Egzorcyzmy w odnowionej liturgii kościoła

)

EGZORCYZMY

W ODNOWIONEJ

LITURGII KOŚCIOŁA

W

N ow a księga litu rg ic z n a E gzorcyzm y i in n e m o d litw y błagalne1, za stę p u je d o ­ tychczasow e o b rz ę d y egzorcyzm ów , w R y tu ale R zy m sk im , p ap ież a Pawła V z 1614 ro k u . Jest o n a ow ocem d ziesię cio le tn ic h stu d ió w i ko nsu ltacji z K on­ fe ren c ja m i E p isk o p ató w ; o statec zn ie za tw ie rd ził ją p a p ie ż Ja n Paweł II, 1 X 1998 ro k u , a K ongregacja ds. K u ltu B ożego i D y scy p lin y S ak ra m e n tó w o gło­ siła d ek retem 22 XI 19982.

Księga zo stała opracow ana zg o d n ie z soborow ym i zasadam i o d n o w y ksiąg litu rg ic zn y ch , w K o n sty tu cji o L itu rg ii (art.: 63, 79, 21-40). P o d o b n ie jak in ­ ne księgi litu rg ic zn e o d n o w io n e p o so b o rze, p o s ia d a o n a w stęp o raz w p ro ­ w adzenie teologiczn e i p asto ra ln e (n n . 1-38)3, k tó re p o p rz e d z a ją sam o b rz ęd liturgiczny. W pro w ad zen ie p o s ia d a 6 rozdziałów : I - Zw ycięstw o C h ry stu sa i w ładza K ościoła n a d zły m i d u c h a m i (n n . 1-7), II - E gzorcyzm y w uśw ięcają­ cej p o słu d ze K ościoła (nn. 8-12), III - Szafarz egzorcyzm u większego i w aru n k i sprawowania (nn. 13-19), IV - O b rz ę d y egzorcyzm u (n n. 20-30), V - O k o liczn o ­ ści i ak o m o d ac je (n n . 31-36), VI - A d ap tacje n ależące d o K on feren cji E pisk o­ p a tu (n n . 37-38). N a stę p u ją dwa głów ne ro z d ziały księgi: I - zaw iera o b rz ęd y egzorcyzm u w iększego (n n . 39-66)4, II - zaw iera teksty, k tó re m o g ą być

stoso-1 Egzorcyzmy i inne modlitwy błagalne, Rytuał Rzymski odnowiony zgodnie z postanowieniem świę­ tego Soboru Powszechnego Watykańskiego II, wydany z upoważnienia papieża Jana Pawła II, wydanie wzorcowe, Katowice 2002 (odtąd EiMB). Zatwierdzenie tekstu polskiego przez Kongregację Kultu Bo­ żego i Dyscypliny Sakramentów nosi datę 12 maja 2001, Prymas Polski ogłosił księgę dekretem z dnia 7 czerwca 2001. Editio typica w wersji łacińskiej nosi datę: Typis Polyglottis Vaticanis 1999.

2 Dekret Kongregacji w: EiBM, ss. 7-8; Prezentacji nowej księgi dokonaiPrefekt Kongregacji, Jorge Artu­ ro Medina Estevez, dnia 26 stycznia 1999 roku, zob. Notitiae, 35(1999) ss. 151-155.

3 EiBM, ss. 9-22. 4 Tamże, ss. 23-52.

302 STUDIA REDEMPTORYSTOWSKIE

wane w edług u z n a n ia (n n . 67-84)5. N a koniec ró w n ie ż dwa d o d a tk i zaw ierają kolejno: I - b łag an ie i egzorcyzm , k tó re m o g ą być stosow ane w szczególnych o k o liczn o śc ia ch życia K ościoła (n n . 1-12)6, II - m o d litw y błagalne, jakie w ier­ n i p ryw atn ie m o g ą z a n o sić w z m a g a n iu się z m o c a m i ciem n o śc i (n n . 1-10)7. C e le m n in iejszeg o o p ra c o w a n ia jest p rz e d sta w ie n ie o d n o w io n e j księgi egzorcyzm ów , w św ietle w p ro w ad ze n ia teo lo g iczn eg o i p asto raln eg o , k tó re zg o d n ie ze zw yczajem , p rz y ję ty m p o S o b o rz e W a ty k a ń sk im II, p o p rz e d z a sam e obrzędy. W pro w ad zen ie to u m ieszcza egzo rcy zm y w kontekście h is to ­ rii zbaw ienia, określa ich n a tu rę o raz k o n k re tn y k sz ta łt celebracji, w yrażając w te n sp o só b w iarę n a te m a t zg u bn eg o d z ia ła n ia szatan a w d ziejach lu d zk o ­ ści, k o n ty n u u jąc z n im w alkę p o p rz e z celebrację litu rg ic z n ą 8.

