Kazimierz Kloskowski
"A New Science of Life", Rupert
Sheldrake, London 1981 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 19/1, 195-198
ków o c h ro n y p rz y r o d y i sozologów . N ie m n ie j b io lo d z y in n y c h s p e c ja l ności, a ta k ż e filo z o fo w ie p r z y r o d y z n a jd ą w n ie j w ie le m a te r ia łu i cennych in s p ir a c ji do d a ls z y c h p rz e m y ś le ń w e w s k a z a n y m z a k re s ie .
S z c z e p a n W . S la g a
R upert S h e ld r a k e : A N e w S c ie n c e o f L ife . T h e H y p o th e s is o f F o r m a ti
v e C a u sa tio n , L o n d o n 1981, B lo n d a n d B rig g s, s. 229.
1. W o s ta tn ic h la ta c h c o ra z c z ę śc ie j u k a z u ją się p u b lik a c je p r ó b u j ą ce w sp o só b je d n o lity u p o rz ą d k o w a ć p e w n e g r u p y te o r ii f u n k c j o n u jących w ró ż n y c h n a u k a c h . D o t a k ic h p ra c m o ż n a z a lic z y ć m ię d z y innym i: P . L a sz lo , S y s t e m o w y o b ra z ś w ia ta (W a rs z a w a 1978), C. F. v o n W eizcäckera, J e d n o ś ć p r z y r o d y (W a rs z a w a 1978), czy te ż M . T e m p c z y - ka, S tr u k tu r a ln a je d n o ś ć ś w ia ta (W a rs z a w a 1981). P r a c e t e i l u s tr u ją p o w staw an ie i ro z w ó j n o w y c h u ję ć o ta c z a ją c e g o n a s ś w ia ta z ja w is k . Istotę ty c h r o z w ią z a ń s ta n o w ią z e s ta w ie n ia i s y n te z y h ip o te z o ra z t e o r ii z ró ż n y c h d z ie d z in , d a w n ie j często u z n a w a n y c h za a n ta g o n is ty c z n e .
I tak p rz y k ła d o w o , n ie z w y k le o w o c n e o k a z a ły się p ró b y w ią z a n ia ze sobą w sz e lk ie g o ty p u o d d z ia ły w a ń m a k r o c z ą s te c z e k o ra z p rz e k a z u in form acji g e n e ty c z n e j w r a m a c h z a s a d m e c h a n ik i k w a n to w e j. W e f e k c ie tak ich i p o d o b n y c h p r ó b b a d a c z e p rz e z w y c ię ż a ją lic z n e tr u d n o ś c i n a p o ty k a n e w k la s y c z n y c h u ję c ia c h . D o c ie k a n ia s w o je t r a k t u j ą ja k o propozycje, p o s ia d a ją c e c h a r a k t e r k o n w e n c jo n a ln y . N a u k ę je d n a k n a dal, zgodnie ze sw o im p ie r w o tn y m z n a c z e n ie m , t r a k t u j ą ja k o o d k r y w anie i w y ja ś n ia n ie te g o co n ie z n a n e . A s to p n io w e p rz e w a rto ś c io w y - w anie p o d s ta w o w y c h z a s a d i m o d y f ik a c ja m e to d b a d a ń są d la n ic h głów nym i c z y n n ik a m i d e c y d u ją c y m i o d y n a m ic z n y m ro z w o ju n a u k i.
Spośród w ie lu k r y t e r ió w n a u k o w o ś c i1 n a jc z ę ś c ie j p o d k r e ś la się, że:
(1) proces b a d a w c z y p o w in ie n b y ć z g o d n y z m e to d a m i n a u k o w y m i; (2) za n a u k o w e u z n a je się je d y n ie s f o rm u ło w a n ia i tw ie r d z e n ia p o s ia
dające d o s ta te c z n e u z a s a d n ie n ie (3) i n ie b ę d ą c e w s p rz e c z n o śc i ze sobą; (4) ja s n e i w y r a ź n e p re z e n to w a n ie w y n ik ó w b a d a ń , a ta k ż e (5) w skazanie m o ż liw o śc i s p r a w d z e n ia ich.
