PARAMETOKSYAMFETAMINĄ NA TERENIE WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO ORAZ MOŻLIWOŚĆ SZYBKIEGO I MIARODAJNEGO

(1)

Alkoholizm i Narkomania, 2002, Tom 15: nr I, 37-46

ŚMIERTELNE INTOKSYKACJE

PARAMETOKSYAMFETAMINĄ NA TERENIE WOJEWÓDZTWA POMORSKIEGO ORAZ MOŻLIWOŚĆ SZYBKIEGO I MIARODAJNEGO

DIAGNOZOWANIA ZATRUĆ METODĄ MIKROEKSTRAKCJI DO FAZY STAŁEJ (SPME)

Marek Wiergowski', Krystyna Reguła', Beata Szpiecht, Jacek Sein AnandZ, Wojciech Wałdman'

l

Katedra i Zakład Medycyny Sądowej Akademii Medycznej w Gdańsku

2

Klinika Chorób Wewnętrznych i Ostrych Zatruć

Akademii Medycznej w

Gdańsku

FATAL INTOXICATIONS WITII PARAMETJlOXYAMPIIETAMINE IN POMERANIA 01- STn.lCT AND POSSIBILlTY OF FAST AND AUTIIORITATlVE DIAGNOSIS OF POISO- NINGS WITU SOLID PHASE l\1ICROEXTRACTION METIlOt>

(SPME)

ABSTRACT - Since August to December 2000 we ascertained 7 rapid deaths in the Pomerania District (mostly near

Gdańsk)

because of acute intoxica- tion with tablets colloquially called "UFO". Ihere were five men and two women aged from 20 to 29 (average 24) years. Analytic tests showed lhat one tablet of "UFO" contains 40 mg of paramethoxyamphetamine, 1,0 mg ofamphetamine, 0,05 mg ofmethamphetamine, 0,03 mg of3,4-methylene- dioxymethamphetamine. The levels ofparamethoxyamphetamine in the blo- od ofthe deceased, determined by gas chromatography, were from 0,68 to 10,0 (approx. 3,2) l'g/ml and in the urine from 16 to 64 (approx. 35) Ilg/ml.

1t sllOwed that headspace solid phase microextraction method using gas chromatography with thermoionic detection (HS/SPME-GC/NPD) was fast and authoritative diagnosis ofpoisonings with amphetamine and their deri- vatives.

KEY WORDS:

paramethoxyamphetamine, fatal intoxications, solid phase mi- croextraction method (SPME).

37

(2)

Marek Wiergowski, Krystyna

Reguła,

Beata Szpiech, Jacek Sein Anand, Wojciech Waldman

CEL PRACY

Celem pracy

było

przedstawienie

śmiertelnych

przypadków intoksykacji parametok-

syamfetaminą (PMA), które miały miejsce na terenie województwa pomorskiego w 2000 roku oraz prezentacja szybkiej i miarodajnej metody wykrywania wybranych amfetamin w materiale biologicznym osób zatrutych PMA, za

pomocąmikroekstrakcji

do fazy sta-

łej

(SPME).

WSTĘP

Od ponad dziesiQciu lat obserwuje

się

stopniowo

rosnący

trend do

używania

przez

młodzież

substancji psychoaktywnych (l, 3, 5, 14, 15).

Szczególną popularnością

cieszą si" wśród nich kanabinoidy oraz amfetamina i jej pochodne (3).

Substancje amfetaminopodobne

nadużywane są

w kilkudziesi"ciu krajach

świata,

a liczba osób je

stosujących

szacuje si" na ponad 6 mln. Najwi«ksza

częstość

ich

nadużywania odnotowywana jest w Hondurasie (u 7,6% populacji dorosłej), Brazy- lii (2%) i Australii (1,7%) (5). W badaniach Pacha i wsp. przeprowadzonych w Krako- wie

wśród

osób

uzależnionych, łączne

stosowanie amfetaminy wraz z innymi narko- tykami

dotyczyło

20% probantów (11). W badaniach

własnych

potwierdzono,

że

w populacji studentów i uczniów

szkół średnich

Trójmiasta najbardziej popularnymi narkotykami

były

kanabinoidy oraz amfetamina (3, 4).

