Temat: Wojna w literaturze i sztuce, czylio potrzebie utrwalania świata i jego wartości

Scenariusz zajęć

III etap edukacyjny, język polski

Temat: Wojna w literaturze i sztuce, czyli o potrzebie utrwalania świata i jego wartości

Treści kształcenia:

II. Analiza i interpretacja tekstów kultury. Uczeń zna teksty literackie i inne teksty kultury wskazane przez nauczyciela.

4. Wartości i wartościowanie. Uczeń:

1) ze zrozumieniem posługuje się pojęciami dotyczącymi wartości pozytywnych i ich przeciwieństw oraz określa postawy z nimi związane, np. patriotyzm – nacjonalizm, tolerancja – nietolerancja, piękno – brzydota, a także rozpoznaje ich obecność w życiu oraz w literaturze i innych sztukach.

Cele operacyjne:

Uczeń:

● Potrafi tworzyć i omawiać metaplan, posługując się skojarzeniami,

● Omawia problematykę dzieł kulturowych związanych z II wojną światową,

● Potrafi wyrazić swoje zdanie na temat wartości patriotycznych,

● Umie definiować i rozgraniczać wartości,

● Samodzielnie opracowuje materiał według wskazówek, wyszukując informacje w różnych źródłach,

● Podejmuje próby definiowania i odróżniania różnych pojęć.

Nabywane umiejętności:

● Posługiwania się pojęciami: patriotyzm, nacjonalizm, antagonizm, kultura,

● Przyglądania się kontekstom historycznym dzieł kulturowych,

● Doszukiwania się tła historycznego i kulturowego dzieła, dążenia do prawidłowego odczytywania i interpretacji tekstów kultury,

● Dostrzegania i uznawania nadrzędnych wartości: pokoju, dobra, tolerancji, lojalności, patriotyzmu,

● Rozwijania potrzeby świadomego odbioru i rozumienia kultury.

Środki dydaktyczne:

● Zasób multimedialny: film „Mój patriotyzm”,

● Sprzęt multimedialny: komputer, projektor, rzutnik multimedialny,

1

● Przygotowane przez nauczyciela koperty z zadaniami do pracy w grupach: album z reprodukcją obrazu Salvadora Dalego „Oblicze wojny”¹, kartka z kserokopią wiersza Krzysztofa Kamila Baczyńskiego „Z głową na karabinie”²,

● Egzemplarz lektury „Kamienie na szaniec” Aleksandra Kamińskiego³,

● Egzemplarz lektury „Pamiętnik z powstania warszawskiego” Mirona Białoszewskiego⁴,

● Słownik języka polskiego⁵.

Metody nauczania:

● Aktywizujące: metaplan, dyskusja dydaktyczna,

● Eksponująca: film,

● Podające: objaśnienia, wyjaśnienia,

● Praktyczna: ćwiczenia przedmiotowe.

Formy pracy:

● Zbiorowa,

● Grupowa zróżnicowana,

● Indywidualna jednolita.

Przebieg zajęć:

Etap przygotowawczy

Tydzień przed planowaną lekcją uczniowie otrzymali zadanie przypomnieć sobie utwory dotyczące II wojny światowej, a w szczególności: „Kamienie na szaniec” Kamińskiego,

„Pamiętnik z powstania warszawskiego” Białoszewskiego, „Z głową na karabinie” Baczyńskiego, a także odnaleźć w dostępnych źródłach (albumach malarstwa, internecie) obraz „Oblicze wojny” Dalego. Wybrani chętni uczniowie mieli przygotować prezentację multimedialną przedstawiającą pomniki warszawskie związane z okresem wojny i okupacji.

Etap wstępny

Nauczyciel wita klasę i zapowiada projekcję materiału filmowego. Zanim ona nastąpi, prosi uczniów o podanie i zapisanie na tablicy skojarzeń związanych ze słowem „patriotyzm”.

Chętni, podchodząc do tablicy, tworzą metaplan pojęciowy. Po zebraniu spostrzeżeń uczniów nauczyciel wyjaśnia polecenie związane z projekcją filmu: uczestnicy zajęć mają wyłonić pojęcia związane z patriotyzmem, które pojawią się w wypowiedzi Agnieszki Holland.

1 Proponowane źródło: Robert Descharnes, Gilles Neret, Salvador Dalí. The Paintings, Wydawnictwo Taschen, Kolonia 2011, s. 336; inne albumy Taschen.

2 Proponowane źródło: Krzysztof Kamil Baczyński, Z głową na karabinie, [w:] tegoż, Utwory zebrane, oprac. A. Kmita-Piorunowa, K. Wyka, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1994, t. 2.

3 Proponowane źródło: Aleksander Kamiński, Kamienie na szaniec, Wydawnictwo Nasza Księgarnia, Warszawa 2003.

4 Miron Białoszewski, Pamiętnik z powstania warszawskiego, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2007.

5 Słownik języka polskiego, oprac. Elżbieta Sobol, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2008; inne wydania.

