1
'
SPIS ZAWARTOŚCI
TECZKI &*/... 2 i &v*Y. \ ^ k .. *
...
...ę^3t. , 3 i .. n .. vi lA .U . 1 . .
I./1. Relacja j/u /I ^ /i - ■'
I./2. Dokumenty ( sensu stricto) dotyczące relatora ^ , , I./3. Inne materiały dokumentacyjne dotyczące relatora A ^ II._Materiały uzupełniające r e l a c j ę __ _
III./l. Materiały dotyczące rodziny relatora ----
III./2. Materiały dotyczące ogólnie okresu sprzed 1939 r.
III./3. Materiały dotyczące ogólnie okresu okupacji ( 1939-1945) III./4. Materiały dotyczące ogólnie okresu po 1945 ---
IH./5. Inne ...*-—
IV. Korespondencja
5 . 4 - A
a I
V. Nazwiskowe karty informacyjne VI. Fotografie ; 5 y ^ ^
. »
■ :
2
.3
4
5
6
7
Henryk Lewandowski 50-006 Wrocław
- Odpis - Rel.M-452)1083
L . d z . 1 1 ) A)92
Relacja członka konspiracji I. Dane osobowe
1. Lewandowski ^enryk Maksym 2. u r . 18.11.1921 Grudziądz
3.syn An drzeja u r . 22.11.1890,m atk a ^ r i a n n a z d.Otręba.Ojciec jako robotnik pracował w Grudziądzu,brał udzi ał w I wojnie światowej w armii pruskiej na froncie ws chodnim.Po zakończonej wojnie,mając już czworo dzieci w roku 1920 ws tąpił jako
ochotnik do w o jska p o l s k i e g o ,biorąc udz iał w wojnie anty- b o l s z e w i c k i e j . Po zakończonej wojnie pracował w Urzędzie Ziemskim w Grudziądzu,gdzie przez kilka lat był prezesem Związku Powstańców i Wojaków. Na przełomie lat 20)30 kandy-
. dował do Sejmu Rzeczpospolitej Po l ski.W roku 1933 po likwidacji Urzędu Ziemskiego przenosi się z r odzin ą do Torunia,gdzie
pracuje w Urzędzie Wojewó dzk i m Wydz.R olnic twa i Reform Rolnych, jako specjalista d)s p a r c e l acj i .W latach 30-tych odznaczony zostaje dwukrotnie srebrnym k rzyżem zasługi.
II. Dane środowiskowe
1. Wykształcenie wyższe - Wyższa Szkoła Ekonomiczna we Wrocławiu, d yplom uk ońc z eni a 1950r.
2. W latach 1935-1939 Gimnazjum im.M .Kopernika (filia u l.S i enkiewicza w Toruniu - mała matura. H arc e rz 9-tej Pomorskiej Drużyny
H a r c e r s k i e j ,ostatni s topień - Harcerz O r l i ,ostatnia f unk c j a - zastępowy,
III. Udziału w Kampanii Wrześniowej nie bra łem,zgłoszenie na ochotnika jako żołnierza PW nie zostało przyjęte.
4 września 1939 ewakuacja wraz z Urzędem Woj.na wschód Polski, m iejscowość docelowa Kowel. Zatrzymana ewakuacja we Włochach pod W ar szawą po kapitulacji Warszawy. Październik 39r.powrót do Torunia.
IV. Zamieszkanie w Toruniu ul. S łowackiego 81 (okupacyjnie Ohm str) wraz z rodzicami i pięcioro rodzeństwa.D okw atero wan ie 3 osobowej rodziny niemieckiej z Hamburga (zbombardowani) rok 1943.
Lipiec 1940 - w r z e s i e ń 1943 praca w Zakładzie Fotograficznym Niemca Hermana Spychalskiego w Toruniu,ul. Strumykowa jako laborant.
Październik 1943 - st y cze ń 1945 Fabryka części s amolotowych
"Union" (hala balonowa) w Toruniu jako robotnik.
V. W październiku 1939 zorganizowałem grupę 5-ciu ko leg ów h a r cerzy celem przedarcia się na Węgry. Po kilku dniach osiągnęl i ś m y Przemyśl,gdzie od innej g rup y otrzymal iśm y informację,że przejście przez silnie obstawioną gra n i c ę jest niemożliwe.
