1
S P IS Z A W A R T O Ś C I T E C Z K I —
..£.C M \A >1/1.
R elacja " ^> S 2 X
1 12. D o ku m e n ty (sensu stricto ) d o tyczą ce o s o b y re la to ra —
1/3.
Inne m a te ria ły d o k u m e n ta c y jn e d o tyczą ce o s o b y re la to ra ^
II. M ateriały u z u p e łn ia ją ce re la cję y /
111/1
- M a te ria ły d o tyczą ce rod zin y relatora —
III/2
- M ateriały d o tyczą ce o g ó ln ie okresu s p rz e d 1939 r.
III/3
- M a te ria ły do tyczą ce og ó ln ie o kresu o k u p a c ji (1 9 3 9 -1 9 4 5 )
III/4
- M a te ria ły d o ty c z ą c e og ó ln ie o kresu po 1945 r.
III/5
- inne...
IV.
K o re sp o n d e n cja
V.
N azw isko w e ka rty in fo rm a c y jn e 1/
VI.
F o to g ra fie
2
3
% \ o y o > ~ J" y ^ ^ a f J //
9v«vi«AlVe_ o n b»\UeV' i u^aPe*** T. W M ^
L E W A N D O W S K A Emilia Olga z d. FRITZ, II v. BRODZISZ (1908-1990), od X II 1942
jako „Iza” , „Marysia” kierowniczka łączności konspiracyjnej Dzielnicy Południowej Garnizonu A K Lwów, od 1944 archiwistka i zastępczyni szefa działu legalizacji Wydziału II KO Lwów, żołnierz konspiracji „N IE ” , więźniarka UB
Emilia Olga Fritz urodziła się 11 II 1908 we Lwowie jako córka Gabriela i Zofii z d.
Malinowska. Szkołę powszechną i Państwową Szkołę Zawodową ukończyła we Lwowie.
Pracowała jako praktykantka w Szkole Pielęgniarskiej j przez trzy lata była studentką J
Wydziału Architektury Politechniki Lwowskiej.
Od grudnia 1942 jako żołnierz AKVps. „Iza” , „Marysia” , była kierowniczką łączności \ konspiracyjnej Dzielnicy Południowej Garnizonu Lwów. Od kwietnia 1944 przeniesiona do komórki legalizacyjnej Wydziału II KO Lwów A K -gd zie była łączniczką, archiwistką i i zastępczynią szefa działu legalizacji. Używała nazwisk Maria Czerwieńska i Aleksandra Maria Krzemicka. Po wejściu ACz, od września 1944 zaprzysiężona w „N IE ” .
Emilia Olga Lewandowska Rozkazem Komendy Okręgu Lwowskiego A K Nr 17 z 3 V 1944 została odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari. Nadanie to zostało zweryfikowane przez G KW O przy ZG ZBoWiD z nr DK-2253/W na podstawie listy żołnierzy b. Obszaru Ziem Południowo-Wschodnich A K , odznaczonych Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, sporządzonej 23 IV 1964 w Krakowie przez płk. Jana Władykę, b. Komendanta Obszaru III A K Lwów i przedłożonej przewodniczącemu Podkomisji ds. Weryfikacji Odznaczeń A K przy ZG ZBoWiD.
W grudniu 1945 razem z Janem Brodziszem transportem ewakuacyjnym wyjechała ze Lwowa/zabierając zj: sobą archiwum działu legalizacji oraz inne materiały akowskie. Tam ]/^
zorganizowała nową komórkę legalizacji dla Eksterytorialnego Okręgu Lwowskiego W iN j L działała jako kancelistka i zastępczyni Jana Brodzisza, późniejszego swego męża. Powielała biuletyn „Wolność i Niezawisłość” . ^Zamieszkała w Krakowie, potem od marca 1946 w Zakopanem, następnie we Wrocławiu. Od sierpnia 1947 razem z J. Brodziszem przygotowywała się do ucieczki drogą morską na Zachód. Została aresztowana 27 IX 1947 we Wrocławiu razem z mężem; torturowana w śledztwie, usiłowała popełnić samobójstwo.
Skazana 30 XI 1948 w procesie Eksterytorialnego Okręgu Lwowskiego W iN przez Wojskowy Sąd Rejonowy we Wrocławiu na 12 lat więzienia. Przebywała w więzieniu w Fordonie od sierpnia 1950 4~stamtąd| została zwolniona 18 I 1955. Zamieszkała ponownie we Wrocławiu H ) razem z mężem Janem Brodziszem. Dnia 20 V 1963 została uniewinniona wyrokiem
4
i f l
Wojewódzkiego Sądu Rejonowego we Wrocławiu sygn. IV K 13/1963. W 1964 ^raeowałej w /-/
Dolnośląskim Biurze Projektów Górniczych. Zmarła 30 V 1990.