Do

najważniejszych

i

najcz"ściej

stosowanych pochodnych amfetamin

należą

3,4-metylenodioksymetamfetamina (MDMA), 3,4-metylenodioksyamfetamina (MOA), 3,4-metylenodioksyetylamfetamina (MDE), metamfetamina, parametoksy- metamfetamina (PMMA) i paramctoksyamfetamina (PMA).

Ostre zatrucia

parametoksyamfetaminą

PMA

wyróżnia

siQ

znaczną toksycznością

i wchodzi w

skład

niektórych narkoty- ków rozprowadzanych zwykle jako MOMA, o popularnej nazwie "ekstaza". Pierw- sze przypadki

śmiertelne

spowodowane przyjmowaniem PMA

pocbodząz

prowincji Adelaide w

Południowej

Australii (2). PMA

zażywana

jest jako narkotyk w dawkach ok. 40-60 mg. Zdarza siQjednak dość cz"sto, że parametoksyamfetamina sprzedawa- na jest jako "ekstazy", której dawkowanie jest

znacząco większe,

ok. 80-160 mg.

Godnym

podkreślenia

jest fakt,

że

PMA jest

jedną

z najbardziej toksycznych pochod- nych amfetaminy, a zatrucia

nią dość

cZQsto

kończą

si" zgonem (2, 6, 7, 8, 9, lO).

Przypadki

zatruć parametoksyamfetaminą

w województwie pomorskim w 2000 roku

W okresie od sierpnia do grudnia 2000 r. w I Klinice Chorób Wewn"trznych i

Ostrych

Zatruć

Akademii Medycznej w

Gdańsku

hospitalizowano dwóch chorych o

obrazie klinicznym

odpowiadającym ci"żkiemu

zatruciu

amfetaminą.

Obie hospita-

lizacje

zakończyły się

zgonem pacjentów. W tym samym czasie do Katedry i

Zakła-

(3)

Śmiertelne intoksykacje parametoksyamfetaminą na terenie województwa pomorskiego ...

du Medycyny

Sądowej

AMG dostarczono

zwłoki

kolejnych

pięciu

denatów podej- rzanych o zatrucie

amfetaminą

lub jej pochodnymi.

Poniżej

opisano

okoliczności

zgonu trzech

^Z

siedmiu osób

śmiertelnie

zatrutych

parametoksyamfetaminą.

Przypadek 1

W dniu 13 sie/pnia 2000

J: W

domku letniskowym kobieta w towarzystwie trzech

mężczyzn

podczas libacji alkoholowej

spożyła

dodatkowo 2-3 porcje

środka,

zaku- pionego po okazyjnie niskiej cenie, w jednym z gdmiskich lokali jako" ekstaza ". Po kilku godzinach u kobiety

pojawiła się

wysoka temperatura, uczucie szybkiego bicia serca oraz

jakościowe

zaburzenia

świadomości,

po któ/ych

doszło

do utraty przy-

ton1llości

i licznych,

następlyących

po sobie napadów drgawkowych. Pomimo rozpo-

czętej

przez

współbiesiadników

akcji reanimacyjnej przyby(v na miejsce lekarz Po- gotmvia Ratunkowego

stwierdził

zgon.

Przypadek 2

W dniu 9

października

2000 /; do

Głównej

Izby

Przyjęć

AMG przywieziono 21- letniego

mężczyznę

z powodu

nagłego

zatrzymania

krążenia

w przebiegu ostrego zatrucia substancjami

odurzającymi. Rozpoczęta

w karetce i kontynuowana przez ponad dwie godziny w szpitalu akcja reanimacyjna nie powiodla

się.

W trakcie re-

animacji stwierdzano u chorego

hipertermię,

liczne napady drgawek,

nawracające

migotanie komó/;

hiperkaliemię

i

hipoglikemię.

Po ok. 30 min do Izby

Przyjęć

AMG

zglosił się

kolega denata, któ/y

poinformował

lekarzy,

że

podczas zabawy w dyskote- ce

mężczyzna przyjął

3-4 tabletki UFO. Nowy preparat

był

dwukrotnie tmb·zy

niż

dotychczas

używane

przez nich tabletki" ekstazy".