Z tak im p o d e jś c ie m do n a u k i g e n e ty c z n ie z w ią z a n a je s t p ro p o z y c ja R uperta S h e ld r a k e ’a 2. W s w o je j k s ią ż c e a n g ie ls k i w y k ła d o w c a z C a m b ridge p o d e jm u je się ro z w ią z a n ia p r o b le m a ty k i n a tu r y ż y c ia w r a m a c h tzw . h ip o te z y „ f o r m a tiv e c a u s a tio n ” . I n s p ir u j ą c ą ro lę d la tw ó r c y te j hipotezy s ta n o w i u ś w ia d o m ie n ie so b ie p o z n a w c z y c h g ra n ic t r a d y cyjnych w y ja ś n ie ń sto s o w a n y c h w n a u c e o ży ciu .
1 Par. A jd u k ie w ic z Κ ., L o g ik a p r a g m a ty c z n a , W a rs z a w a 1965; K a m iń
s k i St., B o ję c ie n a u k i i k la s y fi k a c ja n a u k , L u b lin 19813; P o p p e r K . R.,
Logika o d k r y c ia n a u k o w e g o , z a n g . tłu m . N ik la s U., W a rs z a w a 1977.
2 Studiow ał n a u k i p rz y r o d n ic z e w C la re C o lle g e w C a m b rid g e , p o te m
p o d jął s tu d ia filo z o fic z n e i z z a k r e s u h is to r ii n a u k i w H a r v a r d U n i
versity. W la t a c h 1967— 1973 b y ł d y r e k to r e m s tu d ió w w C a m b rid g e n a
dw óch k ie r u n k a c h : b io c h e m ii i b io lo g ii k o m ó r k i, a ta k ż e p ro w a d z ił badania n a d fiz jo lo g ią ro ś lin . O d 1974 r. n a le ż y do I n te r n a tio n a l C ro p s
Research I n s t y t u t e . O b e c n ie p r a c u j e w I n s ty tu c i e F iz jo lo g ii R o ślin
2. P r a c a S h e ld r a k e ’a s k ła d a się z d w u n a s tu ro z d z ia łó w , k tó r e m o ż
n a z g ru p o w a ć w c z te ry części. W s tę p n ą część s ta n o w ią : w p ro w a d z e n ie o ra z p ie rw s z y i d r u g i ro z d z ia ł. K o n c e n tr u je się w n ic h a u to r w o k ó ł p ro b le m u m o rfo g e n e z y (szczeg ó ln ie u w z g lę d n ia ro z w ó j b io lo g iczn y , re g u la c ję , r e g e n e r a c ję , tw o rz e n ie się g a tu n k ó w ), z a c h o w a n ia się g a tu n kó w , p o w s ta w a n ia ż y c ia i e w o lu c ji. W s k a z u je n a n ie m o ż liw o ść w y c z e r p u ją c e g o ro z w ią z a n ia ty c h z a g a d n ie ń w r a m a c h tr a d y c y jn y c h k o n c e p cji. M e c h a n is ty c z n y m in t e r p r e ta c jo m z a rz u c a p rz e d e w s z y s tk im s p r o w a d z a n ie w sz e lk ie g o ty p u p ro c e s ó w z a c h o d z ą c y c h w o rg a n iz m a c h do z ja w is k fiz y k o c h e m ic z n y c h . O p o w ia d a się za z m o d y fik o w a n ą w e r s ją m e c h a m s ty c z n y c h u ję ć , p rz e z u w z g lę d n ie n ie tz w . ca u sa l fa c to r ( e n e r g ia i fo rm a ). N a to m ia s t w ita liz m o d rz u c a , p o n ie w a ż te o r ia ta , g ło s z ą ca is tn ie n ie w o rg a n iz m a c h m a t e r i a ln e j siły ż y c io w e j, n ie s p e łn ia k r y te r ió w n a u k o w o śc i. N ie je s t a n i f a ls y f ik o w a ln a a n i te s to w a ln a . W c zęś ci d ru g ie j (ro z d z ia ły od trz e c ie g o do szó steg o ) k o n ty n u u je p o d ję tą p r o b le m a ty k ę m o rfo g e n e z y , choć n ie c o w in n e j p e r s p e k ty w ie . N a jp ie r w il u s t r u je o g ó ln e p o d s ta w y s w o je j k o n c e p c ji, a n a s tę p n ie p r e z e n tu je i w y ja ś n ia h ip o te z ę „ fo r m a tiv e c a u s a tio n ”. W p rz y r o d z ie — z d a n ie m S h e ld r a k e ’a — m a m y do c z y n ie n ia z ró ż n e g o ro