Powrót do Warszawy - pobyt do m arca 1940 r. Na skutek n i e możliwości u r ząd z eni a się w Warszawie przyjazd do Torunia.
A resztow any w marcu 1940r.przez Gestapo wraz z ko l e g ą Czesławem Murawskim pod zarzutem eskortowania internowanych Niemców
na Wschód Po l ski .Osadzony w forcie YII w Toruniu.Skutych w kajdany przewożeni b yliśmy wielok rot n ie do siedziby Gestapo przy ul.
B ydgoskie j ,gdzie byl i śmy bestialsko torturowani i bici. ita skutek n iepotwierdzenia się zarzutów i dużej staranności rodziców
8
- 2 -
6
zwolnieni zostali śm y w l i p c u 1940 z o b o w i ą z k i e m n a t y c h m i a s t o w e g o p o d j ę c i a pracy i m e l d o w a n i a się co t yd z i e ń w siedz i b i e Gestapo.
P o d j ą ł e m pracę w Z ak ła d z i e F o t o g r a f i c z n y m H . S p y c h a l s k i e g o .
W październiku 1943 na skutek samowolnych starań Spychalskiego stanąłem przed niemiecką komisją d/s tzw.Volkslisty.Wobec mojej stanowczej odmowy przejęcia tej Volkslisty,zostałem natychmiast zwolniony z pracy i przekazany do Arbeitsanrtu,gdzie dostałem nakaz wyjazdu na roboty do Rzeszy.Dzięki intensywnym zabiegom udało mi się uzyskać skierowanie do pracy w fabryce "Union"
w Toruniu. ?
W październiku 1943 wstąpiłem do Armii Krajowej we Wrocławiu.
Przysięgę odbierał w moim mieszkaniu w Toruniu Lech Stankiewicz w obecności Henryka Jagodzińskiego - pseudonimów nie pamiętam.
Otrzymałem przydział do komórki wywiadowczej,którą kierował Henryk Jagodziński.
Z a d a n i e m m o i m było z b ier a nie i n form acj i o w y s o k i c h funk c j o n a r i u s z a c h Gestapo SS - u z y s k a n i e ich f o t o g raf ii i in nyc h s z c z e g ó ł ó w , a także o rganiz ow an i e i a g i t a c j e do m a ł e g o s a b o t a ż u w z a k ł a d a c h p r z e m y s ł u z b r ojeniowego jak Fa b r y k a U n i o n , Z a k ł a d y A m u n i c y j n e / M u n i t o n a n s h i t t / itp.
VI. B r at moj / s t a r s z y / u r . 1 9 12r / d z i a ł a ł w A K na terenie A l e k s a n d r o w a K u j a w s k i e g o ,sz cz eg ó ł ó w nie zn a m,był a r e s z t o w a n y przed 3 maja 1946r.
VII. Od lutego 1945r. p r o w a d z i ł e m Zakład F o t o g r a f i c z n y w T o r u n i u przy u l . R ó ż a n e j ,r ó w n o c z e ś n i e k o n t y n u o w a ł e m p r z e r w a n ą naukę w L i c e u m O g ó l n o k s z t a ł c ą c y m i m . S t . Ż e r o m s k i e g o w Toruniu.
P l acówka A K ^w T o r u n i u nie u j a w n i ł a się i p r o w a d z i ł a d z i a ł a ln oś ć n i e p o d l e g ł o ś c i o w ą w y d a j ą c prasę p o d z i e m n ą i r o z p r a c o w u j ą c
1 u j a wn i a j ą c a n t y p o l s k i e d z i a ł a n i e U r z ę d u B e z p i e c z e ń s t w a i jego f u n k c j o n a r i u s z y .
V/ p a ź d z i e r n i k u 1945r. w r a z z w i ę k s z o ś c i ą c z ł o n k ó w A K z o s t a ł e m ar e s zto wa ny przez UB i osadzony naj p i e r w w a r e s z c i e przy u l . W a ł y a n a st ęp ni e we w i ę z i e n i u "Okrąglak".
