. 8 EKPC.
Pojęcie pokrzywdzonego – prawo UE
• Osobę należy uznać za ofiarę niezależnie od tego, czy sprawca został zidentyfikowany, schwytany, oskarżony lub skazany, a także niezależnie od więzi rodzinnych łączących sprawcę z tą osobą. Członkowie rodziny ofiary mogą także być pokrzywdzeni wskutek przestępstwa. W szczególności członkowie rodziny osoby, której śmierć była bezpośrednim skutkiem przestępstwa, mogą doznać szkody w wyniku tego przestępstwa. W takich sytuacjach członkowie rodziny, będący pośrednio ofiarami, powinni zatem także korzystać z ochrony na mocy niniejszej dyrektywy.
• Państwa członkowskie powinny jednak mieć możliwość ustanowienia procedury ograniczającej liczbę członków rodziny, którzy mogą korzystać z praw określonych w niniejszej dyrektywie.
• Dziecko lub osoba sprawująca nad nim władzę rodzicielską, działająca w jego imieniu, powinni być uprawnieni do korzystania z praw określonych w niniejszej dyrektywie, chyba że nie służy to najlepszemu zabezpieczeniu interesu dziecka.
Niniejsza dyrektywa pozostaje bez uszczerbku dla krajowych procedur administracyjnych wymaganych w celu stwierdzenia, że dana osoba jest ofiarą.
Pojęcie pokrzywdzonego – prawo UE
•
art. 48 KPP i dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2012/29/UE z dnia 25 października 2012 r. ustanawiająca normy minimalne w
zakresie praw, wsparcia i ochrony ofiar przestępstw oraz zastępująca decyzję ramową Rady 2001/220/WSiSW
•
art. 2 ust. 1. Na użytek niniejszej dyrektywy zastosowanie mają następujące definicje:
•
a) "ofiara" oznacza:
(i) osobę fizyczną, która doznała szkody, w tym krzywdy fizycznej, psychicznej, moralnej lub emocjonalnej lub straty majątkowej, bezpośrednio spowodowanej przestępstwem;
(ii) członków rodziny osoby, której śmierć była bezpośrednim skutkiem przestępstwa, jeżeli doznali oni szkody w wyniku śmierci tej osoby;
Pokrzywdzony w postępowaniu karnym w świetle dyrektywy 2012/29/UE
• Przestępczość godzi w społeczeństwo, a także narusza indywidualne prawa ofiar. W związku z tym ofiary przestępstw powinny być za takie uznawane oraz traktowane z szacunkiem, w sposób taktowny i profesjonalny, bez dyskryminacji w jakiejkolwiek formie, na przykład ze względu na rasę, kolor skóry, pochodzenie etniczne lub społeczne, cechy genetyczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne lub wszelkie inne poglądy, przynależność do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek, płeć, ekspresję i tożsamość płciową, orientację seksualną, status pobytowy czy stan zdrowia.
• We wszelkich kontaktach z właściwym organem działającym w ramach postępowania karnego i wszelkimi służbami mającymi kontakt z ofiarami, takimi jak służby udzielające wsparcia ofiarom lub świadczące usługi w zakresie sprawiedliwości naprawczej, należy brać pod uwagę sytuację osobistą, najpilniejsze potrzeby, wiek, płeć, ewentualną niepełnosprawność oraz poziom dojrzałości ofiar przestępstw, przy pełnym poszanowaniu ich integralności fizycznej, psychicznej i moralnej.
• Ofiary przestępstw powinny być chronione przed wtórną i ponowną wiktymizacją, zastraszaniem oraz przed odwetem, powinny otrzymać odpowiednie wsparcie ułatwiające odzyskanie równowagi oraz uzyskać należyty dostęp do wymiaru sprawiedliwości.