K

W p ro w ad zen ie te o lo g iczn o -p asto raln e księgi egzorcyzm ów , ch o c ia ż n ie zaw iera całej d o k try n y K ościoła n a tem at zbaw czego dzieła C h ry stu sa w kon­ tekście z g u b n e g o d z ia ła n ia szatan a, to je d n a k u m ie sz c z a o n o p ra k ty k ę eg­ z o rc y z m ó w w k o n tek ście h is to r ii z b a w ie n ia 9. J u ż we w stęp ie z n a jd u je m y o d p o w ie d n ie ro z ró ż n ie n ie istn ie n ia i d z ia ła n ia d u c h ó w stw o rzo n y ch p rzez Boga, z k tó ry ch jedne p ełn ią B oży p la n i n io są K ościołow i p o m o c , in n e sprze­ ciwiają się B ogu i usiłują w ciągnąć człow ieka we w łasny b u n t przeciw N ie m u 10. To biblijn e o d n iesien ie d o istn ie n ia i d z ia ła n ia złych d u c h ó w jest p rz e p e łn io ­ ne p o d w ó jn ą św iadom ością: - z niew oli szatana już zostaliśm y w yrw ani przez C h ry stu sa, - je d n a k K ościół św iad o m y złych d n i n ie ustaje w m o d litw ie, aby jego dzieci zo stały u w o ln io n e o d dalszy ch jego n a p a śc i11.

1. W yzw olenie z niew oli szatana przez Chrystusa

W prow adzenie, o d w o łu jąc się d o B iblii, w skazuje p o d staw y p ra k ty k i o b ­ rzędowej egzorcyzm ów w Kościele. C h o c ia ż cały świat, k tó ry n ie z n a praw dzi­ wego Światła (por. J, 1, 9-10) p o zo staje n a d a l we w ła d a n iu Z łego (por. 1 J 5,19)

5 Tamże, ss. 53-83. 6 Tamże, ss. 87-94 7 Tamże, ss. 95-104.

8 Przedstawienie nowych obrzędów zob. Giampietro N., Il rinnovamento del rito degli esorcismi, w: Notitiae 35(1999) ss. 164-176; również artykuł tego samego autora, pod tym samym tytułem w: Ri- vista di Pastorale Liturgica 37/213 (1999) ss. 77-84; Pistoia A., Il nuovo rito degli esorcismi, le premesse e la struttura rituale, w: Rivista di pastorale liturgica 39/232 (2002) ss. 3-9; zwięzłe omówienie w języ­ ku polskim ks. Józefa Górzyńskiego, Nowy obrzęd egzorcyzmów, w: Collectanea Theologica 70/3 (2000) ss. 186-190.

9 Pistoia A., art. cyt., ss. 3-5. 10 Tamże, Wstęp, s. 9. 11 Tamże, s. 10.

i w ciągu całej historii ludzkiej toczy się ciężka walka z m ocam i ciem ności, to jednak Chrystus przez swoje Paschalne Misterium Śmierci i Zmartwych­ wstania wyzwolił wszystko spod wpływu Złego12. To wyzwolenie polega na uwolnieniu ludzi spod władzy ciem ności i przeniesieniu ich do królestwa światłości13. Dla dokonania tego dzieła przyjął O n ludzkie ciało, podległe grzechowi, aby przez swoją śmierć pokonać tego, który dzierżył władzę nad śmiercią, to jest diabła14. Odniesienie do dzieła złych duchów w dziejach ludz­ ko ści wprowadza odpowiednio w rozumienie i przyjęcie zwycięstwa Chrystu­ sa, które aktualizuje się w życiu Kościoła15. Solidarność Chrystusa z ludźmi aktualizuje się w historii i trwać będzie aż do ostatniego dnia16. Takie wyda­ je się ostateczne znaczenie wymiaru chrystologicznego, podkreślanego we wprowadzeniu, które zmierza do celebracji m isterium17. Wprowadzenie to, nie zamierzając więc przedstawiać traktatu teologicznego na temat nauki Ko­ ścioła o demonach, m ówi o wyzwoleniu człowieka z niewoli szatana, które aktualizuje się w liturgii Kościoła. W ten sposób zostaje określone podsta­ wowe prawo zbawienia, aktualizujące się w celebracji liturgicznej: liturgia jest dziękczynieniem Kościoła za uwolnienie człowieka z m ocy złego przez Chrystusa18. Włączenie czytania Ewangelii w obrzędy egzorcyzmów wprowa­ dza odpowiednio wspólnotę Kościoła w walkę samego Chrystusa z szatanem i zwiastuje Jego zwycięstwo. O n, własną m ocą wypędza złe duchy, zwycięża ich pokusy, uzdrawia dręczonych i w ten sposób okazuje swoje zbawcze dzia­ łanie. To zwycięstwo Chrystusa nad dem onami i Jego solidarność z konkret­ nym człowiekiem aktualizuje się w historii, a liturgia jest dziękczynieniem za uwolnienie człowieka od grzechu i m ocy tego, który jest pierwszym spraw­ cą grzechu, zabójcą od początku i ojcem kłamstwa19.