d z a ju fo r m a m i, k tó r e o d d z ia ły w a ją n a sie b ie ; są o n e n a jp r o s ts z y m i je d n o s tk a m i, k tó r y c h n ie m o ż n a z re d u k o w a ć do c z e g o k o lw ie k in n e g o (s. 55). O p is fo r m o ra z ic h k la s y f ik a c ja są p rz e d m io te m d o c ie k a ń „ n o w e j n a u k i” . D la b a d a c z a z C a m b rid g e ro z w ó j, z a c h o w a n ie fo rm , m o rfic z n y c h je d n o s te k i s y s te m ó w n a w s z y s tk ic h p o z io m a c h zło żo n o ści (c z ą s te k e le m e n ta r n y c h , a to m ó w , m o le k u ł, k ry s z ta łó w , q u a s i k r y s ta lic z n y c h a g r e g a tó w , o rg a n e lli, k o m ó re k , tk a n e k , o rg a n ó w o rg a n iz m ó w ) z a le ż ą od p ó l m o r fo g e n e ty c z n y c h (s. 71), k tó r y c h ty p i c h a r a k t e r d ziś jeszcze n ie je s t w y ja ś n io n y p rz e z n a u k i fiz y k a ln e . P o la m o r fo g e n e ty c z n e n ie są b e z p o ś re d n io ofoserwowal-ne, a ro z p o z n a je się je d y n ie z m ia n y , k tó r e w y w o łu ją . W z a je m n e u z a le ż n ie n ie fo rm , o p a r te n a r e a k c ja c h te g o p o la n a z y w a „ f o r m a tiv e c a u s a tio n ” . T e n ro d z a j z a le ż n o śc i n ie m o żn a re d u k o w a ć do p rz y c z y n o w a n ia p ó l fiz y c z n y c h . K a ż d a b o w ie m fo r m a je d n o s tk i m o rfic z n e j p o s ia d a so b ie w ła ś c iw e p o le m o rfo g e n e ty c z n e i je s t z d e te rm in o w a n a p rz e z f o r m y i z a c h o w a n ia w c z e ś n ie js z y c h s t r u k t u r ty c h sa m y c h g a tu n k ó w . C a ło śc i te , n ie z a le ż n ie od w ie lk o ś c i, o d d z ia ły w u ją n a tw o rz ą c y się n o w y sy s te m p o p rz e z p rz e s trz e n n o - c z a s o w y z w ią z e k p ó l m o rfo g e n e ty c z n y c h . P o z a ty m m o rfo g e n e ty c z n e p o la je d n o s te k m o r fic z n y c h w p ły w a ją b e z p o ś re d n io n a p ro c e s m o rfo g e n e z y p rz e z o d d z ia ły w a n ia n a p o la m o rfo g e n e ty c z n e ic h części. I ta k , p o la t k a n e k w p ły w a ją n a p o la k o m ó re k , p o la z a ś k o m ó re k n a p o la o rg a n e lli itd . R e a k c je te z a le ż ą od w z a je m n e g o o d d z ia ły w a n ia p ro b a b ilis ty c z n y c h s t r u k t u r w y ższeg o s to p n ia n a s y s te m y n iższeg o p o zio m u , (s. 83— 86). N a p rz e b ie g ta k ic h p ro c e s ó w , k tó r e S h a ld r a k e n a z y w a re z o n a n s e m m o rfic z n y m (m o- rp h ic re s o n a n c e ), n a jw ię k s z y w p ły w m a ją n a jc z ę ś c ie j w y s tę p u ją c e r o d z a je f o r m 3. N a jp ro ś c ie j m o ż n a s tw ie rd z ić , że p ie r w s z y s y s te m o d a n e j fo r m ie w p ły w a n a d ru g i, a o b a łą c z n ie o d d z ia ły w u ją n a tr z e c i itd . (por. ry s . n a s. 97). D e c y d u ją c y m i w ię c c z y n n ik a m i ro z w o ju fo r m je s t sta ło ść n ie k tó r y c h e le m e n tó w s t r u k tu r a ln y c h i p o w ta rz a ln o ś ć , w y n ik a ją c e z c ią g łe g o , w z a je m n e g o w p ły w u p o m ię d z y o k re ś lo n y m p o le m
3 T e r m in „ f o r m a ” w t e j h ip o te z ie n a le ż y ro z u m ie ć sz e ro k o ; m ia n o
w ic ie d o ty c z y o n z a ró w n o z e w n ę trz n e g o k s z ta łtu je d n o s te k m o rfic z n y c h ja k i ic h s t r u k t u r y w e w n ę trz n e j.
