Inkunabuły dawnej Biblioteki Miejskiej w Lubaniu
Dramatyczne, niekiedy tragiczne, dzieje polskich księgozbiorów w czasie II wojny światowej i w pierwszych latach powojennych niejednokrotnie już opisywano 1. Losy jednakże bibliotek poniemieckich przejętych przez państwo polskie wraz z Ziemiami Odzyskanymi, bywały nieraz jeszcze gorsze. Niszczone – przypadkiem lub świadomie – w czasie działań wojennych, po ich zakoń- czeniu narażone były na rabunki, a w końcu dość chaotycznie dzielone i prze- mieszczane – często stosownie do możliwości transportowych, a nie z uwagi na względy merytoryczne. Pisała o tym m.in. Paulina Buchwald-Pelcowa 2, temat ten jednak dopiero czeka na kompleksowe opracowanie.
Najwięcej stosunkowo wiemy o losach tamtejszych inkunabułów, a to dlatego, że przy opracowywaniu do druku centralnego katalogu inkunabułów w Polsce 3 rejestrowano również proweniencje i Biblioteka Narodowa dysponuje obecnie ich kartoteką niemal kompletną. Materiały te pozwalają dotrzeć do wszystkich ocalałych egzemplarzy wybranej dawnej biblioteki bez względu na to, gdzie w Polsce aktualnie są przechowywane. Księgozbiorem, który chcemy dziś przybliżyć czytelnikowi, była biblioteka miejska w Lubaniu, która do 1945 roku funkcjonowała jako Stadt- und Volksbuecherei Lauban.
1 Por. np. materiały z konferencji Księgozbiory rozproszone. Losy księgozbiorów histo- rycznych po II wojnie światowej, jaka odbyła się w Malborku 19 października 2012 oraz mój artykuł Polskie zbiory inkunabułów zniszczone, rozproszone i przemieszczone w czasie i w wyniku II wojny światowej w niniejszym tomie.
2 P. Buchwald-Pelcowa, Powojenne wędrówki starych druków w Polsce, w: Symposia bibliologia. Dokumentacja księgozbiorów historycznych – współpraca krajowa i mię- dzynarodowa. Skutki II wojny światowej dla bibliotek polskich, red. H. Łaskarzewska, red. nauk. A. Mężyński, Warszawa 1995, s. 151-159; por. także inne artykuły zawarte w tej publikacji.
3 Incunabula quae in bibliothecis Poloniae asservantur, 1, moderante Alodia Kawecka- -Gryczowa, composuerunt Maria Bohonos et Elisa Szandorowska, Wratislaviae 1970;
2, Addenda. Indices, moderante Alodia Kawecka-Gryczowa, composuerunt Maria Boho- nos, Michael Spandowski et Elisa Szandorowska, Wratislaviae 1993 [IBP].
Biblioteka ta pojawia się w literaturze polskiej u Edwarda Chwalewika 4, a w r. 1974 Kazimiera Maleczyńska publikuje na jej temat artykuł 5, w którym opisuje dzieje tej najstarszej w tym regionie biblioteki publicznej od jej powsta- nia do końca XVIII w. W 2010 roku Lucyna Biały przedstawiła okoliczności powstania biblioteki, losy jej twórcy, a także osób wspomagających tę inicja- tywę 6. Nie ma potrzeby powtarzania tu wszelkich ustaleń autorki, ograniczmy się więc do informacji niezbędnych.
Biblioteka publiczna w Lubaniu powstała dzięki staraniom jednego czło- wieka, lubańskiego pastora, pochodzącego z Kożuchowa Sigismunda Schwabe- go (w formie zlatynizowanej Sigismundus Svevus). Doprowadził on do stworze- nia biblioteki i jej otwarcia 22 sierpnia 1569 r. Jak zasobna była sama biblioteka w momencie jej udostępnienia, nie wiemy, zważywszy jednak okoliczności jej powstania nie należy oceniać jej jako bardzo bogatej. W początkach XX wieku liczyła około 9000 woluminów 7, wśród nich kilkadziesiąt inkunabułów.
Ile ich było dokładnie, nie wiadomo, bowiem rejestracja przeprowadzana przez redakcję Gesamtkatalog der Wiegendrucke [GW] 8 nie objęła biblioteki w Lubaniu przed 1945 r. A po wojnie, jak wspomniano na początku, księgo- zbiór lubański uległ rozproszeniu. Inkunabułów o tej proweniencji do dziś zidentyfi kowano 69 (reprezentujących 65 edycji), z czego 48 (w 31 woluminach) w Bibliotece Narodowej i 21 (w 16 woluminach) w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu 9. Dysponujemy tymi danymi dzięki dokonanej swego czasu ogólnopolskiej rejestracji inkunabułów dla potrzeb powstającego IBP. Czy przed 1945 r. było w Lubaniu więcej inkunabułów? Wobec braku rejestracji GW nie znamy konkretnych danych, ale wnioskując przez analogię do innych księgo- zbiorów Ziem Odzyskanych możemy to uznać za więcej niż prawdopodobne.
4 E. Chwalewik, Zbiory polskie, archiwa, bibljoteki, gabinety, galerje, muzea i inne zbiory pamiątek przeszłości w ojczyźnie i na obczyźnie w porządku alfabetycznym według miejsco- wości ułożone, t. 1-2, Warszawa 1926-1927. O Lubaniu zob. t. 1. s. 347.
5 K. Maleczyńska, Z dziejów publicznego udostępniania książek (początki bibliotekar- stwa publicznego w Lubaniu), „Roczniki Biblioteczne” 1974, t. 18, s. 329-336, gdzie mylnie nazywa Lubań miastem śląskim zamiast łużyckim.
6 L. Biały, Z dziejów książki w Lubaniu (od XVI do początków XVIII w.), „Litteraria”
2010, t. 38, s. 5-15. Na artykuł ten zwrócił mi uwagę Arkadiusz Cencora z Biblioteki Uni- wersyteckiej we Wrocławiu, za co bardzo mu dziękuję.
7 E. Chwalewik, op. cit.
8 Gesamtkatalog der Wiegendrucke, Herausgegeben von der Kommission für den Gesamtkatalog der Wiegendrucke, t. 1-7, Leipzig 1925-1938; t. 8-11, Berlin–Stuttgart–
–New York 1978-2008 (reprint: t. 1-7, Stuttgart–New York 1968).
9 Nie włączono do tych liczb druku przechowywanego w Bibliotece Jagiellońskiej pod sygn. Inc.3048, gdyż w rzeczywistości jest to druk XVI-wieczny (zob. IBP Post.68).
Potwierdza to również fakt, że jeden z inkunabułów lubańskich został zakupio- ny do zbiorów Biblioteki Narodowej z rąk prywatnych w 1978 r. 10 Nie wydaje się jednak, by kolekcja inkunabułów w Lubaniu mogła być przed 1945 r. dużo bogatsza, gdyż w takiej sytuacji na pewno nie uszłaby uwadze zespołu redak- cyjnego GW. Podobnie nie wiemy, czy i ewentualnie do jakich księgozbiorów (poza wymienionymi wyżej przy okazji inkunabułów) trafi ły z Lubania druki późniejsze. Dysponujemy takimi częściowymi danymi tylko w odniesieniu do Biblioteki Narodowej, która ma w swych zbiorach obecnie około 70 woluminów druków z XVI wieku pochodzących z dawnej biblioteki miejskiej w Lubaniu.
Jednakże prawie jedna trzecia spośród nich została zakupiona wiele lat po wojnie. Oznacza to, że zespół ten z uwagi na swą fragmentaryczność nie może stać punktem wyjścia do jakichkolwiek ogólniejszych wniosków. Dlatego w tym tekście zajmujemy się tylko inkunabułami, o których mamy dużo dokładniej- sze informacje.
Lucyna Biały twierdzi, że „pierwszy publiczny księgozbiór Lubania stano- wił bibliotekę łańcuchową” 11, powołując się przy tym na publikację Alexandra Falka 12. Nie jest to jednak sprawa jednoznaczna. Żaden z inkunabułów lubań- skich nie zachował do dziś żadnego elementu kateny, pozostały tylko pordze- wiałe otwory w oprawach, wskazujące dawne umiejscowienie zaczepu łańcu- cha. Tekst Falka mówiący o tym, że niegdyś owe książki stały przytwierdzone katenami do pulpitów, może odnosić się do samego modelu dawnych bibliotek łańcuchowych, a wcale nie jest dowodem na to, że miało to miejsce w Lubaniu.
Gdyby jednak tak było, to jest oczywiste, że taki katenatowy zespół musiałyby w pierwszym rzędzie tworzyć oprawne w deski inkunabuły formatu in folio po- zyskane dla nowopowstającej biblioteki w roku jej otwarcia. Takich inkunabu- łów jest 18. Zbadano pod tym kątem także 6 wczesnych druków XVI-wiecznych in folio zachowanych w Bibliotece Narodowej, które trafi ły do księgozbioru lu- bańskiego w latach 1569-1570 13. Książki obu tych grup mają pochodzące z róż- nych warsztatów introligatorskich oprawy z przełomu XV i XVI wieku, a w nich dwojakie ślady po zamocowaniach elementów żelaznych: otwory o średnicy około pół centymetra w środku górnego brzegu tylnej okładziny, umieszczone około 1 cm od jej krawędzi oraz analogiczne otwory znajdujące się w środku
10 Nr katalogu 47, inkunabuł zakupiony w 1778 od Jerzego Dobrzenieckiego.
11 Op. cit., s. 7.
12 A. Falk, Zur geneigten Anhörung der Reden, welche den 13ten Juli 1834 zur Gedächt- nissfeier des grossen Laubanischen Brandes am 14ten Juli 1760, von Zöglingen der ersten Classe des Gymnasiums gehalten werden sollen, ladet hierdurch ergebenst…, Lauban 1834.