2. Posłannictwo K ościoła w walce z szatanem

Kościół mocą władzy otrzymanej od Chrystusa podejmuje walkę z szata­ nem przez wytrwałą i ufną modlitwę. W ładzy wyrzucania dem onów udzie­ lił O n apostołom i innym uczniom . Im też obiecał Ducha Świętego, który będzie przekonywał świat o sądzie, bo władca tego świata już został osądzo- ny20. Wprowadzenie, odwołując się do Katechizmu, który określa egzorcyzm jako „modlitwę w im ię Jezusa Chrystusa, by jakaś osoba lub przedmiot były strzeżone od napaści Złego i wolne od jego panowania”21, stwierdza, iż Ko­ 12 Tamże.

13 EiMB, n. 3. 14 Tamże. 15 EiBM, nn. 5-7.

16 Bardzo znamienne jest tutaj odniesienie do nauki Soboru Watykańskiego II w Gaudium etspes, o aktyw­ ności ludzkiej w świecie, rozdział III.

17 Cavagnoli G., I Praenotanda del „De Exorcismis”, w: Rivista Liturgica 87/6(2000) s. 875-876. 18 Tamże, s. 876.

19 EiBM, n. 4. 20 Tamże, nn. 6-7.

304 STUDIA REDEMPTORYSTOWSKIE

ściół wykonuje tę w ładzę n a d z ły m i d u c h a m i n a dwa sposoby: - ciągłej in ter­ w encji i cz u jn o śc i w zględ em Złego, o raz - szczególnej interw encji w sytuacji o p ę ta n ia 22. W pierw szym p rz y p a d k u K ościół n ie u sta n n ie pro si za swoje dzie­ ci, ab y b y ły b ez p ie czn e o d w szelkiego z a m ę tu , a p rz e z spraw ow anie sak ra­ m e n tó w - zw łaszcza w tajem n icz en ia chrześcijańskiego i sak ram en tu p o k u ty - o b d a rz a je m o c ą d o o siąg n ięc ia pełnej w o ln o ści d zieci B o ży ch 23. W d r u ­ gim n a to m ia s t p rz y p a d k u , k ied y za d o p u s z c z e n ie m B oży m zd a rza ją się sy­ tuacje szczególnego u d rę c z e n ia i o p ę ta n ia , K o śció ł błaga C h ry stu sa i u fając Jego m ocy, spieszy z p o m o c ą człow iekow i, ab y o d tego u d rę c z e n ia lu b o p ę ­ ta n ia z o sta ł u w o ln io n y 24. To szczególne d z ia ła n ie zw ane jest egzo rcy zm em w iększym lu b u ro c zy sty m 25.

W te n sp o só b księga m ó w i o egzorcyzm ach p ro sty ch lu b m n iejszy ch i eg- z o rcy zm ac h w iększych lu b u ro czystych , w p isu jąc je w k ontekst n ieu stan n e j c z u jn o śc i i w alki K ościo ła z szatanem , ożyw ianej p rz ez słow o B oże, m o d li­ twę i celebrację sakram entów . Ta c z u jn o ść i w alka ro z p o c z y n a się ju ż w sa­ k ra m e n tach w tajem n icz en ia chrześcijańskiego. Przez k a te c h u m e n a t bo w iem oraz celebrację c h rz tu świętego człow iek sto p n io w o o d ra d z a się d o w olności, a n a p o d sta w ie w yznaw anej w iary w k racza n a d ro g ę w o ln o śc i, w yrzek ając się sza ta n a i w szystkich jego spraw 26. W egzorcyzm ie w iększym c h o d z i jed­ n a k o sytuację szczególnie k ry ty czn ą, w której o c h rz c z o n y jest d rę czo n y lu b o p ę ta n y p rzez Złego, a w te n sp o só b p rz e sz k o d z o n o w realizacji ch rzcielne­ go p ro g ram u życia.