Przypadek 3

W dniu 31 grudnia 2000 /; 26-letni

mężczyzna uczestniczył

w zabawie sylwestro- wej w Gdyni. Po kilkunastu minutach od

przyjęcia

ok. 5 tabletek zakupionych po bardzo okazyjnej cenie jako" ekstazy", doszło do utraty przytomności. Mężczyzna

został

przewieziony do Szpitala Miejskiego w Gdyni, a

następnie

do I Kliniki Chorób

Wewnętrznych

i Ost/ych

Zatruć

Akademii Medycznej w

Gdańsku.

W trakcie krótkiej obserwacji w Klinice

doszło

do licznych napadów drgawkowych, a

następnie nagłe

go zatrzymania

krążenia

w mechanizmie asystolii. Przeprowadzona akcja reanima- cyjna

okazała się

nieskuleczna.

W

związku

z

koniecznością

- zarówno dla celów klinicznych, jak i orzeczniczych, oznaczania pochodnych amfetamin, a w

szczególności

parametoksyamfetaminy, w materiale biologicznym osób zatrutych zwrócono

się

do Katedry i

Zakładu

Medycy- ny

Sądowej

AMG w celu

wdrożenia

szybkiej i miarodajnej metody ich oznaczania.

39

(4)

(5)

Śmiertelne

intoksykacje

parallletoksyalllfetallliną

na terenie województwa pomorskiego ...

Procedura analityczna HS/SPME-GCINPD oparta jest na sorpcji analitów na

włók

nie polidimetylosiloksanu - PDMS (l00 Ilm) po dodaniu do próbek wodnego roz- tworu K,CO, i uwolnieniu analitów w temperaturze 80°C.

Zastosowaną

w badaniach

procedurę

oznaczenia amfetamin przedstawiono

szczegółowo

na ryc. 2.

TAK I

Czy próbka zawiera składniki przeszkadzające w analizie

końcowej amfetamin? I ^NIE

Wstępna izolacja i wzbogacanie amretamin z próbki pruz

dwukrotną ekstrakcję ciccz·ciccz

Pobranie bczpośrcnio

1 mi próbki 5 mi próbki + 5 mi acctonitrylu (2 x), l godz., odparowanie

do sucha (z

Hen,

rozpuszczenie w l mi wody destylowanej i przeniesienie do naczynka z mieszadłem magnetycznym

do szklanego naczynka z mieszadłem magnetycznym

l

Dodanie do badanej próbki l mi 70 % roztworu K2C03

zamkni~cic szczelnie naczynka

l

Termostatow3nie próbki z mieszaniem za pomocą mieszadła

magnetycznego (80°C, 20 min)

Kondycjonowanie włókna SPME w gorącym dozowniku chromatografu gazowego (240"C)

z podzialem strumienia gazu nosnego

l

Ekspozycja wlókna PDI\1S w fazie nad powierzchniowej próbki, 5min

l

Termiczna desorpcja unalitów w gorącym dozowniku chromatografu gazowego (240"C, 3 min) bez podzialu strumienia gazu nośnego

Analiza końcowa - GC/NPD

Program temp.: 50"C (przez 3 min), 8"C/min, t80^tlC (przez 5 min);

Gaz nośny: wodór (lIO kPa);

Detektor: NPD (280"C);

Dozownik bez podzinlu strumienia gazu nośnego;

Temperatura dozownika: 240°Cj

Kolumna kapilarna: Resłek RTX-l, dlugość 30 m,

średnica wew. 0,32 mm, grubość fazy 5 !lm.

l

Ryc. 2. Zastosowana procedura aJlalityczna oznaczania amfetamin

metodą

HS/SPME-GC/NPD.

41

(6)

Marek Wiergowski, Krystyna

Reguła,

Beata Szpiech, Jacek Sein Anand, Wojciech Waldman Procedura szybkiej analizy amfetamin SPME wymaga niemal zawsze kondycjo- nowania włókna sorpcyjnego w gorącym dozowniku chromatografu gazowego (lub w specjalnych piecach z nadmuchem gazu

obojętnego)

przez czas konieczny do oczysz- czenia

włókna,

czyli w praktyce od

pół

godziny do nawet kilku godzin (oczyszczanie

włókna

najlepiej

więc przeprowadzać

okresowo w

zależności

od liczby wykonywa- nych analiz). Dopiero po tym etapie

można przystąpić

do przygotowania próbki mo- czu i krwi do analizy

końcowej.