O mężu Lewandowskim brak wiadomości. Drugi mąż Jan Brodzisz (1895-?), z zawodu artysta grafik, żołnierz A K działu legalizacji KO Lwów, działacz W iN, aresztowany
27 IX 1947, skazany na karę śmierci zamienioną na 15 lat więzienia, zwolniony w 1954.
APAK, T. 3522/WSK (tamże korespondencja EZ z Węgierskim J.); DW UdsKiOR, Dokumenty odznaczeniowo-awansowe AK, t. 19, s. 82-83;
Balbus T., Ludzie podziemia AK i WiN w Polsce południowo-wschodniej, t. 2, Wrocław 2004, s. 167- 168, 202, 330-332 (tamże dalsza bibliografia), 368, 440, 555; Małopolski Sł. Biogr..., t. 3, s. 202-203, t. 7, s. 16; Na Kresach Pd-Wsch..., t. 10, s. 103-104, fot. nr 37; Zawołać ...., s. 404; Zrzeszenie WiN..., t. VI cz. 2, s. 77-78
5
L E W A N D O W S K A Emilia Olga z d. FRITZ, II v. BRODZISZ (1908-1990), ps. „Iza” ,
c r e [ M j ^ V j2^ 't 'U c A >
„Marysia-y od ^kierowniczka łączności konspiracyjnej Dzielnicy Południowej Garnizonu Lwów, od 1944 łączniczka w komórce legalizacji Wydziału II KO Lwów, w konspiracji
„N IE ” , więźniarka UB
6
L E W A N D O W SK A Em ilia Olga z d. FRITZ, II v. Brodzisz (1908-1990)
Emilia Olga Fritz urodziła się 11 II 1908 we Lwowie jako córka Gabriela i Zofii z d.
Malinowska. Szkołę powszechną i Państwową Szkołę Zawodową ukończyła we Lwowie.
Pracowała jako praktykantka w Szkole Pielęgniarskiej i przez trzy lata była studentką Wydziału Architektury Politechniki Lwowskiej.
Od grudnia 1942 jako żołnierz A K ps. „Iza” , „Marysia” , była kierowniczką łączności konspiracyjnej Dzielnicy Południowej Garnizonu Lwów. Od kwietnia 1944 przeniesiona do komórki legalizacyjnej Wydziału II KO Lwów A K gdzie była łączniczką, archiwistka i zastępczynią szefa działu legalizacji. Używała nazwisk Maria Czerwieńska i Aleksandra Maria Krzemicka. Po wejściu ACz, od września 1944 zaprzysiężona w „N IE ” .
Emilia Olga Lewandowska Rozkazem Komendy Okręgu Lwowskiego A K Nr 17 z 3 V 1944 została odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari. Nadanie to zostało zweryfikowane przez G KW O przy ZG ZBoW iD na podstawie listy żołnierzy b.
Obszaru Ziem Południowo-Wschodnich A K , odznaczonych Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari, sporządzonej 23 IV 1964 w Krakowie przez płk. Jana Władykę, b.
Komendanta Obszaru III A K Lwów i przedłożonej przewodniczącemu Podkomisji ds.
Weryfikacji Odznaczeń A K przy ZG ZBoWiD.
W grudniu 1945 razem z Janem Brodziszem transportem ewakuacyjnym wyjechała ze Lwowa zabierając ze sobą archiwum działu legalizacji oraz inne materiały akowskie. Tam zorganizowała nową komórkę legalizacji dla Eksterytorialnego Okręgu Lwowskiego W iN i działała jako kancelistka i zastępczyni Jana Brodzisza, późniejszego swego męża. Powielała biuletyn „Wolność i Niezawisłość” . Zamieszkała w Krakowie, potem od marca 1946 w Zakopanem, następnie we Wrocławiu. Od sierpnia 1947 razem z J. Brodziszem przygotowywała się do ucieczki drogą morską na Zachód. Została aresztowana 27 IX 1947 we Wrocławiu razem z mężem; torturowana w śledztwie, usiłowała popełnić samobójstwo.
Skazana 30 X I 1948 w procesie Eksterytorialnego Okręgu Lwowskiego W iN przez Wojskowy Sąd Rejonowy we Wrocławiu na 12 lat więzienia. Przebywała w więzieniu w Fordonie od sierpnia 1950 i stamtąd została zwolniona 18 I 1955. Zamieszkała ponownie we Wrocławiu razem z mężem Janem Brodziszem. Dnia 20 V 1963 została uniewinniona wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Rejonowego we Wrocławiu sygn. IV K 13/1963. W 1964 pracowała w Dolnośląskim Biurze Projektów Górniczych. Zmarła 30 V 1990.
7
O mężu Lewandowskim brak wiadomości. Drugi mąż Jan Brodzisz (1895-?), z zawodu artysta grafik, żołnierz A K działu legalizacji KO Lwów, działacz W iN, aresztowany
27 IX 1947, skazany na karę śmierci zamienioną na 15 lat więzienia, zwolniony w 1954.
APAK, T. 3522/WSK (tamże korespondencja z Węgierskim J.); DW UdsKiOR, Dokumenty odznaczeniowo-awansowe AK, t. 19, s. 82-83;
Balbus T., Ludzie podziemia A K i WiN w Polsce południowo-wschodniej, t. 2, Wrocław 2004, s. 330-332 (tamże dalsza bibliografia); Małopolski Sł. Biogr..., t. 3, s. 202-203, t. 7, s. 16; Na Kresach Pd-Wsch..., t. 10, s. 103-104, fot. nr 37; Otwinowska B., Zawołać po imieniu ...., s.
