Nowe stanowisko famenu w Podgórzu koło Iwanisk we wschodniej części Gór Świętokrzyskich

Władysław Dominik DOWGIAŁŁO

Nowe stanowisko w Podgórzu koło

we wschodniej części Gór Świętokrzyskich

Podczas badań geologicznych we wschodniej części Gór Świętokrzy­

skich w Podgórzu koło Iwanisk (wschodnia część synkliny grocholicko- -sobiekurowsko-piotrowskiej) natrafiono na nie notowane dotąd stano- wisko famenu. Podgórze leży ok. 1,5 km na północ od Iwanisk, na lewym brzegu K.oprzywianki, wzdłuż niewielkiego strumyka o przebiegu po-

łudnikowym.

Dotychczasowe wiadomości dotyczące budowy geologicznej tego ob- szaru pochodzą z publikacji J. Samsonowicza (1917), H. Ozonkowej (1953t

1961) oraz 1. Olkowicz-Paprockiej i H. Ozonkowej (1970). Szczegółowe

badania Ozonkowa, 1953, 1961) prowadzone były głównie w połud­

niowej części Podgórza, \iV dolinie Koprzywianki. Pozostała część ob s z m"; u , wobec braku naturalnych odsłonięć, została zinterpretowana na podsta- wie materiałów J. Samsonowicza (1917), który omawiane stanowisko

określił jako żywet. .

Badania geologiczne, prowadzone przez Oddział IG w Kielcach VI. la- tach 1968-1972, pozwoliły autorowi dokonać wielu obserwacji, umożli­

wiających rewizję niektórych dotychczasowych wydzieleń -stratygraficz- nych (VV. D. Dowgiałło, 1972). Obserwacje powierzchniowe zostały wzbo- gacone nowymi odsłonięciami sztucznymi. Wstępne wydzielenie famenu, dokonane na podstawie danych litologicznych i paleontologicznych, zo-

stało potwierdzone szczegółowym opracowaniem makrofauny przez H. Za-

kową i mikrofauny przez N. Nehring, za co składam Im serdeczne po- . dziękowania.

Osady famenu w Podgórzu budują niewielkie południkowe wzniesie- nie, podkreślone od zachodu doliną wspomnianego strumyka, od połud­

nia natomiast łagodnym obniżeniem. Deniwelacja między najwyższym

punktem wzniesienia a dnem doliny wynosi około 10 m. Cały obszar po- krywa różnej miąższości warstwa utworów czwartorzędowych złożona

ze zwietrzeliny wapieni dewońskich, rozmytej gliny zwałow~j i lessu.

Utwory famenu na powierzchni odsłaniają się jedynie we wcięciach

dróg na południowo-zachodnim zboczu. wzniesienia, gdzie tworzą cha-

Kwartalnik Geologiczny, t. 20, nr 1, 1976 r.

38 ^Władysław Dominik ^Dowgiałło

rakterystyczne prożki utworzone z bardziej zwięzłych i odporniejszych na wietrzenie łupków wapiennych, przewarstwiających słabiej zespolone

łupki margliste. Wychodnie te są jednak źle zachowane ze względu na silne, wtórne spękania warstw povvierzchniowych.

A

B

~~ ~1~2

Br~tk7 Kar.wów fagów

POdgÓ~?(._,

Wło~t6w

Iwaniska."oyobJekuf'ÓW .

9 ę 1p ~ (jf'ochollce

Fig. 1. Szkic sytuacyjny badanego obszaru Showing the location of the area described

l - zarys trzonu paleozoicznego; 2 - obszar przedstawiony na wycinku B l - outline of the Palaeozoic core; 2 - area presented in segment B

Podstawowy materiał wyjściowy do rozpoznania osadów famenu po- chodzi z wyrobiska nr 1 (południowa część badanego obszaru) oraz ze studni - wyrobisko nr 2. Profil geologiczny tych odsłonięć jest na-

stępujący:

Głębokość

w m 0,0-0,4 0,4-1,2

W Y r o b i s k o nr 1

Opis litologiczny

Gleba gliniasto-piaszczysta barwy kremowożółtej z rumoszem wapieni marglistych oraz otoczaków kwarcytu i granitu.

