STRUKTURA FINANSOWANIA WYDATKÓW INWESTYCYJNYCH W JEDNOSTKACH SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W LATACH 2006-2011

(1)

Karina Kuczowic Jan Czempas

Uniwersytet Ekonomiczy w Katowicach

STRUKTURA FINANSOWANIA WYDATKÓW INWESTYCYJNYCH W JEDNOSTKACH

SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO WOJEWÓDZTWA ŚLĄSKIEGO W LATACH 2006-2011

Wprowadzenie

Jednym z ważniejszych, o ile nie najważniejszym, problemem rozwoju działalności inwestycyjnej jednostek samorządu terytorialnego (JST) w Polsce jest pozyskanie kapitału. Potrzebne są wręcz duże środki finansowe, co wynika nie tylko ze znacznych potrzeb inwestycyjnych¹, ale także ze specyfiki inwestycji jednostek samorządu terytorialnego, gdyż większość z nich stanowią inwestycje w infrastrukturę, których cechą charakterystyczną jest m.in. wysoka kapi- tałochłonność. Powoduje to, że bardzo często środki własne JST nie wystarczają na realizację projektów inwestycyjnych, szczególnie tych o dużej wartości. Poza tym nie zawsze wystarczają one na pokrycie wydatków bieżących, a te – jak wiadomo – muszą być realizowane w pierwszej kolejności. Istotne jest również to, że w przypadku projektów inwestycyjnych wieloletnich niezbędne jest za- gwarantowanie ich finansowania w całym okresie realizacji. Stąd też potrzeba skorzystania z zewnętrznych źródeł finansowania, by móc podejmować projekty o większej wartości lub realizować większą ich liczbę. Pomimo licznych wad pozyskanie zewnętrznych źródeł finansowania daje często jedyną możliwość realizacji projektów inwestycyjnych przez omawiane podmioty publiczne.

1 Wynikają one przede wszystkim z wieloletnich zaniechań w działalności inwestycyjnej JST w naszym kraju i mimo zwiększenia wydatków inwestycyjnych w ostatnich latach, w dalszym ciągu potrzeby inwestycyjne w większości jednostek są znaczne, szczególnie jeśli chodzi o in- frastrukturę. Jak wiadomo, brak dostępu do infrastruktury czy też jej nieodpowiedni stan mogą się stać barierą rozwoju danego regionu. Na wzrost potrzeb w zakresie inwestycji infrastruktu-

(2)

W literaturze zewnętrzne źródła finansowania inwestycji JST najczęściej dzieli się na bezzwrotne, zwrotne oraz uzyskane w ramach partnerstwa publicz- no-prywatnego². Do bezzwrotnych źródeł finansowania zalicza się m.in. dotacje, subwencje, fundusze pomocowe oraz rzadko występującą, partycypację finan- sową mieszkańców, zaś do zwrotnych źródeł finansowania kredyty, pożyczki i emisję obligacji. Oczywiście w pierwszej kolejności JST powinny wykorzystać bezzwrotne źródła finansowania, bo jak sama nazwa wskazuje, nie trzeba ich zwrócić. Z drugiej strony należy jednak pamiętać o tym, że systemy finansowe, w których dominują transfery zewnętrzne, są obciążone niepewnością odnośnie do skali, czasu i zakresu obowiązywania zasad przydziału środków³.

Celem niniejszego opracowania jest zbadanie, z jakich źródeł finansowane były wydatki inwestycyjne JST województwa śląskiego w ostatnich kilku latach, a w szczególności, w jakim stopniu wykorzystywały one źródła bezzwrotne.

Za okres badań przyjęto lata 2006-2011. Badania przeprowadzone zostały na podstawie danych udostępnionych przez Regionalną Izbę Obrachunkową w Katowicach.

1. Wyniki badań

Z przeprowadzonych badań wynika, iż struktura finansowania wydatków inwestycyjnych w poszczególnych typach JST województwa śląskiego w latach 2006-2011 była zróżnicowana (tabela 1). Jednoznacznie jedynie można stwier- dzić, że ich wydatki inwestycyjne w najmniejszym stopniu finansowane były z dotacji, a w znaczącym do finansowania zadań inwestycyjnych wykorzystywały środki unijne. Biorąc pod uwagę ogół JST udział środków unijnych (wraz z wkła- dem własnym) w kolejnych latach (poza 2008 r.) był coraz wyższy. W 2011 r.

44,44% wydatków inwestycyjnych analizowanych JST zostało sfinansowane środkami unijnymi wraz z wkładem własnym. Dla porównania, wyłącznie środ- kami własnymi sfinansowano 46,37% wydatków inwestycyjnych. Z przeprowadzonych badań wynika również, iż w najmniejszym stopniu środkami unijnymi sfinansowano wydatki inwestycyjne w 2008 r.

2 Zob. m.in.: Zarządzanie gospodarką i finansami gminy. Red. H. Sochacka-Krysiak. SGH, War- szawa 2006, s. 227.

3 „Towarzysząca temu uznaniowość rozdziału części dotacji stanowi dla władz gminnych realizu- jących duże programy inwestycyjne powtarzającą się z roku na rok niepewność o wielkość i termin pozyskania funduszy zasilających. Tym samym zmniejsza się zakres decyzyjnej samodzielności finansowej władz lokalnych”. Zob.: Ibid.

