ZA PISK I
621
— rejestrze w y p ła t d o k o n a n y c h w M a lb o r k u 20 lip ca 1410 r. p r o w a d z o n y c h w e d łu g przejrzystego w zo ru . (C zy w y ra ża się w ty m o rg a n iza cy jn a i fa c h o w a w y ż s z o ść k an celarii stołeczn ej n ad k a n cela ria m i lo k a ln y m i? ). T ę część k sięgi ż o łd u m o ż n a o k reślić ja k o k o p ia riu sz. D la te g o jest o n a r ó w n o m iern ie za p isa n a , w p rzeciw ień stw ie d o d w ó c h n a stęp n y ch części, g d zie z o sta w ia n o w o ln e m iejsca n a e w en tu a ln e u z u p ełn ien ia i p o p ra w k i. T y c h p o p ra w ek je st zresztą sp oro; w y szły o n e sp o d ręki g łó w n e g o k o p isty (A ), o d p o w ie d z ia ln e g o za je d n o lity u k ład c a ło śc i. O g ó ln ie k sięg a żo łd u św ia d cz y o dużej sp ra w n o ści b iu rok racji k rzyżack iej, n a w e t w tru d n y m o k resie p o g ru n w a ld zk im .
K się g a ż o łd u n ie za w iera w sz y stk ic h w y d a tk ó w na za ciężn y ch . Z d a n iem E k d a h la te g o b rak u ź r ó d ła nie n a leży a b so lu ty z o w a ć , lecz w id z ie ć g o w k o n tek ście celu , k tó r em u w y k a z m iał słu żyć. W ła d z o m z a k o n n y m n ie c h o d z iło o u m ie szcze n ie w k sięd ze w szy stk ich zw e r b o w a n y c h , lecz jed y n ie ty ch , k tó r zy m o g li w y stą p ić z r o szczen ia m i fin a n so w y m i. W id a ć tutaj gen era ln ą c e c h ę r a c h u n k o w o ści w strefie bałtyckiej — n o to w a n ie ty lk o części, a n ie w sz y stk ic h transakcji.
T o m sk ła d a się z trzech części. P ierw sza je st w stę p e m w y d a w n ic z y m z w szech stro n n y m o p isem ręk o p isu , ch a ra k tery sty k ą je g o w a r to śc i źró d ło w ej, prezen tacją m e to d y w yd a w n iczej. D ru g a — zaw iera tek st k sięgi ż o łd u . W trzeciej z a m ie sz c z o n o 2 6 in teresu ją cy ch te k stó w źró d ło w y ch z z a s o b ó w G eh e im e s S ta a tsa rch iv . S ą to listy , p o k w ito w a n ia , sk ry p ty d łu żn e, z esta w ie n ia w y p ła t o ra z k a p ita ln y w y k a z je ń c ó w k rzy ża ck ich (sp rzed 2 4 sierpnia 1412 r.) p r zetrzy m y w a n y ch p rzez P o la k ó w i L itw in ó w . W sz y stk ie te źró d ła są isto tn y m u zu p ełn ien ie m d a n y ch w k sięd ze żo łd u . E dycję u zu p ełn ia ją o d ry sy zn a k ó w w o d n y c h i fo to g r a fie z p ró b a m i p ism a p o sz c z e g ó ln y c h k o p istó w księgi ż o łd u .
E k d ah l m a d u że d o św ia d c z e n ie e d y to r sk ie , d la te g o m e to d a w y d a w n ic z a , p o d p o r z ą d k o w a n a n a c z e ln e m u p o stu la to w i: w iern o ści te k sto w i, nie bu d zi zastrzeżeń . W y k a zu je o n a w iele p o d o b ie ń s tw d o zasad sto so w a n y c h p rzy w y d a w a n iu źró d eł śr ed n io w ie czn y ch z terenu p a ń stw a k rzy ża ck ieg o w P ru sach w ra m a ch serii „ F o n t e s ” T o w a r z y stw a N a u k o w e g o w T o r u n iu .
P rzyp isy rzec zo w e są liczn e i w yczerp ujące. K o r z y sta n ie z ź r ó d ła u ła tw i d ru g a c z ęść w y d a w n ic t w a (w p r z y g o to w a n iu ), zaw ierająca o b ja śn ie n ia o só b o ra z in d ek sy .
M . D .
Ja k ó w A le k sa n d r o w ic z L e w i c k i j , G o ro d i fie a d a liz m w A n g lii, A k a d e m ia N a u k S S S R , In stitu t w sie o b szcze j isto rii, „ N a u k a ” , M o s k w a 1987, s. 284.