m o rfo g en ety czn y m a d a n y m ty p e m fiz y k o c h e m ic z n e g o s y s te m u (s. 82). H ipoteza „ f o r m a tiv e c a u s a tio n ” d o ty c z y b o w ie m je d y n ie p o w ta rz a n ia się fo rm (r e p e titio n o f fo rm s). N ie p o d e jm u je się w n ie j w o g ó le p r o blemu p o w s ta n ia p ie r w o tn e j fo rm y . Z d a n ie m a n g ie ls k ie g o b a d a c z a le ży to p o za z a k re s e m t e j h ip o te z y . M im o to w y s u n ą ł n a jz u p e łn ie j o g ó l n e p rz y p u s z c z e n ia n a t e n te m a t. Z w ró c ił u w a g ę n a tr z y ź ró d ła g e nezy p ie r w s z e j fo r m y : (1) p rz y p a d e k , (2) k r e a c y j n e z d o ln o śc i m a te r ii, (3) tr a n s c e n d e n tn e tw o rz ą c e d z ia ła n ie (s. 150). D ziedziczenie i e w o lu c ję fo r m o ra z z w ią z a n e z n im i sp o so b y z a c h o w ania się i u c z e n ia r o z p a t r u je a u t o r w tr z e c ie j części k s ią ż k i (ro z dział od ó sm eg o do je d e n a ste g o ). R o z w a ż a n ia w t e j części p r a c y m a ją c h a ra k te r a n a lity c z n y i d o ty c z ą ró ż n e g o ro d z a ju p rz e ja w ó w m o rfo g e - nezy (d o m in a c je , r e p e ty c je , s ty m u la c je p o sz c z e g ó ln y c h je d n o s te k m o r- fieznych) S h e ld r a k e sz c z e g ó ln ie p o d k re ś la , że o d w o ły w a n ie się do m u tacji w p ro c e s ie e w o lu c ji fo r m je s t n ie w y s ta r c z a ją c e (s. 149) ch o ćb y z e w zględu n a n ie a d e k w a tn e w r a m a c h n a u k p rz y r o d n ic z y c h w y ja ś nienia o d d z ia ły w a n ia p ó l m o r fo g e n e ty c z n y c h p rz e s z ły c h f o r m (ich z w ię k szonej l u b z m n ie js z o n e j s ty m u la c ji). N a rz u c a to ró ż n e g o ty p u s p e k u la cje. Z a g a d n ie n io m ty m p o św ię c a S h e ld r a k e d w u n a s ty ro z d z ia ł, k tó r y można tr a k to w a ć ja k o z a k o ń c z e n ie . P r e z e n t u je w n im c z te ry k o n c e p cje filozoficzne, k tó r e w ią ż e z „ fo r m a tiv e c a u s a tio n ” . S ą o n e p e w n e g o rodzaju s u p le m e n te m do „ n o w e j n a u k i o ż y c iu ” . A u to r z a lic z a do n ic h rozw iązania w p e r s p e k ty w ie : (1) z m o d y f ik o w a n e j w e r s j i m a te ria liz m u , (2) sam o św iad o m o ści, (3) s iły tw o r z ą c e j w s z e c h ś w ia t, (4) r e a ln o ś c i t r a n s cendentnej.
