Środki związane z poddaniem
sprawcy próbie
mgr Katarzyna Piątkowska Katedra Prawa Karnego Materialnego
Środki związane z poddaniem sprawcy próbie – uwagi ogólne
• Początki probacji: XIX wiek, Anglia, Stany Zjednoczone
• Pierwsze orzeczenie o odstąpieniu od wymierzenia kary sprawcy przestępstwa w celu poddanie go próbie wydał w 1841 r. sędzia P. Thacher z Bostonu na podstawie poręczenia złożonego za sprawcę przez J. Augustusa, uważanego za „ojca amerykańskiej probacji” i pierwszego kuratora.
• W ciągu 17 lat swej działalności Augustus złożył poręczenie za 1152 mężczyzn i 749 kobiet, osiągając z reguły pozytywne efekty wychowawcze.
• W 1917 r. już 21 stanów posiadało statuty regulujące stosowanie probacji, a w 1925 r.
istniejąc praktyka stosowania probacji przez sądy federalne została ustawowo unormowana.
• Pozytywne, praktyczne rezultaty probacji doprowadziły w konsekwencji do jej instytucjonalizacji w przepisach karnych na przełomie XIX i XX w.
• W 1887 r. w Anglii zaczął obowiązywać Probation of First Offenders Act, w Belgii system probacji został wprowadzony ustawą w 1888 r., a we Francji – w roku 1891 r.
W nauce prawa karnego wyróżnia się cztery zasadnicze systemy probacyjne:
- duńsko-norwesko-holenderski (warunkowe zawieszenie postępowania karnego)
- anglo-amerykański (stwierdzenie winy, powstrzymanie się od wydania orzeczenia co do kary, czyli. tzw. warunkowe zawieszenia orzeczenia o karze, choć w systemie anglo-amerykańskim przyjmuje się też alternatywnie model zawieszenia wykonania orzeczonej kary)
- francusko-belgijski (warunkowe zawieszenie wykonania kary)
- niemiecki (warunkowe zawieszenie wykonania kary przez organ
wykonujący wyrok, warunkowe ułaskawienie)
Relacja pojęć „probacja” i „środki probacyjne”. Sporny charakter warunkowego przedterminowego zwolnienia.
„Nie będzie probacją (…) warunkowe zawieszenie wykonania kary i nałożenie obowiązków, ale bez zastosowania wobec niego nadzoru kuratora” (D. Wójcik, Probacja – rozwiązania prawne w niektórych krajach europejskich, Arch. Krym. 1999-2000, t. XXV, s. 34.
Zdaniem niektórych autorów, probacja jest sankcją stanowiącą alternatywę kary pozbawienia wolności, zaś warunkowe zwolnienie (parole) jest przedterminowym zwolnieniem osób odbywających karę pozbawienia wolności (J. Petersilia, Probation and parole, [w:] M. Tonry (red.), The Handbook of Crime and Punishment, New York-Oxford 1996, s. 563).
Kodeks karny z 1932 r. przewidywał wyłącznie warunkowe zawieszenie wykonania kary pozbawienia wolności
W kodeksie karnym z 1969 r. pojawiło się warunkowe umorzenie postępowania karnego i warunkowe przedterminowe zwolnienie.
W kodeksie karnym z 1997 r. środki „probacyjne” zostały ujęte jako środki związane z poddaniem sprawcy próbie (rozdział VIII).
• warunkowe umorzenie postępowania karnego
• warunkowe zawieszenie wykonania kary (pozbawienia wolności)
• warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary
Warunkowe umorzenie
postępowania karnego
• 3 rodzaje wyroków karnych
• wyłączna kompetencja sądu w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania karnego, na gruncie poprzednio obowiązującego k.p.k.
1969 r. kompetencja ta przysługiwała również prokuratorowi
• art. 341 § 5 k.p.k.
• Uwaga! Warunkowe umorzenie postępowania karnego to nie to
samo, co umorzenie postępowania karnego!
Uwaga! Warunkowe umorzenie postępowania karnego to nie to samo, co umorzenie postępowania karnego!