(3)

Tabela 1 Struktura finansowania wydatków inwestycyjnych w poszczególnych typach jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego w latach 2006-2011 (w %) Lp. Nazwa JSTZe środków własnych Z dotacjiZe środków UE + wkład własny JST 20062007 20082009 2010 2011 2006 2007 20082009 2010 2011 2006 2007 20082009 2010 2011 1 województwo samorządowe 36,8315,8269,4242,60 46,23 43,49 38,4444,70 21,3211,0926,316,1024,7339,489,2646,3127,4750,42 2 powiaty 57,7951,4656,7550,69 32,44 33,70 23,1919,35 33,3327,3615,3825,7319,0129,199,9221,9552,1840,58 3 miasta na prawach powiatu 46,3249,7253,7450,7448,7951,791,82 3,74 4,172,24 1,60 5,3451,8646,5442,0847,0349,6042,87 4 gminy miejskie 71,6962,7061,7651,7648,5946,687,09 5,60 4,437,46 8,78 8,0221,2231,7033,8140,7742,6345,30 5 gminy miejsko- wiejskie 70,4149,6754,3949,47 43,42 36,19 11,3411,00 10,6510,299,8613,2718,2639,3334,9640,2446,7250,54 6 gminy wiejskie 62,9770,0686,4075,90 53,13 43,816,6310,35 10,7111,1912,0613,3830,3919,592,8912,9134,8242,81 7 ogółem gminy 67,2763,6769,9561,5261,5243,477,46 8,63 8,029,60 9,6011,5625,2727,7122,0328,8828,8844,97 8 ogółem JST 51,7449,9760,4852,24 52,24 46,379,9210,489,237,197,199,1938,3439,5530,3040,5740,5744,44

Struktura finansowania wydatków inwestycyjnych…

79

(4)

Ze struktury finansowania wydatków inwestycyjnych w poszczególnych typach JST wynika, iż w pierwszych latach badanego okresu⁴ w największym stopniu środkami unijnymi finansowały wydatki inwestycyjne miasta na prawach powiatu. W 2006 r. 51,86% wydatków inwestycyjnych miast na prawach powiatu było finansowanych środkami unijnymi wraz z wkładem własnym.

W zdecydowanie mniejszym stopniu w tym czasie wykorzystywały środki unijne gminy, województwo samorządowe oraz powiaty. W kolejnych latach, poza miastami na prawach powiatu, można obserwować wzrost udziału środków unijnych w finansowaniu wydatków inwestycyjnych w pozostałych typach jednostek. W 2011 r. najniższy udział środków unijnych (wraz z wkładem wła- snym) w finansowaniu wydatków inwestycyjnych wynosił ponad 40% i wystę- pował w powiatach.

Kolejny etap badań polegał na obliczeniu średnich udziałów wymienionych źródeł w finansowaniu inwestycji w latach 2006-2011 w poszczególnych jednostkach samorządu terytorialnego województwa. Z danych zamieszczonych na wykresie 1 wynika, iż dominującym źródłem finansowania były środki własne, aczkolwiek istniały dość duże różnice pomiędzy średnimi udziałami tychże środków dla poszczególnych typów jednostek samorządu terytorialnego. Należy również zwrócić uwagę, iż w omawianym okresie w największym stopniu środ- kami własnymi finansowały wydatki inwestycyjne gminy wiejskie, w najmniejszym zaś województwo samorządowe. Środki własne przez praktyków samorzą- dowych są traktowane jako najprostsza forma finansowania działalności inwestycyjnej. Z drugiej strony udział środków własnych w finansowaniu tej działalności jest z reguły warunkiem pozyskania źródeł zewnętrznych (np. kredyt bankowy, środki unijne).

W zdecydowanie mniejszym stopniu wydatki inwestycyjne finansowane były z dotacji. Nie jest to zaskoczeniem, gdyż dotacje i subwencje są przede wszystkim wykorzystywane do finansowania wydatków bieżących JST, a nie wydatków inwestycyjnych⁵. Poza tym, rozdział tych środków ma częściowo

4 Okres badań przyjęty w niniejszym opracowaniu obejmuje ostatni rok poprzedniej perspektywy finansowej Unii Europejskiej (2000-2006) oraz pięć lat następnej perspektywy finansowej (2007-2013).

5 Z danych zamieszczonych w Sprawozdaniach z wykonania budżetów przez jednostki samorzą- du terytorialnego wynika, że w uzyskiwanych przez JST kwotach dotacji przeważały środki otrzymywane na realizację zadań bieżących. Należy jednak zauważyć, iż w latach 2007-2011 nastąpił istotny wzrost udziału dotacji przeznaczonych na cele inwestycyjne. O ile w 2007 r.

tylko 11,7% dotacji przeznaczonych było na cele inwestycyjne, to w 2011 r. było to już 36,7%.

Spośród JST w latach 2007-2011 najwięcej uzyskiwanych dotacji przeznaczanych było na cele inwestycyjne w województwach samorządowych. Wskaźnik ten wynosił, poza 2008 r., ponad 50%. W 2011 r. poszczególne typy jednostek samorządu terytorialnego na cele inwestycyjne przeznaczały: województwa samorządowe 55,4%, m.st. Warszawa 54,6%, miasta na prawach powiatu 34,8%, powiaty 33,7%, gminy 31,3%. Zob. Sprawozdanie z wykonania budżetu przez jednostki samorządu terytorialnego w 2007 r. KRRIO, Warszawa 2008, s. 130-131; Sprawoz-

(5)

uznaniow traktowan gramów i działalnoś Z budżetu realizacja

Średni udz samo

danie z w szawa 20 nego w 2 nostki sa z wykona 2012, s. 1

6 Finansow ci dotacji decyzji p Zob: W. M terytorialn jor Sourc the Silesi Business TamasKa w miasta Źródło: Na po

Struk

wy charakter, ne jako stabi

inwestycyjny ść inwestycy u państwa d jest istotna z

ział poszczegó orządu terytor

wykonania budż 009, s. 117; Spr 2009 r. KRRIO, amorządu teryt

ania budżetu pr 159.

wanie inwestycji powoduje tym poszczególnych Misterek: Zewn nego. Difin, Wa ces of Financin ian Voivodship es and Social atona, Szeged ch woj. śląskieg

42,40 47,1

24,66 24,0

32,94 28,8

Ś

odstawie danych

ktura finansow

o czym wsp ilny sposób ych. W najw yjna wojewód otowane są z ponadlokal

ólnych źródeł rialnego wojew

żetu przez jedn rawozdanie z w , Warszawa 201 orialnego w 20 rzez jednostki

w znacznej częś samym wzrost ministerstw, a nętrzne źródła fin arszawa 2008, s.