3. C h a r a k te r y s ty k a ż y w y c h o rg a n iz m ó w , p o c z ą w sz y od d r o b n o u s tr o jów, a sk o ń c z y w sz y .na c z ło w ie k u , z a p ro p o n o w a n a p rz e z R. S h e ld r a k e ’a stanowi sp e c y fic z n ą k o n ty n u a c ję p o g lą d ó w h o lis ty c z n y c h . H o liz m b o w iem ja k o te o r ia ro z w o ju z a p o c z ą tk o w a n a p rz e z J. C h. S m u ts a 4, a p r o pagow ana p rz e z A. N. W h ite h e a d ’a5 głosi, że c a ło ś c i n ie m o ż n a s p r o
wadzić do su m y części; ś w ia t z aś p o d le g a e w o lu c ji, w to k u k tó r e j w y łan iają się c o ra z to n o w e cało ści. A u to r p r e z e n to w a n e j p ra c y p r z e prow adza s w o je w y ja ś n ie n ia „ży w eg o ” w te r m in a c h p o w ta r z a n ia (re
petition) p rz e s z ły c h f o r m o ra z sc h e m a tó w , w z o ró w z a c h o w a n ia . S tą d
te ż narzuca się s u g e s tia , iż S h e ld r a k e m u s ia ł m ilc z ą c o p r z y ją ć p e w n e założenia. P o p ie rw s z e , że p ro c e s y ży c io w e są z a k o d o w a n e w fo r m a c h m orficznych je d n o s te k i u w a r u n k o w a n e p ie r w o tn ą n e g e n tr o p ią s t r u k t u r w yjściow ych. P o d ru g ie , iż lo s k a ż d e j f o r m y je s t u z a le ż n io n y od p ro b a b ilisty c z n y c h choć u p o rz ą d k o w a n y c h o d d z ia ły w a ń pól m o rfo g e - netyeznych (k tó ry c h je d n a k n ie m o ż n a b e z p o ś re d n io o b s e rw o w a ć — ja k często p o d k re ś la a u to r — s. 72). P ro w a d z i to z je d n e j s tr o n y do k r y ty k i sto so w an ia sz e re g u ro z w ią z a ń , p o ję ć i m e to d m e c h a n is ty ć z n y c h , w ita listy c z n y c h i o rg a n iz m a ln y c h w w y ja ś n ia n iu w sz e lk ie g o ty,p u z ja w isk zach o d zący ch w o rg a n iz m a c h ; z d r u g ie j zaś s tr o n y z w ra c a u w a gę, że w e w sp ó łc z e s n y m m o d e lu ś w ia ta p ro c e s y i s t r u k tu r y , któ.rvm p rzypisyw ano e le m e n ta r n o ś ć , o k a z u ją się b a rd z o złożone, w y m a g a ją ce u w zg lęd n ie n ia w z a je m n o ś c i o d d z ia ły w a ń o ra z c a ło k s z ta łtu s k o m p li kow anej s t r u k t u r y o to c z e n ia (d z ia ła n ie pól m o rfo g e n e ty c z n y c h ). Ź ró d łe m tak ich ro z w ią z a ń S h e ld r a k e ’a je s t z a p e w n e z a fa s c y n o w a n ie się
4 Por. H o lis m a n d E v o lu tio n , L o n d o n 1926; T o w a r d a b e tt e r w o rld , N ew York 1944.
ro z w a ż a n ia m i, ja k ie m o ż n a z n a le ź ć ju ż w s ie d e m n a s to w ie c z n e j n a u c e . T o p rz e c ie ż d la R. D es с a r t e s’a , G . W. L e ib n iz a i I. N e w to n a w z a je m n e o d d z ia ły w a n ie c ia ł s ta n o w iło p o d s ta w ę w sz e lk ie g o ty p u w y ja ś n ie ń na t e m a t ic h z a c h o w a ń . N a to m ia s t p ro b le m p o w s ta w a n ia ciał, ju ż w ó w czas w y łą c z o n o z z a k re s u n a u k p rz y ro d n ic z y c h . S h e ld r a k e n ie c o m o d y f ik u je staTe u ję c ia . U w z g lę d n ia w y n ik i b a d a ń m e c h a n ik i k w a n to w e j, g e n e ty k i i b io lo g ii m o le k u la r n e j o ra z d o k o n u je s y n te z y ty c h b a d a ń p od k ą te m „ s t r u k tu r y ” ży cia . S z c z e g ó ln ą u w a g ę w z b u d z a t u t a j sp o só b w s k a z y w a n ia p rz y c z y n O k reślo n y ch k s z ta łtó w i b u d o w y je d n o s te k m o rfo g e n e ty c z n y c h . A n g ie ls k i b a d a c z o p ie r a się g łó w n ie n a b e z p o ś r e d n im p o w ią z a n iu m a k r o p ro e e s ó w z r e a k c ja m i k w a n to w y m i. O d w o łu je się do s t r u k t u r m o le k u la r n y c h , ro z m ie sz c z e n ia a to m ó w , w ła ś c iw o ści k w a n to w y c h , a le z a w sz e w k o n te k ś c ie p ó l m o rfo g e n e ty c z n y c h . P o n a d to s k o r z y s ta ł ze s ło w n ic tw a tr a d y c y jn y c h in t e r p r e t a c j i ż y c ia (np. te r m i n : p o la m o rfo g e n e ty c z n e ). M im o to h ip o te z a „ fo r m a tiv e c a u s a ti o n ” n ie m a c h a r a k t e r u k o m p ila c ji. J e s t n a w ą p ro p o z y c ją s p o jrz e n ia n a życie. P e łn ie js z e je d n a k z g łę b ie n ie p o d ję te j p r o b le m a ty k i u z a le ż n ia w p r o s t od u m ie ję tn e g o p rz e w a rto ś c io w a n ia tr a d y c y jn y c h p o g lą d ó w o ra z o d rz u c e n ia k la s y c z n y c h a w y k o r z y s ta n ia w sp ó łc z e s n y c h k r y t e r ió w n a u k o w o ś c i. „N o w a n a u k a ” n ie w y k lu c z a d o jś c ia do je szcze in n y c h ro z w ią z a ń , a c z k o lw ie k u z a le ż n ia to od w e r y f i k a c ji z a s a d i m e to d p o z n a n ia .