Art. 17. § 1. Nie wszczyna się postępowania, a wszczęte umarza, gdy:
1) czynu nie popełniono albo brak jest danych dostatecznie uzasadniających podejrzenie jego popełnienia;
2) czyn nie zawiera znamion czynu zabronionego albo ustawa stanowi, że sprawca nie popełnia przestępstwa;
3) społeczna szkodliwość czynu jest znikoma;
4) ustawa stanowi, że sprawca nie podlega karze;
5) oskarżony zmarł;
6) nastąpiło przedawnienie karalności;
7) postępowanie karne co do tego samego czynu tej samej osoby zostało prawomocnie zakończone albo wcześniej wszczęte toczy się;
8) sprawca nie podlega orzecznictwu polskich sądów karnych;
9) brak skargi uprawnionego oskarżyciela;
10) brak wymaganego zezwolenia na ściganie lub wniosku o ściganie pochodzącego od osoby uprawnionej, chyba że ustawa stanowi inaczej;
11) zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie.
Warunkowe umorzenie postępowania nie jest skazaniem!
art. 454. § 1. Sąd odwoławczy nie może skazać oskarżonego, który został uniewinniony w pierwszej instancji lub co do którego w pierwszej instancji umorzono lub warunkowo umorzono postępowanie. (reguły ne peius)
Warunkowe umorzenie postępowania karnego jest natomiast środkiem
zwalczania i zapobiegania przestępczości, środkiem reakcji
karnoprawnej na fakt popełnienia przestępstwa.
„Warunkowe umorzenie postępowania pociąga za sobą definitywną rezygnację ze skazywania i karania sprawcy, jeżeli ten w okresie ustalonej dla niego próby nie dał swym zachowaniem się podstawy do podjęcia przeciwko niemu postępowania karnego. Jak z tego widać, warunkowe umorzenie postępowania nie jest ani formą, ani odmianą warunkowego skazania, a wynikające z omawianej instytucji dobrodziejstwa sięgają znacznie dalej aniżeli dobrodziejstwa związane z zastosowaniem względem sprawcy warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności” (Uchwała połączonych Izb Karnej i Wojskowej SN z dnia 29 stycznia 1971 r., VI KZP 26/69, Wytyczne wymiaru sprawiedliwości i praktyki sądowej w zakresie wykładni i stosowania ustaw karnych dotyczących warunkowego umorzenia postępowania, LEX nr 18192)
art. 341 § 1. Prokurator, oskarżony i pokrzywdzony mają prawo wziąć udział w posiedzeniu w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania. Udział ich jest obowiązkowy, jeżeli prezes sądu lub sąd tak zarządzi.
§ 2. Jeżeli oskarżony sprzeciwia się warunkowemu umorzeniu, jak również wtedy, gdy sąd uznaje, że warunkowe umorzenie byłoby nieuzasadnione, kieruje sprawę na rozprawę.
Wniosek prokuratora o warunkowe umorzenie postępowania zastępuje akt oskarżenia. W terminie 7 dni prokurator dokonuje czynności określonych w art. 333 § 1-2.
§ 3. Jeżeli sąd uzna za celowe ze względu na możliwość porozumienia się oskarżonego z pokrzywdzonym w kwestii naprawienia szkody lub zadośćuczynienia, może odroczyć posiedzenie, wyznaczając stronom odpowiedni termin. Na wniosek oskarżonego i pokrzywdzonego, uzasadniony potrzebą dokonania uzgodnień, sąd zarządza stosowną przerwę lub odracza posiedzenie.
§ 4. Sąd orzekając o warunkowym umorzeniu bierze pod uwagę wyniki porozumienia się oskarżonego z pokrzywdzonym w kwestii wskazanej w § 3.
§ 5. W przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania sąd orzeka na posiedzeniu wyrokiem.
Przesłanki warunkowego umorzenia postępowania karnego
• związane z czynem,
• związane z osobą sprawcy,
• o charakterze procesowym
Przesłanki związane z czynem
• wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne
„Warunkowe umorzenie postępowania jest immanentnie związane ze stwierdzeniem winy. Jest oczywiste, że dokonanie oceny czy wina jest znaczna, czy też nie jest znaczna wymaga pierwotnego uznania, że sprawca czynu zabronionego w ogóle ponosi winę” (wyrok SN z dnia 9 stycznia 2002 r., III KKN 303/00, LEX nr 75033)
„Ustalenie stopnia społecznej szkodliwości czynu jest niezbędne w toku każdego postępowania karnego, również przy rozpoznawaniu wniosku prokuratora o warunkowe umorzenie postępowania karnego, ponieważ aby ten wniosek rozstrzygnąć konieczne jest ustalenie, czy w ogóle mamy do czynienia z przestępstwem” (wyrok SN z dnia 8 stycznia 2009 r., WK 24/08, LEX nr 486210)
• przestępstwo jest zagrożone karą, która nie przekracza 5 lat pozbawienia wolności
Przesłanki związane z osobą sprawcy
• sprawca nie był karany za przestępstwo umyślne
co z przestępstwami o kombinowanej umyślno- nieumyślnej stronie podmiotowej? Co, jeśli odstąpiono od wymierzenia kary? Co, jeśli wcześniej warunkowo umorzono postępowanie karne za inny czyn? Co, jeśli wcześniej warunkowo zawieszono wykonanie kary za inny czyn?