Pokrzywdzony w postępowaniu karnym w świetle dyrektywy 2012/29/UE
• Prawa pokrzywdzonego:
1. prawo do tłumaczenia ustnego i pisemnego, 2. do otrzymania informacji o sprawie,
3. korzystania z usług służb udzielających wsparcia ofiarom, 4. prawo do bycia wysłuchanym,
5. odwołania od decyzji procesowych,
6. korzystania z „usług w zakresie sprawiedliwości naprawczej”, 7. zwrotu kosztów,
8. unikania kontaktu ze sprawcą
9. odpowiedniej ochrony w toku postępowania przygotowawczego i sądowego.
• W dyrektywie 2012/29/UE zwraca się na szczególne potrzeby ofiar handlu ludźmi (określone w dyrektywie 2011/36/UE), dzieci będących ofiarami „niegodziwego traktowania w celach seksualnych, wykorzystywania seksualnego i pornografii dziecięcej (dyrektywa 2011/93/UE), kobiet będących ofiarami m.in. przemocy seksualnej, przestępstw „w imię honoru” oraz osób pokrzywdzonych przez najbliższych (przemoc domowa).
Czy kontradyktoryjność służy(ła) pokrzywdzonemu? <o motywacji ofiary do udziału w postępowaniu sądowym w perspektywie najnowszych zmian
k.p.k.>
Adwokat Anna Drozd
Asystent w Katedrze Postępowania
Karnego
„sprawność funkcjonowania systemu wymiaru sprawiedliwości zależy od tego, czy pokrzywdzeni ( jako z reguły najcenniejsze źródło informacji o przestępstwie) wykażą odpowiednią inicjatywę, zdolności i chęci do współpracowania z organami państwa, te zaś zależą od tego, czy system wymiaru sprawiedliwości będzie spełniał oczekiwania pokrzywdzonych”.
C. Kulesza, Rola pokrzywdzonego w procesie karnym w świetle ustawodawstwa i praktyki wybranych krajów zachodnich, Białystok 1995, s. 60
WSKAZÓWKA DLA
USTAWODAWCY
W każdym modelu
postępowania ustawodawca nakazuje…
„Przepisy niniejszego kodeksu mają na celu takie ukształtowanie
postępowania karnego, aby zostały uwzględnione prawnie chronione interesy pokrzywdzonego przy jednoczesnym poszanowaniu jego
godności” (art. 2 § 1 pkt. 3 k.p.k.)
aspekt proceduralny ( uwzględnienie interesów pokrzywdzonego w samym toku postępowania – procesowe gwarancje aktywnego udziału i ochrony przed sprawcą)
aspekt materialny ( uwzględnienie interesów pokrzywdzonego w
treści orzeczenia – środki kompensacyjne i środki karne )
(I) Motywacja pokrzywdzonego
– czy wziąć udział w postępowaniu?
Płaszczyzna pozanormatywna – związana z osobistymi warunkami pokrzywdzonego, subiektywnym poczuciem skrzywdzenia, stosunkiem do sprawcy, wiarą w skuteczność organów ścigania& wymiar
sprawiedliwości
=> czy pokrzywdzony chce dążyć do zaspokojenia interesów materialnych (kompensata szkód) oraz niematerialnych
(satysfakcja z kary) poprzez udział w postępowaniu?
<dla ofiary kara ma ogromne znaczenie. Nie dlatego, że spełnia potrzebę zemsty, jako że z reguły tego nie czyni. Lecz dlatego, że kara demonstruje solidarność z ofiarą. Kara izoluje sprawcę i jednocześnie akceptuję ofiarę> .
Płaszczyzna normatywna – „otoczenie prawne”
ofiary:
1. istnienie gwarancji procesowych (konkretnych uprawnień) dla zaspokojenia interesów
materialnych/niematerialnych
2. dostęp pokrzywdzonego do wiedzy o uprawnieniach 3. dostęp do pomocy prawnej (pełnomocnik)
(II) MOTYWACJA POKRZYWDZONEGO
– CZY WZIĄĆ UDZIAŁ W POSTĘPOWANIU?