O b rz ę d y egzorcyzm ów w p isu ją się w ięc w szerszy kontekst zbawczej d zia­ łaln o ści K ościoła, k tó ry o trz y m a ł o d C h ry stu sa n ie tylko w ładzę o d p u sz c z a ­ n ia grzechów , leczenia ch o ró b , w y p ęd zan ia złych duchów , ale n ad e wszystko w ładzę integralnego niesienia p o m o c y lu d z io m zn ajd ującym się w potrzebie27. P o m o c ta u rzeczy w istnia się w całokształcie liturg iczn o-sakram entalnej dzia­ łaln o ści K ościoła. C h o c ia ż w spraw ow aniu eg zorcyzm ó w n a pierw sze m iej­ sce w ysuwa się w alka ze Z ły m , to je d n a k i tu taj n ie o g ran icza się o n a d o tego w y m iaru . E g zorcyzm jako litu rg ic z n a celebracja K o ścio ła zm ie rz a d o całko­ w itego u zd ro w ien ia człow ieka, jego d u sz y i ciała28.

22 Pistoia A., Il nuovo Rito degli esorcismi, art. cyt. s. 5; por. EiBM, nn. 8-12. 23 EiBM, n. 9.

24 Tamże, n. 10. 25 Tamże, n. 11. 26 Tamże, n. 8.

27 Cavagnoli G., art. cyt., s. 877. 28 Tamże.

N

E g zo rcy zm y w nowej księdze liturgicznej są celebracjam i litu rg ic z n y m i, a w ięc p u b lic z n y m k u lte m K o ścioła, a n ie c z y n n o śc ia m i p ry w atn y m i, k tó ­ re d o ty czą tylko o p ętan eg o i egzorcysty29. W K atech izm ie K ościoła K ato lic­ kiego są one zaliczone d o sak ram en taliów , czyli z n a k ó w św iętych, k tó re n a p o d o b ie ń s tw o sakram entów , o zn aczają sk u tk i, zw łaszcza d u cho w e i osiąga­ ją je p rzez m o d litw ę K o ścio ła30. K a te ch izm te n ok reśla ró w n ie ż egzorcyzm jako m o d litw ę K ościoła, k tó ry n a m o c y w ład z y o trz y m a n e j o d C h ry stu sa , p ro si p u b lic z n ie w Jego im ię, b y jakaś o so b a lu b p rz e d m io t by ły strzeżo ne o d n ap a ści Z łego i w olne o d jego p a n o w a n ia 31. T en p u b lic z n y i w s p ó ln o to ­ w y c h a ra k te r o b rz ę d ó w eg zorcyzm ó w jest więc o b e c n y w cało kształcie litu r­ gii K ościo ła i zab ezp iecza o d p o w ie d n io p rz e d ew en tu aln y m i n a d u ż y c ia m i i niew łaściw ym ich z ro z u m ie n ie m .