13 Ich obecne sygnatury to: XV.F.1783, XV.F.1801, XVI.F.1825, XVI.F.1864, XVI.
F.1941-1942 adl. i XVI.F.2097.
bocznego brzegu tylnej okładziny, w podobnej odległości od krawędzi. Te ostat- nie musiały swego czasu pełnić analogiczną rolę jak typowe otwory w górnej części okładziny, o czym świadczy fakt, że w jednym woluminie 14 zachował się fragment żelaznego bolca tkwiący w owym otworze. Umocowanie łańcucha w dwóch miejscach równocześnie (u góry i z boku okładziny) nie byłoby ni- czym usprawiedliwione. Jest natomiast wysoce prawdopodobne, że ślady owe powstały w różnych okolicznościach, czyli w różnych zespołach. Potwierdza to fakt, że wśród owej grupy (18 inkunabułów oraz 6 druków XVI w.) znajdu- jemy obok woluminów mających oba typy otworów również takie, które mają je tylko przy górnej 15 lub tylko przy bocznej 16 krawędzi okładziny. Nasuwa się wniosek, że w ciągu owych ponad 70 lat, jakie dzielą powstanie książek do cza- su ich trafi enia do Lubania wchodziły one w skład kolejno różnych zespołów, w których zaopatrywano je w łańcuchy według jednego lub drugiego modelu.
W tej sytuacji możemy raczej mówić o katenatach w księgozbiorze lubańskim, niż o tamtejszej bibliotece łańcuchowej, bo to sformułowanie oznaczałoby, że dopiero w Lubaniu dodano książkom łańcuchy 17. Ponadto ani jeden egzemplarz z owej grupy 24 druków nie zachował żadnego elementu kateny, co skłania do wniosku, że w Lubaniu być może wręcz usuwano istniejące (o ile się takowe zachowały) łańcuchy jako nieprzydatne i anachroniczne.
Nawet jednak jeśli przyjmiemy, że lubańska biblioteka nie była łańcucho- wa, to i tak jej powstanie było wydarzeniem wyjątkowym. By to docenić, trzeba prześledzić ocalały zespół pod względem proweniencyjnym, a w pierwszym rzędzie owe 18 woluminów (zawierających w sumie 18 inkunabułów) noszących datę wpływu do biblioteki lubańskiej tożsamą z rokiem jej założenia – 1569.
Poniżej ich wykaz według dat wpływu do gromadzonego zbioru.
Data Ofi arodawca Nr katalogu Sygnatura
1569.07.17 Martin Scholtz 3 (II) BN.Inc.F.1289 (II)
1569.07.17 Georg Hausdorf 12 BN.Inc.F.1200a (I-II)
1569.07.18 Peter Wideman 3 (I) BN.Inc.F.1289 (I)
1569.07.18 Martin Winckeler 10 BN.Inc.F.1777
1569.07.18 Martin Winckeler 53 BN.Inc.F.1271
1569.08.06 Joachim Wiesener 28 BN.Inc.F.1294
1568.08.12 Andreas Ursinus 47 BN.Inc.F.1771
14 Inc.F.1289, III.
15 Np. XVI.F.1801, XVI.F.2097.
16 Np. Inc.F.1312-1313 adl., XVI.F.1825, XVI.F.1941-1942 adl.
17 To ostatnia ewentualność pociągałaby ponadto za sobą dodatkowe koszty, co w kon- tekście okoliczności tworzenia księgozbioru (zob. niżej) wydaje się mało prawdopodobne.
Data Ofi arodawca Nr katalogu Sygnatura
1569.08.20 Tobias Kober 3 (III) BN.Inc.F.1289 (III)
1569.08.20 Tobias Kober 3 (IV) BUWr.XV.F.1086
1569.08.20 Tobias Kober 20 (egz. b) BN.Inc.Qu.291 adl.
1569.08.20 Tobias Kober 65 BUWr.XV.F.1060.
1569.08.23 Matthias Scheuffl er 2 BN.Inc.Qu.290
1569.09.04 Franz Neumann 30 BN.Inc.Qu.163
1569.11.11 Johann Emericus 51 (+ 29, egz. b) BN.Inc.F.1312-1313 adl.
1569 N. N. 27 (+ 6,55,31) BN.Inc.Qu.286-289 adl.
1569 Johann Schettler 60 BUWr XV.F.142
1569 Paul Berlotz 7 BN.Inc.Qu.221
1569 Paul Berlotz 20 (egz. a) BUWr XV.Q.720
1569 Paul Berlotz 20 (egz. c) BN.Inc.Qu.306
1569 Paul Berlotz 25 BN.Inc.Qu.284
Pierwsza kolumna zawiera datę wpływu danego woluminu do powstającego księgozbioru lubańskiego. Na jej końcu fi guruje sześć pozycji, których intere- sujące nas wpisy własnościowe zawierają tylko rok, bez daty dziennej. Jednakże w pierwszym przypadku data taka mogła istnieć, lecz ulec zniszczeniu wraz z większą częścią wpisu proweniencyjnego.
Cztery ostatnie wpisy są dość zagadkowe i wymagają dokładniejszego omówienia. Zacznijmy od tego, że w dwóch przypadkach 18 są one zachowane
w całości (il. 1) i całkowicie jednobrzmiące. W pozostałych mamy do czynie- nia z dwiema częściami tej samej edycji 19, które po wojnie, rozdzielone, trafi ły do różnych bibliotek. Za tym, że stanowiły one całość przed wejściem w skład
18 Nr katalogu 7 i 25.
19 Nr katalogu 20, egz. a zawiera cz. I, egz. c – cz. III.
1. Nr 7. Proweniencja 1
biblioteki lubańskiej przemawia także to, że mają identyczne oprawy 20. Oma- wiane wpisy zostały z nich mechanicznie usunięte, w różnym jednak stopniu:
w egzemplarzu „a” wpis wydrapano na tyle niestarannie, że można go w więk- szej części odczytać i stwierdzić jego tożsamość z inskrypcjami zachowany- mi w całości. W egzemplarzu „c” natomiast wyrwano cały fragment wyklejki z wpisem, pozostała z niego tylko data, napisana tą samą ręką i w identycznym rozplanowaniu, co w egzemplarzu „a”, nie ulega więc wątpliwości, że przed zniszczeniem fi gurował tam taki sam tekst.
Zajmijmy się teraz treścią owych wpisów. Przede wszystkim nie ma w nich wymienionego expressis verbis daru. Sformułowanie „Ex bibliotheca…”
nie jest jednoznaczne, w połączeniu jednak z datą 1569 pozwala domniemy- wać darowiznę dla biblioteki lubańskiej, podobnie jak dodanie do nazwiska przymiotników „reverendi et docti” (zob. niżej), a także to, że niekiedy cha- rakter pisma przypomina inne wpisy własnościowe omawianego tu zbioru (również do tego wątku wrócimy). Wątpliwości jednak budzi osoba darczyńcy z powodu naniesionej inną ręką zmiany nazwiska z Berlotz na Bernau przy zachowaniu imienia i funkcji. O Paulu Berlotz nic więcej nie wiadomo, nato- miast Paul Bernau, pastor w Białogórzu, nie jest postacią anonimową – z li- teratury wiadomo 21, że zmarł wkrótce po pożarze Lubania w r. 1554; nato- miast jego syn, również Paul, urodzony w r. 1553, został pastorem dopiero w r. 1590, i to w Polsce (we Wschowie). Tak więc w r. 1569 żaden z nich, ani ojciec, ani syn, nie mógł być pastorem w Białogórzu, nie może więc chodzić o sprostowanie pomyłki we wpisie. Jak więc tłumaczyć owe skorygowane teks- ty tłumaczyć? Jedyną hipotezą, która pozwala wyjaśnić te sprzeczności jest następująca: książki podarował Paul Berlotz, następca Paula Bernaua seniora w funkcji pastora w Białogórzu, natomiast jego poprzednik był tym, który faktycznie owe książki zgromadził i stąd owo sprostowanie, być może z inicja- tywy samego Berlotza 22.
20 Jak stwierdziła Maria Brynda, która szczegółowo przebadała oprawy wszystkich zachowanych inkunabułów lubańskich, tak w Bibliotece Narodowej, jak i w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu, są to – obok dwóch wydawniczych całości (zob. nr 3 i 12 katalogu) – jedyne dwa woluminy wyposażone w jednakowe oprawy. A to, że z pozostałych inkunabułów każdy oprawiony jest inaczej, oznacza też, że oprawiono je, zanim trafi ły do lubańskiej książnicy.
21 S. J. Ehrhardt, Presbyterologie des Evangelischen Schlesiens, t. 1-4, Liegnitz 1780-1784.
O P. Bernau w t. 3, s. 337-338; www.zbc.uz.zgora.pl/dlibra/docmetadata?id=9151&from publication [dostęp: 28.11.2013].
22 To, że w dwóch woluminach (opisane wyżej egz. a i egz. c nr 20) owe wpisy usunięto, mogło też wypływać z uznania ich za błędne.
Dodatkowo sytuację komplikuje to, że w co najmniej jednej z tych ksią- żek 23 występuje także wcześniejszy wpis proweniencyjny, ograniczony do mo- nogramu „P.B.”; nie można wykluczyć, że mamy tu do czynienia z wpisem Paula Bernau’a (seniora). Dwa inne woluminy zawierające ów monogram 24 nie noszą wpisu Paula Berlotz. Jeżeli „P.B.” pochodzi od Paula Bernau’a, oznaczałoby tylko, że nie cały jego księgozbiór trafi ł potem do Paula Berlotza.
Wróćmy do zamieszczonej wyżej tabeli. Druga kolumna podaje tylko imiona i nazwiska poszczególnych ofi arodawców. Dalsze informacje na ich temat, o ile są znane, znaleźć można poniżej w spisie ocalałych inkunabułów lubańskich, zarówno w zacytowanych in extenso odpisach wpisów własnościo- wych, jak i w indeksie proweniencji.
Trzecia kolumna podaje numery omawianych pozycji w zamieszczonym na końcu niniejszego tekstu katalogu ocalałych inkunabułów pochodzących z dawnej biblioteki miejskiej w Lubaniu, a czwarta, ostatnia – aktualne sygna- tury owych druków.
Wszystkie wpisy własnościowe z owej listy mają pewne cechy wspólne, zarazem nietypowe dla tego typu inskrypcji.