Procedura analityczna oznaczania

uwzględnia moż

liwość usunięcia

substancji

przeszkadzających

z matrycy biologicznej krwi przez

dwukrotną ekstrakcję

ciecz-ciecz acetonitrylem.

Wykorzystane w badaniach odczynniki chemiczne

posiadały czystość wymaganą

do analizy chemicznej (producent - firma "Merck"), natomiast wzorce analityczne amfetamin przygotowane w metanolu o

stężeniu

1 mg/mI (amfetamina, metamfeta- mina, MDMA oraz chlorowodorek PMA)

były

wyprodukowane przez

firmę

RA- DIAN (dystrybucja - "Promochem").

WYNIKI

Na ryc. 3 przedstawiono

tabletkę

UFO kolom

biało-żółtego

z szarymi

wtrąceniami, zawierającą głównie

PMA, która

była

sprzedawana w

Trójmieście

w 2000 roku.

Ryc.

3.

Tabletka" UFO" spr:::edul1'alla

1V

Gdwjsku w

20DO

rakli.

Na ryc. 4 przedstawiono wyniki analizy chromatograficznej GC/MSD ekstrak- tu tabletki UFO zabezpieczonej w

Gdańsku

w 2000 roku, w której oprócz silnie toksycznej p-metoksyamfetaminy wykryto

także efedrynę, ekstazę, amfetaminę, prokainę

oraz

anilinę. Skład ilościowy

amfetamin

określono

i potwierdzono

metodą

HS/SPME-GCINPD. Przeprowadzone badania

wykazały, że

jedna tabletka UFO za-

wierała

w swoim

składzie

40 mg parametoksyamfetaminy, 1,0 mg amfetaminy, 0,05 mg metamfetaminy, 0,03 mg 3,4-metylenodioksymetamfetaminy.

Bezpośrednia

analiza próbek krwi i moczu w

wi"kszości

przypadków

dawała

od- zysk analitów w granicach 70-80% (tylko niekiedy

wystąpiła konieczność

zastoso- wania ekstrakcji ciecz-ciecz przed

analizą

HS/SPME-GCINPD).

Liniowość

pomiarów

wyrażona współczynnikiem R' wynosiła 0,94--0,98 dla badanych amfetamin (amfetami-

na, metamfetamina, PMA i MDMA) w zakresie

stężeń

od 0,5 fig/mI do 10 fig/mI.

(7)

Śmiertelne

intoksykacje

parametoksyamfetaminą

na terenie województwa pomorskiego ...

-metoksyamfetamina (PMA) 40 mg

amfetamina

1

mg

~,," _ _ _ _ _ _ metamfetamina 0,05 mg

Ryc. 4.

Skład

chemiczny tabletki" UFO" (masa ok. 270 mg).

ekstazy (MDMA) 0,03 mg

inne (m.in. eledryna;

anilina; prokaina;

benzenacetaldehyd;

, ,2-dimelylo-3- fenyloazyrydyna; 1,'- fenylometyJoaminopropan)

229

mg

Ryc. 5. Porówl1anie analizy chromatograjicznej HSISPME-GCINPD próbki kl1vi

i

moczu

pochodzą

cych od 20-letniego

męzczyzny

,vmiertell1ie za/m/ego UFO w dniu 27.08.2000

I:

z

próbką

ekstraktu tabletki" UFO ".

43

(8)

Marek Wiergowski, Krystyna

Reguła,

Beata Szpiech, Jacek Sein Anand, Wojciech Waldman Przeprowadzone analizy chromatograficzne HS/SPME-GCINPD ekstraktu tabletki UFO

umożliwiły prawidłową identyfikację

zatrucia tym

środkiem

w próbkach krwi i moczu w opisywanych przypadkach, przy czym oznaczone

stężenie

PMA we krwi denatów

wynosiło

od 0,68 do 10,0

(średnio

3,2) fig/mI, a w moczu od 16 do 64

(średnio

35) fig/mI.