ng in Poland aft p. W: Proceedin

Progress: Szeg 2010, s. 667;

go. „Wiadomoś

14 50,18

06

3,15 80

46,67 Środki własne

RIO w Katowica

wania wydatków

pomniano wc

finansowani większym st dztwa samor z reguły du lnego punktu

finansowania wództwa śląsk

nostki samorząd wykonania budż 10, s. 126; Spra 010 r. KRRIO samorządu tery ści ze środków t

uzależnienia sam w konsekwenc nansowania dzia 45; J. Czempas, fter the Accessi ngs of the Cha ged, November

J. Czempas: Z ści Statystyczne

61,23 9,14 29,63

Dotacje Ś

ach.

w inwestycyjn

cześniej, stą a wieloletnic opniu z dot rządowego, a

że projekty u widzenia.

a wydatków in kiego w latach

du terytorialneg żetu przez jedn awozdanie z wy , Warszawa 20 ytorialnego w 2 transferowanych morządowych w cji ograniczanie ałalności inwesty , P. Tworek: Pu

on into the Eur allenges for the

2009. Ed. by Zmiany struktur e” 2011, nr 10,

57,20

50,

6,90 11,

35,90 38,

Środki unijne + wkład wł

nych…

ąd też nie pow ch projektów acji finansow a następnie p

inwestycyjn

nwestycyjnych h 2006-2011 (

go w 2008 r. K nostki samorząd ykonania budże

011, s. 148; S 2011 r. KRRIO h z budżetu pańs wydatków inwes samodzielnośc tycyjnej jednoste ublic Projects an ropean Union:

e Analysis of th Peter Kovcs.

ry finansowani s. 62.

,59

65,38 ,07

10,72 ,34

23,90 łasny

81

winny być w czy pro-

wana była powiatów⁶. ne, których

Wykres 1 h jednostek (w %)

KRRIO, War- du terytorial- etu przez jed- prawozdanie O, Warszawa stwa w posta- stycyjnych od ci finansowej.

ek samorządu nd Their Ma-

The Case of he Economy, KatalinSzep, ia inwestycji

(6)

W niewielkim stopniu z dotacji finansowane były przedsięwzięcia inwestycyjne miast na prawach powiatu. Odwrotnie zaś sytuacja przedstawia się w przypadku środków unijnych pozyskiwanych na finansowanie projektów inwestycyjnych. To właśnie miasta na prawach powiatu najczęściej korzystały z tego źródła spośród wszystkich typów jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego.

Najrzadziej zaś korzystały ze środków unijnych gminy wiejskie.

Jak już wcześniej wspomniano, w latach 2006-2011 w największym stopniu środkami unijnymi (z uwzględnieniem wkładu własnego) finansowano wydatki inwestycyjne w miastach na prawach powiatu. Średni udział środków unijnych wraz z wkładem własnym w finansowaniu inwestycji w omawianym okresie wynosił 46,67%. Wśród miast na prawach powiatu w największym stopniu ko- rzystających z tych środków w latach 2006-2011 była Częstochowa, w której ponad ¾ wydatków inwestycyjnych było finansowanych środkami unijnymi wraz z wkładem własnym (tabela 2). Z przeprowadzonych badań wynika, iż jest to najwyższy średni udział wykorzystania środków unijnych (wraz z wkładem własnym) w finansowaniu działalności inwestycyjnej we wszystkich typach jednostek samorządu terytorialnego województwa śląskiego. Spośród miast na prawach powiatu bardzo wysoki wskaźnik wykorzystania środków unijnych (z uwzględnieniem wkładu własnego) w finansowaniu wydatków inwestycyjnych odnotowano również w Bytomiu (65,62%) i Rybniku (63,89%). Często- chowa, Rybnik i Bytom w najmniejszym zaś stopniu korzystały ze środków wła- snych do finansowania działalności inwestycyjnej w omawianym okresie spośród miast na prawach powiatu województwa śląskiego. Udział środków własnych w strukturze finansowania wydatków inwestycyjnych w latach 2006-2011 kształto- wał się następująco: Częstochowa 21,95%, Rybnik 31,54% i Bytom 33,31%.

Zwrócono również uwagę na wskaźniki zadłużenia tych jednostek, aby ocena jednostek samorządu terytorialnego była bardziej obiektywna. Uwzględ- niając udział zobowiązań ogółem w dochodach, to wskaźnik ten był dla Często- chowy pod koniec 2011 r. stosunkowo wysoki i wynosił 43,0%. Po wyłączeniu zobowiązań zaciągniętych na zadania realizowane z udziałem środków unijnych wskaźnik ten wynosił 41,6%. Wynika z tego, że Częstochowa tylko w niewielkim stopniu korzystała z kredytów i pożyczek na prefinansowanie inwestycji realizowanych z udziałem środków unijnych. Wskaźniki zadłużenia (liczone, jak już wcześniej wspomniano, jako udział zobowiązań ogółem w dochodach) dla Bytomia i Rybnika są zdecydowanie niższe niż dla Częstochowy i wynoszą odpowiednio: 23,0% i 22,7%. Po wyłączeniu zobowiązań zaciągniętych na zadania realizowane z udziałem środków unijnych wskaźniki zadłużenia są niższe o 10,3 punktów procentowych w Bytomiu i 10 punktów procentowych w Rybniku. Ze wskaźników zadłużenia Bytomia i Rybnika wynika, iż miasta te mniej więcej w tym samym stopniu korzystały ze zwrotnych przychodów w prefinansowaniu tego typu inwestycji.

