Nowe stanowisko najwyższego wizenu w SW części Gór Swiętokrzyskich

Kwartalnik Geologicztly, t. 15, nr 4, 198[, p. 593-608

UKD 551.735.1.021(1 - 197.6)+551.835.1 :550.822'71(438.132:13- 14 Sitkówk", I)

Halina ŻAK OWA

Nowe stanowisko

wizenu w SW części Gór Swiętokrzyskich

Omówiono litologię, szczątki organiczne i stratygrafię utworów karbonu występujących pod permem górnym w otworze Sitkówka [. Uzasadniono zaliczenie utworów do poziomu G{)ni(/Iil"'~ graJ/o.HI.\. który nie był dotychczas znany z synkliny bolechowickiej. Wyniki badali rzutują na stan rozpoznania profilu stratygraficznego i racjalno-paleogeograficzny rozwój karbonu w Górach Świętokrąskich.

WSTĘP

W ramach dokumentacji kompleksowej Kieleckiego Okręgu Eksploatacji Surowców Węglanowych, zestawianej przez Kombinat Geologiczny "Południe",

wykonano w 1980 r. otwór wiertniczy Sitkówka l. Jest on zlokalizowany przy szosie Kielce-Chęciny w synklinie bOlechowickiej, która wchodzi w skład synkliny

gałęzicko-bolechowicko-borkowskiej (fig. I). W otworze, zakończonym na głębo­

kości 170,0 m, osady czwartorzędowe występują do głębokości 12,3 m, niżej zaś zlepieńce, mułowce i wapienie górnego permu ze szczątkami fauny (ramienionogi,

ślimaki, małże), flory, a także zróżnicowanych mikroszczątków organicznych (otwornice, skleryty strzykw, małżoraczki, glony, interesujące zespoły miospor).

Na odcinku 163,8 -170,0 m nawiercono utwory dolno karbońskie O zaledwie

około 5 m miąższości rzeczywistej. Reprezentują one wizen górny, znany dotych- czas tylko z ~achodniej części wyżęj wymienionej jednostki geologicznej, tj. z okolic

Gałęzie (H. Zakowa, 1971). W synklinie bolechowickiej wyróżniano jedynie utwory

niższego karbonu dolnego, zaliczane do turneju (G. Freyer, H. Zakowa, 1967; H. Żakowa, 1967, 1981).

Kolekcja karbońskich szczątków makrofauny i flory z otworu Sitkówka I (OS-173) znajduje się w archiwum zbiorów geologicznych Instytutu Geologicznego w Kielcach. Autorka składa najserdeczniejsze podziękowanie Pani H. Topaczew- skiej za staranne wykonanie zdjęć.

594 ^{Halina Żakowa}

CHARAKTERYSTYKA UTWORÓW KARBONU Z OBSZARU SITKÓWKI

Utwory karbonu nawiercone w otworze Sitkówka I na głęb. 163,8-170,0 m

wykształcone są jako ^iłowce czarne lub ciemnoszare, ^dość twarde, silnie zlustro- wane i pokruszone, szczególnie w spągowym odcinku profilu. Według badań

petrograficznych M. Rup iłowce są zbudowan<!"Z masy ilastej (głównie illit i hydro-

o ^Jkm

'---'

1'::: .. _.....

1

1~-15

II J ^I

^553"

Fig. 1. Pralile karbonu w synklinie galęzicko-bolechowickiej

Carbonifcrous sections in the Gałęzice-Bolechowice syncline

J - zasi~g wychodni pllleozoiku w poludniowo-zuchodnicj częiici Gór Świętokrzyskich: 2 - uprosz- czony ZlIrys karbonu: J - pillskowce: 4 - ^mułowce szarogłazowe: 5 - ^mułowce: 6 - ilowce.

łupki ilaste: 7 - utwory ilu.to-krzemionkowe: II - tulity. tufy. mulow .. 'C lurogenic:we: 9 - wa- pienie: 10 - margle: II - ot"ory wiertnicze tSt 1- Sitkówka I. B I - Bolechowic:c IG I):

uwaga: dla obszaru Gałęzie przedstawiono maksymalne miąższoSci jednostek liloslrulygraficznych i bard?o sch~malyelAie problem turn~ju

I - c~ll'lH of Palcowie oull.:ror~ tn ~outh-\\C~lcrn pllrt orth~ (ióry S\\ięlokrz)skic MIS: 2 - ~impliJi· cd OUI!in..: ol' Carbonif..:rou~ \lUlert)r~; 3 - ~;lndslon..:~: ol - gra~\\ackc silbl,mc~: S - ~i!btonc):

6 - clayslOnes, eJil) ~hak~: 7 - c1ay.)i!ieeous rock~; :'< - (Ullilc~. IUlh. lurfo~~nie )i!hlones: Y - limc~l,lI'C~: lU - marb: II - hOrchoJes ISII - Silko\\ka 1. B 1- Bol..:cho\\ice lli I): nOle:

Ihe mil.~illlUm lh;ckness of litho"tl",uigraphic units is );i\"cn for Ihe lialę?;ee area :lIld Ihe problem ol' Tournai)ian i~ Ircated in "ery schematie way