Przykładową analizę

próbek krwi i moczu w przypadku zatrucia PMA przedstawiono na ryc. 5.

OMÓWIENIE

Analiza chemiczno-toksykologiczna amfetamin z próbek

płynów

i wycinków bio- logicznych nie

należy

do

najłatwiej

szych. Dotychczas opracowane procednry anali- tyczne

są pracochłonne

oraz

wymagają długiego

czasu badania. Metoda mikroek- strakcji do fazy

stałej

SPME (ang.: Solid Phase Microextraction), opracowana w ostatnich latach przez Pawliszyna,

została już

wykorzystana do izolacji i wzbogaca- nia

różnych

analitów w wielu pracach badawczych (l2, 13).

Stało się

tak

dzięki

zale- tom metody SPME, takimjak

szybkość,

prostota analizy oraz

zadowalająca

precyzja i

dokładność.

Opracowana i wykorzystana w badaniach procedura oznaczania amfe- tamin

metodą

HS/SPME-GCINPD oparta jest na

doświadczeniach zespołu

Yashiki (l7) oraz badaniach własnych autorów (l6). Zastosowanie dwukrotnej ekstrakcji ciecz-ciecz próbck krwi acctonitrylem przed

analizą

HS/SPME-GCINPD oraz roz- szerzenie

badań

o

analizę

czterech wybranych amfetamin (amfetamina, metamfeta- mina, MDMA i PMA) stanowi

modyfikację

procedury analitycznej autorów w sto- sunku do procedur opisanych w

wyżej

wymienionych pracach badawczych (16, 17).

WNIOSKI

1. Duża liczba śmiertelnych przypadków zatruć parametoksyamfetaminą w woje- wództwie pomorskim

mogła być związana

z jednej strony z traktowaniem toksycz- nej PMA jako

względnie

bezpiecznej MDMA, z drugiej

zaś

z dwukrotnie

niższą cenąjednej

tabletki w porównaniu z

tabletką

"ekstazy". Oba te fakty

sprzyjały

prze- kraczaniu bezpiecznej dawki parametoksyamfetaminy.

2. Mctoda mikrockstrakcji do fazy

stałej połączona

z

chromatografią gazową

HS/

SPME-GCINPD daje

możliwość

szybkiej i miarodajnej analizy amfetamin, co jest szczcgólnie cenne w przeprowadzeniu triage'u toksykologicznego oraz ocenie che- miczno-toksykologicznej. SPME charakteryzuje

się

krótkim czasem analizy, prosto-

tą

oraz

zadowalającą dokładnością.

STRESZCZENIE

W okresie od sicrpnia do grudnia 2000 r. na terenie województwa pomorskiego

(głównie

w okolicy

Gdańska)

stwierdzono 7

nagłych

zgonów spowodowanych ostrym

zatrucicm tabletkami popularnie zwanymi "UFO". Wśród osób zatrutych było pięciu

mężczyzn

i dwie kobiety w wieku od 20 do 29

(średnio

24) lat. Przeprowadzone

(9)

Śmiertelne intoksykacje parametoksyamfetaminą na terenie województwa pomorskiego ...

badania analityczne wykazały, że jedna tabletka "UFO" zawierała w swoim składzie

40 mg parametoksyamfetaminy, 1,0 mg amfetaminy, 0,05 mg metamfetaminy, 0,03 mg 3,4-metylenodioksymetamfetaminy. St"żenia parametoksyamfetaminy oznaczone

metodą

chromatografii gazowej

wynosiły

we krwi denatów od 0,68 do 10,0

(średnio

3,2) Ilglml, w mOczu od 16 do 64 (średnio 35) Ilg/ml. Metoda analizy amfetamin- mikroekstrakcja do fazy

stałej

w fazie nadpowierzchniowej z kOl\cowym oznacze- niem z wykorzystaniem chromatografii gazowej i detekcji termojonowej (HS/SPME- GCINPD) okazała si" szybką i miarodajną metodą diagnozowania zatruć amfetami-

ną

i jej pochodnymi.

