Zbieg przepisów i zbieg przestępstw

Zbieg przepisów i zbieg przestępstw

dr Dagmara Gruszecka

Pojęcie jedności i wielości czynów

Art. 11 § 1. Ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo.

„W art. 11 § 1 KK ustawodawca usankcjonował jako obowiązującą w

obszarze unormowań tego Kodeksu tzw. teorię jedności

przestępstwa, w myśl której ten sam czyn stanowić może tylko jedno

przestępstwo. Zawarta w tym przepisie norma wyklucza – na gruncie

KK – stosowanie tzw. teorii wielości przestępstw, według której o

liczbie przestępstw decyduje liczba naruszonych przez sprawcę norm

sankcjonowanych (…) nie jest dopuszczalna konstrukcja

jednoczynowego zbiegu przestępstw, zbiegu nazywanego niekiedy

idealnym zbiegiem przestępstw. Tym samym w sposób zdecydowany

opowiedziano się za usankcjonowaniem w tym zakresie jako

obowiązującej konstrukcji jednoczynowego zbiegu przepisów, a

właściwiej rzecz ujmując, jednoczynowego zbiegu przekroczonych

norm sankcjonowanych w prawie karnym. ” (uzasadnienie KK)

Pojęcie jedności i wielości czynów

 teoria jedności przestępstwa i jej uzasadnienie

- o liczbie czynów zabronionych może decydować wyłącznie liczba rzeczywistych zachowań sprawcy, a nie liczba naruszonych

przezeń norm sankcjonowanych, co jest konsekwencją przyjęcia zasady, że pierwszym elementem dogmatycznie ujmowanej

struktury przestępstwa jest właśnie czyn

Wyjątki od zasady jedności przestępstwa:

 Art.10 KKW - jednoczynowy zbiegu przepisu typizującego wykroczenie i przepisu typizującego przestępstwo

 Art. 8 KKS jednoczynowy zbiegu przepisu typizującego

wykroczenie skarbowe lub przestępstwo skarbowe z przepisem

typizującym przestępstwo.

Pojęcie jedności i wielości czynów

 problem jedności i wielości czynów

 różnica pomiędzy czynem a zachowaniem

 kryteria pozwalające na ustalenie jedności czynu

Zachowanie będące zewnętrznym przejawem jednego impulsu woli stanowi tylko jeden czyn, niezależnie od liczby skutków tego

zachowania oraz liczby naruszonych przez nie norm. Innymi słowy, bez względu na to ile typów przestępstw będzie zawierać się w czynie,

stanowić on może tylko jedno przestępstwo…(wyr. SN z 6.6.2003 r., III KKN 349/01, Prok. i Pr. 2003, Nr 12, poz. 2)

Nie liczba spowodowanych przez sprawcę skutków czy też

naruszonych norm prawnych decyduje o jedności lub wielości

przestępstw, ale liczba podjętych przez niego działań i powstałych

zamiarów. (wyr. SA w Białymstoku z 10.2.2000 r., II AKA 212/99, OSA

2000, Nr 11, poz. 81)

Pojęcie jedności i wielości czynów

„(…) - polski system prawa karnego - poczynając od KK32 - hołduje zasadzie, że przestępstwo to zjawisko zewnętrzne i rzeczywiste, a nie tylko o charakterze normatywnym,

• - przedmiotem wartościowania prowadzącego do ustalenia przestępstwa jest realne zachowanie człowieka, mające określoną ciągłość i porządek. Zarazem możliwość wielorakiego wartościowania danego czynu - będącego określonym fragmentem całości zachowania człowieka - nie skutkuje wielością przestępstw,

• - o takiej wielości lub jej braku decyduje ocena tego samego zespołu uzewnętrznionej aktywności człowieka,

• - wielość skutków takiej aktywności nie daje sama przez się podstawy do przyjęcia wielości czynów zabronionych, podobnie jak i wielość osób pokrzywdzonych,

• - ten sam czyn może wypełniać znamiona kilku norm ustawy karnej, o ile nie zachodzi między nimi relacja wzajemnego wykluczania się, kwalifikacja prawna czynu powinna odzwierciedlać jego całą zawartość kryminalną z punktu

widzenia zrealizowanych nim znamion przestępstwa.” (wyr. SA w Łodzi z 22.11.2005 r., II AKA 210/05, Prok. i Pr. 2006, Nr 7–8, poz. 17)

Czyn ciągły

 jeden czyn a wielość zachowań – jednoczynowa koncepcja przestępstwa ciągłego

Art. 12 k.k. - Dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, uważa się za jeden czyn zabroniony; jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, warunkiem uznania wielości zachowań za jeden czyn zabroniony jest tożsamość pokrzywdzonego.