1. Egzorcyzm y m niejsze we w tajem niczeniu chrześcijańskim

M ając n a w zględzie to, iż w ciąg u całej h is to rii lu d zk iej to c z y się ciężka w alka p rzeciw m o c o m ciem n o śc i i trw ać b ęd zie d o o statn ieg o d n ia 32, w p ro ­ w adzenie d o nowej księgi stw ierdza, iż „z g o d n ie z najdaw niejszą tradycją K o­ ścioła drogę chrześcijańskiego w ta je m n ic z e n ia u sta n o w io n o w te n sp osó b, ab y w yraźnie u k az ać i rzeczyw iście ro z p o c z ą ć d u ch o w ą w alkę z w ła d a n ie m d iab ła. Spraw ow ane n a d w y b ra n y m i w okresie k a te c h u m e n a tu egzorcyzm y w fo rm ie p ro stej, czyli m n iejsze, są to m o d litw y K o ścio ła, ab y k a n d y d a c i p o u c z e n i o m is te riu m C h ry stu sa , n iosącego w yzw olenie z g rzech u , zo stali u w o ln ie n i o d sk u tk ó w g rz ech u i o d w pływ u szatan a i b y u m o c n ie n i n a d ro ­ dze duchow ej o tw o rzy li serca n a przyjęcie d a ró w Z baw iciela. W reszcie p o d ­ czas celebracji c h rz tu k a n d y d a c i w yrzekają się szatan a, jego m o c y i w ład zy oraz przeciw staw iają m u swą w iarę w Jedynego i T rójosobow ego Boga33. O b ­ rzędy w ta je m n ic z e n ia chrześcijańskieg o zaw ierają 6 ta k ic h m o d litw „egzo r­ cy z m ó w m n ie jsz y c h ”, k tó re m o ż e spraw ow ać k a p ła n lu b d ia k o n w okresie k a te c h u m e n a tu 34. Także w o b rz ę d a c h c h rz tu dzieci w ystępuje m o d litw a eg- zo rcy zm u n a d n ie m o w lę ta m i, k tó re „ b ę d ą n arażo n e n a p o k u s y tego św iata

29 Ten wymiar egzorcymów obecny był również w poprzednim wydaniu rytuału z 1614 roku, zob. Don- delinger-Mandy, Le Rituel des exorcismes dans le Rytuale Romanum de 1614, w: La Maison Dieu 183/184 (1990) s. 102.

30 Por. Część II, Dział II, Rozdział IV - Inne celebracje liturgiczne, art. I - Sakramentalna, n. 1667; rów­ nież Kodeks Prawa Kanonicznego umieszcza egzorcyzmy w Księdze IV - Uświęcające zadanie Kościo­ ła, Części II - Pozostałe akty kultu, Tytuł I - Salcramentalia, kan. 1172.

31 KKK, n. 1673. 32 Por. przypis 18.

33 EiMB, n. 8. Por. także Obrzędy Chrześcijańskiego Wtajemniczenia Dorosłych, dostosowane do zwy­ czajów diecezji polskich, (=OCWD), Katowice 1988, n. 156.

306 STUDIA REDEMPTORYSTOWSKIE

i b ęd ą m u siały walczyć przeciw ko za sad zk o m sza ta n a” o raz prośb a, ab y łaska C h ry stu sa strzegła je „ n ie u s ta n n ie n a d ro d z e ży cia”35. Z n ac zen ie ty ch egzor- cy zm ó w w p ro w ad zen ie w yjaśnia n astęp u ją co : „P rzez o d rad zające o b m y cie człow iek u cz estn iczy w zw ycięstw ie C h ry stu s a n a d d ia b łe m i g rzech em , kie­ dy p rz e c h o d z i z tego stanu, w k tó ry m ro d zi się synem pierw szego A d a m a , d o stan u łaski i p rz y b ra n ia za synó w B ożych za p o śre d n ic tw em d ru g ieg o A d a ­ m a - Jezusa C h ry stu s a i zo staje w yzw olony z n iew o li g rz ech u d o w olno ści, k u jakiej w y sw o bodził n as C h ry s tu s ”36. W te n sp o só b egzorcyzm y m n iejsze są w sparciem K ościoła d la w iern ych , o d p o c z ą tk u ich życia, ab y zawsze byli b ez p ie czn i o d w pływ u Złego, d zięk i łasce płynącej z sakram entów , a zw łasz­ cza z częstego u d z ia łu w celebracji p o k u ty 37.

W ten sp o só b w yrażona została praw da o za b ezp ieczen iu człow ieka p rzed szatan em o raz n a d z ie ja ostateczn ego o ca le n ia, k tó re z o sta ło przyg oto w ane d la w szystkich.

