Kwalifikacja prawna.
Zbieg przepisów ustawy.
Wielość zachowań, czynów i przestępstw.
mgr Katarzyna Piątkowska
Katedra Prawa Karnego Materialnego
Podstawowe pojęcia
• Kwalifikacja prawna
• Zbieg przepisów a zbieg przestępstw
• Zbieg pozorny
• Zbieg rzeczywisty
• Zbieg właściwy
• Zbieg niewłaściwy
• Reguły wyłączania wielości ocen
• Czyn ciągły
• Czyny przepołowione
KWALIFIKACJA PRAWNA
Kwalifikacja prawna
• Oznaczenie normy prawa karnego materialnego, naruszonej czynem sprawcy (J. Bafia, Zmiana kwalifikacji prawnej czynu w procesie karnym, Warszawa 1964, s. 6)
• Opiera się na rozpoznaniu wszystkich ustawowych znamion
przestępstwa wraz z określeniem, w jakiej formie stadialnej
i zjawiskowej je popełnione, a także, ewentualnie, czy znajdzie
zastosowanie jakaś okoliczność wyłączająca przestępność czynu
(I. Andrejew, Kwalifikacja prawna czynu przestępnego, Warszawa
1987, s. 27).
Art. 332. § 1 k.p.k.: Akt oskarżenia powinien zawierać:
1) imię i nazwisko oskarżonego, inne dane o jego osobie, dane o zastosowaniu środka zapobiegawczego oraz zabezpieczenia majątkowego;
2) dokładne określenie zarzucanego oskarżonemu czynu ze wskazaniem czasu, miejsca, sposobu i okoliczności jego popełnienia oraz skutków, a zwłaszcza wysokości powstałej szkody;
3) wskazanie, że czyn został popełniony w warunkach wymienionych w art. 64 lub art. 65 Kodeksu karnego albo art. 37 § 1 Kodeksu karnego skarbowego;
4) wskazanie przepisów ustawy karnej, pod które zarzucany czyn podpada;
5) wskazanie sądu właściwego do rozpoznania sprawy.
6) (uchylony).
Regulamin wewnętrznego urzędowania powszechnych jednostek organizacyjnych prokuratury z 2010 r. (akt utracił moc) w § 233 stanowił:
„W akcie oskarżenia, oprócz tytułu i daty pisma oraz danych wymienionych w art. 119 § 1 i art. 332 § 1 i 2 k.p.k., należy:
1) w nagłówku podać imię i nazwisko osoby objętej
oskarżeniem, ze wskazaniem kwalifikacji prawnej
zarzucanego jej czynu, z uwzględnieniem wymogów
określonych w art. 11 i 12 k.k.”
ZBIEG PRZEPISÓW
„(…) wszystkim rozważaniom na temat zbiegu, obojętnie czy
przyjmuje się następnie zbieg idealny, a więc wielość przestępstw,
czy zbieg przepisów ustawy, a więc jedno przestępstwo, wspólne
jest to, iż jako punkt wyjścia służy fakt, że jeden czyn podpada pod
kilka przepisów ustawy karnej”(W. Wolter, Kumulatywny zbieg
przepisów ustawy, Warszawa 1960, s. 32)
Problematyka tożsamości (jedności) czynu
• art. 11 § 1 k.k.
„ Ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo”
• J. Majewski, „Ten sam czyn” jako jedna z przesłanek kumulatywnej kwalifikacji, [w:] J.
Majewski (red.), Zbieg przepisów oraz zbieg przestępstw w polskim prawie karnym:
materiały II Bielańskiego Kolokwium Karnistycznego, Toruń 2006, s. 39-65
• O jedności czynu (przestępstwa) świadczy jedność miejsca, czasu i osób uczestniczących w
zajściu oraz jedność zamiaru sprawców przestępstwa, choćby rozwój zdarzeń w trakcie
zajścia, nie zawsze zależny od sprawców, dzielił zdarzenie na kilka zajść, z pozoru
odrębnych. Nie ma istotnego znaczenia ilość skutków czy pokrzywdzonych osób, ale ilość
działań podjętych z tym samym zamiarem (wyrok SA w Krakowie z dnia 11 kwietnia 2001
r., II Aka 63/01)
1. Zbieg pozorny
2. Zbieg rzeczywisty
a) Zbieg podlegający uwzględnieniu – zbieg właściwy b) Zbieg pomijalny – zbieg niewłaściwy
W literaturze przyjmowane są różnorodne podziały zbiegu przepisów
(P. Kardas, Ł. Pohl, A. Spotowski, W. Wolter, A. Zoll)
Zbieg pozorny – reguła lex specialis
• art. 278 § 1 k.k.
Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
• art. 279 § 1 k.k.
Kto kradnie z włamaniem, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
• art. 280 § 1 k.k.
Kto kradnie, używając przemocy wobec osoby lub grożąc natychmiastowym jej użyciem albo doprowadzając człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności, podlega
karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
Zbieg pomijalny – reguły konsumpcji i subsydiarności
zasada konsumpcji
• art. 279 § 1 k.k.:
Kto kradnie z włamaniem, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
• art. 288 § 1 k.k.:
Kto cudzą rzecz niszczy, uszkadza lub czyni niezdatną do użytku, podlega
karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Reguły wyłączania wielości ocen
• Charakter logiczny (analiza logiczna relacja między dwoma potencjalnie konkurującymi przepisami) i teleologiczny?
• Reguła specjalności – relacja wykluczania (W. Wolter) czy podrzędności/nadrzędności? Charakter logiczny czy teleologiczny?
• Reguły konsumpcji i subsydiarności – charakter?
• Czy w przypadku reguły konsumpcji można z góry wskazać pary przepisów, które są objęte działaniem reguły? Czy należy dokonać badania in concreto okoliczności danej sprawy?
• Problematyka normatywnego ujęcia reguł wyłączania wielości ocen
zasada subsydiarności ustawowej art. 231 k.k.
§ 1. Funkcjonariusz publiczny, który, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli sprawca dopuszcza się czynu określonego w § 1 w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub osobistej, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 4. Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli czyn wyczerpuje znamiona czynu zabronionego określonego w art. 228.
art. 228 § 1 k.k.
Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
zasada subsydiarności pozaustawowej (milczącej) art. 173 § 1 k.k.
Kto sprowadza katastrofę w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym zagrażającą życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
art. 174 § 1 k.k.
Kto sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo katastrofy w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Rzeczywisty zbieg przepisów – modele rozstrzygania
• Eliminacyjny zbieg przepisów – art. 9 § 1 k.w., art.
36 k.k. z 1932 r. – zbieg wewnętrzny
• Kumulatywny zbieg przepisów – art. 11 § 2-3 k.k., art. 7 § 1-2 k.k.s., art. 10 k.k. z 1969 r. – zbieg wewnętrzny
• Idealny zbieg czynów karalnych – art. 10 k.w., art. 8
k.k.s. – zbieg zewnętrzny
Eliminacyjny zbieg przepisów
• Oparty na zasadzie jedności czynu i nabudowanego na nim przestępstwa (Einheitstheorie)
• zbieg wewnętrzny
• J. Makarewicz – art. 36 k.k. z 1932 r. (krytyka idealnego zbiegu)
Jeżeli czyn zagrożony karą podpada pod kilka przepisów ustawy karnej, sąd stosuje przepis przewidujący najsurowszą karę, co nie stoi na przeszkodzie stosowaniu kar dodatkowych lub środków zabezpieczających, przewidzianych w innych przepisach.
• art. 9 § 1 k.w.:
Jeżeli czyn wyczerpuje znamiona wykroczeń określonych w dwóch lub więcej przepisach ustawy, stosuje się przepis przewidujący najsurowszą karę, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu środków karnych na podstawie innych naruszonych przepisów.
• wady i zalety
Kumulatywny zbieg przepisów
• Oparty na zasadzie jedności czynu i nabudowanego na nim przestępstwa (Einheitstheorie)
• zbieg wewnętrzny
• W. Wolter – art. 10 k.k. z 1969 r. (krytyka zbiegu eliminacyjnego)
§ 1. Jeden czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo.
§ 2. Jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach ustawy karnej, sąd skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.