Przesłanki czynu ciągłego

 wiele zachowań

 krótkie odstępy czasu

 z góry powzięty zamiar

 tożsamość pokrzywdzonego, gdy zamachy skierowane są na

dobra osobiste

Czyn ciągły

 jeden czyn a wielość zachowań – jednoczynowa koncepcja przestępstwa ciągłego

Art. 12 k.k. - Dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, uważa się za jeden czyn zabroniony; jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, warunkiem uznania wielości zachowań za jeden czyn zabroniony jest tożsamość pokrzywdzonego.

Przesłanki czynu ciągłego

 wiele zachowań

 krótkie odstępy czasu

 z góry powzięty zamiar

 tożsamość pokrzywdzonego, gdy zamachy skierowane są na

dobra osobiste

Czyn ciągły

art. 12 § 2. Odpowiada jak za jeden czyn zabroniony wyczerpujący znamiona przestępstwa ten, kto w krótkich odstępach czasu, przy wykorzystaniu tej samej albo takiej samej sposobności lub w podobny sposób popełnia dwa lub więcej umyślnych wykroczeń przeciwko mieniu, jeżeli łączna wartość mienia uzasadnia odpowiedzialność za przestępstwo.

Przesłanki:

1) umyślne popełnienie dwóch lub więcej wykroczeń przeciwko mieniu,

2) Popełnienie wskazanych w punkcie 1 wykroczeń: (alternatywa nierozłączna):

a) w krótkich odstępach czasu,

b) przy wykorzystaniu tej samej sposobności albo takiej samej sposobności, c) lub w podobny sposób,

3) popełnienia wskazanych wykroczeń łącznie przeciwko mieniu, którego rozmiar uzasadnia odpowiedzialność za przestępstwo.

Czyn ciągły

Wielość zachowań

 Poszczególne zachowania mogą być wykroczeniami, o ile znamiona przestępstwa wyczerpią łącznie, mogą też

wykazywać znikomą społeczną szkodliwość lub w ogóle nie być czynami zabronionymi pod groźbą kary (brane pod uwagę

osobno)

 W konstrukcji czynu ciągłego mieści się również sytuacja, gdy poszczególne zachowania wyczerpują znamiona

podstawowego typu przestępstwa, a całość czynu – typu kwalifikowanego.

 Zachowania objęte czynem ciągłym mogą się różnić co do

kwalifikacji prawnej i nie muszą wykazywać podobieństwa pod

względem sposobu popełnienia

Czyn ciągły

Krótkie odstępy czasu

 jest to przesłanka szczególnie nieostra i różnorodnie interpretowana

 „Okres przekraczający 2 lata, dzielący pierwsze przypisane skazanemu zachowania od drugich, nie może być uznany za "krótki odstęp czasu" w rozumieniu art. 12 KK. (…) W najdalej idącej interpretacji, przesłanki

"krótkie odstępy czasu", dokonanej w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 9.3.2006 r., sygn. V KK 271/05, OSNKW 2006, nr 5, poz. 50, dopuszczono możliwość "kilkumiesięcznych przedziałów czasowych pomiędzy kolejnymi zachowaniami". W uzasadnieniu tego orzeczenia stwierdzono jednak, że przedział czasu "wyraźnie przekraczający rok"

"bez wątpienia" zerwał więź czasową pomiędzy ogniwami czynu i nie może być kwalifikowany w ramach art. 12 KK. Orzekający w tej sprawie skład Sądu Najwyższego podziela to stanowisko, a zatem tym bardziej nie można uznać za prawidłowe przyjęcie konstrukcji z art. 12 KK do zachowań przedzielonych ponad dwuletnim okresem„ (post. SN z 4.3.2008 r., III KK 302/07, OSNwSK 2008, Nr 1, poz. 523).

Czyn ciągły

Z góry powzięty zamiar

 przesłanka ta oznacza, że sprawca chce popełnić dwa lub więcej zachowań albo przewiduje możliwość ich popełnienia i na to się godzi, a zarazem przystępując do realizacji pierwszego zachowania, obejmuje zamiarem wszystkie zachowania połączone znamieniem ciągłości

 nie spełnia kryteriów czynu ciągłego przypadek, w którym poszczególne zachowania sprawcy nie zostały objęte jednym, z góry powziętym zamiarem, lecz zostały dokonane z identycznym zamiarem, takim samym w odniesieniu do każdego zachowania, lecz nieistniejącym z góry, a pojawiającym się sukcesywnie przy podejmowaniu każdego kolejnego zachowania czyli z zamiarem odnawaialnym

 Osobny problem stanowi natomiast treść zamiaru – tj, konieczny

poziom jego konkretyzacji, skoro obejmować ma cały kompleks

zachowań tworzących czyn ciągły.