2. Egzorcyzm uroczysty zwany w ielk im lub większym

O p ró c z tej n ie u sta n n e j tro sk i K ościoła o życie duch ow e w ierny ch, k tó ra w yraża się w egzorcyzm ach m niejszych, w prow adzenie teologiczne i p asto ral­ ne w yjaśnia n a tu rę „ o p ę ta n ia ” i „d rę c z e n ia ”, p rzy bliżając w te n sp o só b poję­ cie egzorcyzm u większego. Są to przy p ad k i szczególnego u d ręczen ia i o p ętan ia p rz e z d ia b ła jakiegoś człow ieka n ależącego d o B ożego lu d u i ośw ieconego p rzez C h ry stu sa p o to, ab y jako syn św iatłości d o sze d ł d o życia w iecznego38. To szczególny z n a k niepraw ości szatana, k tó ry działa w świecie. Ta fo rm a wła­ d zy d iab ła n a d człow iekiem ró ż n i się o d w pływ u, jaki p rz e c h o d z i n a człow ie­ ka z ty tu łu g rz e c h u p ierw o ro d n eg o i jest g rz e c h e m 39. W y stęp u je tu ta j jasne o d n ie sie n ie d o n a u c z a n ia św iętego Pawła n a te m a t ta je m n ic y b ez b o żn o ści, w 2 Tes 2, 7. T aje m n ica tej niepraw ości jawi się ja sn o jako w pływ szatan a n a życie i d z ia ła n ie człow ieka, ch o c ia ż d iab eł, g ra n ic w y zn aczo n y ch m u p rzez Boga, p rzek ro czy ć n ie m oże.

W takiej w łaśnie sytuacji, n aznaczonej szczeg ólny m w pływ em szatan a n a człowieka, K ościół spraw uje egzorcyzm y czyli prosi C h ry stu sa o p o m o c i ufa­ jąc M u , spieszy człow iekowi d rę czo n em u czy o p ę ta n e m u z p o m o c ą , aby o d tego d rę cze n ia lu b o p ę ta n ia zo stał uw olniony. E g zorcyzm jako o b rz ę d litu r­ giczny jest błag an iem lu b ż ą d a n ie m należącym d o d zied z in y sakram entaliów , o zn a cza ją cy m sk u tk i p rz ed e w szystkim duchow e, osiągane p rzez m o d litw ę

35 EiMB, n. 8. Por. Obrzędy Chrztu Dzieci, dostosowane do zwyczajów diecezji polskich (OCD), wyda­ nie II, Katowice 1987, nn. 49, 86. Wersja polska obrzędów opuszcza namaszczenie olejem katechume­ nów

36 EiBM, n. 8. 37 Tamże, n. 9. 38 Tamże, n. 10. 39 Tamże.

K o śc io ła 40. K o śció ł je d n a k d z ia ła tu ta j n ie tylko we w ła sn y m im ie n iu , ale w im ie n iu Boga a lb o Jezusa C h ry stu sa , k tó re m u p o sw oim zm artw y ch w sta­ n iu p osłał D u c h a Świętego41. Jem u to są p osłu szne wszystkie stw orzenia, także d ia b e ł i złe d u c h y 42. W te n sp o só b egzorcyzm w iększy jawi się jako c z y n n o ść litu rg ic z n a K ościoła, k tó ry m o c ą D u c h a Świętego spraw uje Paschalne M iste­ riu m C h ry s tu s a i p ro si o Jego szc zeg ó ln ą ingerencję, ab y w szystko z o s ta ło p o d d a n e C h ry stu so w i, k tó ry zw yciężył zło i g rzech 43.

C

Poniew aż egzorcyzm jest o b rz ę d e m litu rg ic zn y m , a w ięc k u lte m p u b licz­ n y m K ościoła, a nie pryw atną czynnością, należy o n d o całego C iała Kościoła, chociaż poszczególny ch jego czło n k ó w dosięga w ró ż n y sp o só b 44. B iorąc p o d uwagę uw arunkow ania i o k oliczno ści celebracji egzorcyzm ów , w prow adzenie p o d k reśla, że „ ró w n ież wtedy, g dy n ie m a ch o ć b y m ałego g ro n a w iern ych , ja­ kiego d o m a g a się ro z tro p n o ś ć i p ły n ą c a z w iary m ąd ro ść , n ie c h egzorcysta p a m ię ta , że ju ż w n im sam y m i o so b ie dręczonej u o b e c n ia się K ościół, oraz p rz y p o m n i o ty m w iernem u , k tó ry d o z n a je u d rę k i45.