404; Zrzeszenie WiN..., t. VI cz. 2, s. 77-78
8
Świadczeniaz pracyz instytucjipaństwowychi samorządowych, Świadectwaszkolnei maturalne, różneodpisynotarialneoraz metryki urodzenia, ślubui śmierci,któretodokumentybyły wy dawane dla członków organizacjiWiN” (z akt śledczych). W marcu1946przeprowadziłasię dopensjonatu„Brodziszów- ka” w Zakopanem. Otrzymałaposadęw OddzialePUR. Zazgodą ppłk. A. Sawickiegouruchomiłaprzedruk„Wolności” redagowa nej przez kierownikaWydziałuPropagandyOkręgu JeleniaGóra ^Zachód” ppor.WładysławaŚledzińskiego. „Czekaliśmydośćdługo namateriał nagazetkę, którypootrzymaniupokazaliśmy»Śle- *dziowi«, którypowiedział,żeprzecieżjest tojegorobota” (z zeznań &.).W sierpniu ukryła maszynęi częśćmateriałówlegalizacyjnych wdomuSióstr Matki Bożej w Zakopanem(willa„Staraja”). !’ Zamieszkaławe Wrocławiuw domu->inż. B. Monneprzyul. [Parkowej25b/2. Podjęła pracęsekretarki w OddzialeCUPP. Korzy stającz pomocywspółpracującej z konspiracjąlwowską, byłą łączniczką WydziałuVkKomendyObszaruLwówAK, drKrystyną Kurowską„Alą” vel „Mrau” (?), lekarzemzeSłupska(potemrów nież aresztowaną),wspólniez J. Brodziszemprzygotowywałatrasę morskiej ucieczki naZachód. 27września1947we Wrocławiuw wynikudekonspiracjiko mórki legalizacyjnej zostałaaresztowanaprzezfunkcjonariuszy iSekcji II WydziałuIII WUBP. Rewizjęosobistąprzeprowadziłchor. MarianSobieraj.30wrześniazłożyłapisemneoświadczenie: „Po wodując się tym, żezłożyłamprzysięgęwierności i utrzymaniata jemnicyorganizacyjnej naszej konspiracji, jakkolwiekznanemi «ąi nazwiskai adresyludzi pozostającychnadal w konspiracji, którychjaniewymieniami niewymienię, chcącw tensposób ratować ich odaresztowania”. W tymsamymoświadczeniuzobo wiązałasię donawiązaniakontaktuz KomendąOkręgu„tak, aby poszłodoujawnieniasię całkowitegonaszychczłonkówobszaru krakowskiegoWiN[chodziłoo Okręg Lwowski]pozostającychdo tychczas jeszczew konspiracji, aby niebyliaresztowani i żebyci, Którzy sąaresztowani w tej sprawieotrzymaliwolność”, pi SankcjęwystawiłppłkAntoni Lachowicz. Byłaprzesłuchiwa naprzezchor.TadeuszaŁabudę, ref. AntoniegoRoweckiego, chor. [erzegoBanaszka, ref.KazimierzaCichego, sierż. RomanaŚwi- lerskiego, ppor.JanaOrzeszynę, chor. JózefaStrzemińskiegoi chor. McjanaBiałobrzeskiego. Odmawiałaskładaniazeznań obciążają- ych. Wobectakiej postawybyłagłodzona, bitapałkami w stopy, imieszczanaw karcerzebezszyb, głodzona. Usiłującpopełnićsa- nobójstwow celi aresztuśledczegopodcięłasobieżyłyznalezio nym szkłem. Zostałaodratowana, poddana dalszemuśledztwu, a tak ieinwigilacjicelnej prowadzonej przez ic „Matczak”. 6 październi kaprzeniesionojądowięzieniaprzy ul.Sądowej.11listopadaakt Sskarżeniasporządziłchor. Józef Nowicki.