Czyn ciągły

Tożsamość pokrzywdzonego

 Jeśli treścią czynu ciagłego jest zamach na dobro osobiste, to

wszystkie objęte nim zachowania sprawcy muszą być wymierzone w tę samą osobę.

 Pojęcie dobra osobistego należy rozumieć zgodnie z art. 23 KC

 W judykaturze przyjmuje się, że warunek tożsamości

pokrzywdzonego dotyczy również zamachu na dobro osobiste, które w ramach danego typu przestępstwa chronione jest ubocznie (wyr.

SA w Katowicach z 29.4.2009 r., II AKA 405/08, OSAK 2009, Nr 3, poz.

1).

• konsekwencje prawne konstrukcji czynu ciągłego

1. Czas popełnienia przestępstwa i kwestie intertemporalne 2. Nieletniość

3. Kwalifikacja prawna i wymiar kary

4. Przesłanka „powagi rzeczy osądzonej”

Czyn ciągły

„Prawomocne skazanie za czyn ciągły (art. 12 KK) stoi na przeszkodzie, ze względu na treść art. 17 § 1 pkt 7 KPK,

ponownemu postępowaniu o później ujawnione zachowania, będące elementami tego czynu, które nie były przedmiotem wcześniejszego osądzenia, niezależnie od tego jak ma się

społeczna szkodliwość nowo ujawnionych fragmentów czynu ciągłego do społecznej szkodliwości zachowań uprzednio w

ramach tego czynu osądzonych.” (uchw. SN z 21.11.2001 r., I KZP 29/01, OSNKW 2002, Nr 1–2, poz. 2)

„Prawomocne skazanie za przestępstwo ciągłe stwarza stan materialnej prawomocności w stosunku do okresu objętego

skazaniem, także w odniesieniu do jednostkowych zachowań, które nie zostały objęte opisem czynu przypisanego.” (wyr. SN z

22.1.2014 r., III KK 441/13, KZS 2014, Nr 6, poz. 34, Prok. i Pr. – wkł.

2014, Nr 4, poz. 1)

Czyn ciągły

Art. 12 § 2

• Wykroczenia z rozdziału XIV k.w., przykładowo:

1) kradzież cudzej rzeczy ruchomej o wartości nieprzekraczającej 500 zł (art. 119 § 1 KW), a także jej usiłowanie, podżeganie do niej oraz pomocnictwo w jej popełnieniu (art. 119 § 2 KW),

2) przywłaszczenie cudzej rzeczy ruchomej o wartości nieprzekraczającej 500 zł (art. 119 § 1 KW), a także jego usiłowanie, podżeganie do niego oraz pomocnictwo w jego popełnieniu (art. 119 § 2 KW),

3) wyrąb z lasu drzewa o wartości nieprzekraczającej 500 zł w celu jego przywłaszczenia (art.

120 § 1 KW), a także jego usiłowanie, podżeganie do niego oraz pomocnictwo w jego popełnieniu (art. 120 § 2 KW),

4) wyłudzenie przejazdu koleją lub innym środkiem lokomocji w warunkach trzykrotnego nieuregulowania należności i bez zamiaru jej spłaty (art. 121 § 1 KW),

5) wyłudzenie pożywienia lub napoju, przejazdu środkiem lokomocji należącym do

przedsiębiorstwa niedysponującego karami pieniężnymi określonymi w taryfie, wstępu na imprezę artystyczną, rozrywkową lub sportową, działania automatu lub innego podobnego płatnego świadczenia (art. 121 § 2 KW)…

 wykroczenia tego samego rodzaju (tego samego typu)

 Wartość graniczna mienia dla przestępstwa

Zbieg przepisów

 reguły wyłączania wielości ocen:

Zbieg przepisów

Zbieg przepisów

Zbieg rzeczywisty

Zbieg rzeczywisty

Zbieg niewłaściwy

Zbieg niewłaściwy

Zbieg właściwy (podlegający uwzględnieniu)

Zbieg właściwy (podlegający uwzględnieniu)

Zbieg pozorny Zbieg pozorny

Zbieg przepisów

1) Reguła subsydiarności (lex primaria derogat legi subsidiariae) znajduje zastosowanie w ramach takiej pary przepisów

określających typy czynów zabronionych, w której jeden z nich jest przepisem prymarnym (głównym), a drugi przepisem subsydiarnym (posiłkowym). Konsekwencją jej zastosowania jest to, że przepis subsydiarny może się znaleźć w kwalifikacji prawnej zachowania się sprawcy tylko wtedy, gdy sprawca ten zachowaniem tym nie wypełni zarazem znamion typu czynu zabronionego określonego w przepisie prymarnym. Subsydiarność ustawowa (231 § 4 KK) i milcząca