Przede wszystkim nigdzie nie ma podanej nazwy biblioteki, której dana książka jest darowana, jedynie w trzech przypadkach mamy sformułowa- nia omowne: „in hoc librorum collegium” (nr katalogu 2, il. 2), „in diese Bibliotheca[m]”, „in diese Liberey” (30).
Ponadto w kilku przypadkach do nazwisk ofi arodawców dołączono przy- miotniki podnoszące ich cnoty: „Der Ersame” (3, II, il. 3), Prudens et doctus”
(12, il. 4), „Ersame” (30), „Virtute et eruditione excellens” (60).W większości pozostałych natomiast przy ich nazwiskach dodano zawody, przy czym w zde- cydowanej większości nie są to profesje świadczące o kontakcie z książką ludzi, którzy je ofi arowali, mamy bowiem tu do czynienia z balwierzem (10, 53), sukiennikiem (28, il. 5), synem szewca bez podanego własnego jego zawodu (30), aptekarzem (47, il. 6), fi zykiem miejskim (3, III-IV, 20 – egz. b, 65, il. 7) i alchemikiem (29 – egz. b, 51). Do tego zresztą tematu jeszcze wrócimy.
Opisane powyżej odmienności od przyjętych powszechnie formuł in- skrypcji donacyjnych można wytłumaczyć w sposób następujący: wpisy nie są dziełem ofi arodawców, tylko wykonał je przedstawiciel (lub przedstawiciele) obdarowanej biblioteki. Dla nich tożsamość biblioteki była tak oczywista, że nie było potrzeby jej przywoływania, natomiast wskazane było maksymalne uhonorowanie darczyńców.
23 Nr katalogu 20, egz. a, a najprawdopodobniej także w egz. c tejże pozycji, jako że oba – jak wykazano wyżej – stanowiły niegdyś całość.
24 Nr katalogu 30 i 34.
Tłumaczyłoby to sytuacje takie, jak w przypadku nr katalogu 10 i 53 (il. 8, 9):
gdzie do zapewne w tym przypadku oryginalnego podpisu właściciela dopisa- no inną ręką fakt darowizny i jej datę i jest to ta sama ręka, którą spotykamy w omawianych w tym miejscu wpisach dotyczących – co jest zasadniczo istotne – różnych osób (il. 4, 5, 10).
Kolejnym potwierdzeniem tego jest sytuacja, z jaką mamy do czynienia w egzemplarzu opisanym w nr 28 katalogu (il. 5): nad zachowanym wpisem donacyjnym Joachima Wiesenera są zachowane resztki wydrapanego innego
3. Nr 3. P. II. Proweniencja 1
4. Nr 12. Proweniencja 2 i pieczęć 2 (nowsza) 2. Nr 2. Proweniencja 2
5. Nr 28. Proweniencja 1 i 2
6. Nr 47. Proweniencja 2
7. Nr 3. P. III. Proweniencja 1
8. Nr 53. Proweniencja 2, wpis pierwszy (pierwotny wpis Winckelera)
wpisu. Ich dokładna analiza pozwala stwierdzić, że jest dziełem tej samej ręki, co wpis zachowany, i – co istotne – zawiera większość tych samych wyrazów, inne było tylko imię ofi arodawcy (zapewne „Michael”) jak i zawód (nie do odczytania, ale wyraz dużo krótszy od fi gurującego w wersji zachowanej „Tuch- macher”). Wszystko więc wskazuje na to, że wcześniejszy wpis zawierał błędy (kompromitujące – jak pomylenie imienia darczyńcy), dlatego wydrapano go i zastąpiono nowym, już poprawnym. Jest oczywiste, że takie pomyłki nie mogły być dziełem samego zainteresowanego.
Następną ciekawą rzecz można zauważyć, gdy się uważnie zbada cztero- tomową całość edycji dzieła św. Antonina z Florencji Summa theologica (3).
Biblioteka lubańska posiadała komplet tej edycji, który po wojnie uległ podziałowi. Tomy 1-3 znajdują się obecnie w Bibliotece Narodowej 25, tom 4 – w Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu 26. Trzy przechowywane w Bibliotece Narodowej woluminy mają identyczną, wykonaną najpóźniej w początkach XVI
25 Inc.F.1289 (I-III).
26 XV.F.1086.
9. Nr 53. Proweniencja 2, wpis trzeci (uszkodzony wpis Winckelera z dopiskiem innej ręki o darowiźnie)
10. Nr 3. P. I. Proweniencja 1
w., oprawę, wzbogaconą w podobnym czasie o takie same papierowe naklejki z tytułem dzieła (il. 11), czwarty (jak wynika z opisu w katalogu Kocowskiego 27, a także z autopsji) przedstawia się identycznie. Oznacza to, że owe cztery wolu- miny stanowiły całość przed trafi eniem do księgozbioru lubańskiego. Tymcza- sem, jak wynika z wpisów proweniencyjnych, pierwszy tom podarowany został przez Petra Widemana (il. 10), drugi – przez Martina Scholtza (il. 3), a trzeci i czwarty – przez Tobiasa Kobera (il. 7). Logiczne wytłumaczenie tej dziwnej sytuacji może być tylko jedno: darczyńcy nie ofi arowali samych książek, tylko środki fi nansowe na ich zakup. Jeżeli tak założymy, wówczas nie tylko stanie się jasne, jakim sposobem wcześniejszy komplet czterech woluminów mógł trafi ć do tworzonej biblioteki jako dar trzech różnych osób, ale także, dlaczego informacji o darach nie wpisywali sami ofi arodawcy. To również wyjaśniłoby, dlaczego wśród nich znaleźli się przedstawiciele wyliczonych zawodów niema- jących wiele wspólnego z książkami, będący natomiast obywatelami Lubania 28. I tu dochodzimy do odpowiedzi na pytanie, dlaczego uważam, że powsta- nie owej biblioteki było niezwykłym ewenementem. Z przedstawionych wyżej obserwacji i wniosków wynika jednoznacznie, że pastor Sigismund Schwabe musiał zorganizować i przeprowadzić ogromną akcję propagandową mającą na celu utworzenie biblioteki w swoim mieście i zdołał do niej pozyskać licznych swych współobywateli. Jeśli zważyć, że działo to się w piętnaście lat po katakli-
27 Nr 196. B. Kocowski, Katalog Inkunabułów Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego, cz. 1-3, Wrocław 1959-1971 [KWr].
28 Argumentu za sformułowaną wyżej tezą dostarcza też pozycja opisana w katalogu pod nr 20, brakujący w komplecie tom 2 został dokupiony przez – czy raczej z funduszy – tego samego Tobiasa Kobera.
11. Nr 3. P. I-III. Oprawy
zmie, który niszcząc miasto musiał się zasadniczo odbić na stanie majątkowym jego mieszkańców, tym większy podziw musi budzić wynik tego przedsięwzię- cia 29. Rzecz jest tym ważniejsza, że była to inicjatywa wręcz pionierska – mamy tu bowiem do czynienia z jedną z czterech najstarszych bibliotek miejskich na ziemiach obecnej Rzeczypospolitej 30.
Przy ocenianiu profi lu i wartości lubańskiej książnicy w momencie jej po- wstania trzeba wziąć pod uwagę kilka aspektów. Przede wszystkim to, że książki wpływały do niej, jak wykazano wyżej, dwutorowo: z indywidualnych darów oraz pozyskiwane dla biblioteki z wyboru jej twórcy, a fi nansowane przez współoby- wateli. I o ile dzieła trafi ające do zbioru z indywidualnych darów nie świadczą o profi lu książnicy (najwyżej o gustach darczyńców), o tyle zakupy Schwabego należy traktować jako efekt świadomego wyboru. Inkunabuły fi gurujące w tej grupie znalazły się tam najprawdopodobniej nie z powodu swej historycznej war- tości (traktowanie ich jako zabytki to kwestia odległej wówczas przyszłości), ale dlatego, że zawierały głównie teksty niedostępne w nowszych edycjach. Dlatego możemy próbować oceniać lubańską książnicę na podstawie samych inkunabu- łów, ale wnioski należy wyprowadzać ostrożnie i raczej na poziomie ogólności.
Dominującą tematyką zbioru inkunabułów lubańskich jest teologia (ponad czterdzieści pozycji), co odpowiada charakterowi całej produkcji typografi cznej XV wieku. Nie dziwi też, że wśród tych dzieł spotykamy aż sześć edycji Biblii (lub jej części), natomiast warte podkreślenia jest to, że znajduje się tu aż siedem edycji zbiorów kazań – z racji czasu ich powstania katolickich, twórca biblioteki był wszak pastorem.
Nie dziwi istnienie aż dziewięciu pozycji z dziedziny prawa – to również zgadza się z ogólnym profi lem produkcji drukarskiej epoki, jak i zapewne z po- trzebami potencjalnych użytkowników księgozbioru.
Na trzecim miejscu sytuuje się literatura piękna (osiem pozycji), a wśród niej aż sześć wydań klasycznej literatury antycznej lub komentarzy do niej. Ten fakt przypomina nam, że Schwabe tworzył bibliotekę miejską, a nie kościelną.
Z innych dziedzin notujemy cztery pozycje o tematyce historycznej, trzy – o astronomiczno-kalendarzowej i dwie z dziedziny medycyny. Tworzy to w sumie obraz księgozbioru, który miał mieć charakter w miarę uniwersalny.
29 Być może dodatkowych, precyzyjniejszych informacji o okolicznościach powstania książnicy lubańskiej dostarczyłyby badania archiwalne, materia jest na tyle znacząca, że na pewno warto by je podjąć.
30 Obok bibliotek radzieckich w Braniewie, Poznaniu i Toruniu (Encyklopedia wiedzy o książce, Wrocław 1971, szp. 253-254). Najsławniejsza polska biblioteka miejska – Gdańska – powstała później – w roku 1596.