• pozytywna (dodatnia) prognoza kryminologiczna – właściwości
i warunki osobiste sprawcy oraz jego dotychczasowy sposób życia
uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania
będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni
przestępstwa.
Przesłanka o charakterze procesowym
• okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości
czy wymagane jest przyznanie się sprawcy do winy?
Wyrok Sądu Najwyższego 7 sędziów z dnia 11 lipca 1985 r., RNw 17/85, LEX nr 20110
„Nieprzyznanie się oskarżonego do popełnienia zarzucanego mu
przestępstwa nie stanowi przeszkody do warunkowego umorzenia
postępowania karnego, jeżeli w świetle ustalonych okoliczności sprawy
fakt popełnienia tego przestępstwa nie budzi wątpliwości i jeżeli
pozostałe wymagania art. 27 k.k. zostały spełnione”
Warunkowe umorzenie postępowania karnego
• Wyrok warunkowo umarzający postępowanie karne podlega wpisowi w KRK
• art. 1. ust. 2 pkt 2 ustawy o Krajowym Rejestrze Karnym: w Rejestrze
gromadzi się dane o osobach przeciwko którym prawomocnie
warunkowo umorzono postępowanie karne w sprawach
o przestępstwa lub przestępstwa skarbowe;
• okres próby wynosi od roku do 3 lat; biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia (czyli kiedy?)
• sąd może w okresie próby oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.
• decyzja o oddaniu sprawcy pod dozór podejmowana jest z reguły w ramach orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania. Do instytucji dozoru ma jednak zastosowanie art. 74 § 2 in fine w zw. z art. 67 § 4, tzn. sąd dopiero w okresie próby, uwzględniając potrzeby wychowawcze, może oddać sprawcę pod dozór albo od dozoru zwolnić.
• obligatoryjnie: obowiązek naprawienia szkody
w całości albo w części, a w miarę możliwości również
obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę,
albo zamiast tych obowiązków - nawiązka;
Fakultatywnie: obowiązki wymienione w art. 72 § 1 pkt 1-3, 5-6b, 7a lub 7b, 1) informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,
2) przeproszenie pokrzywdzonego,
3) wykonywanie ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,
5) powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, 6) poddanie się terapii uzależnień,
6a) poddanie się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji, 6b) uczestnictwo w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych,
7a) powstrzymanie się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób,
7b) opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym,
a ponadto świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 lub zakaz prowadzenia pojazdów, wymieniony w art. 39 pkt 3, do lat 2.
Podjęcie warunkowo umorzonego postępowania karnego - przesłanki
-przesłanki muszą zaistnieć w okresie próby, natomiast samo podjęcie postępowania może nastąpić nie później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby
-art. 68 k.k. art. 549-551 k.p.k.
-o podjęciu postępowania warunkowo umorzonego sąd orzeka na wniosek oskarżyciela, pokrzywdzonego lub sądowego kuratora zawodowego albo z urzędu.
Uwaga! Podjęcie postępowania to nie to samo, co wznowienie postępowania (art. 540-548 k.p.k.)!
Obligatoryjne przesłanki podjęcia warunkowo umorzonego
postępowania karnego
• Obligatoryjnie:
1) sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany,
2) jeżeli po udzieleniu sprawcy pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego, sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności, gdy popełni inne przestępstwo niż określone w § 1 (np. nieumyślne lub umyślne bez prawomocnego skazania), jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody (... chyba że przemawiają przeciwko temu szczególne względy)
Fakultatywne przesłanki podjęcia warunkowo umorzonego
postępowania karnego
• Fakultatywnie:
1) jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności, gdy popełni inne przestępstwo niż określone w § 1 (np. nieumyślne lub umyślne bez prawomocnego skazania), jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody,
2) jeżeli sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.