2) Reguła konsumpcji (lex cosumens derogat legi consumptae) Z

relacją przepis konsumujący–przepis konsumowany będziemy mieć do czynienia wówczas, gdy w konkretnej sytuacji znamiona jednego typu czynu zabronionego wkalkulowane są w znamiona innego typu czynu zabronionego - czynu zawierającego większy ładunek in

concreto pojmowanej społecznej szkodliwości (np. art. 164 § 1 i art.

160 § 1, art. 279 § 1 i art. 288 KK.

3) Reguła specjalności (lex specialis derogat legi generali)

Właściwy zbieg przepisów

polega na tym, że czyn wyczerpuje znamiona przestępstwa określone w

dwóch albo więcej przepisach i nie znajdują zastosowania reguły wyłączania wielości ocen.

Dla ukazania pełnej treści kryminalnej czynu konieczne jest powołanie w jego kwalifikacji prawnej kilku przepisów, "gdyż każdy z nich dotyczy jakiegoś

elementu popełnianego czynu, którego nie uwzględniają pozostałe przepisy"

(wyr. SA w Gdańsku z 11.5.2004 r., II AKa 158/04, OSAG 2004, Nr 1–2, poz. 119).

Np. sprawca rozboju, stosując przemoc wobec pokrzywdzonego, łamie mu rękę, w efekcie czego narusza nie tylko art. 280 § 1 KK, lecz także art. 157 § 1 KK.

KONSEKWENCJE

Zgodnie z art. 11 § 2 k.k. czyn objęty zbiegiem zostaje zakwalifikowany ze wszystkich zbiegających się przepisów, które stanowią podstawę skazania sprawcy – tej części wyroku, w której sąd uznaje go za winnego popełnienia określonego przestępstwa - kumulatywna kwalifikacja

Art. 11 § 3 stanowi zaś, że za przestępstwo, którego dotyczy rzeczywisty zbieg przepisów, wymierza się jedną karę, a za podstawę wymiaru kary przyjmuje się ten przepis uwzględniony w kumulatywnej kwalifikacji, który przewiduje

najsurowsze ustawowe zagrożenie.

Zbieg przestępstw

KONSTRUKCJA ZBIEGU PRZESTĘPSTW JEST ZAWSZE KONSTRUKCJĄ WIELOCZYNOWĄ!

Zbieg przestępstw

Zbieg przestępstw

Zbieg właściwy

Zbieg właściwy

Zbieg realny

Zbieg realny Ciąg przestępstw

Ciąg przestępstw

Zbieg pozorny (niewłaściwy) Zbieg pozorny

(niewłaściwy)

Właściwy zbieg przestępstw

1) Zbieg realny z art. 85 k.k.

Art. 85 § 1. Jeżeli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne

podlegające łączeniu, sąd orzeka karę łączną.

 może mieć charakter jednorodny lub wielorodny

 jego konsekwencją jest wymierzenie kary łącznej

Art. 85 § 2. Podstawą orzeczenia kary łącznej są wymierzone i

podlegające wykonaniu, z zastrzeżeniem art. 89, w całości lub

w części kary lub kary łączne za przestępstwa, o których mowa

w § 1.

Właściwy zbieg przestępstw

Podstawowe zasady łączenia kar:

łączeniu podlegają kary tego samego rodzaju, a kary

różnorodzajowe – tylko wyjątkowo, gdy przewidują to przepisy - art. 87 i 88 k.k.

dla łączenia kar bez znaczenia pozostaje to, czy zostały orzeczone na podstawie kodeksu karnego czy ustawy pozakodeksowej. Nie ma też przeszkód w łączeniu kar orzeczonych za przestępstwo i przestępstwo skarbowe nie podlegają natomiast łączeniu kary orzeczone za przestępstwo z karami orzeczonymi za wykroczenie.

nie ma też podstaw do łączenia kar zastępczych

połączeniu w nową karę łączną może też podlegać kara łączna orzeczona wobec tej samej osoby wcześniej. Kara ta nie

podlega rozwiązaniu i ma być połączona z innymi karami w takiej postaci, w jakiej została orzeczona (koncepcja tzw.