Wapienie margliste, łupkowe, słabo zwięzłe i kruche, jasnoszare, prze- warstwione wapieniami łupkowymi, drobnokrystalicznymi, zwięzłymi,

barwy ciemnoszarej i ciemnej. Poprzecinane ^są one cienkimi, nieregu- larnie rozsianymi ^żyłkami kalcytu. Kalcyt tworzy na powierzchni warstw naskorupienia lub drobne szczoteczki. Liczne i różnokierunkowe spękania warstw wskazują na duże zaangażowanie tektoniczne. Bieg i upad warst,w wynosi 1¹25°/15°S. Wśród bogatej fauny w wapieniach marglistych wyróżniono małże: Posidonia (Karadjalia) venustiformis S a d i k o v, Posidonia (KaradjaLia) venusta M u, n s t e r oraz konodon- ty: Apathognathus inversus S a n n e m a n n, ELlisonia sp., Hind,eodella sp., Nothognathella sublaevis Sannemann, Nothognathella? abnor- mis B r a n s o n et M e h l, Ozarkodina (elegans) S t a u f f er, Ozarko- din a regularis B r a n s o n et M e h l, Ozarkodina homoarcuata?

H e l m s, Ozarkodina sp., Palmatolepis glabra glabra U l r i c h et B a s s l e r, Palmatolepis minuta minuta B r a n s o n et M e h l, Pal- matolepis cf. regulari.s C o o p e,r, Polygnatus sp.

\V y r o b i s k o nr 2

Głębokość

Opis litologiczny Less.

wm 0,0-3,0 3,0-4,0

4,O~9,O

Piasek różnoziarnisty z okruchami wapieni, piaskowców i granitów.

Margle, łupki wapienno-margliste, słabo zwięzłe, kruche i rozsypliwe, barwy ciemnej i ciemnobrązowej z fauną reprezentowaną przez ^małże:

Posidonia (Karadjalia) venustiformis S a d i k o v, Posidonia (Karadjalia)

'L¹enusta IVI li

n

nem ann.

Fig. 2. Mapa geologiczna Podgórza i okolic Geo1ogica1 map of Podgórze and its vicinity

llh - dewon dolny; Dz - dewon środkowy; De - eifel; D gwd - żywet - wa- pienie i dolomity; D gw - ^żywet - wapienie; Df - iran; D fa - famen; 1 - granice wydzieleń: a - stwierdzone, b - przypuszczalne; 2 uskoki: a - stwierdzone, b - przypuszczalne; 3 - wyrobiska; 4 - bieg i upad warstw;

5 - osady famenu w Podgórzu

Dl - Lower Devonian; D! - Middle Devonian; De - Eifelian; Dgwd Givetian - limestones and dolomites; Dgw - Givetian - limestones; Df - Frasnian, D fa - Famennian; 1 - boundaries of subdivisions: a - ascertained, b - probabie ; 2 - faults: a - ascertained, b - pro babIe ; 3 - excavations; 4 - strike and dip

oi beds; 5 - Famennian deposits at Podgórze

40 ^{Władysław Dominik Dowgiałło}

W ~icz.nych wyrobiskach na zachodnim zboczu i w szczytowej partii wzniesIenIa stwierdzono występowanie wapieni płytowych, miejscami

łupkowych, drobnoziarnistych, barwy ciemnej, w których nie napotkano fauny.

Wymieniony zespół faunistyczny reprezentowany jest jedynie przez formy charakterystyczne dla famenu dolnego. Brak jest natomiast przed- stawicieli górnofameńskich.

Występowanie utworów dolnofameńskich w Podgórzu uzupełnia częś­

ciowo lukę w rozpoznaniu dewonu wschodniej części synklinorium kie-

lecko-łagowskiego. Ogólnie zaznacza się tendencja do obniżania się osi tej struktury ze wschodu na zachód, co uwidacznia się pojawianiem coraz to młodszych ogniw osadów paleozoicznych w kierunku zachodnim. I tak w północnej części synklinorium, w synklinie karwowsko-żernickiej (re- jon Karwowa), występują osady franu i famenu dolnego, natomiast w części zachodniej synklinorium, w Bratkowie, występuje famen górny.

W podobny sposób ułożone są utwory w południowej części synklinorium

kielecko-łagowskiego, tj. w synklinie grocholicko-sobiekurowsko-piotrow- skiej. Ze wschodu na zachód występują tu kolejno osady żywetu, franu, omawianego famenu dolnego, famenu górnego (rejon Janczyc) i wreszcie karbonu dolnego (rejon Piotrowa).