Warunkowe umorzenie postępowania karnego – orzecznictwo
• „Orzekając w formule zmiany wyroku o warunkowym umorzeniu postępowania karnego, sąd odwoławczy ma obowiązek określenia czasu próby, stosownie do treści art. 67 § 1 k.k. Określenie czasu trwania warunkowego umorzenia postępowania karnego może nastąpić tylko w wyroku, w którym ten środek probacyjny orzeczono, a jego dookreślenie nie jest możliwe na etapie postępowania wykonawczego” (wyrok SN z dnia 24 marca 2017 r., V KK 19/17).
• „Przepis art. 67 § 3 in fine kodeksu karnego jest w zakresie orzekania tego środka karnego przepisem szczególnym w stosunku do art. 42 § 2 k.k. i wyłącza stosowanie tego ostatniego w zakresie przez siebie objętym, a więc przy warunkowym umorzeniu postępowania” (wyrok SO w Zamościu z dnia 9 lipca 2013 r., II Ka 507/13).
• „<<Porządku prawnego>> używanego na gruncie prawa karnego jako przesłanki nawiązującej do postawy sprawcy (zob. art. 68 § 2, art. 75 § 2, art. 77 k.k.), nie należy sprowadzać wyłącznie do porządku w znaczeniu karnoprawnym. Popełnienie przestępstwa jest tylko jedną z form naruszenia tego porządku. Może to być również popełnienie wykroczenia, jak i zachowanie niebędące czynem zabronionym pod groźbą kary, np.
naruszenie obowiązków pracownika, a także - jak w badanej sprawie - powinność troski o fizyczny i duchowy rozwój dzieci, zatem zapewnienie dzieciom stabilnej sytuacji rodzinnej. Wystąpienie przeciwko tej normie może polegać, m.in. na niewłaściwym, zagrażającemu dobru dzieci postępowaniu polegającemu na destabilizowaniu ich położenia” (postanowienie SA w Krakowie z dnia 25 czerwca 2013 r., II AKzw 631/13).
Warunkowe zawieszenie
wykonania kary
Warunkowe zawieszenie wykonania kary - przesłanki
• wymierzona kara pozbawienia wolności nie przekracza 1 roku
• sprawca w czasie popełnienia przestępstwa nie był skazany na karę pozbawienia wolności
• jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawców celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa (pozytywna prognoza kryminologiczna)
Wyjątek! Art. 60 § 5 k.k.: W wypadkach określonych w § 3 i 4 sąd, wymierzając karę pozbawienia wolności do lat 5, może warunkowo zawiesić jej wykonanie na okres próby wynoszący do 10 lat, jeżeli uzna, że pomimo niewykonania kary sprawca nie popełni ponownie przestępstwa; przepisu art. 69 § 1 nie stosuje się, a przepisy art. 71-76 stosuje się odpowiednio.
-co z art. 37b k.k.?
- zawieszając wykonanie kary, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim postawę sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa.
-wobec sprawcy występku o charakterze chuligańskim oraz sprawcy
przestępstwa określonego w art. 178a § 4 (tzw. „nietrzeźwa” recydywa
komunikacyjna) sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary jedynie
w szczególnie uzasadnionych wypadkach.
• okres próby (biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia):
-co do zasady wynosi od 1 roku do 3 lat lat;
-wobec sprawcy młodocianego oraz sprawcy, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, okres próby wynosi od 2 do 5 lat.
• grzywna przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary pozbawienia wolności: sąd może orzec grzywnę, jeżeli jej wymierzenie obok kary pozbawienia wolności na innej podstawie nie jest możliwe (zob. art. 33 § 2 k.k.); w razie zarządzenia wykonania kary grzywna ta nie podlega wykonaniu;
kara pozbawienia wolności ulega skróceniu o okres odpowiadający połowie liczby uiszczonych stawek dziennych grzywny z zaokrągleniem w górę do pełnego dnia.