Dołączony niżej po katalogu indeks topo-typografi czny pozwala ocenić, gdzie głównie drukowano książki, które potem trafi ły do Lubania. Miasto owo należało w tym czasie do Saksonii i tym samym wchodziło w skład rzeszy nie- mieckiej, nie dziwi więc, że przytłaczająca większość druków (54) powstała na terenie niemieckiego obszaru językowego. Z nich najwięcej, bo aż 15 wytłoczo- no w Strasburgu, co też jest zrozumiałe, gdyż było to jedno z najprężniejszych centrów drukarstwa w XV w. Podobnie oczywista jest stosunkowo spora licz- ba (10) książek powstałych w Lipsku – geografi cznie najbliższym Lubaniowi ośrodku drukarskim epoki, jak i taka sama liczba edycji wytłoczonych w No- rymberdze, gdzie działał najpłodniejszy typograf stulecia – Antonius Koberger (jego dzieł w zespole lubańskim napotykamy aż 8). Pewnym zaskoczeniem jest natomiast to, że ośrodkiem typografi cznym, skąd do Lubania trafi ło aż 9 inkunabułów jest Bazylea. Pozostałe 10 inkunabułów powstałych w państwach niemieckich pochodzi aż z 6 różnych miast.
Do książnicy lubańskiej trafi ło także 11 inkunabułów wytłoczonych poza niemieckim obszarem językowym, wszystkie – we Włoszech, z tego aż 6 w We- necji. Samo to nie dziwi, gdyż Włochy były w XV wieku potęgą typografi czną nieomal dorównującą niemieckiej, a miastem szczycącym się największą liczbą ofi cyn drukarskich epoki była Wenecja. Fakty te jednak należy skonfrontować z odległością, jaka dzieli Lubań od Włoch, a która w tamtej epoce oznaczała zupełnie co innego niż dzisiaj. Dlatego traktować to należy jako jeszcze jeden argument za tym, że tworzona przez pastora Schwabego biblioteka nie była przypadkowym zbiorem książek, ale owocem przemyślanej i wcielonej w życie z imponującą skutecznością inicjatywy.
12. PieczĊü 1 (starsza) 13. Pieczęć 2 (nowsza) 14. Herb (lub gmerk) niezidentyfi kowany
Spis inkunabułów z dawnej Biblioteki Miejskiej w Lubaniu przechowywanych dziś w Bibliotece Narodowej
i Bibliotece Uniwersyteckiej we Wrocławiu
31AGENDA
1. Agenda Wratislaviensis. Ed. Martinus Paulsdorff . [Strasbourg] : Fridericus Ruch de Dumbach, 1499. 4°.
GW 478. IBP 66. KWr 19.
Prow.:
1. Lubań 1; (sygn.:) A 2108.
BUWr XV.Q.1001
ALPHONSUS de Spina
2. Fortalitium fi dei.
Nürnberg : Antonius Koberger, 25 II 1494. 4°.
GW 1578. IBP 258.
Def.: brak ost. k. (czystej).
Prow.:
1. (Niezidentyfi kowany klasztor, XVI w.; sygn.:) 72.
2. Monasticae olim Bibliothecae mancipium cum bona venia vindicis mei Mathiae Scheuffl eri in hoc librorum collegium cooptabar 10 Cal. Sept. (= 23 VIII) 1569.
3. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 664; (d. sygn.; 0 4389.
BN.Inc.Qu.290
31 Opisy w katalogu zostały skopiowane z IBP, z uwzględnieniem nowszych ustaleń i niewielkimi modyfi kacjami formalnymi. Egzemplarze Biblioteki Narodowej opisano z autopsji, odpisy proweniencji egzemplarzy Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu przejęto z katalogu Kocowskiego. Zostały one jednak zweryfi kowane i uzupełnione przez Weronikę Karlak z Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu, której w tym miejscu gorą- co dziękuję.
Ponieważ wszystkie książki noszą pieczątki lubańskie, najczęściej obie, w opisie pro- weniencji przyjęto dla nich następujące oznaczenia:
Lubań 1 – pieczątka z literami L S B i starszym (obowiązującym do roku 1541 i obec- nie) herbem miasta przedstawiającym dwa skrzyżowane klucze (il. 12). Do jej odciśnięcia nie używano tuszu lecz najprawdopodobniej farby drukarskiej i nie można wykluczyć, iż używana była od początku istnienia biblioteki.
Lubań 2 – pieczątka z napisem Stadt- und Volksbuecherei Lauban wokół nowszego herbu przedstawiającego tarczę ze starym herbem pomiędzy dwiema wieżami (il. 4, 13).
Odbijana fi oletowym tuszem pochodzi z XIX lub zgoła XX wieku.
ANTONINUS Florentinus (s.)
3. Summa theologica. P. I-IV. Cum Tabula Ioannis Molitoris.
Strasbourg : Ioannes Grüninger, I) 28 IX 1490, II) 17 VIII 1490, III) 4 XII 1490, IV) 3 VII 1490. 2°.
GW 2191. IBP 423. KWr 196.
P. I.
Prow.:
1. Petrus Wideman d[e]d[it] An. 1569. 18 Julij.
2. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 84,1; (d. sygn.:) 3610; 206.
BN.Inc.F.1289,I P. II
Prow.:
1. Der Ersame Martinus Scholcz Burger Zum Lauban hat dis Buch in diese Biblio theca[m] geschenckt Anno 1569 dem 17 Julij.
2. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 84,2; (d. sygn.:) 7892.
BN.Inc.F.1289,II P. III
Def.: brak k. D2-7. Prow.:
1. Tobias Kober Doctor physic[us] Lubaniensis d[e]d[it] 20 Augusti A[nn]o 1569.
2. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 84,3; (d. sygn.:) 7893.
BN.Inc.F.1289,III P. IV
Def.: k. h6 uszkodzona.
Prow.:
1. Tobias Kober Gorlicensis Doctor Physicus Lubaniensis dono dedit 20 August. A[nn]o 1569.
2. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 84,4; (d. sygn.:) 4803.
BUWr XV.F.1086
AUGUSTINUS Aurelius (s.)
4. De arte praedicandi (De doctrina christiana lib. IV).
[Strasbourg] : Ioannes Mentelin, [ca 1468]. 2°.
GW 2873. IBP 625.
Prow. zob. nr 56.
BN.Inc.F.1275 adl.
AVICENNA
5. De anima, Lat.
Pavia : Antonius de Carcano, [ca 1485]. 2°.
GW 3111. IBP 706.
Prow.: zob. nr 63.
BN.Inc.F.1331 adl.
BALTHASAR de Porta
6. Conclusiones contra quorundam Bohemorum errores.
[Leipzig : Gregorius Böttiger, non ante 1494]. 4°.
GW 3214. IBP 742.
Prow.: zob. nr 27.
BN.Inc.Qu.287 adl.
BAPTISTA de Salis
7. Su mma casuum conscientiae. – Sixtus IV (papa): Bulla (Etsi dominici gre- gis…), Romae 30 XII 1479.
Venezia : Georgius Arrivabene, 9 IX 1495. 8°.
GW 3326. IBP 786.
Prow.:
1. Ex Bibliotheca Reuerendi et docti Viri d[omi]ni pauli Berlots pastoris in Lichtenberg [Białogórze, powiat Zgorzelec] Ao 1569.
(Nazwisko przekreślone i obok dopisane inną ręką:) Bernauj.
2. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 2004; (d. sygn.:) 5001; 167.
BN.Inc.Qu.221
BIBLIA
8. Biblia, Lat., cum additione Menardi monachi.
Nürnberg : Antonius Koberger, 10 XI 1478. 2°.
GW 4234. IBP 1005. KWr 514.
Prow.:
1. Haec Biblia Hieronymi Domina Muscovii Laub. Prim. vidua dono dedit mihi M. Gottlob Hollio. Anno 1706 die 22 Apr.
2. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 217; (d. sygn.:) 4586.
BUWr XV.F.214 9. Biblia, Lat., cum additionibus Francisci Moneliensis et Quinti Aemiliani.
Venezia : Ioannes Herbort, 31 X 1483. 2°.
GW 4254. IBP 1017. KWr 522.
Def.: brak k. a1-3. Prow.:
1. [Lubań 2] (usunięta w trakcie prac konserwatorskich; sygn.:) A 218.
BUWr XV.F.1018
10. Biblia, Lat.
[Freiburg im Breisgau : Kilianus Fischer, ca 1493-94]. 2°.
GW 4270 (Basel, Ioannes Amerbach, ca 1492/4). IBP 1031 (u.s.).
Def.: brak k. a1 i c8 (ostatniej); liczne k. uszkodzone.
Prow.:
1. Martinus Winckeler; Martinus Winckeler balbier […] (XVI w., wpis częściowo zniszczony; dopis inną ręką:) d[e]d[it] anno Do- mini 1569 (dopis trzecią ręką:) 18 July.
2. Lubań 2; (sygn.:) A 220; (d. sygn.:) 1511.
BN.Inc.F.1777 11. Biblia, Lat., cum glossa ordinaria Walafridi Strabonis aliorumque et inter-
lineari Anselmi Laudunensis.
[Strasbourg : R-typographus = Adolphus Rusch pro Antonio Koberger, paulo post 23 IX 1481]. 2°.
GW 4282. IBP 1038. KWr 529.
Egz. zaw. początek do księgi Daniela (wł.) w 2 wol.
Prow.:
1. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 216/I-II; (d. sygn.:) 5036.
BUWr XV.F.68/I-II 12. Biblia, Lat., cum postillis Nicolai de Lyra et expositionibus Guillelmi Bri- tonis in omnes prologos s. Hieronymi et additionibus Pauli Burgensis replicisque Matthiaee Doering. – Nicolaus de Lyra: Contra perfi diam Iu- daeorum. P. I-IV.
Nürnberg : Antonius Koberger, 12 IV 1493. 2°.
GW 4293. IBP 1047.
P. II-III w 2 wol.
Def.: w P. II wycięty inicjał, prawdopodobnie z iluminacją, w k. [1]; w P. III urwany górny narożnik k. [1], być może z iluminowanym inicjałem.
Prow.:
1. G H 1568 (wytłoczone na oprawach obu wol. = Georg Hausdorff ; sygn.:) 37 – 38 (na grzbietach).
2. Prudens et doctus Vir d[omi]n[us] Georgius Hausdorff Cos. d[e]
d[it] Ao. 1569 17 Julij (w każdym wol.).
3. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 1395,1-2.
BN.Inc.F.1200a I-II
BONIFACIUS VIII (papa)
13. Liber sextus Decretalium, cum glossa Ioannis Andreae, sine additionibus.
– Praec. Andreae, Ioannes: Super arboribus consanguinitatis et affi nitatis.
[Basel : Nicolaus Kessler, non post 1489]. 2°. Var. A.
GW 4882. IBP 1195.
Prow.:
1. Liber Magistri […] Continens Sextum Clementinas (XV/XVI w., nazwisko wycięte).
2. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 1884; (d. sygn.:) 4573.
BN Inc.F.1535 adl.
CICERO, Marcus Tullius
14. De oratore etc., cum commento Omniboni Leoniceni. Ed. Hieronymus Squarzafi cus.
[Nürnberg] : Antonius Koberger, 26 III 1497. 2°.
GW 6753. IBP 1603.
Prow.:
1. Liber magistri fabiani fungk haijnouiens[sis] Alme Vniuersitat[is]
studij francophordiani Collegiati ac Secretarij (ca 1510).
2. Anno 1741 dem 1ten Mäij Verehret dieses Buch aus Benjamin Hübners Bürgers und Tuchscherers im Grunde seinen Erbtheile in die Laubanische Bibliotek zum andenken Tobias Gallnisch, Bürger und Kurschner im Grunde itziger Zeit, Kirch Vater beij der Kir- che Zum Creutze Christi, Allmosen Einsamler in hiesiger Stadt, Hochzeit Bitter, Seiner Bathe, Wie auch Bathe beij E. E. Gemeine.
3. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) M 48; (d. sygn.:) 2820.
BN Inc.F.1281 adl.
15. Epistolae ad familiares, cum commentis Hubertini clerici et Martini Philetici.
Venezia : Bartholomaeus de Zanis, 19 X 1492. 2°.
GW 6846. IBP 1532.
Prow.: zob. nr 14.
BN Inc.F.1282 adl.
CLEMENS V, (papa)
16. Constitutiones, cum Extravagantibus XX ex recensione Alexandri de Nevo.
[Basel : Nicolaus Kessler, non post 1489]. 2°. Var. B.
GW 7105. IBP 1640.
Prow.: zob. nr 13.
BN.Inc.F.1536 adl.
CONCILIUM Basiliense
17. Decreta. Ed. Sebastianus Brant.
[Basel : Iacobus Wolff de Pforzheim, post 1 III 1499]. 4°
GW 7284. IBP 1670.
Prow.: zob. nr 18.
BN.Inc.Qu.265 adl.
CONCILIUM Constantiense
18. Acta et decreta. Ed. iussu Iacobi Locheri Philomusi et Conradi Summen- hart e manuscripto a Hieronymo de Croaria possesso. Cum additioni- bus eorundem.
Haguenau : Henricus Gran pro Ioanne Rynman, 11 IV 1500. 4°
GW 7287. IBP 1671.
Prow.:
1. Stanislaus Saurus herus est me[us?] (pocz. XVI w., koniec wpi- su nieczytelny).
2. Eccl[esi]ae Cathedralis Wratislaviensis (XVI w.).
3. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 285; (d. sygn.:) 7837.
BN.Inc.Qu.264 adl.
CORPUS Iuris Civilis
19. Iustiniani Institutiones cum glossa ordinaria Francisci Accursii (senioris) et Summariis Hieronymi Clarii.
Venezia : Baptista de Tortis, 14 VIII 1495. 2°.
GW 7638. IBP 1737.
Prow.:
1. Bibliothecae Patriae Laubenae Donat Ferdinandus Christophorus Foersterus Laubanus Toparcha Rottwitzii, Regis Borussiae per do- minia regia Haynoviensia Advocatus Civitatis Haynoviensis Col- lega Societatis Ienensis Latinae Honorarius. Haynoviae in Silesia CI I CCLXIII d. VIII m. April.
2. Lubań 1.
BN.Inc.F.1542
GERSON, Ioannes
20. Opera etc. P. I-III, Inventarium.
[Nürnberg : Georgius Stuchs], I) 22 XI 1489, II) 1 VIII 1489, III) 21 X 1489, Invventarium) [s. a.]. 4°.
GW 10716. IBP 2355. KWr 1154.
Egz. a
P. I, Inventarium.
Prow.:
1. 1. P. B. (XVI w. = Paul Bernau, sen.?, ca 1550).
2. Ex [Bibliotheca Reuerendi et docti viri domini] Pauli [Berl]otz Pa[storis] in Licht[enberg] A. 1569. (nazwisko przekreślone, po- niżej dopisano inną ręką nowe:) Bernauj. (Większość wpisu cał- kowicie wydrapana, tu odtworzona według identycznych wpisów w nr. 7 i 25).
3. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 733,1; (d. sygn.:) 1947.
BUWr XV.Q.720 Egz. b
P. II. Def.: brak górnej części k. tyt. i k. ostatniej (czystej).
Prow.:
1. Tobias Kober Gorliczensi [!] Doctor Physic[us] Lubaniensis d[e]
d[it] A[nn]o 1569 20 Avgvsti.
2. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 733,2; (d. sygn.:) 8751; 244,2
BN.Inc.Qu.291 adl.
Egz. c
P. III. Def.: brak k. ostatniej (czystej).
Prow.:
1. [P. B.?] (XVI w. = Paul Bernau, sen.?, ca 1550).
2. Ex Bibliotheca Reuerendi et docti viri domini Pauli Berlotz Pas- toris in Lichtenberg…] A. 1569 (wpis prawie w całości usunięty, odtworzony według pochodzącego z tego samego kompletu egz.
a; dlatego też na pewno i tu nazwisko Berlotz przekreślono i zastą- piono dopiskiem Bernauii).
3. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 733,3; (d. sygn.:) 4680; 244,3.
BN.Inc.Qu.306
GRATIANUS
21. Decretum cum apparatu Ioannis Teutonici et Bartholomaei Brixiensis.
Strasbourg : Ioannes Grüninger, 4 IX 1484. 2°.
GW 11368. IBP 2452. KWr 1210.
Def.: brak k. A1-2, 4-7. Prow.:
1. Lubań 2. BUWr XV.F.14,1
GREGORIUS I Magnus (papa, s.)
22. Moralia, seu Expositio in Iob.
Basel : Nicolaus Kessler, 1496. 2°.Var. A.
GW 11434. IBP 2494.
Prow.
1. Cum bono Deo Commentarium huncce Gregorij Magnj in Librum Jobi utilissimum Bibliothecae Laubensi in Sempiternam Sui memo- riam et ad contestantem in patriam nostram aff ectum sinceridem [!] strenae loco donavit et consecravit Vir Reverendus, clarissi- mus et Doctiss[imus] D[omi]n[us] Georgius Horning, Antistes quondam Ducis Suecorum generalis Witenbergensis digniss[imus]
Anno a nato Christo 1650 Calend. Januar.
2. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 784; (d. sygn.:) 5076.
BN.Inc.F.1285
GREGORIUS IX (papa)
23. Decretales, cum glossa Bernardi Parmensis.
Basel : Michael Wenssler, 1486. 2°.
GW 11472. IBP 2519. KWr 3123.
Prow.:
1. Liber Mgr […] (ciąg dalszy wyskrobany).
2. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) B 99; (d. sygn.:) 4525.
BUWr XV.F.1216
GUILLELMUS Parisiensis
24. Postilla super Epistolas et Evangelia.
[Basel] : Nicolaus Kessler, 1 XII 1489. 2°.
GW 11963. IBP 2646.
Prow.: zob. nr 52.
BN Inc.F.1355 adl.
25. Postilla super Epistolas et Evangelia.
Haguenau : [Henricus Gran], 8 XII 1492. 4°.
GW 11970. IBP 2652 (s.v. Guillermus Parisiensis).
Do r. 1966 egz. był współoprawny z nr 35.
Prow.:
1. Ex Bibliotheca Reuerendi et docti Viri d[omi]nj Pauli Berlotz pasto- ris in Licte[n]berg A. 1569 (data częściowo przesłonięta pieczątką, nazwisko przekreślone i poniżej dopisano inną ręką:) Bernauj.
2. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A [8?]17 (zachowana na druku daw- niej współoprawnym).
BN.Inc.Qu.284
HEMMERLIN, Felix
26. Opuscula et tractatus.
[Strasbourg : Typographus Iordani = Georgius Husner, post 13 VIII 1497]. 2°.
GW 12187. IBP 2675 (s. typ.).
Prow.: zob. nr 56.
BN.Inc.F.1274 adl.
HENRICUS de Langenstein
27. Secreta sacerdotum. Corr. et ed. Michael Lochmaier.
Leipzig : Melchior Lotter, 27 X 1499. 4°.
GW 12254. IBP 2690 (s.v. Henricus de Hassia).
Def.: k. tyt. i nast. uszkodzone.
Prow.:
1. […] d[e]d[it] […] 69 (= 1569), ocalały fragment niezachowanego wpisu, najprawdopodobniej donacyjnego dla powstałej w r. 1569 Biblioteki Miejskiej w Lubaniu.
2. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 314; (d. sygn.:) T 5312.
BN.Inc.Qu.286 adl.
HEROLT, Ioannes
28. Sermones Discipuli de tempore et de sanctis cum Promptuario exemplorum et De Beata Virgine.
Nürnberg : Antonius Koberger, 2 VIII 1480. 2°.
GW 12346. IBP 2745.
Błędy w oprawie: k. [219] oprawiona po k. [20], k. [226] – po k. [30].
Prow.:
1. Michael Wiesener […] Zum Lauben d[e]d[it] Ao (wpis donacyj- ny z błędnym imieniem darczyńcy, niedokończony i wydrapany (1569).
2. Joachim Wiesener Tuchmacher zum Lauben d[e]d[it] Ao 1569, den 6 Augusti. (Wersja poprawiona i pełna wpisu donacyjnego).
3. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 876; (d. sygn.:) 5070; 560 (?).
BN.Inc.F.1294
Pseudo-HIERONYMUS
29. Vitae sanctorum patrum, sive Vitas patrum.
[Strasbourg : Typographus Paludani], 7 VII 1485. 2°.