§ 3. W wypadku określonym w § 2 sąd wymierza karę na podstawie przepisu
przewidującego karę najsurowszą, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu kar dodatkowych i
środków zabezpieczających na podstawie innych zbiegających się przepisów.
Kumulatywny zbieg przepisów
• Art. 11. k.k.
§ 1. Ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo.
§ 2. Jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach ustawy karnej, sąd skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.
§ 3. W wypadku określonym w § 2 sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą, co nie stoi na przeszkodzie orzeczeniu innych środków przewidzianych w ustawie na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.
• Art. 7 k.k.s.
§ 1. Jeżeli ten sam czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach kodeksu, przypisuje się tylko jedno przestępstwo skarbowe lub tylko jedno wykroczenie skarbowe na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.
§ 2. W wypadku określonym w § 1 sąd wymierza karę na podstawie przepisu przewidującego karę najsurowszą, a jeżeli zbiegające się przepisy przewidują zagrożenia takie same - na podstawie przepisu, którego znamiona najpełniej charakteryzują czyn sprawcy. Nie stoi to na przeszkodzie orzeczeniu także innych środków przewidzianych w kodeksie na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.
Idealny zbieg czynów karalnych
• Oparty na zasadzie jedności czynu i nabudowanej na nim wielości przestępstw (Mehrheitstheorie)
• Art. 8. k.k.s.
§ 1. Jeżeli ten sam czyn będący przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa lub wykroczenia określonego w przepisach karnych innej ustawy, stosuje się każdy z tych przepisów.
§ 2. Wykonaniu podlega tylko najsurowsza z kar, co nie stoi na przeszkodzie wykonaniu środków karnych lub innych środków orzeczonych na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów. Środki karne i środki zabezpieczające oraz dozór stosuje się, chociażby je orzeczono tylko na podstawie jednego ze zbiegających się przepisów; w razie orzeczenia za zbiegające się czyny zabronione zakazów tego samego rodzaju lub pozbawienia praw publicznych, sąd stosuje odpowiednio przepisy o karze łącznej.
§ 3. Jeżeli obok kary najsurowszej, która podlega wykonaniu, orzeczono także karę grzywny, również ta kara podlega łącznemu wykonaniu; w razie orzeczenia obok kary najsurowszej kilku kar grzywny, łącznemu wykonaniu podlega tylko najsurowsza kara grzywny.
• Art. 10. k.w.
§ 1. Jeżeli czyn będący wykroczeniem wyczerpuje zarazem znamiona przestępstwa, orzeka się za przestępstwo i za wykroczenie, z tym że jeżeli orzeczono za przestępstwo i za wykroczenie karę lub środek karny tego samego rodzaju, wykonuje się surowszą karę lub środek karny. W razie uprzedniego wykonania łagodniejszej kary lub środka karnego zalicza się je na poczet surowszych.
• wady i zalety
Kazus 1
• Jan W. miał 19 lat i pewnej piątkowej nocy udał się wspólnie z kolegami do pobliskiego klubu na zabawę. W trakcie imprezy Jan wypił dosyć dużo i po pewnym czasie zaczął awanturować się w klubie i zaczepiać innych gości. Ochrona postanowiła więc wyprosić Jana z imprezy, jednak ten nie chciał dobrowolnie opuścić lokalu. W związku z tym ochroniarz Witold K. siłą wyprowadził Jana na zewnątrz budynku. W trakcie tego działania doszło do szarpaniny pomiędzy mężczyznami. Na skutek uderzenia przez ochroniarza Jan W. doznał poważnych obrażeń wewnętrznych, wskutek czego zmarł na miejscu zdarzenia – tuż przy klubie. Witold K. widząc umierającego Jana W. zadzwonił po karetkę, jednak gdy lekarze przybyli na miejsce było już za późno – chłopak nie żył.
• Czy ochroniarzowi można przypisać odpowiedzialność za śmierć Jana W.?
• Jeśli tak, to jaka będzie ku temu właściwa podstawa prawna? Jeśli nie, proszę
wskazać dlaczego ochroniarzowi nie można przypisać takiej odpowiedzialności?