T ,"
LEWANDOWSKAEMILIAOLGA(1908-1990) z d. Fritz, „Iza”, „Marysia”, przybranenazwiskaMariaCzerwiń ska, AleksandraMariaKrzemicka, studentkaPLw, kierownicz kałączności konspiracyjnej Dzielnicy Południowej garnizonu m. Lwów, łączniczka, archiwistka, zastępcaszefakomórki legali zacyjnej KomendyOkręguLwówAK-WiN Urodzona11lutego 1908we Lwowie. CórkaGabrielai Zofii Malinowskiej.UkończyłaSzkołęPowszechnąprzy ul.Ormiańskiej; i PaństwowąSzkołę Zawodowąprzyul. Zielonej.Pracowałajako praktykantkabiurowaw SzkolePielęgniarskiej.Udzielałakore petycji, studiowałanaWydzialeArchitekturyPLw. Do konspiracjizostaławprowadzonaprzez inż. JerzegoRzepec kiego i Irenę Kawecką. Od grudnia1942działałanajpierwjako’ łączniczka, a następniekierowniczkałączności konspiracyjnej DzielnicyPołudniowej AKwe Lwowie. Kierowałagrupą łączniczek,* zajmowałasię kolportażempodziemnej prasy(„Wytrwamy”, „Biule-- tynInformacyjny”). Przy ul.Potockiegoprowadziłalokal kontaktom wy zorganizowanyw mieszkaniuLoliChrzanowskiej „Lolity”. W kwietniu 1944wskutek aresztowaniaprzez gestapo łącznicz ki „Grażyny” zostałazewzględówbezpieczeństwaprzeniesionado komórki legalizacyjnej Komendy Okręgukierowanej przezZbignie«j wa Chwaliboga„Madeja”. Prowadziłaewidencjęi wysyłkęzestawów, podrabianychdokumentów. Podokupacjąniemieckązatrudniona! byłanajpierw w BiurzeBudowlanymDyrekcjiPocztowej przy uU 3 Maja, a następniew ZarządzieDomówprzy ul. Słonecznej.*jj Powejściu ACz pracowaław komórcelegalizacyjnej Komendy; OkręguLwów„NIE”. Zostałaponownie zaprzysiężonaprzez mjr. Alfons saJabłońskiego„Kmicica”. W domu-> J. Brodziszaprzy ul.Podchorą żych5 wystawiaładla żołnierzylwowskiegopodziemiaewakuowanych doPolski fałszywedokumenty. W lokalachprzy ul.Hofmanna i Długo-- sza prowadziłaewidencję wydanych karti blankietówewakuacyjnych W grudniu1945opuściłaLwówtransportemkolejowym. Wywiozłaczęść; archiwumkomórki legalizacyjnej i maszynędopisania. Przezkilka miesięcymieszkaław Krakowiew domuMarii Ruppertprzy ul.Grodzkiej 59/3. Kontynuowaładziałalnośćw ko-1 mórce legalizacyjnej KomendyOkręgu LwówAK-WiN. Byłaz-cą,- kancelistkąi archiwistkąJ. Brodzisza. Zajmowałasię przyjmowa niemzamówieńi wyrabianiem„lewych” dokumentów. Pracowała w lokalach przy ul.Grodzkiej 58i ul.Kasprowicza8. Poprzez Woj* ciechaTokarskiego(nazwiskokonspiracyjne) usiłowałanawiązali łącznośćz ZarządemObszaru Południowego. „Pracującw komórce legalizacyjnej nielegalnej organizacjiWiN podrobiław celuużyciazaautentycznenastępującedokumenty; kartyewakuacyjnedla ludności polskiej z terenuZSRR, różneza-f świadczeniaWP. niemieckiekartv rozpoznawcze(kennkarty),za-’9
1 ) 1
30 listo p a d a 1948 w p rocesie gru p ow y m z o s ta ła sk a za n a przez ! W S R w e W ro cła w iu pod p rze w o d n ic tw e m m jr. R o m a n a Abramowi-^
cza na 12 lat (Sr. 892/48). O skarżał kpt. T eo d o r Gruszczyński. Żądały 15 lat. Po w yrok u u m ieszczon o ją w ięzien iu p rzy ul. K leczk ow skieja 16 w rześn ia 1949 NSW odrzu cił skargę rew izy jn ą . W sierpn iu 19501 w y w ie zio n o j ą do F o rd on u . „S k ru c h y n ie o k a zu je , p o zio m intelek-j tu a ln y w y s o k i” (z o p in ii w ię z ie n n e j).
Z o s ta ła z w o ln io n a 18 s ty c zn ia 1955. M ie s zk a ła w Pabianicach^
i W ro c ła w iu . „S ta n je j z d ro w ia po o p u s z c z e n iu w ię z ie n ia był zły:*|
T ak, ja k w szy sc y a reszto w a n i a k o w cy i w in o w cy, d o św ia d czyła n a jj b a rd zie j w y ra fin o w a n y c h to r tu r ” , s tw ie rd z ił w la ta c h sześćdziesią-i tych sęd zia SO w e W ro cła w iu W ła d y s ła w K u p iec . W g u sta leń prof.J J e rze g o K o tza „G e o rg a ” (b y łego p r a c o w n ik a k o m ó rk i legalizacyjnej;;
A K w e Lw ow ie) p rze p ro w a d zo n y ch w o p a rc iu o in fo rm a cje udzielo-J ne p rzez Z e n o n a Len a rtow icza m ia ła w y jść za m ą ż za J. Brodzisza.g Z m a rła 30 m a ja 1990.
AUOP-Wr: Repertorium Wydziału Śledczego WUBP we Wrocławiu 7 VI 1947-2;
XII 1949, 9/11, poz. 7; Terminarz spraw śledczych WUBP Wrocław 17 VI.