Warunkowe zawieszenie wykonania kary – obowiązki okresu próby
Obowiązki okresu próby (orzeka się przynajmniej jeden) – obligatoryjnie, a jeżeli sąd orzeka środek karny – fakultatywnie – zobowiązanie do:
1) informowania sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby, 2) przeproszenia pokrzywdzonego,
3) wykonywania ciążącego na nim obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby, 4) wykonywania pracy zarobkowej, do nauki lub przygotowania się do zawodu,
5) powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających, 6) poddania się terapii uzależnień,
6a) poddania się terapii, w szczególności psychoterapii lub psychoedukacji, 6b) uczestnictwa w oddziaływaniach korekcyjno-edukacyjnych,
7) powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach,
7a) powstrzymania się od kontaktowania się z pokrzywdzonym lub innymi osobami w określony sposób lub zbliżania się do pokrzywdzonego lub innych osób [sąd wskazuje minimalną odległość od osób chronionych, którą skazany obowiązany jest zachować],
7b) opuszczenia lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym [nakładając na sprawcę przestępstwa popełnionego z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej obowiązek sąd określa sposób kontaktu skazanego z pokrzywdzonym],
8) innego stosownego postępowania w okresie próby, które może zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa
• Sąd może orzec świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 albo zobowiązać skazanego do naprawienia wyrządzonej przestępstwem szkody w całości albo w części, chyba że orzekł środek kompensacyjny.
Dozór w okresie próby przy warunkowym zawieszeniu wykonania kary
• Fakultatywnie: sąd może w okresie próby oddać skazanego pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.
• Obligatoryjnie: dozór jest obowiązkowy wobec młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego, sprawcy określonego w art. 64 § 2, a także wobec sprawcy przestępstwa popełnionego w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych oraz sprawcy, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej.
Zarządzenie wykonania kary warunkowo zawieszonej
• Przesłanki muszą zaistnieć co do zasady w okresie próby, a zarządzenie wykonania kary nie może nastąpić później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby
• Zgodnie z projektem z dnia 25 stycznia 2019 roku: w art. 75 § 4 otrzymuje brzmienie: „§ 4.
Zarządzenie wykonania kary nie może nastąpić później niż w ciągu roku od zakończenia okresu próby.”.
• Obligatoryjnie:
1) Jeżeli skazany w okresie próby popełnił podobne przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.
2) jeżeli skazany za przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, ponownie używając przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą.
3) Jeżeli po udzieleniu skazanemu pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego, skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż określone w § 1, albo jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych, środków kompensacyjnych lub przepadku.
Zarządzenie wykonania kary warunkowo zawieszonej
• Fakultatywnie*:
1)jeżeli skazany w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż określone w § 1, albo jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych, środków kompensacyjnych lub przepadku.
2) jeżeli skazany po wydaniu wyroku, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo.
*sąd może, uwzględniając dotychczasowy przebieg próby, a w szczególności wykonanie nałożonych obowiązków, skrócić orzeczoną karę, nie więcej jednak niż o połowę.
Art. 75a. [Zamiana kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na karę ograniczenia wolności albo na grzywnę]§ 1. Wobec skazanego na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, który w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne przestępstwo niż określone w art. 75 § 1, albo jeżeli uchyla się od uiszczenia grzywny, od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych, środków kompensacyjnych lub przepadku, sąd może, jeżeli cele kary zostaną w ten sposób spełnione, mając na względzie wagę i rodzaj czynu zabronionego przypisanego skazanemu, zamiast zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności zamienić ją na karę ograniczenia wolności w formie obowiązku wykonywania nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne, przyjmując, że jeden dzień kary pozbawienia wolności równa się dwóm dniom kary ograniczenia wolności, albo na grzywnę, przyjmując, że jeden dzień kary pozbawienia wolności równa się dwóm stawkom dziennym grzywny. Kara ograniczenia wolności nie może trwać dłużej niż 2 lata, a grzywna nie może przekroczyć 810 stawek dziennych.
§ 2. Przepisu § 1 nie stosuje się:1) w wypadkach, o których mowa w art. 75 § 1, 1a i 2a;
2) do skazanego, który nie wykonał obowiązku określonego w art. 72 § 1 pkt 7b lub w § 2.
§ 3. Sąd, zamieniając karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na karę ograniczenia wolności albo na grzywnę, w miarę możliwości wysłuchuje skazanego.
§ 4. Zamiana kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na karę ograniczenia wolności albo na grzywnę nie zwalnia skazanego od wykonania orzeczonych wobec niego środków karnych, przepadku, środków kompensacyjnych lub środków zabezpieczających, chociażby następnie orzeczono karę łączną.
§ 5. Jeżeli skazany uchyla się od wykonywania kary ograniczenia wolności, od uiszczenia grzywny, wykonania nałożonych na niego obowiązków lub orzeczonych środków karnych, przepadku lub środków kompensacyjnych, sąd uchyla zamianę i zarządza wykonanie kary pozbawienia wolności.