Po 8 - m i u m i e s i ą c a c h ś le d z t w a jako p i e r w s z a p rup a z około 8 0 - c i u a r e s z t o w a n y c h w sk ł adzie 11 osób st anęli śmy przed S ą d e m W o j s k o w y m . W y r o k i e m R e j o n o w e g o S ą d u W o j s k o w e g o w B y d g o s z c z y na sesji i wyjazdów**
wej w T o r u n i u z dnia 2 9 . 0 6 . 4 6 r . s y g . R / 1 4/46 skazany z o s t a ł e m na 2 lata w ię zi e n i a . Tuż po w y r o k u zostaliśmy p r z e t r a n s p o r t o w a n i /w w a g o n a c h b y d l ę c y c h / do w i ę z i e n i a we W r o n k a c h . 0 pob y c i e w tym w i ę z i e n i u nie będę o p i s y w a ł , g d y ż istnieje w i e l e p u b l i k a c j i na
okoliczność w a r u n k ó w jakie tam istniały.
W s p o m n ę tylko,że j e szcze k i l k a mi e sięc y d z i e l i ł e m celę m . i n n y m i z p . S t e f a n e m W o l s k i m /nie żyj e / p r z e d w o j e n n y m v -ce p r o k u r a t o r e m S ą d u A p e l a c y j n e g o w W i n i e ,w s p a n i a ł y m c z ł o w i e k i e m , w i e l k i m patriotą.
Zn a n ym z p ro ce só w k o m u n i s t ó w w W i n i e , o n i m ws pomin a w sw o i c h k s i ą ż k a c h J. Putrament.
Ha mocy amnestii zostałem zwolniony z więzienia. 09.03.1947.
Po o d z y s k a n i u w o l n o ś c i k o n t y n u o w a ł e m naukę i u z y s k a ł e m ma t u r ę
w c z erwcu 1947r. w T o r u n i u . a s t ę p n i e w y j e c h a ł e m do W r o c ł a w i a ,gdzie pracując w r ó ż n y c h i n s t y t u c j a c h /zwalniany często po u z y s k a n i u informa cj i o m o i m s k a z a n i u / r o z p o c z ą ł e m stud ia na P o l i t e c h n i c e W ro c ła ws ki e j a n ast ę p n i e w Wyż s z e j Szk ole E k o n o m i c z n e j ,której
dy p l o m u k o ń c z e n i a o t r z y m a ł e m w 1950r.0d 1982 j e s t e m na emeryturze.
W m a r c u 1989r. w s p ó l n i e z p o z n a n y m i a k o w c a m i p r z y s t ą p i l i ś m y do or g a niz ow a nia Z w i ą z k u Żołnierzy A K te r e n u Do l n e g o Ś l ą s k a . P i e r w s z e org a ni za cy j ne zebranie odbyło się w m o i m m i e s z k a n i u , n a kt ó r y m wy ł o n i l i ś m y tymcaa so wy Z a r z ą d . W s z y s c y akty wni e w ł ą c z y l i ś m y się do pracy i w p r z e c i ą g u k i l k u m-cy tj.do g ru d n i a 89 zrz esz a l i ś m y
9
- 3 - l
już około 2 t y s . c z ł o n k ó w . Z uwagi na sta n zdrowia o g r a n i c z y ł e m
s w oj ą dz ia ła ln ość we w ł a d z a c h Zwi ą z k u do dorywczej pracy w k o m i s j i d/s u p r a w n i e ń ko mbat anck ich.
P o d p i s :
1 992-01-06 H . L e w a n d o w s k i
PS.
J e s t e m w p o s i a d a n i u z djęcia fotograficznego/z r y s u n k u / w y k o n a n e g o przez w s p ó ł t o w a r z y s z a cel i/ obr a z u j ą c e g o p obyt w celi k o l e g ó w przed r o z p r a w ą sądową.
Jeżeli A r c h i w u m jest ni m z a i n t e r e s o w a n e to mogę je p r z e s ł a ć do wykor z y s t a n i a .