(7)

Tabela 2 Wybrane parametry oceny źródeł finansowania inwestycji i zobowiązań JST województwa śląskiego dla lat 2006-2011 Lp. Nazwa JST

Średnie udziały procentowe Średnia wydatków inwestycyjnych na mieszkańca (w zł) Udział zobowiązań ogółem w dochodach Udział zobowiązań z wyłączeniem środków unijnych w dochodach

środki wła- snedotacje ze środków UE + wkład własny JST 1 2 3 4 5 6 7 8 Województwo samorządowe 42,4024,6632,94X25,5025,50 Powiaty: 1 będziński 77,5220,851,6372,44,44,4 2 bielski 42,0719,6738,26104,38,18,1 3 bieruńsko-lędziński 61,2419,3819,39305,113,813,8 4 cieszyński 32,1241,8826,00107,822,022,0 5 częstochowski 46,1514,5639,29136,245,038,5 6 gliwicki 77,037,6015,3767,70,70,7 7 kłobucki 58,4612,5828,97125,734,217,6 8 lubliniecki 62,9931,775,24117,422,922,9 9 mikołowski 38,6036,7524,66105,732,932,9 10 myszkowski 38,8832,7128,40186,723,217,9 11 pszczyński 54,2128,0617,73137,77,77,7 12 raciborski 0,2177,6622,13152,521,921,9 13 rybnicki 56,959,6733,38176,46,66,6 14 tarnogórski 47,1716,7236,1154,424,924,9 15 wodzisławski 62,9915,3221,6865,87,85,3 16 zawierciański 59,8215,4124,77121,910,96,1 17 żywiecki 37,1619,6543,18112,643,924,4 razem powiaty 47,1424,0628,81133,0 20,717,2 Miasta na prawach powiatu: 1 Bielsko-Biała 68,323,2728,41966,733,533,5 2 Bytom33,311,0765,62575,723,012,7 3 Chorzów 67,036,7326,24530,518,918,9 Struktura finansowania wydatków inwestycyjnych…

83

(8)

cd. tabeli 2 1 2 3 4 5 6 7 8 4 Częstochowa 21,952,8075,24667,743,041,6 5 Dąbrowa Górnicza 76,086,3117,61591,414,65,9 6 Gliwice 83,861,6814,47783,714,414,4 7 Jastrzębie-Zdrój 73,601,9724,43633,30,00,0 8 Jaworzno 75,348,6216,04968,129,129,1 9 Katowice 52,702,2445,06916,527,627,6 10 Mysłowice 76,112,9720,93609,230,230,2 11 Piekary Śląskie 76,246,1517,60624,937,537,5 12 Ruda Śląska 38,353,4958,16946,338,226,9 13 Rybnik31,544,5663,891 299,422,712,7 14 Siemianowice Śląskie 93,313,173,52585,633,233,2 15 Sosnowiec 63,762,5233,72548,926,026,0 16 Świętochłowice 67,219,9222,86697,533,933,9 17 Tychy 50,962,8846,161 387,326,60,2 18 Zabrze 57,370,9841,641 083,640,121,9 19 Żory 47,202,1650,651 604,561,343,6 razem miasta na prawach powiatu 50,183,1546,66769,128,122,6 Gminy, z tego: gminy miejskie: 1 Będzin 54,761,3943,86655,029,524,9 2 Bieruń 72,9112,6714,42948,222,922,9 3 Cieszyn 64,815,7429,45801,438,238,2 4 Czeladź 60,542,0837,38461,343,625,1 5 Imielin62,960,0736,971 419,311,33,6 6 Kalety 81,169,649,20422,530,722,1 7 Knurów 86,9710,852,18496,00,80,8 8 Lędziny 94,280,695,03804,533,333,3 9 Lubliniec 76,149,7714,091 016,932,532,5 10 Łaziska Górne 85,227,607,18544,618,618,6

(9)

cd. tabeli 2 1 2 3 4 5 6 7 8 11 Miasteczko Śląskie 87,596,965,45680,517,117,1 12 Mikołów 73,7412,7313,53683,341,841,8 13 Myszków 86,282,9410,78362,424,221,6 14 Orzesze 88,344,007,66822,120,320,3 15 Poręba 87,2711,031,70378,352,752,7 16 Pszów 63,6320,9815,39466,916,30,2 17 Pyskowice 65,7215,8018,48384,22,72,7 18 Racibórz 50,962,4546,591 098,920,88,1 19 Radlin89,946,353,71616,125,225,2 20 Radzionków78,076,8015,14736,838,638,6 21 Rydułtowy 46,717,0146,28635,850,550,5 22 Sławków 71,3314,5014,171 305,440,840,0 23 Szczyrk39,910,9659,131 052,244,544,5 24 Tarnowskie Góry 62,760,7536,50465,728,924,1 25 Ustroń 52,955,6441,401 166,720,89,7 26 Wisła 53,523,1243,361 419,918,20,0 27 Wodzisław Śląski 60,7013,4125,89393,939,039,0 28 Wojkowice 91,646,761,60461,21,61,6 29 Zawiercie 44,133,3152,55950,817,81,0 30 Żywiec 50,7222,4926,78723,819,119,1 razem gminy miejskie 57,206,9035,91573,027,422,8 Gminy miejsko-wiejskie: 31 Blachownia 90,818,420,77277,941,041,0 32 Czechowice-Dziedzice 81,9910,537,48426,015,415,4 33 Czerwionka-Leszczyny 55,1116,2828,62276,337,736,6 34 Kłobuck 46,718,7844,51496,510,17,6 35 Koniecpol 61,035,1033,86495,565,154,0 36 Koziegłowy 70,9315,6513,42562,818,316,8 37 Krzanowice 62,7017,1420,16713,280,556,9 38 Krzepice 77,724,9017,38637,934,034,0 Struktura finansowania wydatków inwestycyjnych…