P o śm iertn ie w y d a n y zb ió r p rac J. A . L e w i c k i e g o (1 9 0 6 — 1970) p o d w sp ó ln y m tytu łem „ M ia s to i feu d a lizm w A n g lii” za w iera n ie p u b lik o w a n ą d o tą d je g o d ysertację k a n d y d a c k ą „ A n g ie lsk ie m ia sto w X I w ie k u ” , cztery arty k u ły d ru k o w a n e u p rzed n io w ró ż n y c h c z a so p ism a c h i zb io ra ch , d w a tek sty w y k ła d ó w o śr ed n io w ie czn y m m ieście a n g ielsk im w y d o b y te z arch iw u m u c z o n e g o , m a ter ia ły d o ty c z ą c e m ły n ó w w o d n y c h w D o m e sd a y B o o k . D o r o b e k p isarsk i L e w ick ie g o nie je s t p o k a ź n y ilo śc io w o (zo b . b ib lio g r a fię je g o p rac n a s. 280— 282): k sią żk a „ G o r o d i g o r o d sk o je riem iesło w A n g lii X — X II w w .” w y d a n a w 1960 r. (z o b . recenzja w P H L III, 1962, nr 2, s. 352— 355), k ilk a n a ście a rty k u łó w o śr ed n io w ie c z n y c h m ia sta ch a n g ielsk ich o ra z o rew olu cji a n gielsk iej p o ło w y X V I I w ., p o n a d to u d zia ł w p o d ręczn ik a ch i en c y k lo p e d ia c h , recenzje, p ra ce red ak cyjn e. M im o to jest o n u w a ża n y za je d n e g o z n a jw y b itn iejszy ch m e d ie w istó w ra d zieck ich , z n a w c ó w h isto rii A n g lii, g d y ż w a g a je g o o sią g n ię ć n a u k o w y c h je st z n a czn a . P race te g o u c z o n e g o ch arak teryzu je w n ik liw a a n aliza źró d eł o b o k gru n tow nej z n a jo m o śc i d aw n iejszej h isto rio g ra fii.
J. A . L ew ick ij, u czeń i w sp ó łp r a c o w n ik E. A . K o sm in sk ie g o , b y ł k o n ty n u a to r e m św ie tn y ch tradycji rosyjskiej m ed iew isty k i i a n g listy k i. P o c z ą tk i je g o k ariery n a u k o w ej p rzy p a d ły je d n a k na sc h y łe k lat trzy d ziesty ch i p o c z ą te k czterd ziesty ch — c z a sy sta lin o w sk ic h represji i w o jn y , n iezw y k le tru d n y ok res ta k ż e d la radzieckiej h isto rio g ra fii, w której o b o w ią z y w a ła w ó w c z a s d o k try n a d o g m a ty c z n e g o m a rk sizm u , sc h e m a ty z m ujęć, w r o g o ś ć w o b e c h isto r y k ó w z a c h o d n ic h o k reśla n y c h
622
Z A P I S K Im ia n em b u rżu azyjnych. N ie m o g ło to n ie w yw rzeć w p ły w u i na tw ó r c z o ść L e w ic k ie g o . T ytu ł r e c e n z o w a n e g o tu zb io ru je g o p ra c — m ia s to i feu d a lizm — o d zw iercied la je d e n z g łó w n y ch d y le m a tó w ów czesn ej radzieckiej n je d ie w isty k i. W ielu h isto r y k ó w u w a ż a ło b o w ie m w ted y , że m ia sto je st tw o rem o b c y m feu d a lizm o w i, nie m ieszcz ą cy m się w strukturze feu daln ej g o sp o d a r k i ani sp o łe c z e ń stw a , w stere o ty p ie w ła śc iw y c h fe u d a liz m o w i p rzeciw ień stw k la so w y c h . L e w ick i b y ł in n eg o zd a n ia . W sw o ic h p racach u k a zy w a ł, ja k śr ed n io w ie czn e m ia sta w y ła n ia ły się z w cz e sn o fe u d a l- n y ch w iejsk ich sp o łe c z n o śc i i ja k n a stęp n ie fu n k c jo n o w a ły w feu d a ln y m sp o łe c z e ń stw ie i e k o n o m ice. U w a ż a ł m ia sto za taki sam ele m e n t sk ła d o w y śred niow ieczn ej rze c z y w isto śc i ja k m a n o r, z a m ek c z y k la szto r (s. 181— 185). L ew ick i b y ł w iern y m ark sow sk iej teorii form acji sp o łe c z n o - -e k o n o m ic z n y c h , w ic h k o n te k śc ie ro zp a try w a ł z a r ó w n o rozw ój śr ed n io w ie c z n y c h m ia st, ja k i p o ja w ia n ie się w nich e le m e n tó w w c z e sn e g o k a p ita lizm u . A k c e p to w a ł też p o g lą d g ło sz ą c y , że m ia sto je st w y tw o r e m sp o łe c z n e g o p o d z ia łu p racy — p o g lą d słu szn y , ale w sw ej skrajnej i w y łą c z n ie ek o n o m ic z n e j p o sta c i je d n o str o n n y i p rzez to zn iek sz ta łca ją cy rzec zy w isto ść h isto r y c z n ą , k