Kazus 2
Wojciech W. i Stefan Z. od kilku lat pracowali na stacji benzynowej. Niestety w związku z redukcją zatrudnienia zostali zwolnieni z pracy. Nie mając szerokich perspektyw dalszego zatrudnienia i możliwości zarobku, postanowili wykorzystać zdobytą podczas wykonywania dotychczasowej pracy wiedzę w celu zdobycia środków do życia.
Podczas wspólnego spotkania w barze „SMOK” ustalili, iż najlepszym sposobem na szybkie „odbicie się od dna” i zarobienie całkiem niezłych pieniędzy, będzie kradzież butli z gazem ze znajdujących się w pobliżu ich miejsca zamieszkania dwóch stacji paliw.
Doskonale znany był im system pracy personelu na tych stacjach, rodzaje zabezpieczeń oraz szacowana ilość butli znajdujących się w skrzynce na butle, gdyż były to stacje paliw tej samej sieci, w której właśnie zakończyli pracę.
Zaplanowane działanie było ponadto idealnym sposobem na odegranie się na znienawidzonym pracodawcy, który obu panów zwolnił, jak twierdzili zupełnie bez powodu.
Obmyśliwszy krótki plan, znając stosowane na stacji zabezpieczenia oraz sposoby ich neutralizacji nie mieli wątpliwości, że znaleźli genialny sposób na szybki zarobek. Nie wątpili również w szanse powodzenia zaplanowanych akcji.
W nocy z 5/6 maja ok. godziny 3:00 zakradli się w kominiarkach na tyły pomieszczeń przemysłowych stacji benzynowej w K. i Wojciech W., jako lepiej znający się na elektronice, odłączył zewnętrzny alarm. Następnie Stefan Z. przeciął kłódkę zabezpieczającą okratowaną skrzynię z butlami gazowymi, po czym wspólnie załadowali całość towaru do furgonetki i niepostrzeżenie odjechali.
Następnego dnia Wojciech W. przypomniał sobie o starym, dobrym koledze Romanie M., znanym z handlu nielegalnym towarem, skontaktował się z nim i sprzedał mu skradzione butle z gazem. Uzyskanymi pieniędzmi podzielił się ze Stefanem Z.
Po kilku dniach Wojciech W. i Stefan Z. zakradli się na drugą stację paliw w K., o której rozmawiali w barze „SMOK”. Plan działania był podobny, jak w przypadku działania na pierwszej ze stacji. Ponownie Wojciech W. odłączył alarm, Stefan Z. przeciął kłódkę zabezpieczającą skrzynię z butlami z gazem, a następnie załadowali skradziony towar do furgonetki i odjechali.
Oceń odpowiedzialność karną Stefana Z.
Kazus 3
Andrzej J. siedział przed sklepem monopolowym i z nienawiścią patrzył na ludzi wychodzących z niego dopiero co zakupionym alkoholem. Miał ochotę się napić ale nie miał ani grosza.
Postanowił dokonać napadu na mieszkającą w pobliżu staruszkę Helenę M., o której w okolicy krążyły, że wszystkie swoje oszczędności trzyma pod poduszką. Ponieważ ulubionym zajęciem Heleny M. było przesiadywanie w oknie swojego położonego na parterze w kamienicy mieszkania, Andrzej J. postanowił odczekać, aż staruszka chociaż na chwile odejdzie od okna i korzystając z faktu, że mieszkała ona na bocznej, rzadko uczęszczanej ulicy, dostać się przez nie do mieszkania, gdzie zamierzał sterroryzować ją nożem i zmusić do wyjawienia miejsca ukrycia pieniędzy.
Jak postanowił, tak zrobił. Po dostaniu się do mieszkania Heleny M. przez okno Andrzej J. szybko odnalazł staruszkę i przystawiając jej nóż do gardła zaczął krzyczeć, że chce pieniędzy albo ją potnie. Staruszka była tak przerażona, że nie mogła kilka minut wykrztusić słowa. Zdenerwowany nieskutecznością swojego planu postanowił spełnić swą groźbę i żeby zmusić starowinkę do mówienia postanowił odciąć jej opuszek palca wskazującego. Ból z jakim się to wiązało przywrócił Helenę M. do rzeczywistości i odzyskawszy mowę, zapłakana natychmiast wyjawiła napastnikowi miejsce przechowywania pieniędzy.