Synklinorium kielecko-łagowskie położone jest w strefie intensywnych deformacji waryscyjskich. J ego fałdy są wąskie i asymetryczne, często

obalone i nasunięte na południe, Duże znaczenie w budowie tej części

Gór Świętokrzyskich obok zafałdowań mają dyslokacje poprzeczne i po-

dłużne, nadające badanemu obszarowi typ tektoniki dysjunktywnej. Znaj- duje to wyraz w dużym zróżnicowaniu osadów występujących w oder- wanych od siebie blokach. Osady famenu w Podgórzu leżą w bloku ogra- niczonym od zachodu i południa dyslokacjami - przebiegającymi 1,71/ osiach dolin - wzdłuż których kontaktują z wapieniami żywetu. Nie

wyjaśniony jest przebieg granic północnej i wschodniej, których prześle­

dzenie uniemożliwia wielometrowej miąższości nadkład osadów czwarto-

rzędowych.

Szczegółowsze opracowanie famenu z Podgórza będzie możliwe po wykonaniu szybików lub wierceń pozwalających na uzyskanie pełnego

profilu tych utworów, a w szczególności profilu .margli i wapieni margli- stych bogatych w szczątki organiczne.

Zakl:ad Geologii Inżynierskiej

Instytutu Geologicznego Warszawa, ul. Rakowiecka 4

Nadesłano dnia 2 lipca 1975 r.

PIŚMIENNICT\VO

DOWGIAŁŁO W. D. (197'12) - Dewon środkowy między Włostowem a Iwaniskami.

Kwart. geol., 16, p. 1084-1085, nr 4. Warszawa.

OLKOWICZ-PAPROCKA L, OZONKOWA H. (1970) - Rozwój litologiczny dewonu wschodniej części Gór Świętokrzyskich. Kwart. geol., 14, p. 664-675, nr 4.

Warszawa.

OZONKOW A H. (1953) Opracowanie stratygrafii wschodniego zbo.cza Pokrzy- wianki. Arch. Inst. Geol. (maszynopis). Warszawa.

OZONKOW A H. (1961) - Dewon w profilu Iwaniska - Piskrzyn (G6ry Swi~to­

krzyskie). Rocz. Pol. Tow. Geol., 31, p. 85-102, z. 1. Krak6w.

SAMSONOWICZ J. (1917) - Utwory dewoiiskie wschodniej cz~sci G6r Swi~to­

krzyskich. Pr. TNW, nr 20. Warszawa.

B.n:a,lJ,HcnaB JJ:OMHHHK JJ:OBrJIJIJIO

HOBOE 3AJIEr AHllE ~AMEHA B nO,n:rY)KE OKOJIO MBAHMCK B BOCTOqHOH qACTM CBEHTOKlliMCKMX rop

Pe3JOMe

Bo BpeMH KapTorpa<pHqeCKHX pa6oT, rrpOBO,lJ,HBIDHXC5{ Ha BOCToKe CBeHToKIilllCKHX rop, 6bIJlO BCTpeqeHO HeH3BecTHoe ,lJ,O CHX rrop 3a.n:eraHHe HH)I<HerO <paMeHa B IIo,lJ,ry)J(e OKO.n:O llBamICK.

OH rrpe,lJ,CTaB.n:eH H3BeCTHjIKaMH, MepremZ£CTbIMH H3BeCTH5{KaMH H Mepre.n:5{MH C 60JlbIDHM KO.n:H- qeCTBOM rre.n:en;Hrro,lJ, H KOHO,n;OHT.

Ha.n:H'fHe <paMeHa B 3TOM panOHe 5{B.n:jIeTC5{ pe3YJlbTaTOM rrO,lJ,HjITHH OCH BOCTO'fHOn qaCTH Ke.n:eD;Ko-.n:arOBCKoro CHHK.n:HHOPHjI C BOCTOKa Ha 3arra,n;. 3TO rro,n;HjITHe rrpOjIB.n:jIeTCjI rrOjIB.n:eHHeM Bce 6o.n:ee MO.n:O,n;bIX rra.n:e030nCKHX OT.n:o)J(eHHH B HarrpaB.n:eHHH C BOCToKa Ha 3arra,n;.

Wladyslaw Dominik DOWGIALLO

A NEW SITE OF FAMENNIAN DEPOSITS AT PODGORZE, NEAR IWANISKA, IN THE EASTERN PART OF THE

GORY SWI~TOKRZYSKIE

Summary

A new site of. the Lower Famennian at Podg6rze, near Iwanis:~a, was en- countered in the course of mapping work. The Lower Famennian is developed in the form of limestones, marly limestones, and marls, with rich pelecypod and conodont fauna.

The occurrence of Famennian sediments in this area is due to the fact that the axis of the eastern part of the Kielce - Lag6w Synclinorium had been elevated.

A symptom of this is the appearance of younger and younger Palaeozoic deposits from the east to the west.