173 dr P. Tobera —

K R O N IK A ŻY C IA N A U K O W E G O

173

dr P. Tobera — K ryzys gospodarki a reformy makroekonomiczne (wstępne wyniki badań socjo­

logicznych), doc. T. Borkowski, I. Uhl i B. Ohe- row-Urbaniec — Społeczne konsekwencje pryw a­

tyzacji, dr L. Ratajczak — Zmiany stosunków własności a powstanie i funkcjonowanie giełd kapi­

tałowych, dr Z. Galor i dr J. Stępień — Bezrobocie w Polsce jako wyraz zmian stosunków własnościo­

wych, dr K. Jankowski — Warunki i skutki dzia­

łania inicjatywy prywatnej w sferze kultury fizycz­

nej, dr T. Protas — Zmiany stosunków własnoś­

ciowych w Jugosławii. Wnioski do polskiej praktyki.

Dyskusja nad referatem T. Borkowskiego i ze­

społu dotyczyła przede wszystkim metodologii ba­

dań. Wiele kontrowersji wywołała teza autorów, że dla badanych robotników funkcjonowanie przedsiębiorstwa prywatnego jest bliższe temu, co uważają za „normalne funkcjonowanie gospoda­

rki” . Zwracano autorom uwagę na ideologiczny charakter pojęcia normalności oraz na jego nie­

określoność. Za pozytywny efekt, badań uznano (W. Gumuła) rozpoznanie różnych pozytywnych i negatywnych zjawisk związanych z prywatyzacją, która jest procesem złożonym i wielokierunko­

wym. Z. Galor podzielił się swymi wątpliwościami w odniesieniu do obiektywnych przekonań o mo­

tywacyjnym znaczeniu bezrobocia. Dyskusję wy­

wołała teza autorów (Z. Galor, J. Stępień), że bezrobocie jest nie tylko skutkiem prywatyzacji, ale i warunkiem jej sprzyjającym.

Wiele pytań sprowokował referat L. Rataj­

czaka, dotyczący giełdy kapitałowej i jej znaczenia dla przemian własnościowych w Polsce. Dysku-

Konferencja poświęcona Dziedzictwo Stefana Nowaka - tak nazywała się uroczysta konferencja naukowa (Warszawa, 27-28 maja 1991), którą Polskie Towarzystwo So­

cjologiczne i Uniwersytet Warszawski uczciły pa­

mięć zmarłego w 1989 r. Stefana Nowaka.

W prologu konferencji przewodnicząca PTS Antonina Kloskowska w bardzo osobistym wy­

stąpieniu przedstawiła „wejście Stefana Nowaka w socjologię na tle momentu historycznego i na tle jego pokolenia” .

Konferencję podzielono na dwie części: „O społeczeństwie polskim” i „O naukach i badaniach społecznych” . Otwierały je referaty poświęcone wkładowi N owaka do odpowiednich sfer, po czym

•następowały referaty traktujące o różnych zjawis­

kach, które kiedyś Nowak badał, lub tylko nale­

żące do dziedzin, które go szczególnie zajmowały.

Tak więc wygłoszono najpierw przeglądowy referat o Stefanie Nowaku jako badaczu społe-

tanci (M. Borucka-Arctowa, T. Protas, T. Bor­

kowski) chcieli uzyskać dodatkowe informacje o nowym — w warunkach polskich — zjawisku.

Pytania związane z referatem T. Protas dotyczyły szczegółów przemian własnościowych w Jugosła­

wii. W toku dyskusji okazało się, że procesy pry­

watyzacyjne w Jugosławii są o wiele mniej zaawan­

sowane niż w Polsce. Referatu wysłuchano z za­

interesowaniem, próbując bliżej sprecyzować wnio­

ski dla polskiej praktyki.

Referat T. Protas był ostatnim wygłoszonym na tej konferencji. N a jej zakończenie sekretarz naukowy konferencji — K. Niedźwiadek, oraz prowadzący obrady i panele: Z. Galor, H. Paszkę, W. Luty, W. Gumuła i J. Heymann — dokonali prezentacji przebiegu dyskusji w panelach i pod­

sumowania obrad konferencji.

N ie wszystkie referaty — ze względu na bo­

gaty program — zostały wygłoszone, przyjęto je do protokołu.

Wspólne uczestnikom konferencji było prze­

konanie, że tempo i kierunek zmian ustrojowych w Polsce jest uwarunkowany przez zmiany w sto­

sunkach własnościowych. Różnice W'y stąpiły w określeniu charakteru tych zmian, które byłyby możliwe do przeprowadzenia w niedługim czasie, dotyczących relacji własność—efektywność oraz skali kosztów społecznych.

Owocem konferencji są przygotowane do dru­

ku „Materiały” , na które złożą się referaty, głosy w dyskusji — zarówno wygłoszone, jak i złożone do protokołu.

Barbara Bittner, Zbigniew Galor

pamięci Stefana Nowaka

czeństwa polskiego (Mirosława Grabowska i An­

toni Sułek), a następnie referaty o postawach politycznych studentów Warszawy (Henryk Ba­

naszak, Dlaczego studenci Warszawy byli barome­

trem zmian politycznych w PRL? Z badań nad świadomością społeczeństwa polskiego późnych lat 80.), o świadomościowych aspektach struktury społecznej (Wojciech Zaborowski, Czy zmierzch egalitaryzmu?), o psychospołecznych konsekwen­

cjach doświadczeń pokoleniowych (Krystyna Sza- franiec, O d indoktrynacji przez kryzys tożsamości do zaniku zaangażowania. Drogi polityczne poko­

lenia popaździernikowego), wreszcie referat zawie­

rający próbę całościowej analizy stanu społeczeń­

stwa polskiego (Ireneusz Krzemiński, Latentne wzory kultury a dynamika postaw społeczeństwa polskiego), albowiem Nowak w ciągu swego życia zajmował się kolejno tymi czterema dziedzinami.