Łupem Andrzeja J. padło około 5 tysięcy złotych, które znalazł we wskazanym mu przez staruszkę miejscu.
Kazus 4
Bezrobotny Kazimierz J. nienawidził mieszkańców nowo wybudowanego bloku, który zasłaniał mu światło. Postanowił się zemścić na nich i codziennie wybijać szyby w samochodzie należącym do któregoś z mieszkańców oraz dokonać rozboju na każdym z mieszkańców bloku.
Kupił sobie nóż i kominiarkę i atakował niczego nie spodziewających się sąsiadów w różnych punktach miasta. Używając sprawdzonego hasła:
„pieniądze albo życie” i przystawiając jednocześnie nóż do szyi otrzymywał od przerażonych ludzi to co mieli przy sobie cennego. Śmiał się, że może zarobi na kupno nowego mieszkania z dobrym widokiem.
Zanim złapała go Policja udało mu się – w ciągu miesiąca - zniszczyć
wszystkie 15 samochodów należących do mieszkańców bloku oraz
dokonać napadu na 5 mieszkańców.
ZBIEG PRZEPISÓW A ZBIEG PRZESTĘPSTW,
KONCEPCJA PRZESTĘPSTWA CIĄGŁEGO
Zbieg przepisów a zbieg przestępstw
• zbieg przepisów – koncepcja jednoczynowa
• zbieg przestępstw – koncepcja wieloczynowa
• jeden czyn – jedno przestępstwo (art. 11 § 1 k.k.)
• kumulatywny zbieg przepisów stanowi rozwiązanie rzeczywistego zbiegu przepisów na gruncie prawa karnego powszechnego; autorem tego rozwiązania był W. Wolter – zob. art. 10 k.k. z 1969 r.; inne znane rozwiązania rzeczywistego (realnego) zbiegu przepisów to eliminacyjny zbieg przepisów (art. 9 k.w., art. 36 k.k. z 1932 r.) oraz idealny zbieg czynów karalnych
• jeden czyn – wiele przestępstw – idealny zbieg czynów karalnych (art. 8 k.k.s., art. 10 k.w.)
• gdy mamy do czynienia z jednym czynem i wielością konkurujących ze sobą do jego oceny przepisów, wówczas stosujemy powszechnie przyjmowane w prawoznawstwie dyrektywy zwane regułami wyłączania wielości ocen (reguła specjalności, reguła konsumpcji, reguła subsydiarności). Jeśli zastosowanie tych reguł nie doprowadzi do redukcji ocen (eliminacji przepisu z uwagi na to, że inny całkowicie oddaje istotę kryminalnego bezprawia), wówczas stosujemy tzw. kumulatywny zbieg przepisów.
• wiele zachowań może stanowić jeden czyn – czyn ciągły (art. 12 k.k.)
• właściwy zbieg przestępstw (zbieg wieloczynowy) vs niewłaściwy zbieg przestępstw - realny zbieg przestępstw – prowadzi do wymierzenia kary łącznej (art. 85 k.k.)
- ciąg przestępstw (art. 91 k.k.)
Koncepcja przestępstwa ciągłego
• art. 58 k.k. z 1969 r.: W razie skazania za przestępstwo ciągłe, sąd
może orzec karę w granicach do najwyższego ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, nie przekraczając jednak granicy danego
rodzaju kary.