HC* 8600. IBP 2811.
Egz. a
Def.: brak kart a1 i G8 (czystych).
Prow.:
1. Abr. Schwalbij D. (XVI/XVII w.).
2. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.) A 893; (d. sygn.:) 2862.
BN Inc.F.1284 adl.
Egz. b
Def.: brak skł. a10 i k. G8 (czystej).
Prow.: zob. nr 51.
BN Inc.F.1313 adl.
HOLLEN, Gottschalcus
30. Praeceptorium divinae legis.
Nürnberg : Antonius Koberger, 22 IX 1497. 4°.
GW 12894. IBP 2839.
W składce O przestawione karty – są w kolejności: 3-4, 1-2, 7-8, 5-6.
Prow.:
1. [Barwny rysunek niezidentyfi kowanego herbu lub gmerku]. (XVI w.).
2. P. B. (XVI w. = Paul Bernau, sen.?, ca 1550).
3. Ersame Frantz Newman Eines Schusters son alhier Zum Lauben Nun lange Zeit her Dieser Kirchen gewesener vnnd noch trewer vnnd Vleissiger Calcand hadt dieses buch in diese Liberey vore- hret vnnd geschanckt den Sontag nach Egidii (= 4 IX) Im 1569 Jare. (z boku tą samą ręką dopisany tekst do wstawienia przed
„hadt”:) Vo[n] dem auch mag gesagt werden, ohne mich Kundt ir nichts thun.
4. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 923.
BN Inc.Qu.163
IACOBUS de Paradiso
31. De animabus exutis a corporibus, sive De apparitionibus et receptacu- lis animarum.
Leipzig : Melchior Lotter, [14]97. 4°.
HCR 9353 (V 157). IBP 2948.
Prow.: zob. nr 27.
BN Inc.Qu.289 adl.
IOANNES de Sacrobosco
32. Sphaera mundi.
[Leipzig : Martinus Landsberg, 1494]. 4°.
HC* 14117. IBP 5899. KWr 3170.
Prow.: zob. nr 57.
BUWr XV.Q.1193,2
LANGER, Ioannes
33. De censibus sub titulo reemptionis.
[Mainz : Petrus Schöff er, post 25 VIII 1489]. 4°.
HC* 9892 = H 9893. IBP 3368. KWr 1738.
Prow.: zob. nr 37.
BUWr XV.Q.1149,4
LAVACRUM
34. Lavacrum conscientiae.
Leipzig : Wolfgangus Stöckel, 3 X 1497. 4°.
HC* 9961. IBP 3385.
Def.: brak składki G6 (uzupełniony odpisem rękopiśmiennym XV XVI w.).
Prow.:
1. P. B. (XVI w. = Paul Bernau, sen.?, ca 1550).
2. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.) A 717; (d. sygn.:) 4840.
BN Inc.Qu.204 adl.
LEIMBACH, Georgius
35. Practica ad a. 1500, Germ.
[Leipzig : Melchior Lotter, 1499]. 4°.
IBP 3390.
Def.: frg. k. [a1 i a4?].
Do r. 1966 egz. był współoprawny z nr 25.
Prow.: zob. nr 25.
BN Inc.Qu.285
LICHT, Balthasar
36. Algorithmus linealis cum conditionibus regulae de tri. – [Var. B].
Leipzig : Martinus Landsberg, [1500]. 4°.
H 829. IBP 3423.
Prow.: zob. nr 34.
BN Inc.Qu.206 adl.
MANNEKEN, Carolus
37. Formulae epistolarum.
[Strasbourg : Martinus Schott], 8 I 1490. 4°.
HC* 10674. IBP 3567. KWr 1839.
Prow.:
1. Liber domini Michaelis Lersner de […] (XV/XVI w., koniec wydarty).
2. (Lakowy odcisk sygnetu, w którym można odczytać jedynie:) VICT.
3. (Sygn.:) 64/XIIa 3.
4. Wegen der in diesen [!] veralteten Bande befi ndlichen Böhmis- chen Geschichte des Aeneas Sylvius, hab solchen zum Laubanis- chen öff entlichen Bücher Vorrath als einen geringen Beytrag zu der Abtheilung von den Geschichten des Vaterlandes, übergeben.
Christian Gottfried Meissner den 15 Nov. 1747.
4. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) B 263.
BUWr XV.Q.1149,1
MANUALE
38. Manuale parochialium sacerdotum.
[Leipzig : Conradus Kachelofen pro] I[oanne] S[chmiedhöfer, 1489?]. 4°.
R 979. IBP 3577.
Prow.: zob. nr 34.
BN Inc.Qu.209 adl.
MARCHESINUS, Ioannes
39. Mammotrectus super Bibliam.
[Strasbourg : Typographus Paludani, non post 3 VIII 1485]. 2°.
HC* 10553. IBP 3593. KWr 1860.
Prow.: zob. nr 58.
BUWr XV.F.1009,2
MARTIANUS Capella
40. De nuptiis Philologiae et Mercurii etc. Ed. Franciscus Vitalis Bodianus.
Vicenza : Henricus de Sancto Ursio, 16 XII 1499. 2°.
H* 4370 (s. v. Capella). IBP 1392 (u. s.). KWr 3080 (u. s.).
Def.: brak k. a2. Prow.:
1. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) H 39; (d. sygn.:) 4798.
2. Wojewódzkie Archiwum Państwowe we Wrocławiu (piecz.).
BUWr XV.F.1215
MARTINUS Polonus
41. Margarita Decreti, seu Tabula Martiniana.
[Speyer : Petrus Drach, ca 1485]. 2°.
HC* 10838. IBP 3620. KWr 1873.
Prow.: zob. nr 21.
BUWr XV.F.14,2
MAXIMILIANUS I (imperator)
42. Ordnung des Kammergerichts.
Mainz : Petrus Schöff er, 5 X 1495. 2°.Var. B.
H* 12063. IBP. 3658.
Prow.: zob. nr 56.
BN Inc.F.1276 adl.
MISSALE
43. Missale Misnense.
[Nürnberg : Georgius Stuchs, post 1 IX 1500]. 2°. Var. B.
Decker KMS 52. IBP 3779 (Leipzig ; Conradus Kacholofen et Melchior Lotter).
NB. k. [317] var. A = Deckert KMS, var. B = IBP.
Def.: brak k. [*]1, 3-10, A1, H4-5, N2-7, O2-9, P4,7, skł. B-C8, R8, k. S1-6, V7, skł. X8, k. Y3-6, skł. c-d8, k. f8, g4-5, i3,6, l3-6 oraz l8 (czystej).
Prow.:
1. […]cl[esi]a[m] Sanct[… …]xtraq[… …]dem anno domi[…]
(XVI w., wpis zachow. w małych fragm.).
2. [Kościół ewangelicki, d. parafi alny p.w. Wniebowzięcia NMP w Za- rębie (niem. Lichtenau), pow. Lubań] (XVII w., w druku liczne rkp.
noty dot. tej wsi oraz tamtejszych pastorów).
3. Lubań 1; (sygn.:) A […]17; (d. sygn.:) 5087.
BN Inc.F.1634
MOLITORIS, Ulricus
44. De lamiis et phitonicis mulieribus.
[Strasbourg : Ioannes Prüss, non ante 10 I 1489]. 4°.
H* 11535. IBP 3836. KWr 1965.
Prow.: zob. nr 37.
BUWr XV.Q.1149,3
MORUNG, Th eodoricus
45. Passio dominorum sacerdotum.
[Wien : Stephanus Koblinger, ca 1483]. 4°.
R 655. IBP 3856.
Prow.: zob. nr 34.
BN Inc.Qu.207 adl.
NICOLAUS de Błonie
46. Sermones de tempore et de sanctis, sive Viridarius. P. I-II.
Strasbourg : [Typographus Iordani = Georgius Husner], 23 VIII 1489. 2°.
HC* 3263. IBP 3934.
Prow.:
1. Ego sum m[a]g[ist]ri Georgij Sittauini Sacrosancte metropolitan[a]
e ecc[les]ie St[ri]gonien[sis] Cano[n]ici (pocz. XVI w.).
2. Lego nicolao (poprawione z: nicolai) fi lij (!) val[enti]ni heyd[en?]
(I poł. XVI w.).
3. Sum Martini Bohemj Laubensis Lusatij (XVI/XVII w.).
4. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 254; (d. sygn.:) 7764.
BN Inc.F.1343
NIDER, Ioannes
47. Praeceptorium divinae legis, sive Expositio decalogi.
Strasbourg : Georgius Husner, 13 II 1476. 2°.
H* 11790. IBP 3986.
Def.: brak k. [b2, f8, m7, r7, v3-4, F6, H7 i K10] (czystej).
Prow.:
1. 1551 Bartholom[a]eus Regulus Laubanus.
2. 1569 12 augusti Ad honorem dei omnipote[n]tis et utilitatem aeclesi[a]e d[e]d[it] hunc libru[m] Andreas Vrsinus pharmacopola.
3. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 1588; (d. sygn.:) 5044.
4. Ex libris Jerzego Dobrzenieckiego (ekslibris, XX w.).
BN Inc.F.1771
OVIDIUS Naso, Publius
48. De arte amandi; De remedio amoris. Cum commento Bartholomaei Meru- lae. – [Ed. C].
Venezia : Ioannes Tacuinus, 5 VII 1494 [i.e. post 1500?]. 2°.
BM V 535 (IB 24040). IBP 4080.
Prow.:
1. Liber M[…] Constat 28 gs. (pocz. XVI w., środek wpisu wyrwany).
2. Fraw Anna Kretzschmerin Burgerinn alhiro zum Laubenn, des Ehrbarnn vnd Ernvhesten Martini Helwiger Ehliche Hausfrawe, aus der Liebereij hern Iohann Haidenreiches Ludimagister etc.
Gotte als Ihrem Schepff er zu Ehrenn, Kirchen Vnnd Schulen tzu Nutze vnd die tzeit Ihrem Sehlesorger, herrn Martino Böhem tzu wolgefallen in Diese Laubnishe [!] Bibliothecam Vorehreth hath.