T e o ria S h e ld r a k e ’a m a i t ę z a le tę , że je s t te s to w a ln a . Z je d n e j s t r o n y b o w ie m m o ż n a w r a m a c h t e j te o r ii p r z e w id y w a ć p e w n e z ja w is k a , a ta k ż e b a d a ć z g o d n o ść w s z e lk ic h p rz y p u s z c z e ń z w y n ik a m i e k s p e r y m e n tó w z d r u g ie j zaś w y n ik i d o św ia d c z e ń o m a w ia n e w p r a c y (na k r y s z ta ła c h , n a szc z u ra c h ), n ie z w y k le tr u d n o w y ja ś n ia ln e w tr a d y c y jn y c h u ję c ia c h , d a ją się z p o w o d z e n ie m in te r p r e to w a ć w ś w ie tle p ro p o z y c ji „ fo r m a tiv e c a u s a tio n ” . D o t e j p o ry S h e ld r a k e n ie s p o tk a ł ż a d n y c h d o św ia d c z e ń , k tó r e n e g o w a ły b y jeg o ro z w ią z a n ia . N ie m n ie j z d a je sobie s p r a w ę z te g o , że t a n o w a p ro p o z y c ja m u s i b y ć w s z e c h s tro n n ie z w e ry f ik o w a n a n a d ro d z e lic z n y c h e k s p e r y m e n tó w .
P o z a ty m śc isły z w ią z e k sp e c y fic z n y c h k o n s tr u k c ji te o r e ty c z n y c h o raz w y n ik ó w d o ś w ia d c z a ln y c h z z a s a d n ic z y m p y ta n ie m o n a t u r ę ż y c ia z b li ża tę ,^nową n a u k ę ” do filo z o fii p rz y ro d y , o c zy w iście w y łą c z n ie z p u n k t u w id z e n ia z a k re s u s ta w ia n y c h k w e s tii, n ie z aś ze w z g lę d u n a s a m . c h a r a k t e r b a d a ń .
K a z im ie r z K lo s k o w s k i
T a d e u s z K u c ia : F ilo zo fia b io g e n e z y , L o n d y n 1981, V e r ita s F o u d a tio n P re s s , s. 199.
T a d e u s z K u c ia w k sią ż c e F ilo z o fia b io g e n e z y z a m ie rz a ł, ja k p isze w e w s tę p ie , k r y ty c z n ie ro z p a tr z e ć w sp ó łc z e s n e , n a u k o w e p ró b y s p i r y tu a li s ty c z n y c h in t e r p r e ta c j i g e n e z y ży cia , o p a r te n a d o ro b k u b a d a ń n a u k p rz y ro d n ic z y c h . A u to r w tr z e c h ro z d z ia ła c h p rz e d s ta w ia p o g lą d y T e ilh a r d a de C h a rd in , K a r la R a h n e r a i C la u d e ’a T re s m o n ta n ta . W y r a s t a j ą o n e b o w ie m ze w sp ó łc z e sn e g o p rz y ro d n ic z e g o o b ra z u ś w ia ta i o p ie r a ją się n a te o r ii k re a c jo n iz m u b e z p o śre d n ie g o . K a ż d y ro z d z ia ł z b u d o w a n y je s t w e d łu g p o d o b n e g o s c h e m a tu . P o le g a o n n a p ró b ie u ję c ia k o n c e p c ji is to ty ż y c ia u d a n e g o a u to r a , p o te m z a p re z e n to w a