tó ra była o w iele b o g a tsza . L ew ick i u ch o d zi za tw ó rcę w radzieckiej h isto rio g ra fii teorii g ło sz ą cej, że p o d sta w ą p o w sta n ia i ro zw o ju m ia st w śr ed n io w ie czu b y ło rz e m io sło , k tó r e g o u p ra w ia n ie o d r ó ż n ia ło m ia sta o d w si. S am L ew ick i w p ra w d zie w sw o ic h p racach o m ia sta ch śr ed n io w ie czn y ch z a w sze zw ra ca ł u w a g ę n a h an d el, zw ła szcza d a le k o się ż n y , a ta k ż e n a sp ec y fik ę stru k tur sp o łec zn y ch , na rolę o śr o d k ó w w ła d z y , m ia sto tw ó r c z e fun k cje k la sz to r ó w , z b y t je d n o str o n n ie je d n a k e k s p o n o w a ł rolę r zem ieśln ik ó w n a gin ając d o te g o in terp retację źród eł. P o d c ią g a ł p o d m ia n o rzem ieśln i k ó w ta k ż e w y m ien ia n y c h w źró d ła ch m e r c a to re s n a tej p o d sta w ie , że śr ed n io w ie czn i rzem ieśln icy z w y k le za jm o w a li się ta k ż e zb y tem sw ych w y r o b ó w (s. 98— 103, ta k ż e w k sią żc e „ G o r o d i g o ro d - sk oje r iem iesło w A n g lii w X — X II w w .” , s. 2 2 2 — 2 2 7 , o ra z w za m ie sz c z o n y m w r ece n z o w a n y m zb io rze a rty k u le o g ild a m e rc a to ria , s. 170— 71 2 ). P o z a e k o n o m ic z n e fu n k cje m ia st i c zy n n ik i ich r o zw o ju zn ik a ły z p o la w id zen ia h isto r y k a , a p rzecież sk u p io n e w m ia sta ch o g n iw a w ła d zy o ra z k u ltu ra m iejsk a b yły isto tn y m i fa k to ra m i p r o c e só w urb an izacyjnych. R z e m io sła , a n a w et p rze m ysł, h a n d el czyli r zek o m o ty p o w o m iejsk ie zajęcia g o sp o d a r c z e m o g ły b y ć u p ra w ia n e ta k ż e n a w si, ja k o tym d ob rze w ied zą h isto ry cy g o sp o d a r k i, n a to m ia st n ie p o w ta r z a ln e b y ły sp o łec zn e stru k tury m ie sz k a ń c ó w m ia st, ich u strój, a n a d e w sz y stk o k u ltu ra o d ró żn ia ją ca w sp o s ó b najb ar dziej z d e c y d o w a n y m ia sto od w si, styl ż y c ia m iejsk i o d w iejsk iego.
L ew ick i o str o p o le m iz o w a ł z p o g lą d a m i M a itla n d a e k sp o n u ją c e g o m o m e n ty p r a w n o -u str o jo w e i zw ią z k i m ia st śr ed n io w ie czn y ch z o śr o d k a m i w ła d z y , S t e p h e n s o n a , A s h l e y a , R o g e r s a , S e e b o h m a , C u n n i n g h a m a w y su w a ją cy m i n a p lan p ierw szy rolę h a n d lu w d ziejach m ia st a n g ielsk ich . Jed en z p rzed ru k o w a n y ch w zb io r z e a r ty k u łó w L e w ick ie g o (s. 195— 2 1 8 ) je st takiej w ła śn ie p o le m ic e p o św ięc o n y ; je st o n in teresu jącym d o k u m e n te m p e w n e g o eta p u ro zw o ju ra d ziec kiej h isto rio g ra fii.
O p u b lik o w a n ie z b io ru p rac L e w ic k ie g o , o p a rty ch w głów n ej m ierze n a a n a liz ie D o m e sd a y B o o k , z b ie g ło się p raw ie d o k ła d n ie z d z ie w ię ć se tn ą ro czn icą sp o rz ą d z a n ia te g o p o m n ik o w e g o k atastru a n g ie lsk ie g o . R o czn ica ta b yła u ro czy ście św ię to w a n a w A n g lii, u c z c z o n o ją w ielo m a p u b lik a cja m i n a u k o w y m i. K sią żk ę L e w ic k ie g o m o ż n a u zn a ć za w k ła d n a u k i radzieck iej d o ty ch o b c h o d ó w , c o z o s ta ło za a k c e n to w a n e p rzez o p r a c o w a n e p rzez N . A . B o g o d a r o w ą u zu p ełn ien ia b ib lio g r a fic z n e (s. 146— 147) zaw ierające w y d a w n ic tw a p o św ię c o n e D o m e sd a y B o o k , w tym także w y d a n ia r o c z n ic o w e z 1986 r.
W y b ó r p rac J. A . L e w ick ie g o z o s ta ł p r z y g o to w a n y p o d redakcją E. W . G u t n o w e j p rzez T . S. O s i p o w ą , A . A . S w a n i d z e i N . A . B o g o d a r o w ą , k tó r e b a rd zo sta ra n n ie o p r a c o w a ły tek sty w y d o b y te z arch iw u m u c z o n e g o i p u b lik o w a n e p o raz pierw szy.