• kodeks karny z 1997 r.:
czyn ciągły (art. 12) – jednoczynowa koncepcja przestępstwa ciągłego przy jednoczesnej wielości zachowań sprawcy
ciąg przestępstw (art. 91) – koncepcja wieloczynowa
Czyn ciągły – art. 12 k.k – jeden czyn
- dwa lub więcej zachowań - krótkie odstępy czasu
- w wykonaniu z góry powziętego zamiaru (wykluczone zachowania nieumyślne!) – to musi być jeden ten sam zamiar, a nie taki sam, odnawialny zamiar przy okazji każdego z zachowań
- jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste (art. 23 k.c.) – tożsamość pokrzywdzonego
- konstrukcja art. 12 dopuszcza stosowanie kumulatywnej kwalifikacji odniesionej do
całego czynu ciągłego. Konieczność zastosowania w procesie dokonywania
kwalifikacji prawnej art. 11 k.k. wystąpi wówczas, gdy każde z zachowań
składających się na czyn ciągły samodzielnie wypełnia znamiona innego typu czynu
zabronionego i jednocześnie przy dokonywaniu łącznej oceny nie znajdują
zastosowania tzw. reguły wyłączania wielości ocen w prawie karnym
Czyn ciągły – art. 12 k.k.
„Wymóg popełnienia zachowań w wyniku z góry powziętego zamiaru oraz jednoczynowa koncepcja przestępstwa ciągłego wskazują na to, iż <<krótkie odstępy czasu>> to przedział obejmujący najwyżej kilkanaście dni” (postanowienie SN z dnia 18 września 2003 r., III KK 159/02)
„<<Krótki odstęp czasu>> o którym mowa w art. 12 k.k. nie powinien zasadniczo przekraczać kilkunastu dni, chociaż powszechnie przyjmuje się znacznie dłuższe okresy (z wyłączeniem wielomiesięcznych)” (wyrok SA we Wrocławiu z dnia 26 listopada 2014 r., II AKa 106/14)
art. 23 k.c.: Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda
sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność
mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod
ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.
Czyn ciągły – art. 12 k.k. – koncepcja jednoczynowa -poszczególne zachowania mogą być wykroczeniami, o ile znamiona przestępstwa wyczerpią łącznie – 119 k.w. a 278 § 1 k.k. – tak, by sumując poszczególne zachowania odrębnie wyczerpujące znamiona wykroczenia,
„uzbierać” kwotę przewyższającą ¼ minimalnego wynagrodzenia – TAK BYŁO DO 14.11.2018
-poszczególne zachowania mogą też wykazywać znikomą społeczną szkodliwość lub w ogóle nie być czynami zabronionymi pod groźbą kary (brane pod uwagę osobno)
-dopuszczalna jest różna kwalifikacja prawna zachowań składających się na czyn ciągły
Zachowania objęte czynem ciągłym mogą się różnić co do kwalifikacji prawnej i
nie muszą wykazywać podobieństwa pod względem sposobu popełnienia
Od 15 listopada 2018 r.:
art. 12 § 2 k.k.: Odpowiada jak za jeden czyn zabroniony wyczerpujący znamiona przestępstwa ten, kto w krótkich odstępach czasu, przy wykorzystaniu tej samej albo takiej samej sposobności lub w podobny sposób popełnia dwa lub więcej umyślnych wykroczeń przeciwko mieniu, jeżeli łączna wartość mienia uzasadnia odpowiedzialność za przestępstwo.
art. 119 § 1 k.w.: Kto kradnie lub przywłaszcza sobie cudzą rzecz
ruchomą, jeżeli jej wartość nie przekracza 500 złotych, podlega karze
aresztu, ograniczenia wolności albo grzywny.
Czyn ciągły – z orzecznictwa
• „Od strony normatywnej konstrukcja czynu ciągłego z art. 12 k.k. choć składa się z wielu zachowań (elementów), to stanowi konstrukcję jednego czynu przestępnego, co z kolei ma ten skutek, iż prawomocne skazanie za czyn ciągły (art. 12 k.k.) stoi na przeszkodzie, ze względu na treść art. 17 § 1 pkt 7 k.p.k., ponownemu postępowaniu o później ujawnione zachowania, będące elementami tego czynu, które nie były przedmiotem wcześniejszego osądzenia, niezależnie od tego, jak ma się społeczna szkodliwość nowo ujawnionych fragmentów czynu ciągłego do społecznej szkodliwości zachowań uprzednio w ramach tego czynu osądzonych” (wyrok SN z dnia 9 listopada 2017 r., V KK 327/17)
• „1. Krótkie odstępy czasu nie odnoszą się do pierwszego i ostatniego działania sprawcy, ale do wszystkich zachowań składających się na czyn ciągły. 2. W przypadku przestępstwa stanowiącego czyn ciągły, czas jego popełnienia określa się datą pierwszego i ostatniego zachowania sprawcy, bo one wyznaczają jego ramy czasowe.