Actum Lauben Anno 1592 auf trijum Regum vnd Monthages 6 Ja- nuarij. No. Calend. restitutj etc.; (sygn.:) Numero 29.
3. Lubań 2; (sygn.:) H 12; (d. sygn.:) 4511.
BN Inc.F.1301 adl.
PARATUS
49. Sermones de tempore et de sanctis.
[Speyer : Petrus Drach, ca 1492]. 2°.
H* 12399. IBP 4156.
Def.: brak k. E2 i E6 (zastąpione czystymi kartami papieru z epoki).
Prow.:
1. Liber iste e[st] m[ihi] datus a fr[atr]e Bernardino Wedel[…] cui[us]
merces sit deus (XV/XVI w., wpis lekko uszkodzony, brak 1 lub 2 końcowych liter nazwisk).
2. Lubań 1; Lubań 2.
BN Inc.F.1205
PAULUS II (papa)
50. Bulla de publicatione anni iubilaei (Ineff abilis providentia…), Romae 19 IV 1470.
[Roma : Georgius Lauer, post 19 IV 1470]. 2°.
IBP 4190.
Prow.: zob. nr 56.
BN Inc.F.1277 adl.
PETRUS Comestor
51. Historia scholastica.
Basel : [Ioannes Amerbach], „post” 25 XI 1486. 2°.
HC 5535 = HC 5537. IBP 4321.
Def.: brak k. t4-5 oraz k. K6 (czystej).
Prow.:
1. Johannes Emericus Laubensis Alchijmista d[e]d[it] A[nn]o 1569 11 Nouemb.; (wytłoczone na oprawie:) 1569.
2. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 456; (d. sygn.:) 7883; 42.
BN Inc.F.1312 adl.
Pseudo-PETRUS de Palude
52. Sermones Th esauri novi de tempore.
Strasbourg : Martinus Flach, 1491. 2°.
CR 5417 (I 191). IBP 4363.
Prow.:
1. D[omi]n[us] Melchior Schillingus mihi dono dedit Anno 1593.
2. Ex bibliotheca patrerna poss. Paulus Kindlerus Jauranus Sil.
(XVII w.).
3. Es soLL zVM AnDenCken v. Christof Pauli mpp. (chronogr.: 1705).
4. Lubań1; Lubań 2; (sygn.:) A 817; (d. sygn.:) 7943.
BN Inc.F.1354 adl.
53. Sermones Th esauri novi de sanctis.
Strasbourg : Martinus Flach, 1493. 2°.
C 5428. IBP 4374.
Def.: brak k. b6 (czystej).
Prow.:
1. P[ro] vij schilling[is] una cu[m] s[ermonibus] de t[em]p[or]e h[uius] iij v[e]l iiij g[rosso]s, pro ligat[ura] xv g[rosso]s (pocz.
XVI w.).
2. Martinus Winckeler 1569; M. W. (na bocznym obcięciu); Martinus Winckeler balbier 1569 (wpis częściowo zniszczony, dopis inną ręką:) d[e]d[it] 18 Julij.
3. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 1879; (d. sygn.:) T 7944.
BN Inc.F.1271.
PIUS II (papa)
54. Historia Bohemica.
[Basel : Michael Furter, ca 1489]. 4°.
HC* (Add.) 254. IBP 4462. KWr 2293.
Prow.: zob. nr 37.
BUWr XV.Q.1149,2
PSALTERIUM
55. Psalterium, Lat. Ed. Bruno, ep. Herbipolensis.
[Nürnberg] : Antonius Koberger, 1497. 4°.
HC* 4013. IBP 4616.
Prow.: zob. nr 27.
BN Inc.Qu.288 adl.
RAYMUNDUS de Sabunde
56. Th eologia naturalis, sive Liber creaturarum.
Strasbourg : Martinus Flach, 21 I 1496. 2°.
HC* 14069. IBP 4681.
Prow.:
1. Liber mei Joh[ann]is Behem etc. pl[e]bani aliq[ua]n[do] Gorlit- zen[sis] etc. (pocz. XVI w.).
2. Sebolt tucher (XVI w., 3 wpisy na sygn. Inc.F.1276 adl. ale dotyczą całego woluminu).
3. Marcus Teucher, pastor Eccl[es]ie Timendorff ensis d[e]d[it] (non ante 1569?).
4. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 120; (d. sygn.:) 4904.
BN Inc.F.1273 adl.
REGIOMONTANUS, Ioannes
57. Calendarium.
Augsburg : Erhardus Ratdolt, 1496. 4°.
H* 13782. IBP 5946. KWr 3169.
Prow.:
1. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) L 5; (d. sygn.:) 2942.
BUWr XV.Q.1193,1
ROLEWINCK, Werner
58. Fasciculus temporum.
[Basel] : Bernardus Richel, 20 II 1482. 2°. War. B.
HC* 6932. IBP 4794. KWr 2473.
Prow.:
1. Bartolomaeus Regulus Laubanus 1551.
2. Michael Humer gekauft am tage petri und pauli Anno 1559.
3. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) A 1416; (d. sygn.:) 4509.
BUWr XV.F.1009,1
SAVONAROLA, Ioannes Michael
59. Practica medicinae.
Venezia : Andreas de Bonetis, 10 V 1486. 2°.
HC* 14481. IBP 4934. KWr 3230.
Prow.:
1. Th omae Fritschii artis medicinae Doctoris et Reipublicae Gorli- censis Physici (XVI w.).
2. Heredes eius librum hunc Bibliothecae reposuerunt (pocz. XVII w.).
3. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) C 453; (d. sygn.:) 4788.
4. Wojewódzkie Archiwum Państwowe we Wrocławiu (piecz.).
BUWr XV.F.362
SCHEDEL, Hartmann
60. Liber chronicarum.
Nürnberg : Antonius Koberger, 12 VII 1493. 2°.
HC* 14508. IBP 4941. KWr 2530
Prow.:
1. Liber domini Johannis Hartirth (XVI w.).
2. Virtute et eruditione excellens Dominus Ioannes Schettler Lau- bensis Illustrissimi principis Legnicensis Consiliarius et camerae praefectus hoc chronicon piae donationis προδρομον esse voluit.
Anno salutis 1569.
3. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) K 635; (d. sygn.:) 5042.
BUWr XV.F.142
STELLA
61. Stella clericorum.
[Leipzig : Conradus Kachelofen pro] I[oanne] S[chmiedhöfer, ca 1492]. 4°.
H* 15065. IBP 5109.
Prow.: zob. nr 34.
BN Inc.Qu.208 adl.
THOMAS de Aquino, (s.)
62. Commentaria in tres libros De anima Aristotelis.
Pavia : Martinus de Lavalle, 30 IX 1488. 2°.
H 1521 (I). IBP 5248.
Prow.: zob. nr 63.
BN Inc.F.1330 adl.
63. Commentum super libros De generatione et corruptione Aristotelis.
Pavia : [Martinus de Lavalle], 3 XII 1488. 2° + 4°.
HR 1534 (I 95). IBP 5251.
Prow.:
1. Michael Bartsch Laubensis iunior hoc codice donat Bibliothecam patriam, hoc potissimum fi ne, ut Deus Opt. Max. honore debito pro conseruatione liberalium artium affi ciatur et proximo pro sua uirili inseruiatur. Anno salutiferi partus virginei M.D.XXC. Prid.
Calend. Sextilis. (= 31 VII).
2. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) D 71; (d. sygn.:) 4598; 232.
BN Inc.F.1329 adl.
Pseudo-THOMAS de Aquino
64. De vitiis et virtutibus, sive Quaternarius.
[Leipzig : Conradus Kachelofen, post 1485, ante 1491]. 4°.
HC* 1391. IBP 5347.
Prow.: zob. nr 34.
BN Inc.Qu.205 adl.
VALERIUS Maximus, Caius
65. Facta et dicta memorabilia.
Mainz : Petrus Schöff er, 14 VI 1471. 2°.
HC* 15774. IBP 5503. KWr 2884.
Prow.:
1. Tobias Kober Gorlicensis Doctor Physicus Lubaniensis dono dedit 1569. 20 Augusti.
2. Lubań 1; Lubań 2; (sygn.:) D 98; (d. sygn.:) 7828.
BUWr XV.F.1060
INDEKS TOPOTYPOGRAFICZNY AUGSBURG
Erhardus Ratdolt
1496 Regiomontanus, Ioannes: Calendarium. 4° 57
BASEL
Ioannes Amerbach
1486.11.25 „post” Petrus Comestor: Historia scholastica. 2° 51 Michael Furter
[1489 ca] Pius II (papa): Historia Bohemica. 4° 54 Nicolaus Kessler
[1489 non post] Bonifacius VIII (papa): Liber sextus Decretalium.
2° 13
[1489 non post] Clemens V (papa): Constitutiones. 2° 16 1489.12.01 Guillelmus Parisiensis: Postilla super Epistolas
et Evangelia. 2° 24
1496 Gregorius I Magnus (papa, s.): Moralia. 2° 22 Bernardus Richel
1482.02.20 Rolewinck, Werner: Fasciculus temporum. 2° 58 Michael Wenssler
1486 Gregorius IX (papa): Decretales. 2° 23
Iacobus Wolff de Pforzheim
[1499.03.01 post] Concilium Basiliense: Decreta. 4° 17
FREIBURG IM BREISGAU
Kilianus Fischer
[1493-94 ca] Biblia, Lat. 2° 10
HAGUENAU
Henricus Gran
1492.12.08 Guillelmus Parisiensis: Postilla super Epistolas et
Evagelia. 4° 25
1500.04.11 Concilium Constantiense: Acta et decreta. 4° (pro
Ioanne Rynman). 4° 18
LEIPZIG
Gregorius Böttiger
[1494 non ante] Balthasar de Porta: Conclusiones contra quo-
rundam Bohemorum errores. 4°. 6
Conradus Kachelofen
[1485 post, 1491 ante] Pseudo-Th omas de Aquino: De vitiis et virtutibus.
4° 64
[1489?] Manuale parochialium sacerdotum. 4° ([pro] I[o.]