Ostatni referat odnosił się również do Nowakowej

174

koncepcji postaw — jego wkładu do psychologii społecznej.

Drugą część konferencji otworzył referat za­

wierający opis wkładu Stefana Nowaka do filozofii nauk społecznych i ocenę jego twórczości ze sta­

nowiska filozofii nauki (Jakub Karpiński, Stefan Nowak i filozofia nauki). Następnie wygłoszono referat z zakresu metodologii badań empirycznych (Anna Kubiak, Ilona Przybyłowska i Andrzej Ros- tocki, Społeczna przestrzeń wywiadu kwestionariu­

szowego w procesie przemian), referat o wpływie upadku realnego socjalizmu na fundamenty myś­

lenia socjologiczengo (Edmund Mokrzycki, Wnio­

ski z eksperymentu socjalistycznego) oraz referat o socjobiologicznych inspiracjach w teorii socjo­

logicznej (Jan Poleszczuk, Inspiracje biologiczne w teorii socjologicznej), albowiem metodologia ba-

Posiedzenie Research Committee

W dniach od 18 do 21 czerwca 1991 r. odbyło się w Pradze coroczne posiedzenie Research Com- mittee Meeting on Social Stratification. Jest to jeden z czterdziestu dwóch „komitetów badaw­

czych” Międzynarodowego Towarzystwa Socjolo­

gicznego (ISA). W struktrze organizacyjnej ISA komitety zajmujące się poszczególnymi dziedzina­

mi socjologii oznaczone są kolejnymi numerami.

Komitet „stratyfikacyjny” ma numer 28.

W konferencjach tego typu gospodarze mają szczególną okazję do zaprezentowania swojego do­

robku. Socjologiowie czechosłowaccy, korzystając z tego przywileju, starali się wyeksponować dwa elementy. Po pierwsze, fakt swojego powrotu do światowej socjologii. N a sesji otwierającej konfe­

rencję publiczność zgromadzona w auli Uniwer­

sytetu Karola dowiedziała się, na czym polegał dramatyczny regres po 1968 r., jak — mimo barier polityczno-ideologicznych — kilku badaczy pod­

trzymywało kontakt z socjologią europejską i ame­

rykańską oraz jakie możliwości rozwoju stworzyło obalenie reżymu komunistycznego. Słuchaczowi z Polski wystąpienia te raz jeszcze uzmysłowiły, że w porównaniu z socjologią czechosłowacką twó­

rczość socjologiczna w naszym kraju podlegała nieporównanie mniejszym ograniczeniom pod względem formalnych zakazów, działalności cen­

zury, funkcjonowania placówek badawczych i fi­

nansowania badań.

Istotne są implikacje tych faktów na forum międzynarodowym. Represje wykreowały sympa­

tię ze strony zachodnich ośrodków badawczych.

W latach 80. młbdzi badacze struktury społecznej

dań empirycznych była Nowakowym żywiołem,·

był on autorem ważnych prac o podstawach wie­

dzy i praktyki socjologicznej, a ostatnio szukał inspiracji również w biologii ewolucyjnej.

Autorzy referatów szczegółowych w różnym stopniu nawiązywali do twórczości Stefana N o ­ waka - czasem prowadzili z nim dyskusję, czasem rozwijali jego pomysły, czasem go tylko wspomi­

nali i orali dalej pole, które Nowak przed nimi uprawiał lub które kopać zaczął.

Wszystkie te referaty, czasem w postaci zna­

cznie wzbogaconej w stosunku do wersji wygło­

szonej na konferencji, znajdą się w - zatytułowanej tak jak i konferencja — książce, którą wyda In­

stytut Socjologii UW i Polskie Towarzystwo So­

cjologiczne.

A.S.

Meeting on Social Stratification

z Czechosłowacji stosunkowo łatwiej otrzymywali stypendia np. w Wisconsin —Madison niż ich ró­

wieśnicy z Polski. Obecnie zaś „martyrologiczna”

przeszłość kolegów z Pragi sprawia, że stosunek do socjologii czechosłowackiej ze strony czołowych reprezentantów zachodniej socjologii klas i warstw społecznych jest wyjątkowo przychylny. W Pradze symbolem tego była uroczystość przyznania prof.

Machoninowi — odsuniętemu od działalności nau­

kowej po 1968 r. — tytułu honorowego przewod­

niczącego Research Committee 28.

N a sesji otwierającej konferencję badacze cze­

chosłowaccy próbowali też wzbudzić zaintereso­

wanie planowanymi przez siebie konkretnymi przedsięwzięciami badawczymi. W latach 1991 —1993 mają być przeprowadzone dwa bada­

nia nad stratyfikacją i rozmaitymi aspektami świa­

domości społecznej, nastawione na uchwycenie specyficznych cech okresu transformacji do sys­

temu rynkowego. Cały projekt pomyślany jest jako replikacja badania z 1967 r., przeprowadzonego wówczas przez Machonina, a będącego po pol­

skich badaniach łódzko-szczecińsko-koszalińskich z lat 1964—1967 drugim przedsięwzięciem tego typu w Europie Wschodniej. Starania o powtó­

rzenie badania z 1967 r. prezentowane są w szcze­

gólnym kontekście. Jako powtórna inicjacja i tri­

umfalne wskrzeszenie tradycji badawczej sprzed marca 1968 r. Każdy z uczestników otrzymał kopię projektu — sporządzoną według standardu zbli­

żonego do światowych — w języku angielskim;

Tyle na temat wpływu organizatorów kon­

ferencji na jej przebieg. Jeśli spojrzeć wstecz na