Slowa kluczowe: parametoksyamfetamina, zatrucia śmiertelne, metoda mikroek- strakcji do fazy

stałej

(SPME)

PIŚMIENNICTWO

l. Ba1dwin D. C. Jr, Hughes P. H., Conard S. E., StOff c.L., Sheehan D.Y.: Suhslance use anwng sel1ior medical sllldent.\'. A survey oj 23 me(!ical sclzools. JAMA 1991, 265, 2074--2078 2. Bym"d R. W., Gilbert .L, James R., Lokan R.J.: Amphetamine derivative fatalities in Soul"

Auslralia-is "Ecslasy" {he eu/prit? Am. 1. Forensic Med. Pathol. 1998, 19,261-265 3. Chodorowski Z., Sein Anand l., Salamon M .• Waldman W., Wnuk K., Cicchanowicz R.,

Świątek-Brzeziński K.: Ocella używania .(,rodków uzależniających przez sludentów wyższych uczelni Gdwlska. przegl. Lek. 2001, 58, 267-271

4. Chodorowski Z., Sein Anand J., Sein Anand

l.~

Salamon M.: Ocella

używania .~rodkólV

uzalezlliajqcych przez

młodzież

lIybrallych

szkół .~redllich

i swdelltów Akademii Me{(vcznej

\V

Gdwisku. przegl. Lek. 2000, 57, 549-552

5.

Chruściel

T.L.: Narkomania

\V

1997 roku w Polsce. Przcgl. Lek. 1997,54,379-383 6. DalCason T.A.: A re-exam;,wNoJl of/he mono-metllóxy positional ring isomers ofampheta-

mille, methamphetamine and phen)'I-2-propanolle. Forcnsic Sci. Int. 200 l, 119, 168-194 7. Felgate H.E.,

Fełgate

P.O., James R.A., Sims D.N., Vozzo D.C.:Recellt paramet/lOxyamphe-

lamine dealhs. J. Anal. Toxicol. 1998,22, 169-172

8. James R.A., Dinan A.: Hyperpyrexia associatedlvithfatal parametllOxyamphetamine (PMA) abuse. Med. Sci. Law. 1998,38,83-85

9. Ling L.H., Marchant c., ^Bucklcy ^N.A., ^Prior ^M., ^Irvinc ^RJ.: Poisonil1g with the recreatio- Jlal drug paramethoxyamphetamhle (" dealh "). Med. J. Austr. 200 l, 174, 453-455 10. Martin T.L.: Three cases of/ataf paramethoxyamphetamine overdose. 1. Anal. Toxicol. 200 I,

25, 649-651

11. Pach J., Gawlikowski T., Motyka E., Szkolnicka 8., Hydzik P.: Ostre zatrucia

.~rodkami

psychoaktywllymi \dród

uzależnionych dorosłych

m;eszkwlców Krakowa. Przcgl. Lek. 1997,

54, 392-398

12. Pawliszyn J., Applicatioll o/Solid Phase MicmeXlractioJl. Thc Royal Society ofChemistry, Cambrige, 1999.

13. Paw li szyn J.: Solid Phase Microextraction. TheOly and pracOce. Wiley- VCHC.L., To- ronto 1997

4S

(10)

Marek Wiergowski, Krystyna

Reguła,

Beata Szpiech, Jacek Sein Anand, Wojciech Waldman

14. Webb E., Ashton Ch., Kelly

p"

Kamali F.: Alcolwl and dl1fg use in UK 11lliversity students.

Lancet 1996,348,922-925

15. Wcbb E., Ashton Ch., Kclly P., Kamali F.: Allllpdate on British medical studellts- li/es/y/es.

Med. Educ. 1998,32,325-33 I

16. Wiergowski M.,

Reguła

K., Szpiech B.: Szybka analiza amfetaminy w ludzkim materiale biologicznym z wykorzystaniem metody mikroekslrakcji do fazy stacjonarnej

'HI

fazie nad po- wierzclmiowej. Arch. Med.

Sąd. Krym.

2000, 50, supl. l, 145- I 52

17. Yashiki M.T., Koyima T., Miyazaki N., Nagasawa

Y.,

lwasaki K., Hara K.: Fas!, aceurale

detectioll ol amphetamil1es ill urine, llsing solid plwse microextractioll / capil/my

Gc. Fo-