2

Po projekcji nauczyciel prosi uczniów o wyeksponowanie tych określeń na tablicy. Następnie inicjuje krótką dyskusję na temat: „Jaki jest nasz polski patriotyzm?”. Pytania pomocnicze do przeprowadzenia dyskusji:

● Czy łatwo było i jest nam zachować patriotyzm afirmatywny? Jak rozumiecie to sformułowanie?

● Gdzie przebiega granica między patriotyzmem a nacjonalizmem?

● Skąd się bierze nienawiść wobec innych nacji? Czy wynika ona z miłości i przywiązania do ojczyzny?

Etap realizacji

Nauczyciel dzieli uczniów na pięć grup. Każda z grup dostaje kopertę z zadaniami.

Grupa I – otrzymuje kserokopię wiersza „Z głową na karabinie” Baczyńskiego i polecenie:

Opracujcie odpowiedzi na pytania:

● Co jest tematem utworu?

● Kim jest bohater liryczny? Jaka powinność na nim ciąży?

● Jak rozumiesz słowa wiersza: „Umrzeć przyjdzie, gdy się kochało/wielkie sprawy głupią miłością”?

Grupa II – opracowuje „Kamienie na szaniec” Kamińskiego zgodnie z poleceniem:

Opracujcie odpowiedzi na pytania:

● Kim są bohaterowie utworu?

● W jaki sposób wypełniali testament Słowackiego wyrażony w słowach: „Lecz zaklinam, niech żywi nie tracą nadziei, (...) a kiedy trzeba na śmierć idą po kolei/jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec”?

Grupa III – dostaje egzemplarz lektury „Pamiętnik z powstania warszawskiego”

Białoszewskiego oraz polecenia:

● Określcie styl utworu – rozważcie, czy jest on odpowiedni do przekazywanych treści.

Jakie wywołuje wyobrażenia i emocje?

● Jak określisz postawę bohatera wobec wydarzeń?

Grupa IV – otrzymuje kserokopię obrazu „Oblicze wojny” Salvadora Dalego i słownik języka polskiego oraz polecenie:

Odpowiedzcie na pytania:

● Jakie oblicze wojny ukazuje dzieło Salvadora Dalego? Jakimi obrazami się posługuje?

● Co jest tematem obrazu? Jaka jest jego kompozycja i kolorystyka?

● Jaka jest problematyka i symbolika dzieła?

Grupa V – należą do niej uczniowie, którzy przygotowali prezentację multimedialną o pomnikach warszawskich związanych z II wojną światową. Ich zadaniem jest przygotowanie się do prezentacji swojego materiału i ustalenie (podział zadań) komentarza związanego z pomnikami – krótki opis pomników.

Po opracowaniu materiału przedstawiciele poszczególnych grup prezentują wykonane zadania. Nauczyciel ocenia treść odpowiedzi i opisu oraz sposób ich przedstawiania, biorąc pod uwagę rezultaty pracy w zespołach.

3

Na zakończenie tej części zajęć prowadzący powraca do wstępnych rozważań na temat granicy między nacjonalizmem a patriotyzmem. Prosi uczniów o krótkie podsumowanie poprzez dyskusję na temat: „Wojna jest wynikiem braku rozgraniczenia skrajności:

patriotyzmu i nacjonalizmu. Wojna każe ludziom balansować między skrajnościami: między miłością a nienawiścią, między życiem a śmiercią”.

Uczniowie, podejmując dyskusję, deklarują, czy zgadzają się z tym twierdzeniem, czy są skłonni z nim polemizować.

Etap końcowy

Nauczyciel wyjaśnia, że na zakończenie chciałby powrócić do zagadnień związanych z pojęciami przeciwstawnymi. Zapisuje na tablicy dwa określenia: „wojna” i „kultura”.

Uczniowie ponownie tworzą metaplan pojęciowy. Mogą wskazywać następujące określenia:

„wojna” – śmierć, zło, strach, ruiny, chaos; „kultura” – tradycja, literatura, sztuka, architektura, piękno. Następnie nauczyciel prosi uczniów o podsumowanie, skomentowanie pojęć w metaplanie, ukierunkowując tok myślenia do następujących spostrzeżeń:

● Kultura od zawsze towarzyszy człowiekowi; nawet w najtrudniejszych momentach dziejów ludzkości odgrywała ona służebną rolę wobec dziejów: dokumentując ją, utrwalając bieg historii.

● Twórcy kultury starają się zapisać na różne sposoby wydarzenia, emocje, przeżycia, przemyślenia – nawet najtragiczniejsze wydarzenia można utrwalić w dziełach sztuki, literatury.

● Kultura jest źródłem wiedzy o człowieku, jego przeszłości, tradycjach – niezależnie od ich przebiegu i okoliczności.

Nauczyciel podaje zadanie domowe:

Rozważ, w dowolnej formie, jak rozumiesz sens wypowiedzi Agnieszki Holland: „Patriotyzm to miłość do ojczyzny niewymierzona w kogokolwiek”.

4