§ 6. W wypadku uchylenia zamiany i zarządzenia wykonania kary pozbawienia wolności na poczet zarządzonej kary pozbawienia wolności zalicza się dotychczas wykonaną karę grzywny albo karę ograniczenia wolności, przyjmując, że jeden dzień kary pozbawienia wolności równa się dwóm stawkom dziennym grzywny albo dwóm dniom kary ograniczenia wolności.
§ 7. Przepisu § 1 nie stosuje się, jeżeli kara pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania została orzeczona na podstawie art. 60 § 5.
• Uwaga! Zgodnie z projektem z dnia 25 stycznia 2019 roku przepis ten ma zostać usunięty.
Warunkowe zawieszenie wykonania kary – zatarcie skazania
• skazanie ulega zatarciu z mocy prawa z upływem 6 miesięcy od zakończenia okresu próby.
• w wypadku, o którym mowa w art. 75a (zamiana kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na karę ograniczenia wolności albo na grzywnę), zatarcie skazania następuje z upływem okresów przewidzianych w art. 107 § 4 i 4a.
• przepis art. 108 k.k. stosuje się (Jeżeli sprawcę skazano za dwa lub więcej nie pozostających w zbiegu przestępstw, jak również jeżeli skazany po rozpoczęciu, lecz przed upływem, okresu wymaganego do zatarcia skazania ponownie popełnił przestępstwo, dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań).
• jeżeli wobec skazanego orzeczono grzywnę, środek karny, przepadek lub środek kompensacyjny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed ich wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem ich wykonania. Zatarcie skazania nie może nastąpić również przed wykonaniem środka zabezpieczającego.
Warunkowe zawieszenie wykonania kary – z orzecznictwa
• „Warunkowe zawieszenie wykonania kary jest rozstrzygnięciem w sferze wymiaru kary.
Niewspółmierność kary nie może być kwestionowana w kasacji, jeśli orzeczenie w tym względzie nie narusza przepisu prawa nakazującego zastosowanie zawartej w nim normy.
Art. 69 § 1 k.k. nie zawiera, co oczywiste, normy o takim charakterze. Daje sądowi tylko możliwość zastosowania warunkowego zawieszenia wykonania kary w zależności od oceny czy zachodzą ku temu przesłanki wymienione w tym przepisie. Stąd też zarzut naruszenia art. 69 § 1 k.k., jako niekasacyjny, nie podlega rozpoznaniu” (wyrok SN z dnia 9 czerwca 2017 r., V KK69/17)
• „Ustanowiony w art. 69 § 1 k.k. warunek braku skazania na „karę pozbawienia wolności"
odczytywać należy jako obejmujący zarówno skazanie na karę bezwarunkowego pozbawienia wolności, jak i na karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania” (wyrok SN z dnia 28 kwietnia 2017 r., V KK 42/17)
Warunkowe przedterminowe
zwolnienie z odbycia reszty kary
Warunkowe przedterminowe zwolnienie – przesłanki
• tylko wówczas, gdy postawa, właściwości i warunki osobiste skazanego, okoliczności popełnienia przestępstwa oraz zachowanie po jego popełnieniu i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, że skazany po zwolnieniu będzie stosował się do orzeczonego środka karnego lub zabezpieczającego i przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa.
Uchwała SN 7 sędziów z dnia 26 kwietnia 2017 r., I KZP 2/17
„Podstawę orzekania o warunkowym przedterminowym zwolnieniu z odbycia reszty kary pozbawienia wolności stanowią kryteria określone w art. 77 § 1 k.k., nie są natomiast przesłankami rozstrzygania w tym przedmiocie dyrektywy wymiaru kary określone w art.
53 k.k., art. 54 § 1 k.k. oraz w art. 55 k.k. (art. 56 k.k.)”.
• skazanego można warunkowo zwolnić po odbyciu co najmniej połowy kary.
• skazanego określonego w art. 64 § 1 można warunkowo zwolnić po odbyciu dwóch trzecich kary, natomiast określonego w art. 64 § 2 po odbyciu trzech czwartych kary.
art. 65 § 1. Przepisy dotyczące wymiaru kary, środków karnych oraz środków związanych z poddaniem sprawcy próbie, przewidziane wobec sprawcy określonego w art. 64 § 2, stosuje się także do sprawcy, który z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu lub popełnia przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa oraz wobec sprawcy przestępstwa o charakterze terrorystycznym.