85

(10)

cd. tabeli 2 1 2 3 4 5 6 7 8 39 Kuźnia Raciborska 70,2115,5214,27309,017,817,8 40 Łazy 54,9014,9130,18415,155,955,9 41 Ogrodzieniec 23,966,1669,88616,419,610,0 42 Pilica 39,8828,8931,23719,737,823,5 43 Pszczyna 33,692,8563,46796,842,242,2 44 Siewierz 75,6314,899,48788,238,736,5 45 Skoczów 65,8012,9621,24395,931,331,3 46 Sośnicowice 58,0516,5425,41599,83,83,8 47 Strumień 64,555,1330,32375,247,947,9 48 Szczekociny 73,699,3516,96302,915,410,6 49 Toszek59,944,5735,49249,48,18,1 50 Wilamowice 76,7410,5912,66489,829,724,7 51 Woźniki 54,8124,1621,03645,724,315,2 52 Żarki 30,9213,5455,55792,013,713,7 razem gminy miejsko-wiejskie 50,5911,0738,34559,630,328,1 Gminy wiejskie: 53 Bestwina 66,204,0029,80839,233,225,8 54 Bobrowniki 79,1811,918,92519,32,52,3 55 Bojszowy 75,7816,727,49796,037,137,1 56 Boronów 73,179,9516,881 301,332,712,5 57 Brenna 76,244,9318,83712,265,157,9 58 Buczkowice 58,930,9740,10906,021,421,4 59 Chełm Śląski 62,156,7331,121 736,225,325,3 60 Chybie 76,161,6322,21342,529,322,8 61 Ciasna 66,1810,6523,181 055,026,819,3 62 Czernichów 40,3711,4948,141 469,044,228,7 63 Dąbrowa Zielona 54,8517,8027,35849,321,617,4 64 Dębowiec 58,9110,2130,89740,931,424,8 65 Gaszowice 92,673,843,49506,823,523,5 66 Gierałtowice 89,507,443,061 354,38,28,2

(11)

cd. tabeli 2 1 2 3 4 5 6 7 8 67 Gilowice 61,0025,5613,44689,027,521,8 68 Goczałkowice-Zdrój 65,6630,573,781 115,027,927,9 69 Godów 78,724,2217,06513,127,527,5 70 Goleszów 63,465,7330,81507,444,544,5 71 Gorzyce 67,484,7027,82737,442,542,5 72 Hażlach 75,424,7119,87435,27,70,9 73 Herby 80,8010,608,60855,223,223,2 74 Irządze 74,3111,8413,851 072,250,650,6 75 Istebna 43,1131,2925,61823,331,431,4 76 Janów 57,3711,2731,36640,754,646,4 77 Jasienica 80,835,9113,27405,544,339,3 78 Jaworze 47,764,0348,21814,0 23,117,7 79 Jejkowice 76,480,4323,09877,020,30,0 80 Jeleśnia 77,2213,309,48571,040,940,9 81 Kamienica Polska 83,870,3715,76950,755,255,2 82 Kłomnice 68,856,7324,43655,329,829,8 83 Kobiór 68,044,1427,82601,514,714,7 84 Kochanowice 49,8319,8830,29789,455,948,1 85 Konopiska 55,8923,4520,671 104,552,125,4 86 Kornowac 76,843,3219,84645,517,49,7 87 Koszarawa 47,8332,3519,831 439,119,119,1 88 Koszęcin 72,2214,9912,79511,116,09,2 89 Kozy78,613,5817,81571,033,231,1 90 Kroczyce 54,4917,2128,30757,118,115,3 91 Krupski Młyn 72,213,5424,24985,137,237,2 92 Kruszyna 62,9511,5225,53846,441,030,0 93 Krzyżanowice 67,4915,9416,57498,32,42,4 94 Lelów65,8117,1517,04706,338,338,3 95 Lipie 59,485,2435,28669,943,620,5 96 Lipowa 77,214,5318,26660,451,551,5 Struktura finansowania wydatków inwestycyjnych…

87

(12)

cd. tabeli 2 1 2 3 4 5 6 7 8 97 Lubomia 77,841,8420,31764,742,042,0 98 Lyski 71,0615,7213,22501,128,028,0 99 Łękawica 38,2015,9245,881 101,723,914,8 100 Łodygowice 74,7812,7812,44710,146,745,9 101 Marklowice 84,462,4713,072 105,42,62,6 102 Miedźna 25,5922,5951,81370,821,721,5 103 Miedźno 82,9510,416,64793,047,947,9 104 Mierzęcice 46,4314,6438,94620,240,440,4 105 Milówka 53,3114,2932,40770,642,734,4 106 Mstów 45,8128,1726,021 042,922,317,1 107 Mszana 99,520,350,12420,012,312,3 108 Mykanów80,5412,037,44811,453,142,6 109 Nędza 69,8725,364,77586,08,58,5 110 Niegowa 73,5711,0215,40578,030,530,5 111 Olsztyn 68,944,3126,751 039,350,450,4 112 Opatów 84,144,7611,10543,420,720,7 113 Ornontowice 86,4913,440,071 388,99,39,3 114 Ożarowice 60,909,0730,031 163,517,515,9 115 Panki 79,029,8311,15728,947,833,7 116 Pawłowice 93,836,160,011 155,72,62,6 117 Pawonków 60,6922,3616,951 037,348,148,1 118 Pietrowice Wielkie 65,763,6530,60903,936,936,9 119 Pilchowice 73,4010,9215,67565,213,00,0 120 Poczesna70,326,7022,98598,225,925,9 121 Popów 82,3016,950,75804,624,124,1 122 Poraj 83,3211,625,05774,644,344,3 123 Porąbka 73,6810,9315,39238,412,312,3 124 Przyrów41,9914,5943,42867,944,021,3 125 Przystajń 75,6012,1312,27784,637,637,6 126 Psary 87,104,238,66527,431,631,6

(13)

cd. tabeli 2 1 2 3 4 5 6 7 8 127 Radziechowy-Wieprz 73,733,5422,73504,131,430,4 128 Rajcza 65,749,0425,21604,937,726,4 129 Rędziny 93,881,814,31717,223,023,0 130 Rudnik 59,0021,9619,04977,734,912,6 131 Rudziniec 94,032,733,24457,34,44,4 132 Starcza 49,3019,7930,911 248,413,413,4 133 Suszec 86,405,548,06644,75,85,8 134 Ślemień 11,9426,9961,071 904,636,736,7 135 Świerklaniec 68,899,3321,78518,027,123,0 136 Świerklany 70,940,7528,321 345,917,617,6 137 Świnna 38,575,6755,76651,823,61,8 138 Tworóg 77,366,0216,62441,225,717,5 139 Ujsoły 49,7034,8815,42830,713,813,8 140 Węgierska Górka 60,065,8934,06595,127,713,7 141 Wielowieś 54,535,0540,42670,612,210,3 142 Wilkowice 57,9212,7729,31684,445,037,8 143 Włodowice 59,7215,5124,77738,717,517,5 144 Wręczyca Wielka 80,831,4917,68492,350,332,3 145 Wyry 77,225,8516,931 057,158,156,5 146 Zbrosławice 83,781,9214,31369,332,025,8 147 Zebrzydowice 55,9216,7527,33847,429,522,7 148 Żarnowiec 63,8813,6522,47779,11,21,2 razem gminy wiejskie 65,3810,7223,90627,929,325,1 Ogółem gminy 61,239,1429,629,1428,3023,30 Ogółem JST 52,178,8738,968,8727,4023,00 Źródło: Na podstawie danych RIO w Katowicach.