S[chmiedhöfer]) 38
[1492 ca] Stella clericorum. 4° ([pro} I[o.] S[chmiedhöfer]) 61 Martinus Landsberg
[1494] Ioannes de Sacrobosco: Sphaera mundi. 4° 32 [1500] Licht, Balthasar: Algorithmus linealis. 4° 36
Melchior Lotter
[14]97 Iacobus de Paradiso: De animabus exutis a corpori-
bus. 4° 31
[1499] Leimbach, Georgius: Practica ad a. 1500, Germ.
4° 35
1499.10.27 Henricus de Langenstein: Secreta sacerdotum.
4° 27
Wolfgangus Stöckel
1497.10.03 Lavacrum conscientiae. 4° 34
MAINZ
Petrus Schöff er
1471.06.14 Valerius Maximus, Caius: Facta et dicta memora-
bilia. 4° 65
[1489.08.25 post] Langer, Ioannes: De censibus sub titulo reemptionis.
4° 33
1495.10.05 Maximilianus I (imperator): Ordnung des Kammer-
gerichts. 2° 42
NÜRNBERG
Antonius Koberger
1478.11.10 Biblia, Lat. 2° 8
1480.08.02 Herolt, Ioannes: Sermones Discipuli de tempore
et de sanctis. 2° 28
1493.04.12 Biblia, Lat. 2° 12
1493.07.12 Schedel, Hartmann: Liber chronicarum. 2° 60 1494.02.25 Alphonsus de Spina: Fortalitium fi dei. 4° 2
1497 Psalterium, Lat. 4° 55
1497.03.26 Cicero, Marcus Tullius: De oratore etc. 2° 14 1497.09.22 Hollen,.Gottschalcus: Praeceptorium divinae
legis. 4° 30
Georgius Stuchs
1489.08.01-11.22 Gerson, Ioannes: Opera. 4° 20
[1500.09.01 post] Missale Misnense. 2° 43
PAVIA
Antonius de Carcano
[1485 ca] Avicenna: De anima. 2° 5
Martinus de Lavalle
1488.09.30 Th omas de Aquino, (s.): Commentaria in libros
De anima Aristotelis 62
1488.12.03 Th omas de Aquino, (s.): Commentum super libros De generatione et corruptione Aristotelis 63
ROMA
Georgius Lauer
[1470.04.19 post] Paulus II (papa): Bulla de publicatione anni iubilaei.
2° 50
SPEYER
Petrus Drach
[1485 ca] Martinus Polonus: Margarita Decreti. 2° 41 [1492 ca] Paratus: Sermones de tempore et de sanctis. 2° 49
STRASBOURG
Martinus Flach
1491 Pseudo-Petrus de Palude: Sermones Th esauri novi
de tempore. 2° 52
1493 Pseudo-Petrus de Palude: Sermones Th esauri novi
de sanctis. 2° 53
1496.01.21 Raymundus de Sabunde: Th eologia naturalis.
2° 56
Ioannes Grüninger
1484.09.04 Gratianus: Decretum. 2° 21
1490.07.03-12.04 Antoninus Florentinus, (s.): Summa theologica.
2° 3
Georgius Husner
1476.02.13 Nider, Ioannes: Praeceptorium divinae legis. 2° 47 Ioannes Mentelin
[1468 ca] Augustinus Aurelius, (s.): De arte praedicandi. 2° 4 Ioannes Prüss
[1489.01.10 non ante] Molitoris, Ulricus: De lamiis et phitonicis mulieri-
bus. 4° 44
R-typographus = Adolphus Rusch
[1481.09.23 paulo post] Biblia, Lat. 2° (pro Antonio Koberger) 11 Fridericus Ruch de Dumbach
1499 Agenda Wratislaviensis. 4° 1
Martinus Schott
1490.01.08 Manneken, Carolus: Formulae epistolarum. 4° 37 Typographus Iordani = Georgius Husner
1489.08.23 Nicolaus de Błonie: Sermones de tempore et de
sanctis. 2° 46
[1497.08.13 post] Hemmerlin, Felix: Opuscula et tractatus. 2° 26 Typographus Paludani
1485.07.07 Pseudo-Hieronymus: Vitae sanctorum patrum.
2° 29
[1485.08.03 non post] Marchesinus, Ioannes: Mammotrectus super
Bibliam. 2° 39
VENEZIA
Georgius Arrivabene
1495.09.09 Baptista de Salis: Summa casuum conscientiae.
8° 7
Andreas de Bonetis
1486.05.10 Savonarola, Ioannes Michael: Practica medicinae.
2° 59
Ioannes Herbort
1483.10.31 Biblia, Lat. 2° 9
Ioannes Tacuinus
1494.07.05 Ovidius Naso, Publius: De arte amandi etc. [Ed. C].
2° [i.e. 1500 post?] 48
Baptista de Tortis
1495.08.14 Corpus iuris civilis: Iustiniani Institutiones. 2° 19 Bartholomaeus de Zanis
1492.10.19 Cicero, Marcus Tullius: Epistolae ad familiares. 2° 15
VICENZA
Henricus de Sancto Ursio
1499.12.16 Martianus Capella: De nuptiis Philologiae et Mer-
curii etc. 2° 40
WIEN
Stephanus Koblinger
[1483 ca] Morung. Th eodoricus: Passio dominorum sacerdo-
tum. 4° 45
INDEKS PROWENIENCJI
(z pominięciem Biblioteki Miejskiej w Lubaniu) Bartsch, Michael (iun.; fl . ca 1580), urodzony w Lubaniu – 5, 62, 63 Behem, Johan (fl . 15/16 s.), pleban w Görlitz – 4, 26, 42, 50, 56
Berlots, Paul (fl . ca 1569), pastor w Białogórzu (niem. Lichtenberg), pow. Zgo- rzelec – 7, 20 (egz. a, c), 25. 35
Bernau, Paul (sen.; ?-ca 1555), pastor w Białogórzu (niem. Lichtenberg), pow.
Zgorzelec – 7, 20 (egz. a, c), 25, 30, 34-36, 38, 45, 61, 64
Boehme, Martin (1557-1622), urodzony w Lubaniu, studiował w Heidelbergu, od r. 1580 był nauczycielem w Lubaniu, gdzie w r. 1586 uzyskał dożywotnio stanowisko „pastor primarius” – 46
Dobrzeniecki, Jerzy (fl . 20 s.) – 47
Emericus, Ioannes (fl . ca 1569), alchemik w Lubaniu – 29 (egz. b), 51
Foerster, Ferdinand Christoph (fl . ca 1763), rodem z Lubania, prawnik królew- ski majątków króla Prus w Chojnowie – 19
Fritsch, Th omas (1525-1601), doktor fi lozofi i i medycyny, fi zyk miejski w Gör- litz – 59
Funk (Funck), Fabian (?-1552), urodzony w Chojnowie, studiował w Krakowie w l. 1499-1502, a od r. 1506 na uniwersytecie we Frankfurcie nad Odrą, gdzie uzyskał stopień magistra i podjął wykłady – 14, 15
Georgius de Zittau (non post 1470-non ante 1516), w l. 1484-1492 studiował na Akademii Krakowskiej, a w l. 1502-1516 był kanonikiem archikatedry w Esztergom – 46
Haidenreich, Johann (fl . 16 s.), ludimagister w Lubaniu, właściciel biblioteki lub składu książek – 48
Hartirth, Johann (fl . 16 s.), altarysta przy kościele parafi alnym p.w. Św. Marcina w Jaworze – 60
Hausdorff , Georg (fl . ca 1568-1569), rajca lubański – 12 Herb (lub gmerk) niezidentyfi kowany (il. 14) – 30 Heyden (?), Nikolaus (fl . 16 s.), syn Valentina – 46
Hollius, Gottlob (fl . ca 1706), zapewne obywatel Lubania – 8
Horning, Georg (fl . ca 1650), kapłan przy Arvidzie Wittenbergu, dowódcy wojsk szwedzkich w czasie wojny trzydziestoletniej – 22
Huebner, Benjamin (?-1741), sukiennik w Lubaniu – 14, 15 Humer, Michael (fl . ca 1559) – 39, 58
Kindler, Paul (fl . 17 s.), urodzony w Jaworze – 24, 52 Klasztor niezidentyfi kowany (16 s.). – 2
Kober, Tobias (?-1585), doktor medycyny, rodem z Görlitz, piastował stanowi- sko fi zyka miejskiego w Lubaniu – 3 (III, IV), 20 (egz. b), 65
Kościół niezidentyfi kowany (16 s.) – 43
Kretzschmer, Anna (fl . ca 1592), obywatelka Lubania, żona Martina Helwi- gera – 48
Lersner, Michael (fl . 15/16 s.) – 33, 37, 44, 54
Meissner, Christian Gottfried (fl . ca 1747), być może tożsamy z pierwszym pa- storem w Kromnowie (niem. Krommenau), pow. Jelenia Góra – 33, 37, 44, 54 Muscovii, Hieronymi vidua (fl . ca 1706) , wdowa po notablu lubańskim – 8 N. N. (15/16 s.), magister – 13, 16, 23
N. N. (16 s.) – 6, 20 (egz. c), 27, 31, 55
Neuman, Franz (fl . ca 1569), syn lubańskiego szewca, należał do bractwa ka- landów – 30
P. B. (16 s.), = Bernau, Paul (sen.; ?-ca 1555)? – 20 (egz. a, c), 30, 34, 36, 38, 45, 61, 64
Pauli, Christoph (fl . ca 1705) – 24, 52
Regulus, Bartholomaeus (fl . ca 1551-1563), urodzony w Lubaniu, w r. 1563 był proboszczem w Chościszowicach (niem. Neu Schönfeld), pow. Bolesławiec – 39, 47, 58
Saurus, Stanislaus (1469-1535), urodzony w Lwówku Śląskim, studiował w l. 1486-1490 w Krakowie, potem w Wiedniu i Padwie, a od r. 1508 działał we Wrocławiu, gdzie doszedł do godności generalnego wikariusza. Zgro- madził księgozbiór, który zapisał wrocławskiej kapitule katedralnej – 17, 18