Model Mniej
kontradyktoryjny
…
do 1 lipca 2015 od 15 kwietnia 2016
„Obserwacja rzeczywistości sal sądowych w Polsce pokazuje, że główny ciężar prowadzenia postępowań spoczywa na sądzie, który przy niekiedy całkowitej bierności oskarżenia
i obrony przeprowadza dowody, dąży do wyjaśnienia pojawiających się okoliczności, a nawet niekiedy poszukuje dowodów (…)
Sąd staje się w jednej osobie oskarżycielem, obrońcą i organem rozstrzygającym”
MODEL BARDZIEJ KONTRADYKTORYJNY…
OD 1 LIPCA 2015 DO 15 KWIETNIA 2016
„Nowelizacja zmierza do przerzucenia odpowiedzialności za wynik postępowania z sądu na strony, w pierwszym zaś rzędzie – z uwagi na obowiązującą zasadę domniemania niewinności – na oskarżyciela. Sąd powinien pełnić rolę raczej biernego arbitra, który po przeprowadzeniu przez strony dowodów, uprzednio wnioskowanych przez strony i dopuszczonych przez sąd, wyda sprawiedliwe rozstrzygnięcie”
PERSPEKTYWA USTAWODAWCY
Model Mniej
kontradyktoryjny…
do 1 lipca 2015
od 15 kwietnia 2016
Brak procesowej gwarancji zapoznania się z aktami postępowania – w trybie art.
321 k.p.k.
MODEL BARDZIEJ KONTRADYKTORYJNY…
OD 1 LIPCA 2015 DO 15 KWIETNIA 2016
Art. 321. § 1. Jeżeli istnieją podstawy do zamknięcia śledztwa, na wniosek podejrzanego, pokrzywdzonego, obrońcy lub pełnomocnika o umożliwienie końcowego zapoznania się z materiałami postępowania, prowadzący postępowanie powiadamia wnioskującego o możliwości przejrzenia akt i wyznacza mu termin do zapoznania się z nimi, zapewniając udostępnienie mu akt sprawy wraz z informacją, jakie materiały z tych akt, stosownie do wymogów określonych w art. 334 § 1, będą przekazane sądowi wraz z aktem oskarżenia, i pouczeniem go o uprawnieniu wskazanym w § 5, co odnotowuje się w protokole końcowego zapoznania się strony, obrońcy lub pełnomocnika z materiałami postępowania.
PERSPEKTYWA POKRZYWDZONEG
O w perspektywie motywacji do
udziału
w postępowaniu sądowym
Model Mniej
kontradyktoryjny
…
do 1 lipca 2015 od 15 kwietnia 2016
Brak dostępu do pomocy prawnej z urzędu (za wyjątkiem tzw. prawa ubogich)
MODEL BARDZIEJ KONTRADYKTORYJNY…
OD 1 LIPCA 2015 DO 15 KWIETNIA 2016 PERSPEKTYWA
POKRZYWDZONEG O w perspektywie
motywacji do udziału
w postępowaniu sądowym
Art. 87a. § 1. Na wniosek strony innej niż oskarżony, która nie ma pełnomocnika z wyboru, prezes sądu, sąd lub referendarz sądowy wyznacza w postępowaniu sądowym pełnomocnika z urzędu.
§ 2. Przepis § 1 stosuje się odpowiednio do wyznaczenia pełnomocnika w celu dokonania określonej czynności procesowej w toku postępowania sądowego.
§ 3. O uprawnieniu do złożenia wniosku oraz o tym, że w zależności od wyniku procesu strona taka może być obciążona kosztami wyznaczenia pełnomocnika z urzędu, należy pouczyć ją przy doręczeniu zawiadomienia o terminie rozprawy albo posiedzenia, o którym mowa w art.
341 § 1, art. 343 § 5 oraz art. 343a.