§ 2. Do sprawcy przestępstwa z art. 258 mają odpowiednie zastosowanie przepisy dotyczące sprawcy określonego w art. 64 § 2, z wyjątkiem przewidzianego w tym przepisie zaostrzenia kary.
• skazanego na karę 25 lat pozbawienia wolności można warunkowo zwolnić po odbyciu 15 lat kary, natomiast skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności po odbyciu 25 lat kary.
Projekt z dnia 25 stycznia 2019 roku:
• w art. 77:
a) § 2 otrzymuje brzmienie:
„§ 2. W szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd, wymierzając karę wymienioną w art. 32 pkt 3 lub 5, może wyznaczyć surowsze ograniczenia do skorzystania przez skazanego z warunkowego zwolnienia niż przewidziane w art.
78.”,
b) dodaje się § 3 i 4 w brzmieniu:
„§ 3. Wymierzając karę dożywotniego pozbawienia wolności sprawcy za czyn popełniony przez niego po prawomocnym skazaniu za inne przestępstwo na karę dożywotniego pozbawienia wolności albo karę pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 20 lat, sąd orzeka zakaz warunkowego zwolnienia.
§ 4. Wymierzając karę dożywotniego pozbawienia wolności sąd może orzec zakaz warunkowego zwolnienia sprawcy, jeżeli charakter i okoliczności czynu oraz właściwości osobiste sprawcy wskazują, iż jego pozostawanie na wolności spowoduje trwałe niebezpieczeństwo dla życia, zdrowia, wolności lub wolności seksualnej innych osób.”;
18) w art. 78 § 3 otrzymuje brzmienie:
„§ 3. Skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności można warunkowo zwolnić po odbyciu 35 lat kary.”;
19) w art. 79 § 2 i 3 otrzymują brzmienie:
„§ 2. Skazanego można, niezależnie od warunków określonych w art. 78 § 1 lub 2, zwolnić warunkowo po odbyciu 25 lat pozbawienia wolności.
§ 3. Przepis art. 78 § 3 stosuje się odpowiednio, jeżeli chociażby jedna z kar, które skazany ma odbyć kolejno, jest karą dożywotniego pozbawienia wolności.”;
Art. 159 § 1. Warunkowo zwolnionego sąd penitencjarny może w okresie próby oddać pod dozór kuratora sądowego, osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, organizacji lub instytucji, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym, oraz nałożyć na niego obowiązki określone w art. 72 § 1 Kodeksu karnego, a jeżeli szkoda wyrządzona przestępstwem, za które skazany odbywa karę, nie została naprawiona, orzec obowiązek określony w art. 72 § 2 Kodeksu karnego. Wobec skazanego za przestępstwo określone w art. 197-203 Kodeksu karnego, popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych, młodocianego sprawcy przestępstwa umyślnego, sprawcy określonego w art. 64 Kodeksu karnego, a także wobec skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności oddanie pod dozór jest obowiązkowe.
§ 2. Warunkowo zwolniony, który został zobowiązany do wykonywania obowiązków związanych z okresem próby i nie został oddany pod dozór, jest obowiązany do:1) bezzwłocznego, a najpóźniej w ciągu 7 dni od zwolnienia z zakładu karnego, zgłoszenia się do sądowego kuratora zawodowego sądu rejonowego, w którego okręgu będzie miał miejsce stałego pobytu,
2) zgłaszania się do sądowego kuratora zawodowego w określonych przez niego terminach i udzielania wyjaśnień co do przebiegu okresu próby,
3) niezmieniania bez zgody sądu miejsca stałego pobytu, 4) wykonywania nałożonych na niego obowiązków
- o czym sąd poucza warunkowo zwolnionego.
§ 3. W razie oddania pod dozór sąd poucza skazanego o obowiązku wynikającym z art. 169 § 2.
Warunkowe przedterminowe zwolnienie – okres próby, ponowne warunkowe zwolnienie, uznanie kary za odbytą
• Okres próby:
- w razie warunkowego zwolnienia czas pozostały do odbycia kary stanowi okres próby, który jednak nie może być krótszy niż 2 lata ani dłuższy niż 5 lat.
- jeżeli skazanym jest osoba określona w art. 64 § 2, okres próby nie może być krótszy niż 3 lata.