1. Z grom adzenie liturgiczne jako p od m iot celebracji

S tr u k tu ra o b rz ę d ó w eg zorcyzm u, z a m ie sz c z o n a we w p ro w a d z e n iu n n . 20-30, o d p o w ia d a każdej celebracji liturgicznej. Posiada, więc: o b rz ęd y w stęp­ ne, L iturgię słowa, o b rz ęd y egzorcyzm u i zakończenie. O kreślone jest ró w nież miejsce celebracji: z dala o d tłu m u , w kaplicy lu b w in n y m o d p o w ied n im m iej­ scu, gdzie zn a jd u je się w id o cz n y w izeru nek U krzyżow anego i o b ra z N ajśw ięt­ szej M ary i P an ny 46. Z ac h o w u jąc s tru k tu rę celebracji n ależy d o b ra ć ró w n ież o d p o w ie d n ie fo rm u ły i m od litw y, d o sto so w u ją c je d o p o trz e b każdej o so ­ by47. Po celebracji, u w o ln io n y o d u d rę k i szatana, w in ie n razem z cz ło n k a m i swej ro d z in y złożyć B ogu d zięk c zy n ien ie za o trz y m a n y d a r p o k o ju . N ależy zachęcić go, ab y trw ał n a m o d litw ie, zw łaszcza zaczerp n iętej z sak ram en tó w P ism a Świętego, często p rz y stęp o w ał d o sa k ra m e n tu p o ku ty, sak ram en tó w E u c h a ry stii o ra z p ro w a d z ił życie w y p e łn io n e c z y n a m i m iło s ie rd z ia i b ra t­ niej m iło śc i w zględem w szystk ich48.

40 Tamże, n. 11; Por. KKK, n. 1673. 41 EiBM, n. 12.

42 Tamże.

43 Cavagnoli G., art. cyt., s. 883. 44 KL 26.

45 EiBM, n. 34 b. 46 Tamże, n. 33. 47 Tamże, n. 34. 48 Tamże, n. 36.

308 STUDIA REDEMPTORYSTOWSKIE

W ten sp o só b o b rzęd y egzorcyzm ów zachow ują ch arakter publicznej czyn­ n o ści K ościoła, przezw yciężając w szelkie obaw y i u p rz e d z e n ia , k tó re m og ły­ b y się z n im i łączyć.

2. Rola przewodniczącego liturgicznej celebracji egzorcyzm ów N o w a księga egzorcyzm ów , p o d o b n ie jak to b y ło w p o p r z e d n im R y tu ­ ale z 1614 ro k u , określa ró w n ie ż szafarza egzorcyzm ów . Jest n im k ap łan , o d ­ zn aczający się p o b o ż n o śc ią , w iedzą, ro z tro p n o śc ią , n iesk az ite ln o śc ią życia, sp ecjaln ie p rz y g o to w an y d o tego z a d a n ia , k tó re m u b is k u p d iece zjaln y wy­ raźn ie u d z ie lił o d p o w ied n ieg o zezw o lenia49. W K ościele z a c h o d n im d o cza­ sów refo rm y p apieża Pawła VI w „ M in iste ria q u a e d a m ”, z 1972 ro k u , istn ia ło niższe św ięcenie - egzorcystat, k tó re je d n a k ju ż w XVIII w ieku straciło swoją a k tu a ln o ś ć n a korzyść k a p ła n a egzorcysty. O b e c n y K odeks Prawa K a n o n ic z ­ nego o k re śla ró w n ie ż egzorcystę jako k a p ła n a , o d z n a c z a ją c e g o się p o b o ż ­ n o śc ią , w ied zą, ro z tr o p n o ś c ią i n ie s k a z ite ln o ś c ią ży c ia50. R o la p re z b ite ra w p rz y p a d k u celebracji eg zo rcy zm ó w o d n o s i się p rz e d e w szy stk im d o p ra ­ w idłow ego ro z p o z n a n ia w y p a d k u d rę c z e n ia czy o p ę ta n ia o raz p rz e w o d n i­ czen ia sam ej celebracji.

N a jp ierw w in ie n o n w ięc zachow ać najw yższą o s tro ż n o ść i ro z tro p n o ść ; w in ie n o d ró ż n ić sytuację o p ę ta n ia o d c h o ro b y psychicznej. Spraw ę n ależy w szechstron nie zbad ać, aby się przekonać, czy rzeczywiście ktoś jest dręczo n y p rzez szatan a lu b za takiego się uw aża51. R ó w n ież w sytuacjach, gd y n ie zo sta­ n ie stw ierdzone dręczen ie czy o p ę ta n ie , k a p ła n w in ie n u d z ie lić duchow ego w sparcia, n ie u d zielając je d n a k egzorcyzm u52. R o z p o z n a n ie to jest w ażne d o tego sto p n ia , iż w p ro w ad zen ie ostrzega, b y egzorcysta n ie p rzy stęp o w ał d o celebracji, jeżeli nie n ab ierze m o raln eg o p rz e k o n a n ia o praw d ziw ym opęta- n iu 53. W razie ro z e z n a n ia c h o ro b y psychicznej konieczne jest leczenie, a nie egzorcyzm . D o właściwego ro z e z n a n ia k o n ieczn a jest o p in ia specjalistów , le­ k arzy i psychiatrów , o tw arty ch n a spraw y życia w ew nętrznego54.