10/1 - 1992 Podpis:
H . L e w a n d o w s k i
10
Henryk 50 -0 06
\
%
Rei. -452)1083 L.dz,i 1 )A)92
'• ■ •" ■* ■* '
Relacja c z łon k a konspiracji I. Lane osobowe
1 , Lewandowski u enryk Laksym 2 . ur, 18,11,
i 921 Jrudzlądz
• syn 4ndrzeja ur. 2,11, 390,m a tka % r i a n n a z d , Otręba.Ojciec jako robotnik pracował w Grud z i ąd zu ,b r a ł u d z i a ł w I woj n i e b latowej w armii pruskiej na fro.eie ws cho dnim, Po zakończonej wojnie,mając już czworo dzieci w roku 1920 wst ą p i ł jako
ochotnik do wo j s k a polskiego,biorąc udz i a ł w woj nie a n t y - b o l s z e w i c k l s j, Po zakończonej wojnie pracował w Urzędzie Ziemskim w Grudzlądzu,gdzie przez k i l k a lat był prezesem Związku Eowsta, ców i ! o jaków, Na przełomie lat 20)30 k a n d y
dował do -
> cj;
t iRzeczpospolitej Po l s k i ,
Wroku 1933
t > olikwidacji Urzędu Ziemskiego rrzenosi się z r odziną do orunia,gdzie
pracuje w Urzędzie wojewódzkim Wydz.R olnic twa i Reform Rolnych, jako specjalista d)s p a r c e l a c j i , 1 latach 30-tych odznac z o n y zostaje dwukrotnie sr e brnym k r zyżem zasługi,
II. Dane środowiskowe t
1, . iykszta .cenie wyr sze - Wy*,sza Szkoła T. ono'’ iczna we Wrocławiu, dyplom ukończenia 1950r,
3, . la t a c h 1935-1939 <i iiiazjum im. 3,I(or>ernika (filia ul, Sienkiewicza]
w To runiu - mała matura,h a rce r z 9-tej Pomorskiej Drużyny
Harcerskiej,ostatni stopień - Harcerz Orli,ostatnia fu n k c j a - zastępowy.
III, U dz ia łu w iCampanii Wrześniowej nie bra" em ,zgłoszenie na ochotnika jako żołnierza PW n i e zostało przyjęte,
4 września 1939 ewakuacja wra z z Urzędem Woj. na wschód Polski, m iejscowość d oc elowa Kowel, Zatrzymana ewakuacja we Włochach pod ars z a w ą po k apitulacji arszawy. Październik 3°r,powrót
do Torunia, ’
IV, Zamieszkanie w T oruniu ul, łowackiego 81 (okupacyjnie Ohm str) w ra z z rodzicami i pięcioro rodzeństwa,.Dokwaterowanie 3 osobowej rodziny niemieckiej z Ha m bur g a (zbombardowani) rok 1943,
Lipiec 1943 - wrz esień 1343 praca w Zakładzie Fotograficznym Niemca Hermana Spychalskiego w Toruniu,ul. Strumykowa jako l a b o r a n t ,
Październik 1943 - styczeń 1945 Fabryka części samolot o w y c h '‘ U n i o n 1’ (hala balonowa) w Toruniu jako robotnik.
V. 3 z i e m i k u 1939 z o r g a niz o wałe a gr u p ę 5-ciu kole gów h a r c e r z y celem przedarcia się na. Węgry, Po ki l k u d n i a c h osiągnę l i ś m y Przemyśl,gdzie od innej g rup y otrz yma liśmy info rmację,że . przejście przez silnie obstawioną g r a n i c ę jest niemożliwe.
Powrót do Warszawy - pobyt do marca 1940 r, -a skutek n i e możliwości u rz ąd z e n i a się w Warszawie przyjazd do Torunia,
Aresztowany w m a r c u 1940r,przez Gestapo wra z z k o l e g ą Czesławem Murawskim pod zarzutem eskortowania in ternowanych Niemców
na V schód Polski. O sad z ony w forcie VII w o r u n i u . Skutych w kajdany przewo enl by li ś m y wi e lok r otn i e do siedziby Gestapo przy ul.
Bydgoskiej,gdzie b yliśmy bestials ko torturowani i bici. tta skutek niepotwierdzenia się zar zutów 1 dużej staranności r odz i c ó w
Lewandowski ” Odpis “
Wrocław
11
2
5