- w razie warunkowego zwolnienia z kary 25 lat pozbawienia wolności
lub dożywotniego pozbawienia wolności okres próby wynosi 10 lat.
Warunkowe przedterminowe zwolnienie – okres próby, ponowne warunkowe zwolnienie, uznanie
kary za odbytą
• Ponowne warunkowe zwolnienie:
- w razie odwołania warunkowego zwolnienia ponowne warunkowe zwolnienie nie może nastąpić przed odbyciem, po ponownym osadzeniu, przynajmniej roku kary pozbawienia wolności, a w wypadku kary 25 lat pozbawienia wolności lub kary dożywotniego pozbawienia wolności przed odbyciem przynajmniej 5 lat kary.
• Uznanie kary za odbytą:
- jeżeli w okresie próby i w ciągu 6 miesięcy od jej zakończenia nie odwołano warunkowego zwolnienia, karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia.
- w wypadku objęcia wyrokiem łącznym kary, z której odbywania skazany został warunkowo zwolniony, na poczet orzeczonej kary łącznej zalicza się jedynie okres faktycznego odbywania kary.
Odwołanie warunkowego przedterminowego zwolnienia – art. 160 k.k.w.
Art. 160 § 1. Sąd penitencjarny odwołuje warunkowe zwolnienie, jeżeli zwolniony w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.
§ 2. Sąd penitencjarny odwołuje warunkowe zwolnienie, jeżeli zwolniony, skazany za przestępstwo popełnione z użyciem przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą, w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, ponownie używając przemocy lub groźby bezprawnej wobec osoby najbliższej lub innej osoby małoletniej zamieszkujących wspólnie ze sprawcą.
§ 3. Sąd penitencjarny może odwołać warunkowe zwolnienie, jeżeli zwolniony w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności popełnił inne przestępstwo lub została orzeczona kara inna niż określona w § 1 albo gdy uchyla się od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub orzeczonych środków karnych, przepadku lub środków kompensacyjnych.
§ 4. Sąd odwołuje warunkowe zwolnienie skazanego, jeżeli okoliczności, o których mowa w § 3, zaistnieją po udzieleniu skazanemu pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego, chyba że przemawiają przeciwko temu szczególne względy.
§ 5. Gdy skazany został oddany pod dozór osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, organizacji lub instytucji, o której mowa w art. 159 § 1, wniosek o odwołanie warunkowego zwolnienia może złożyć również ta osoba lub przedstawiciel tego stowarzyszenia, organizacji lub instytucji.
• W przypadku odwołania warunkowego zwolnienia nie zalicza się na poczet kary okresu spędzonego na wolności.
Warunkowe przedterminowe zwolnienie z odbycia reszty kary – z orzecznictwa
„Podstawę orzekania o warunkowym przedterminowym zwolnieniu z odbycia reszty kary pozbawienia wolności stanowią kryteria określone w art. 77 § 1 k.k., nie są natomiast przesłankami rozstrzygania w tym przedmiocie dyrektywy wymiaru kary określone w art. 53 k.k., art. 54
§ 1 k.k. oraz w art. 55 k.k. (art. 56 k.k.)” (uchwała SN
z dnia 26 kwietnia 2017 r., I KZP 2/17)
„W zasadzie każda kara powinna być wykonywana w całości, bo wymierzono ją jako niezbędną dla odpowiedniego wpływu na postawę skazanego. Jeśli jednak działania penitencjarne zakończyły się sukcesem przed upływem okresu kary, a jej część pozostała jeszcze do odbycia miałaby służyć jedynie utrwalaniu już ukształtowanych, właściwych postaw skazanego, to brak jest powodów aby takiego skazanego w dalszym ciągu izolować od społeczeństwa. Zbyt długie pozostawanie osoby praktycznie zresocjalizowanej w więzieniu, wśród innych osadzonych, może prowadzić do zaprzepaszczenia rezultatów tego procesu.
Odmówienie przedterminowego zwolnienia skazanemu, który na to zasługuje, szkodzi działalności penitencjarnej. Może wskazywać, że nawet zasadnicze zmiany postaw skazanych, wzorowe postępowanie w zakładzie karnym, angażowanie się w inicjatywy penitencjarne i podobne zachowania nie znajdują uznania sądów, więc są bezcelowe, niepotrzebne”. (postanowienie SA w Krakowie z dnia 14 marca 2017 r., II Akzw 225/17)