1947-19 III 1948, 48/2, poz. 647/47; AIPN-W-wa: Plan agenturalnego rozpra-i cowania kryptonim „Radwan”, 00231/82, t. I; AIPN-Wr: akta kontrolne śledź-J twa E. O. Lewandowskiej i in., 038/453, t. I-III; akta sprawy obiektowej kryp-J tonim „Radwan”, 032/405; Charakterystyka nielegalnej organizacji AK-WiNj działającej od lipca 1944 do marca 1947 na terenie Lwowa, a następnie Gór-Jf nego i Dolnego Śląska, Kwestionariusz osobowy na członka nielegalnej orga-;
nizacji WiN E.O. Lewandowskiej z 1985, 049/18, Raporty „Matczak”, 038/
466; t. I; ASO-Wr: akta śledczo-sądowe E. O. Lewandowskiej i in., 892/48,5 t. I-IV; Materiały WUBP dot. E. O. Lewandowskiej i in., 938/48; akta odszko dowawcze E. O. Lewandowskiej, Kow. 90/65; AW-FII: Sprawozdanie WPR we;
Wrocławiu za IX 1947, 4762/7/55; ZNiO: J. Węgierski, Konspiracja wojskowajj na terenie Małopolski Wschodniej w okresie II wojny światowej,mps i rkps, 16594/i ł XIII; Kolekcja J. Węgierskiego, Oddziały leśne „ Warta” Obszaru Wschodniego na Rzeszowszczyżnie 1944-1945. Lwowskie organizacje WiN-u 1945-1948, 52/01;
Listy J. Kotza do J. Węgierskiego z 27 XI 1989 i 30 V 1990 [w:] Kolekcja J. Węgierskiego, Komenda Okręgu ZWZ-AK 1941-1944 (dokumenty, opracowania,]
listy), 37/98; J. Kotz, [Wspomnienia], mps, 1990 [w:] ibidem; E. Maleczyńska-,]
Trębicka, Wspomnienia z pracy w ZWZ-AK w sztabie Obszaru nr 3 Ziem Południa-i wo-Wschodnich Wydział Vk (łączność konspiracyjna) w latach 1940-1945,mps,.- 1987 [w:] Kolekcja J. Węgierskiego, Komenda Obszaru nr 3 ZWZ-AK 1941-1944 (dokumenty, oryginały, kopie), 43/98; J. Węgierski, Uwagi i uzupełnienia do tomu II, III 2003, mps (zbiory własne); T. Balbus, Śledztwo, s. 16; Idem, .B ę
dziesz",s. 83; W. Kupiec, Procesy, s. 7; K. Szwagrzyk, Winni?, s. 205; J. Wę-J gierski, „Lwowskie”, s. 13, 18-19; Idem, Komendy, s. 103-104; WiN w doku-j mentach, t. V, s. 444-445; Zawołać, t. I, s. 404.
332
10
I walczeniaz pracyz instytucjipaństwowychi samorządowych, .wuiectwaszkolnei maturalne, różneodpisynotarialneoraz tnnrryki urodzenia, ślubui śmierci,które todokumentybyływy- umtie dla członkóworganizacjiWiN” (z akt śledczych). « marcu1946przeprowadziłasię dopensjonatu„Brodziszów- W sr Zakopanem. Otrzymałaposadęw OddzialePUR. Zazgodą • [jak. A. Sawickiegouruchomiłaprzedruk„Wolności” redagowa ni!
5
rzezkierownikaWydziałuPropagandyOkręguJeleniaGóra ,in:hód”ppor. WładysławaŚledzińskiego. „Czekaliśmydośćdługo •m materiał nagazetkę, który pootrzymaniupokazaliśmy»Śle- IłscsT'. którypowiedział,żeprzecieżjesttojegorobota” (z zeznań li.); A' sierpniuukryłamaszynęi częśćmateriałówlegalizacyjnych v[i:tiuSióstrMatki Bożej w Zakopanem (willa„Staraja”). Zamieszkaławe Wrocławiuw domu->inż. B. Monne przyul. Kurkowej25b/2. Podjęła pracęsekretarki w OddzialeCUPP. Korzy- łi.ijłe z pomocywspółpracującej z konspiracjąlwowską, byłą lltirotczkąWydziałuVk KomendyObszaruLwówAK, drKrystyną JlCTwską „Alą” vel „Mrau” (?), lekarzemzeSłupska(potemrów- iii*' aresztowaną),wspólniez J. Brodziszemprzygotowywałatrasę innnSciejucieczki naZachód. 27września1947we Wrocławiuw wynikudekonspiracjikó rnickilegalizacyjnej zostałaaresztowanaprzezfunkcjonariuszy łnibcji II Wydziału III WUBP. Rewizjęosobistąprzeprowadziłchor. Winian Sobieraj.30wrześniazłożyłapisemneoświadczenie: „Po- vmfując się tym, żezłożyłamprzysięgęwierności i utrzymaniata- jlimnicy organizacyjnej naszej konspiracji, jakkolwiekznanemi uli ii nazwiskai adresyludzi pozostającychnadal w konspiracji, r;rychjaniewymieniami niewymienię, chcącw tensposób mtiuwaćich odaresztowania”. W tymsamymoświadczeniuzobo- ytiu.alasię donawiązaniakontaktuz KomendąOkręgu„tak, aby limiJo doujawnieniasię całkowitegonaszychczłonkówobszaru tolkowskiego WiN[chodziłoo Okręg Lwowski]pozostającychdo- tyihczas jeszczew konspiracji, aby niebyli aresztowani i żebyci, Znaczysąaresztowani w tej