P rz e w o d n ic z e n ie celebracji eg z o rcy z m ó w w yraża się p rz e d e w szy stk im w k o m p e te n tn y m d aw an iu św iadectw a w iary K ościoła, b y egzorcyzm n ie n a ­ stręczał n ik o m u skojarzenia z czy n n o ścią m agiczn ą, w zględnie z a b o b o n n ą 55. W ty m celu n ie n a le ż y d o p u sz c z a ć ż a d n y c h ś ro d k ó w sp o łeczn eg o p rz e k a ­ zu , ale zachow ać dyskrecję i n ie in fo rm o w a ć o spraw ow anym o b rz ęd zie, an i p rz ed fak tem , a n i p o jego d o k o n a n iu 56. S zafarz egzorcyzm u w in ie n m ieć za­

49 Tamże, n. 13. 50 KPK, kan. 1172. 51 EiBM, nn. 14-17. 52 Tamże, n. 15. 53 Tamże, n. 16. 54 Tamże, n. 17. 55 Tamże, n. 19. 56 Tamże.

wsze n a w zględzie duchow e d o b ro uczestniczących. W ty m celu w in ie n p rzy­ swoić sob ie sens obrzędów , p o z n a ć w p ro w ad zen ie teo lo giczne i pasto raln e, jak ró w n ież D y re k to riu m d u szpasterskie, d o tyczące sto sow ania egzorcyzm u większego, zatw ierdzonego p rz ez K onferencję E p isk o p a tu 57.

Z

O d n o w io n e o b rz ę d y egzorcyzm ów , op raco w an e z g o d n ie z p o sta n o w ie ­ n ie m S o b o ru W atykańskiego II, z o stały p rzystosow ane d o czasów w spółcze­ snych. E gzo rcy zm y w nowej księdze o trz y m a ły m o c n y fu n d a m e n t b ib lijn y oraz właściwe u m iejscow ien ie w całok ształcie h is to rii zbaw ienia. S tru k tu ra obrzęd o w a z o stała d o sto so w an a d o w ym o gó w od n o w io n ej celebracji m iste­ riu m : o b rz ę d y te p o d k re śla ją z a ró w n o w y z n an ie w iary K o ścio ła, jak i sk u ­ tecz n o ść jego m odlitw . Jako o b rz ę d litu rg ic z n y jest w sp ó ln o to w ą celebracją, ch o ciaż ze w zględu n a szczególne ok o liczn o ści p o zo staje o b rz ę d e m z u m ia r­ kow anym u d z ia łe m w iern y ch i bez specjalnego rozgłosu.

N ow a księga u w z g lę d n ia ró w n ie ż o siąg n ięcia w spółczesnej k u ltu ry oraz w rażliw ość człow ieka n a świat n ad p rzy ro d zo n y . Podaje n o r m y celebracji eg­ zorcyzm ów , k tó re p o w in n y b y ć d o sto so w y w an e d o k o n k re tn y c h sy tu acji, o k reślan y ch jako „d rę c z e n ie ” lu b „ o p ę ta n ie p rz ez d ia b ła ” . O d p o w ia d a o n a ró w n ie ż o c z ek iw an io m ty ch lu d z i, k tó rz y sam i n ie b ę d ą c w sytuacji o p ę ta ­ n ia lu b d ręczenia, n a ró ż n y sp o só b bywają zw iązan i z k o n k re tn ą w alką z m o ­ ca m i c ie m n o śc i58.

Poprzez o d no w io ne o b rzęd y K ościół nie tylko w yraża w iarę n a tem at zg u b ­ nego d z ia ła n ia szatan a w d ziejach ludzk ości, ale k on tyn uu je z n im walkę p o ­ p rz ez celebrację M iste riu m , k tó re jest św ięto w aniem zw ycięstw a C h ry stu sa we w sp ó ln o cie K ościoła.

57 Tamże, n. 38. 58 Tamże, n. 15.