89

(14)

Należy również zwrócić uwagę, że wśród miast na prawach powiatu, które w największym stopniu wykorzystywały środki unijne do finansowania działal- ności inwestycyjnej, występują znaczne różnice, jeżeli zostaną uwzględnione wydatki inwestycyjne w przeliczeniu na mieszkańca, jakie poniosły w omawianym okresie. Zaktualizowane wydatki inwestycyjne per capita w Rybniku są prawie dwukrotnie wyższe niż w Częstochowie i ponad dwukrotnie wyższe niż w Byto- miu⁷. Należy również podkreślić, iż pomimo ponoszenia przez Rybnik wysokich wydatków inwestycyjnych w omawianym okresie, wskaźnik zadłużenia Rybnika był stosunkowo niski.

W omawianym okresie spośród miast na prawach powiatu w najmniejszym stopniu ze środków unijnych do finansowania działalności inwestycyjnej korzy- stały: Siemianowice Śląskie (3,52%), Gliwice (14,47%) i Jaworzno (16,04%).

Średni udział wykorzystania środków unijnych – wraz z wkładem własnym – do finansowania wydatków inwestycyjnych w Gliwicach oraz Jaworznie jest o ponad 10 punktów procentowych wyższy w porównaniu do Siemianowic Śląskich.

Stąd też nie jest zaskoczeniem, że Siemianowice Śląskie do finansowania wy- datków inwestycyjnych korzystały przede wszystkim ze środków własnych (93,31%) i był to najwyższy wskaźnik wśród miast na prawach powiatu woje- wództwa. Należy jednak zwrócić uwagę, iż średnie zaktualizowane wydatki inwestycyjne w przeliczenia na mieszkańca, jakie poniesiono w Siemianowicach Śląskich w omawianym okresie zaliczały się do najniższych wśród miast na prawach powiatu województwa śląskiego. Zapewne nie wynika to z braku potrzeb inwestycyjnych tego miasta. Pojawia się wobec tego pytanie, jakie były przyczyny tak niewielkiego wykorzystania środków unijnych do finansowania inwestycji. Należy również podkreślić, że wskaźnik zadłużenia Siemianowic Śląskich pod koniec 2011 r. wynosił 33,2%, a więc miasto korzystało ze zwrotnych źródeł finansowania w dość dużym stopniu.

Następnym w kolejności miastem, które w bardzo wysokim stopniu korzy- stało ze środków własnych w finansowaniu inwestycji, były Gliwice (83,86%).

Średnie zaktualizowane wydatki inwestycyjne w przeliczeniu na osobę, jakie poniosły w omawianym okresie, są co prawda wyższe niż w Siemianowicach Śląskich, ale były zdecydowanie niższe w porównaniu z miastami, które w naj- większym stopniu inwestowały. Należy jednak mieć na uwadze, iż pod koniec omawianego okresu wydatki inwestycyjne Gliwic w przeliczeniu na mieszkańca były bardzo wysokie. Wskaźnik zadłużenia pod koniec 2011 r. dla Gliwic nie był wysoki i wynosił 14,4%. Wysoki udział środków własnych w strukturze

7 Aktualizacja to procedura polegająca na sprowadzeniu danych z lat wcześniejszych do porówny- walności z danymi pochodzącymi z ostatniego roku badanego okresu. Por. J. Czempas: Uwagi o ograniczonej porównywalności przestrzennej i czasowej budżetów gmin. W: Finanse publiczne w skali lokalnej i regionalnej. Red. M. Adamowicz. Wydawnictwo SGGW, Warszawa 2002.

(15)

91

finansowania inwestycji występował również w Jaworznie, ale warto też zwró- cić uwagę, iż miasto pozyskało środki z dotacji. W porównaniu z innymi miastami na prawach powiatu województwa śląskiego udział dotacji w finansowaniu wydatków inwestycyjnych w Jaworznie był wysoki i wynosił 8,62% (wśród miast na prawach powiatu większy udział dotacji odnotowano jedynie w Świę- tochłowicach – 9,92%).

Wyniki badań wskazują, iż w znacznym stopniu ze środków unijnych w finansowaniu działalności inwestycyjnej korzystała gmina Ogrodzieniec. Średni udział wykorzystania środków unijnych wraz z wkładem własnym w finansowaniu wydatków inwestycyjnych wynosił 69,88%. Jest to najwyższy wskaźnik wykorzystania środków unijnych w finansowaniu inwestycji wśród gmin woje- wództwa śląskiego, ale także, co warto odnotować, drugi co do wielkości wskaźnik, jaki został osiągnięty wśród wszystkich typów JST. Środkami własnymi sfinansowano w tej gminie niespełna ¼ ponoszonych wydatków inwestycyjnych w analizo- wanym okresie. Wśród gmin miejsko-wiejskich był to najniższy wskaźnik wykorzystania środków własnych do finansowania inwestycji w latach 2006-2011. Warto również zauważyć, że podobnie jak w przypadku wspomnianych wcześniej miast na prawach powiatu Bytomia i Rybnika, po wyłączeniu zobowiązań zaciągniętych na realizację zadań z udziałem środków unijnych, wskaźnik zadłużenia dla Ogro- dzieńca jest prawie o połowę mniejszy i wynosił 10%.