Model Mniej
kontradyktoryjny
…
do 1 lipca 2015 od 15 kwietnia 2016
Druk pisemnych pouczeń – „niezrozumiały; zbyt obszerny; niepełny”
MODEL BARDZIEJ KONTRADYKTORYJNY…
OD 1 LIPCA 2015 DO 15 KWIETNIA 2016 PERSPEKTYWA
POKRZYWDZONEG O w perspektywie
motywacji do udziału
w postępowaniu sądowym
UWAGA! Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej, (obowiązująca od 1 stycznia 2016 r.) otwiera szeroki dostęp do bezpłatnej pomocy prawnej której celem jest poszerzanie świadomości prawnej m.in także ofiar przestępstw poszukujących ochrony prawnej.
*Ustawa z dnia 5 sierpnia 2015 r. o nieodpłatnej pomocy prawnej oraz edukacji prawnej, (Dz.U. 2015 poz. 1255).
Model Mniej kontradyktor yjny…
do 1 lipca 2015
od 15 kwietnia 2016 Zaangażowanie sądu i stron w toku postępowania sądowego
MODEL BARDZIEJ KONTRADYKTORYJNY…
OD 1 LIPCA 2015 DO 15 KWIETNIA 2016 PERSPEKTYWA POKRZYWDZONEGO
w perspektywie motywacji do udziału
w postępowaniu sądowym
1. nieograniczona inicjatywa dowodowa Sądu 2. możliwość weryfikacji zaangażowania
Sądu poprzez zarzut naruszenia prawa procesowego, a to art. 167 k.p.k.
3. Bierność prokuratora (brak referenta sprawy na Sali), **344a kpk, 396a kpk 4. Niskie zaangażowanie pokrzywdzonych
(brak wiedzy o możliwości zaspokojenia interesów majątkowych, brak
pełnomocnika – obawy finansowe)
1. ograniczenie aktywności Sądu:
Klauzula „wyjątkowego wypadku uzasadnionego szczególnymi okolicznościami” (nieporadność strony) 2. zakaz podnoszenia zarzutu bierności sądu w zakresie postępowania dowodowego
3. obecność prokuratora - referenta na sali sądowej i poczucie odpowiedzialności za wynik sprawy
4. wiedza o stanie sprawy, pełnomocnik z urzędu (mniejsze środki finansowe) – świadoma decyzja o wstąpieniu w prawa oskarżyciela posiłkowego
„ który model jest lepszy? ”
Kryterium: dbałość o interesy pokrzywdzonego
Pełne zaangażowanie Sądu +(co do zasady) bierność prokuratora
(*344a, *396 a)
+brak uprawnień motywujących pokrzywdzonego
=
Ograniczone zaangażowanie Sądu + zaangażowanie
prokuratora + uprawnienia motywujące pokrzywdzonego
=
MODEL MNIEJ KONTRADYKTORYJNY
DO 1 LIPCA 2015 OD 15 KWIETNIA 2016
MODEL BARDZIEJ KONTRADYKTORYJNY
OD 1 LIPCA 2015
DO 15 KWIETNIA 2016
Perspektywa koniecznych dobrych zmian dla pokrzywdzonego:
1. Wyodrębnienie w druku pouczeń: uprawnień w postępowaniu
przygotowawczym i sądowym; więcej informacji o konsensualnym trybie zakończenia postępowania (!)
2. Przywrócenie instytucji pełnomocnika z urzędu (87a kpk)
3. Odesłanie normy art. 86 § 1 k.p.k. do pozycji pełnomocnika (skutek:
uchwała SN z dnia 1.10.2013 r. , I KZP 6/13) –
zobacz ->4. Przywrócenie prawa do zaznajomienia się z aktami postępowania przygotowawczego (321 k.p.k.)
5. Doręczanie pokrzywdzonym odpisu każdej skargi inicjującej postępowanie sądowe
6. Zmiana terminów prekluzyjnych na zawite ( art. 54 i 55 k.p.k.)
Pełnomocnik oskarżyciela posiłkowego nie może uchylić się od ujemnych konsekwencji
procesowych zaniedbań wynikających z udzielenia mu mylnego pouczenia przez organ procesowy; w szczególności nie stanowi to przyczyny niezależnej od strony, uzasadniającej przywrócenie terminu
zawitego.
Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 1 października 2013 r.
Sygn. I KZP 6/13