„śnieżnej kuli”)

Właściwy zbieg przestępstw

Podstawowe zasady łączenia kar:

Art. 85 § 3. Jeżeli po rozpoczęciu, a przed zakończeniem wykonywania kary lub kary łącznej sprawca popełnił

przestępstwo, za które orzeczono karę tego samego rodzaju lub inną podlegającą łączeniu, orzeczona kara nie podlega łączeniu z karą odbywaną w czasie popełnienia czynu.

Art. 85 § 3a. Jeżeli kara wykonywana lub orzeczona, o której mowa w § 3, stanie się następnie podstawą orzeczenia kary lub kar łącznych, zakaz łączenia kar odnosi się również do tej kary lub kar łącznych.

Szczególne dyrektywy wymiaru kary łącznej

Art. 85a k.k. Orzekając karę łączną, sąd bierze pod uwagę przede

wszystkim cele zapobiegawcze i wychowawcze, które kara ma

osiągnąć w stosunku do skazanego, a także potrzeby w zakresie

kształtowania świadomości prawnej społeczeństwa.

Właściwy zbieg przestępstw

Ciąg przestępstw

Art. 91 § 1. Jeżeli sprawca popełnia w krótkich odstępach czasu, z wykorzystaniem takiej samej sposobności, dwa lub więcej

przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby

nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw, sąd orzeka jedną karę określoną w przepisie stanowiącym podstawę jej wymiaru dla każdego z tych przestępstw, w wysokości do górnej granicy

ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Przesłanki:

1) Popełnienie co najmniej 2 przestępstw zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z nich 2) Krótkie odstępy czasu pomiędzy popełnianymi przestępstwami 3) Wykorzystanie takiej samej sposobności

4) Możliwość orzeczenia jednej kary określonej w przepisie

stanowiącym podstawę jej wymiaru dla każdego z tych przestępstw

Ciąg przestępstw

Wykorzystanie takiej samej sposobności.

 Zastąpiła warunek podobnego sposobu popełnienia czynów objętych ciągiem przestępstw

 Sposobność należałoby odnosić do okoliczności zewnętrznych ułatwiających sprawcy popełnienie przestępstw objętych

ciągiem, kształtowanych głównie przez czas, miejsce lub sytuację (np. kradzieże wykorzystujące obecność tłumu, rozboje w odludnym miejscu- J. Majewski)

 w omawianej przesłance upatruje się element obiektywny Kwalifikacja czynów tworzących ciąg przestępstw.

 Czyny te nie muszą odznaczać się identyczną kwalifikacją, pod warunkiem wszakże, że kara w przypadku każdego z nich

zostaje wymierzona na podstawie tego samego przepisu.

(zatem 1. przestępstwo może być kwalifikowany z przepisu X, 2. z przepisu X w zw. z Y, pod warunkiem, że podstawą

wymiaru kary będzie też w tym drugim przypadku przepis X)

Ciąg przestępstw

Kwalifikacja czynów tworzących ciąg przestępstw.

 ciąg przestępstw może obejmować czyny kwalifikowane kumulatywnie zarówno z tych samych przepisów, jak i z różnych przepisów, jeśli w świetle art. 11 § 3 k.k. ten sam przepis będzie podstawą wymiaru dla każdego z czynów objętych ciągiem.

 ciąg mogą też tworzyć przestępstwa popełnione w formie dokonania i usiłowania lub w różnych formach współdziałania

 ciąg przestępstw może objąć czyny jednorazowe i czyny ciągłe, jeśli wyczerpują one znamiona tego samego typu

przestępstwa, ponieważ art. 12 k.k. nie modyfikuje granic grożącej sprawcy kary

 Wymogu tożsamości podstawy wymiaru kary za wszystkie czyny objęte ciągiem nadal nie spełnia zbieg przestępstw wyczerpujących znamiona typu podstawowego i

kwalifikowanego lub uprzywilejowanego

Niewłaściwy (pozorny) zbieg przestępstw

 jest to również zbieg wieloczynowy

 jest on jednak pozorny, gdyż niektóre z współtworzących go czynów pomija się przy wymiarze kary

Zbieg pozorny Zbieg pozorny

Czyny współukarane następcze Czyny współukarane

następcze

Np. czynności związane sytuacyjnie z czynem

głównym Np. czynności związane

sytuacyjnie z czynem głównym

Np. wykorzystanie owoców przestępstwa Np. wykorzystanie owoców przestępstwa

Czyny współukarane uprzednie Czyny współukarane

uprzednie

Np. formy stadialne Np. formy stadialne

Np. narażenie na niebezpieczeństwo w

stosunku do późniejszego naruszenia

dobra Np. narażenie na niebezpieczeństwo w

stosunku do późniejszego naruszenia

dobra

... jakieś pytania?