Nie jest zatem wymagane, by każde zachowanie składające się na czyn ciągły było
oznaczane konkretną datą” (wyrok SA w Warszawie z dnia 12 maja 2017 r., II AKa 66/17)
• „W razie zmiany ustawy w trakcie realizacji czynu ciągłego w sytuacji, gdy pierwsze zachowanie objęte tym czynem popełnione zostało w trakcie obowiązywania ustawy starej, a ostatnie zachowanie popełnione zostało po zmianie ustawy, należy uznać, że cały czyn ciągły popełniony został pod rządami ustawy nowej” (wyrok SN z dnia 14 listopada 2016 r., III K 273/16)
• „Przestępstwo rozboju ma za przedmiot ochrony oprócz mienia,
również nietykalność, wolność, życie i zdrowie człowieka. Są to
zgodnie z art. 23 k.c. dobra osobiste, co w myśl art. 12 k.k. przy braku
tożsamości pokrzywdzonych wyklucza kwalifikację dwu lub więcej
przestępstw z art. 280 k.k. w zw. z art. 12 k.k.” (wyrok SA w Warszawie
z dnia 25 maja 2016 r., II AKa 143/16)
Ciąg przestępstw – art. 91 k.k. – wielość czynów
• krótkie odstępy czasu
• z wykorzystaniem takiej samej sposobności – chodzi o dodatkowe okoliczności towarzyszące popełnieniu przestępstw; o popełnieniu przestępstw z wykorzystaniem takiej samej sposobności przesądzać może m.in.
wykorzystanie przez sprawcę powtarzającego się dogodnego układu warunków zewnętrznych, charakterystyczny układ relacji między sprawcą a pokrzywdzonym, związany z układem warunków lub relacji personalnych sposobu działania sprawcy, wykorzystywanie przez niego takich samych lub podobnych narzędzi itp.
• dwa lub więcej przestępstw
• zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw (pojęcie prawomocnego i nieprawomocnego wyroku)
• konsekwencje: wymierzenie jednej kary określonej w przepisie stanowiącym podstawę jej wymiaru dla każdego z tych przestępstw, w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.
• nie jest wymagana tożsamość kwalifikacji prawnej wszystkich przestępstw wchodzących w skład ciągu przestępstw, ale kara musi zostać orzeczona na podstawie przepisu stanowiącego podstawę jej wymiaru dla każdego z przestępstw wchodzących w skład ciągu przestępstw, np. wchodzić będą do ciągu przestępstwa: X oraz X w zw. z Y, pod warunkiem, że podstawą wymiaru kary za ciąg przestępstw będzie przepis określający typ X
• ciągiem przestępstw mogą być objęte zarówno zachowania umyślne, jak i nieumyślne, jednakże brzmienie art. 91
§ 1 k.k. wyklucza możliwość łączenia w jeden ciąg przestępstw zachowań, z których część realizuje znamiona przestępstwa umyślnego, pozostała zaś część znamiona przestępstwa nieumyślnego.
• Jeżeli sprawca w warunkach określonych w art. 85 (kara łączna) popełnia dwa lub więcej ciągów przestępstw określonych wart. 91 § 1 k.k. lub ciąg przestępstw oraz inne przestępstwo, sąd orzeka karę łączną, stosując odpowiednio przepisy tego rozdziału.
• Jeżeli sprawca został skazany dwoma lub więcej wyrokami za przestępstwa należące do ciągu przestępstw określonego w art. 91 § 1 k.k., orzeczona kara łączna nie może przekroczyć górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, przewidzianego w przepisie stanowiącym podstawę wymiaru kary dla każdego z tych przestępstw.
• Czy możliwe jest jednoczesne wskazanie w kwalifikacji prawnej art. 12
k.k. i art. 91 k.k.? Dlaczego?