sprawieotrzymaliwolność”. SankcjęwystawiłppłkAntoni Lachowicz. Byłaprzesłuchiwa na' przezchor. TadeuszaŁabudę, ref. AntoniegoRoweckiego, chor. torcgoBanaszka, ref.KazimierzaCichego, sierż. RomanaŚwi niarskiego, ppor. JanaOrzeszynę, chor. JózefaStrzemińskiegoi chor. totjanaBiałobrzeskiego. Odmawiałaskładaniazeznań obciążają- iiwtfa. Wobectakiej postawybyłagłodzona, bitapałkami w stopy, imieszczanaw karcerzebezszyb, głodzona. Usiłującpopełnićsa mobójstwow celiaresztu śledczegopodcięłasobieżyłyznalezio- uuffjszkłem. Zostałaodratowana, poddana dalszemu śledztwu, a tak- .iit inwigilacji celnej prowadzonej przezic „Matczak”.6
październi- !l;tprzeniesionojądowięzieniaprzy ul.Sądowej.11listopadaakt inlcłrżeniasporządziłchor. Józef Nowicki.LEWANDOWSKAEMILIAOLGA(1908-1990) z d. Fritz, „Iza”, „Marysia”, przybranenazwiskaMariaCzemu ska, AleksandraMariaKrzemicka, studentkaPLw, kierowaiw kałączności konspiracyjnej Dzielnicy Południowej garnizonun, Lwów, łączniczka, archiwistka, zastępcaszefakomórki lepili zacyjnej KomendyOkręguLwówAK-WiN Urodzona11lutego1908we Lwowie. CórkaGabrielai Z-:iii Malinowskiej.UkończyłaSzkołęPowszechnąprzyul. Ormiań$3:ii) i PaństwowąSzkołę Zawodowąprzyul. Zielonej.Pracowałajulii praktykantkabiurowaw SzkolePielęgniarskiej.Udzielałakort' petycji, studiowałanaWydzialeArchitekturyPLw. Do konspiracjizostała wprowadzonaprzez inż. JerzegoRztjmi kiegoi IrenęKawecką. Od grudnia1942działałanajpierw;i.ln łączniczka, a następniekierowniczkałączności konspiracyjni; DzielnicyPołudniowej AKwe Lwowie. Kierowałagrupąłączniami, zajmowałasię kolportażem podziemnej prasy(„Wytrwamy”, „Brnie tyn Informacyjny”). Przy ul.Potockiegoprowadziłalokal kontalni' wy zorganizowanyw mieszkaniuLoliChrzanowskiej „Lolity'. W kwietniu1944wskutek aresztowaniaprzez gestapo łączrjs ki „Grażyny” zostałazewzględów bezpieczeństwaprzeniesionaiii komórki legalizacyjnej Komendy Okręgukierowanej przez Zbigi.it wa Chwaliboga„Madeja”. Prowadziłaewidencjęi wysyłkęzestaw* podrabianychdokumentów. Podokupacjąniemieckązatrudnirai byłanajpierw w Biurze- BudowlanymDyrekcjiPocztowej przyu, 3 Maja, a następniew ZarządzieDomówprzy ul.Słonecznej. Powejściu ACz pracowaław komórcelegalizacyjnej Komeoflj OkręguLwów„NIE”. Zostałaponowniezaprzysiężonaprzez mjr. Alitni saJabłońskiego„Kmicica”. W domuJ. Brodziszaprzy ul.Podchcrii żych5 wystawiała dla żołnierzylwowskiegopodziemiaewakuowany;! doPolski fałszywedokumenty. W lokalachprzy ul.Hofmanna i Dłup:> sza prowadziłaewidencję wydanych karti blankietówewakuacyjny;:*, W grudniu1945opuściłaLwówtransportemkolejowym. Wywiozłacr.?»: archiwumkomórki legalizacyjnej i maszynędopisania. Przezkilka miesięcymieszkaław Krakowiew domuMarii Ruppertprzy ul.Grodzkiej 59/3. Kontynuowaładziałalnośćw L:> mórce legalizacyjnej KomendyOkręgu LwówAK-WiN. Byłaz-a„ kancelistkąi archiwistkąJ. Brodzisza. Zajmowałasię przyjmo-i' niemzamówieńi wyrabianiem„lewych” dokumentów. Pracowali w lokalach przy ul.Grodzkiej 58i ul.Kasprowicza
8
. Poprzez Woj ciechaTokarskiego(nazwiskokonspiracyjne) usiłowałanawiąziii łącznośćz ZarządemObszaru Południowego. „Pracującw komórcelegalizacyjnej nielegalnej organizacji\VJ podrobiław celuużyciazaautentycznenastępującedokumeniy kartyewakuacyjnedla ludności polskiej z terenuZSRR, różne :.i świadczeniaWP,niemieckiekartyrozpoznawcze(kennkarty),u-11
12
J/fe
30 listo p a d a 1948 w procesie gru p ow y m z o s ta ła skazana prze W S R w e W ro c ła w iu pod p rze w o d n ic tw e m m jr. R o m a n a Abramom cza na 12 lat (Sr. 892/48). Oskarżał kpt. T eo d o r Gruszczyński. Żąda 15 lat. Po w yrok u u m ieszczo n o ją w ięzien iu p rzy ul. Kleczkowskimi 16 w rześn ia 1949 NSW odrzu cił skargę rew izyjn ą . W sierpniu 1951 w y w ie z io n o ją do F o rd on u . „S k ru c h y n ie o k a zu je , p o ziom intelek
tu a ln y w y s o k i” (z o p in ii w ię z ie n n e j).