W dużym stopniu środki unijne do finansowania inwestycji wykorzystywa- ły również gminy: Pszczyna (63,46%) i Żarki (55,55%). W gminach tych (podobnie jak w gminie Ogrodzieniec) udział środków własnych w finansowaniu działalności inwestycyjnej w omawianym okresie był stosunkowo niewielki i wynosił w Żarkach 30,92%, a w Pszczynie 33,69%. Biorąc pod uwagę wskaź- niki zadłużenia, należy zauważyć, że dla Pszczyny jest on stosunkowo wysoki i wynosił pod koniec 2011 r. 42,2%. Jednakże w tym przypadku, jak wynika z danych, gmina nie korzystała ze źródeł zwrotnych do prefinansowania inwestycji realizowanych z udziałem środków unijnych. Wskaźnik zadłużenia dla Żarek jest natomiast stosunkowo niski i wynosił pod koniec 2011 r. 13,7%. Po- dobnie jak w przypadku gminy Pszczyna, również i w gminie Żarki nie korzystano z przychodów zwrotnych do prefinansowania inwestycji realizowanych z udziałem środków UE. Należy podkreślić, że obydwie gminy w omawianym okresie ponosiły wysokie wydatki inwestycyjne w przeliczeniu na 1 mieszkańca (odpowiednio: 796,8 zł i 792,0 zł). W przypadku zaś wspomnianego wcześniej Ogrodzieńca, średnie zaktualizowane wydatki inwestycyjne na głowę mieszkań- ca kształtowały się nieco powyżej średniej dla gmin wiejsko-miejskich.

Wśród gmin o charakterze miejsko-wiejskim w najmniejszym stopniu ze środków unijnych w finansowaniu inwestycji korzystały: Blachownia (0,77%), Czechowice-Dziedzice (7,48%) i Siewierz (9,48%). W omawianym okresie

(16)

gmina Blachownia w ponad 90% finansowała wydatki inwestycyjne środkami własnymi. Należy również zauważyć, iż wydatki inwestycyjne w przeliczeniu na jednego mieszkańca w tej gminie zaliczały się do najniższych pośród gmin miejsko-wiejskich województwa śląskiego. Poza tym wskaźnik zadłużenia pod koniec 2011 r. dla tej gminy był stosunkowo wysoki i wynosił 41,0%. Wysoki udział środków własnych w strukturze finansowania wydatków inwestycyjnych wystąpił również w Czechowicach-Dziedzicach (81,99%). Wydatki inwestycyjne przypadające w tej gminie na głowę mieszkańca stanowiły niewiele ponad połowę wydatków, które ponosiły gminy: Pszczyna, Żarki czy Siewierz. Sie- wierz do finansowania wydatków inwestycyjnych wykorzystywał przede wszystkim środki własne (75,63%). Udział dotacji w strukturze finansowania wydatków inwestycyjnych wynosił 14,89%. Wskaźnik zadłużenia gminy pod koniec 2011 r. był stosunkowo wysoki (38,7%). Po uwzględnieniu zobowiązań zaciągniętych na finansowanie zadań realizowanych z udziałem środków unijnych był on niewiele niższy (36,5%).

Spośród gmin wiejskich w największym stopniu środkami unijnymi (wraz z wkładem własnym) finansowano działalność inwestycyjną w Ślemieniu (61,07%), Świnnej (55,76%) i Miedźnej (51,81%). Gmina Ślemień w latach 2006-2011 ponosiła bardzo wysokie wydatki inwestycyjne w przeliczeniu na głowę mieszkańca. Biorąc pod uwagę wielkość wydatków inwestycyjnych przy- padających na osobę, gmina Ślemień zajęła drugie miejsce wśród gmin wiejskich województwa śląskiego. Istotne jest również to, że gmina ta ponosiła wyż- sze wydatki na inwestycje w porównaniu np. z miastami na prawach powiatu województwa śląskiego. Ze struktury finansowania wydatków inwestycyjnych wynika, że poza środkami unijnymi, gmina ta w dużym stopniu korzystała rów- nież z dotacji, których udział w omawianym okresie wynosił 26,99%. Średni udział środków własnych w finansowaniu tej działalności stanowił tylko 11,94%

i był to najniższy wskaźnik wykorzystania środków własnych do finansowania inwestycji wśród wszystkich gmin wiejskich województwa śląskiego. Co warto podkreślić, z wymienionych gmin najwyższy wskaźnik zadłużenia pod koniec 2011 r. odnotowano właśnie w Ślemieniu i wynosił on 36,7%. Z danych wynika jednak, że gmina ta nie pozyskiwała przychodów zwrotnych na prefinansowanie inwestycji realizowanych z udziałem środków unijnych. Zupełnie inaczej przedstawia się sytuacja w gminie Świnna, gdzie wskaźnik zadłużenia pod koniec 2011 r. wynosił 23,6%, lecz po odliczeniu zobowiązań zaciągniętych na realiza- cję zadań z udziałem środków unijnych wskaźnik wynosił zaledwie 1,8%. Wy- nika z tego, że aby projekty dofinansowywane z Unii Europejskiej mogły być w gminie realizowane, korzystano ze źródeł zwrotnych. Kolejna wymieniona gmina, czyli Miedźna, w niewielkim stopniu korzystała z kredytów i pożyczek w realizowaniu przedsięwzięć dofinansowywanych z Unii Europejskiej. Miedź-

(17)

93

na, podobnie jak Ślemień, w dużym stopniu, poza środkami unijnymi, korzystała również z dotacji w finansowaniu inwestycji (udział ten wynosił 22,59%). Środ- kami własnymi finansowano więc niewiele ponad ¼ wydatków inwestycyjnych ponoszonych w omawianym okresie.