Ciąg przestępstw – z orzecznictwa
• „1. Przy orzekaniu w sprawach o czyny przeciwko mieniu, wobec których kryterium uznania takiego zachowania za przestępstwo lub wykroczenie stanowi określony w k.w. wskaźnik minimalnego wynagrodzenia za pracę, należy mieć na uwadze minimalne wynagrodzenie z daty orzekania w przedmiocie odpowiedzialności karnej za taki czyn, a nie z daty jego popełnienia. 2. Przepis art. 91 § 1 k.k. dotyczy ciągu przestępstw, a nie ciągu przestępstwa i wykroczenia” (wyrok SN z dnia 20 kwietnia 2017 r., II KK 112/17)
• ”Nie można uznać, że czyny popełnione w odstępie ponad 5 lat dzieli <<krótki odstęp czasu>> w rozumieniu art. 91 § 1 k.k.” (wyrok SA w Szczecinie z dnia 27 października 2016 r., II Aka 123/16)
• „W przypadku skazania za ciąg przestępstw, w związku z czym istniała podstawa do nadzwyczajnego obostrzenia kary wynikająca z art. 91 § 1 k.k., zastosowanie art. 60 § 3 k.k. nie jest obligatoryjne” (wyrok SA w Gdańsku z dnia 4 października 2016 r., II Aka 271/16)
• „Instytucję przewidzianą w przepisie art. 91 § 1 k.k., jako instytucję prawa karnego materialnego, przy spełnieniu określonych przesłanek, sąd nie może, lecz ma obowiązek zastosować. Zaniechanie stosowania instytucji prawa karnego materialnego, do respektowania której sąd jest zobowiązany, stanowi więc
obrazę, i to zazwyczaj rażącą, prawa materialnego, uzasadniającą ingerencję w zaskarżony wyrok nawet poza granicami wniesionego środka odwoławczego” (wyrok SA w Lublinie z dni 21 października 2014 r., II AKa 22/14)
Niewłaściwy zbieg przestępstw
• koncepcja wieloczynowa
• pominięcie niektórych przestępstw przy wymiarze kary
• przestępstwo główne i przestępstwo satelitarne
• przestępstwo uprzednio współukarane, np. formy stadialne (art. 13 § 1 k.k w zw. z art. 148 § 1 k.k. - art. 148 § 1 k.k.)
• przestępstwo następczo współukarane, np. zniszczenie cudzej rzeczy
ruchomej uprzednio skradzionej (art. 278 § 1 k.k. – art. 288 k.k.)
Niewłaściwy zbieg przestępstw – z orzecznictwa
• „Posiadanie prekursora w celu wytworzenia narkotyku może stanowić czyn współukarany uprzedni, pochłonięty przez wytwarzanie narkotyku” (wyrok SA w Warszawie z dnia 9 listopada 2017 r., II Aka 252/17)
• „Redukcja ocen prawnokarnych, przeprowadzona z punktu widzenia tego, czy jakiś czyn jest, czy też nie jest czynem następczym współukaranym (tak zresztą, jak i redukcja ocen z punktu widzenia ewentualnego stwierdzenia współukaranego czynu uprzedniego), jest zawsze problemem teleologicznym, którego właściwe rozwiązanie może być dokonane nie w formie abstrakcyjnej, lecz z uwzględnieniem realiów konkretnej sprawy” (postanowienie SN z dnia 25 lutego 2002 r., I KZP 1/02)
• „Czyny współukarane jako wchodzące w zakres prawnej jedności czynu, winny znaleźć odzwierciedlenie w opisie czynu przypisanego oskarżonemu, nie można natomiast dokonywać ich odrębnej samodzielnej oceny prawnej. W wypadku zatem ustalenia, iż jakieś zachowanie sprawcy było integralnie związane z czynem "głównym" za który sprawca zostaje skazany, w sytuacji gdy, co oczywiste stopień społecznej szkodliwości czynu współukaranego jest nieporównywalnie mniejszy niż czynu głównego (co jest jednym z zasadniczych warunków dopuszczalności uznania czynu za współukarany) należy dokonać redukcji ocen prawnokarnych przypisując sprawcy odpowiedzialność za czyn zasadniczy z pominięciem czynu współukaranego” (wyrok SA w Katowicach z dnia 19 maja 2006 r., II Aka 114/06)