Z o s ta ła z w o ln io n a 18 s ty c zn ia 1955. M ie s zk a ła w Pabianicach i W ro c ła w iu . „S ta n je j z d ro w ia po o p u s z c z e n iu w ię z ie n ia był zły Tak, ja k w szysc y a reszto w a n i a k o w cy i w in o w cy, dośw iadczyła naj
b a rd zie j w y ra fin o w a n y c h to r tu r ” , s tw ie rd z ił w la ta c h sześćdziesia tych s ęd zia SO w e W rocła w iu W ła d y s ła w K u p iec. W g u staleń pro' J e rze g o K o tza „G e o rg a ” (b y łego p r a c o w n ik a k o m ó rk i legalizacyjm;;
AK we Lw ow ie) p rze p ro w a d zo n ych w o p a rciu o in fo rm a cje udzielo
ne p rzez Z en o n a Len a rtow icza m ia ła w yjść za m ąż za J. Brodzisz*
Z m a rła 30 m a ja 1990.
AUOP-Wr: Repertorium Wydziału Śledczego WUBP we Wrocławiu 7 VI 1947%
XII 1949, 9/11, poz. 7; Terminarz spraw śledczych WUBP Wrocław 17 VI 1947-19 III 1948, 48/2, poz. 647/47; AIPN-W-wa: Plan agenturalnego rozpri cowania kryptonim „Radwan”, 00231/82, t. I; AIPN-Wr: akta kontrolne śledr twa E. O. Lewandowskiej i in., 038/453, t. I-III; akta sprawy obiektowej kn?
tonim „Radwan”, 032/405; Charakterystyka nielegalnej organizacji AK-Wil działającej od lipca 1944 do marca 1947 na terenie Lwowa, a następnie Ga nego i Dolnego Śląska, Kwestionariusz osobowy na członka nielegalnej orgi nizacji WiN E.O. Lewandowskiej z 1985, 049/18, Raporty „Matczak”, 03:
466; t. I; ASO-Wr: akta śledczo-sądowe E. O. Lewandowskiej i in., 892/-?:
t. I-IV; Materiały WUBP dot. E. O. Lewandowskiej i in., 938/48; akta odszb dowawcze E. O. Lewandowskiej, Kow. 90/65; AW-FII: Sprawozdanie WPR vt Wrocławiu za IX 1947, 4762/7/55; ZNiO: J. Węgierski, Konspiracja wojskowi na terenie Małopolski Wschodniej w okresie II wojny światowej,mps i rkps, 1659' XIII; Kolekcja J. Węgierskiego, Oddziały leśne „Warta” Obszaru Wschodniego *i;
Rzeszówszczyźnie 1944-1945. Lwowskie organizacje WiN-u 1945-1948, 52/01 Listy J. Kotza do J. Węgierskiego z 27 XI 1989 i 30 V 1990 [w:] Kolekęi J. Węgierskiego, Komenda Okręgu ZWZ-AK 1941-1944 (dokumenty, opracować listy),37/98; J. Kotz, [Wspomnienia], mps, 1990 [w:] ibidem; E. Maleczyńsh>
Trębicka, Wspomnienia z pracy w ZWZ-AK w sztabie Obszaru nr 3 Ziem Połutir.i>
wo-Wschodnich Wydział Vk (łączność konspiracyjna) w latach 1940-1945, mp!., 1987 [w:] Kolekcja J. Węgierskiego, Komenda Obszaru nr 3 ZWZ-AK 1941-19u (dokumenty, oryginały, kopie), 43/98; J. Węgierski, Uwagi i uzupełnienia o:
tomu II, III 2003, mps (zbiory własne); T. Balbus, Śledztwo, s. 16; Idem, ,£■(
dziesz”, s. 83; W. Kupiec, Procesy, s. 7; K. Szwagrzyk, Winni?, s. 205; J. Vvt gierski, „Lwowskie”, s. 13, 18-19; Idem, Komendy, s. 103-104; WiN w dccu mentach, t. V, s. 444-445; Zawołać, t. I, s. 404.
332
13
Emilia Olga Lewandowska (z d. Fritz ?) ~ ^ - ^
Córka Gabriela i Zofii z d. Malinowskiej. Urodziła się 11 lutego 1908 r. we Lwowie.