W latach 2006-2011 znikome wykorzystanie środków unijnych do finansowania działalności inwestycyjnej odnotowano w niektórych gminach wiejskich: Paw- łowice (0,01%), Ornontowice (0,07%) i Mszana (0,12%). W tej ostatniej, na co warto zwrócić uwagę, średni udział środków własnych w finansowaniu działalno- ści inwestycyjnej w omawianym okresie wynosił 99,52%. Z przeprowadzonych badań wynika, że to właśnie w tej gminie średni udział środków własnych w finansowaniu wydatków inwestycyjnych był najwyższy spośród wszystkich JST województwa śląskiego w omawianym okresie. Z drugiej jednak strony, w latach 2006-2011 Mszana znalazła się w grupie gmin wiejskich o najniższych wydatkach inwestycyjnych ponoszonych na jednego mieszkańca. Powyżej śred- niej dla gmin wiejskich województwa śląskiego w omawianym okresie kształ- towały się natomiast wydatki inwestycyjne w gminach: Pawłowice i Ornontowi- ce. Wydatki inwestycyjne ponoszone przez te gminy były finansowane przede wszystkim ze środków własnych. W Pawłowicach udział środków własnych w strukturze finansowania wydatków inwestycyjnych wynosił ponad 90%.

Należy również podkreślić, że wspomniane wcześniej gminy (Pawłowice, Ornontowice i Mszana) mają niskie wskaźniki zadłużenia, szczególnie dotyczy to gminy Pawłowice (2,6%). Sytuacja ta nie powinna jednak dziwić – wszystkie trzy gminy, jako typowe gminy górnicze, od wielu lat należą do pierwszej dzie- siątki JST z najwyższymi dochodami własnymi w województwie śląskim.

Wśród gmin miejskich w największym stopniu środkami unijnymi finansowano wydatki inwestycyjne w Szczyrku (59,13%), Zawierciu (52,55%) i Ra- ciborzu (46,59%). Spośród wymienionych gmin miejskich najwyższy wskaźnik zadłużenia występował w gminie Szczyrk i wynosił on 44,5%. Na prefinansowanie zadań realizowanych z udziałem środków UE gmina ta w niewielkim stopniu korzystała z zewnętrznych źródeł finansowania w przeciwieństwie do pozostałych wymienionych gmin. W gminie Zawiercie prawie całe zadłużenie wynikało z kredytów i pożyczek zaciągniętych na realizację przedsięwzięć z udziałem środków unijnych. Po wyłączeniu tego typu zobowiązań, wskaźnik zadłużenia dla gminy Zawiercie wynosił tylko 1,0%. W gminie Racibórz dość duży udział stanowiły zobowiązania zaciągnięte na prefinansowanie inwestycji wspoma- ganych przez Unię Europejską. Wymienione gminy ponosiły też w omawianym okresie stosunkowo wysokie wydatki inwestycyjne w przeliczeniu na głowę mieszkańca.

Z przeprowadzonych badań wynika również, że zarówno Szczyrk, jak i Za- wiercie są gminami, które spośród gmin miejskich w najmniejszym stopniu ko-

(18)

rzystały ze środków własnych do finansowania wydatków inwestycyjnych.

Udział środków własnych w strukturze finansowania inwestycji wynosił odpowiednio: 39,91% i 44,13%.

W niewielkim stopniu do finansowania wydatków inwestycyjnych wyko- rzystywały środki unijne gminy miejskie, takie jak: Wojkowice (1,6%), Poręba (1,7%) i Knurów (2,18%). Udział środków własnych w strukturze finansowania działalności inwestycyjnej wymienionych gmin był bardzo wysoki: w Wojkowi- cach (91,64%), Porębie (87,27%) i Knurowie (86,97%). We wszystkich trzech gminach średnie zaktualizowane wydatki inwestycyjne per capita kształtowały się poniżej średniej dla gmin miejskich województwa śląskiego. Co jest istotne, wskaźniki zadłużenia gminy Wojkowice i Knurów pod koniec 2011 r. były bardzo niskie, w przeciwieństwie do Poręby, w której wskaźnik zadłużenia pod koniec 2011 r. był bardzo wysoki i wynosił 52,7%. Ograniczone środki własne oraz wysoki wskaźnik zadłużenia spowodowały, że w 2011 r. Poręba poniosła najniższe wydatki inwestycyjne w przeliczeniu na jednego mieszkańca (127,2 zł⁸) wśród gmin miejskich województwa.

Spośród powiatów województwa śląskiego najwyższy średni udział wykorzystania środków unijnych (łącznie z wkładem własnym) w finansowaniu wy- datków inwestycyjnych wystąpił w powiatach: żywieckim (43,18%), częstochow- skim (39,29%) i bielskim (38,26%). Zarówno powiat żywiecki, jak i częstochowski pod koniec 2011 r. posiadały wysokie wskaźniki zadłużenia (ponad 40%), jed- nakże po uwzględnieniu zobowiązań wynikających z realizacji zadań z udziałem środków unijnych wskaźnik zadłużenia dla powiatu żywieckiego jest zdecydowanie niższy i wynosił 24,4%. Liczony w ten sam sposób wskaźnik zadłużenia dla powiatu częstochowskiego jest niższy tylko o kilka punktów procentowych.

Biorąc pod uwagę wydatki inwestycyjne w przeliczeniu na 1 mieszkańca we wspomnianych powiatach, to są one na mniej więcej zbliżonym poziomie i oscy- lują wokół średniej obliczonej dla powiatów.

Do powiatów województwa śląskiego, które w najmniejszym stopniu finan- sowały wydatki inwestycyjne środkami unijnymi, należy zaliczyć powiaty: bę- dziński (1,63%), lubliniecki (5,24%) i gliwicki (15,37%). W omawianym okresie zarówno w powiecie będzińskim, jak i gliwickim ponad ¾ wydatków inwestycyjnych finansowano ze środków własnych. Warto też podkreślić, iż oba powiaty pod koniec 2011 r. posiadały bardzo niskie wskaźniki zadłużenia, które wynosiły odpowiednio: 4,4% i 0,7%. Jednakże wydatki inwestycyjne w przeliczeniu na głowę mieszkańca ponoszone w latach 2006-2011 przez powiaty będziński i gliwicki kształtowały się znacznie poniżej średniej dla powiatów województwa śląskiego. W powiecie lublinieckim wydatki inwestycyjne ponoszone na jednego

8 Dane RIO w Katowicach.