Studiowała na Politechnice Lwowskiej. W lwowskiej Armii Krajowej zajmowała się legalizacją. Używała ps. Marysia, Maria Czerwieńska, Aleksandra Krzemicka. W grudniu 1945 r. razem z Janem Brodziszem ewakuowała ze Lwowa archiwum legalizacji i materiały akowskie. Kontynuowała działalność w komórce legalizacyjnej w Eksterytorialnym Okręgu Lwowskim W iN jako kancelistka i zastępczyni Jana Brodzisza, późniejszego męża, ur. 18 grudnia 1898 r., także odznaczonego Virtuti Militari V klasy rozkazem Komendy Okręgu Lwowskiego A K N r 11 z 1943 r. Mieszkała w Krakowie, Zakopanem i we Wrocławiu.
Powielała biuletyn „Wolność i Niezawisłość” . Aresztowana 27 września 1947 r. we Wrocławiu, torturowana w śledztwie, usiłowała popełnić samobójstwo. Skazana 30 listopada 1948 r. w procesie legalizacji i łączności Eksterytorialnego Okręgu Lwowskiego W iN na 12 lat więzienia. Była więziona w Fordonie skąd została zwolniona 18 stycznia 1951 r. Po zwolnieniu z więzienia mieszkała we Wrocławiu na Krzykach przy ul. Traugutta-! ? m.
9 razem z mężem Janem Brodziszem. Zmarła 14 kwietnia 1990 r.
Odznaczona Krzyżem Srebrnym Orderu Wojennego Virtuti Militari rozkazem Komendy Okręgu Lwowskiego A K N r 17 z 3 maja 1944 r.
Nadanie to zostało pozytywnie zweryfikowane przez Główną Komisję Weryfikacji Odznaczeń przy ZG ZBoW iD na podstawie listy żołnierzy b. Obszaru Ziem Południowo- Wschodnich Armii Krajow ej, odznaczonych Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari wykonanej w dniu 23 kwietnia 1964 r. w Krakowie przez płk. w st. spocz. Jana Władykę, b. Komendanta Obszaru i przedłożonej przewodniczącemu Podkomisji ds. Weryfikacji Odznaczeń A K przy ZG ZBoWiD.
Na podstawie tej listy dokonano weryfikacji Virtuti Militari także Zofii Orlicz, mjr.
Anatola Sawickiego, ppłk. Władysława Hermana, mjr. Mariana Jędrzejewskiego, mjr.
Leopolda Webera, kpt. Antoniego Chmielowskiego, por. Tadeusza Chronowskiego, ppor.
Gerarda Mościńskiego, ppor. Jerzego Węcławowicza i Jana Brodzisza.
Źródła:
D W UdsKiOR, Dokumenty odznaczeniowo-awansowe AK , t. 19, s. 82-83;
Otwinowska B., Zawołać po imieniu 404.
Część danych o niej pochodzi z PESEL - wg. PESEL (w załączeniu) jej nazwisko rodowe to Lewandowska, a* po mężach Frietz i Brodzisz !
14
15
16
17
18
19
2/ LEWANDOWSKA Emilia Olga z d.Fritz (1908-1990) z komórki legalizacji Okręgu Lwów AK.
Jej biogram jest w: T.Balbus, Ludzie podziemia AK-WiN,
tom II, IPN Wrocław 2004. — -
20
21
22
23
24
25
.'id 5: W e d ! n r w y p i s ó w , k t ó r e ?. r o b i ł e m z d o k u m e n 1 ó w p i k . W I a d y k i :
" 1 c w a n d o w s k n P m i I :i a 0 1 g a z d . ! r i t z , c . O a b c i e l a i Z o I' i i z M a 1 e z e w s k i cli ( ? ) , p s " M a r y s i a " , p i .11 II 1 9 0 8 w e L w o w i e , w
i i n,;,| p | ,-own i k P o I n o ś 1 . tt 1 u r a P r o j .G ó r n i c z y c h , m a t u r a i :1 I a ! a W y d z . A r e h i f>-• k l u r y w e L w ó w i . k i e r ( ? ) . t f i c z n o ś c i
I o n s p i i a c y j n e j w D z i e l n i c y P o ł u d n i o w e j , p o t e m ( z - c a s z e f a W y d z i a ł u ? ) w k o m ó r c e l e g a ł , O k r e s u L w ó w . S k a z a n a n a 12 l a t
w i e z i e n i a p r z e z W o j s k . S ą d R e j o n , w e W r o c ł a w i u 2 4 X I 1 9 4 8 S r 8 9 2 / 1 8 , u n i e w i n n i o n a w y r o k i e m W o j e w , S ą d u R e j o n , w e
W r o < ■ 1 a w i 'i 2 0 V I 0 6 3 s v im i . I V . K . I ' ’1 ■ "> . "
D z i a ł a ł a w W i N i <•. J e j o b s z e r n i e j s z y b i o g r a m b y I
o k . i . 199.1 l u b p ó ź n i e j w " B i u l e t y n i e F o r d o n i a n e k N I K F " . N i e m a m u s i e b i e ,