Nowe :.Ianowisko najwyższego wizcnu 595 miki) przepojonej krzemionką kwarcową frakcji pelitowej; rzadko występują większe ziarna kwarcu. Minerały ilaste cechuje wysoka orientacja optyczna, pod-

kreślająca kierunkową teksturę skaly, która akcentowana jest także ulożeniem sku-

pień substancji organicznej, siar<:zków, a miejscami i pokruszonej fauny. Tło skalne silnie pigmentuje substancja bitumiczno-węglista. Mikroskopowo widoczne szczątki

organiczne są niekiedy spirytyzowane, a rzadko zsylifikowane. Iłowce zawierają

wpryski pirytu i chalkopirytu; są też obficie użylone mleczno-białym lub żółtawym

kalcytem. Grubość niektórych żyłek kalcytu dochodzi do I cm. Upad warstw jest zmienny, w granicach 50 - 30'.

W całym profilu karbonu szczątki organiczne zgrupowane są na kilku głębo­

kościach (tab. I). Okazy uzyskane z maceracji 4 próbek pobranych z głęb. 163,9 m,.

164,9 m, 167,7 m i 169,5 m są na ogółspirytyzowane (dotyczy ślimaków, Posidoniidae, Gania/irina) i dość kompletne, z wyjątkiem otwornic. Okazy wydobyte metodą makroskopową są słabo zachowane, przeważnie w formie odcisków i odlewów

różnych części muszli lub skorupek, co rzutuje na klasyfikację szczątków. Nie- uszkodzone okazy występują wśród małżów. Większość szczątków makrofauny

należy do bardzo małych osobników, a najliczniejsze w uzyskanym zespole karboń­

skim są małże i goniatyty, często nagromadzone warstewkowo, gdzie są pokruszone i niekiedy zdeformowane.

Badaniami paleontologicznymi stwierdzono występowanie 28 taksonów obej-

mujących oznaczenia rodzajów (17), gatunków (9), podgatunku (I) i w jednym przypadku zbliżone do gatunku (tab. I). Banalne znaczenie stratygraficzne mają

oznaczenia wyższej rangi - Gania/irina, Posidoniidae, Gasrropoda (tabl. I, fig.

3a - b), Osrracoda (tabl. I, fig. 6a - b. 7a - b), Tri/obira i Nauri/oidea. Wszystkie cztery rodzaje ślimaków (tabl. I, fig. 4a - b, 5a - b) znane są z karbonu, a Euphemires i Naticopsis także z dewonu i permu, przy czym ostatni również z triasu (Treati"se ... , 1960). Dość szeroki zasięg stratygraficzny mają rodzaje Ear/andia (tabl. I, fig. 2), Eocaudina (tabl. III, fig. 6), Hyolirhes i Posidonia (tab I. III, fig. 3a - b). Z karbonu i permu znane są rodzaje Seprim)'alina (tabl. II, fig. 3) i Slreb/oclzondria (Trealise ... , 1969), w karbonie występuje rpdzaj Posidoniel/a (tabl. II, fig. 4a -c), Asrero- ca/amiles (tabl. IV, fig. 4), a w karbonie dolnym Nomismoceras i Pararineceras (Trealise ... , 1957, 1964). Węższy zasięg stratygraficzny cechuje rodzaj Ku/miel/a (tabl. II, fig. 2), którego gatunki oznaczone dotychczas występują tylko w wize- nie górnym i sporadycznie w namurze dolnym, przy czym jeden z nich wyznacza poziom biostratygraficzny korelowany z najwyższym w wizenie górnym poziomem goniatytowym - Gonialilesgranosus(B. Nebe, 191 I ; H. Osmólska, 1970; G. Hahn, R. Hahn, 1974). Małżoraczki rodzaju Reclonaria (tabl. III, fig. 2) budową morfolo-

giczną zbliżone są najbardziej do gatunku R. brevicornula B l u m e n s t e n g e l, który opisano z górnego wizenu Rugii (H. Blumenstengel, 1975).

Z analizy zasięgów stratygraficznych wynika, że mimo różnej, a czasem i znacz- nej, rozpiętości chronostratygraficznej rodzajów wiek omawianych utworów kar- bonu ograniczyć można do wizenu górnego. Wiek górnowizeński całego profilu karbonu z otworu Sitkówka l potwierdził także A. Jachowicz na podstawie wstęp­

nej analizy zespołów miosporowych uzyskanych z krańcowych odcinków profilu, tzn. z glęb. 163,9 i 169,9 m. Zespoły te jakością nawiązują ponadto do młodszego zespołu miospor z wizenu górnego synkliny gałęzickiej,.który występuje tu w utwo- rach poziomu Gonialiles granosus (A. Jachowicz, H. Zakowa, 1969).

Spośród gatunków stwierdzonych w wizenie i karboriie górnym pospolicie

występują D%rlhoceras slrio/alum (v. M e y er) - tabl. III, fig. 4 i Septimyalina sub/amel/osa (E t h e r i d g e) - tabl. 11, fig. la- c, natomiast dla wizenu górne-

Tabela I Zestawienie szczątków organicznych 7. karbonu otworu Sitki>wka

Taksonomia

Foraminifcrida

Earlandia con51enwlio C o n kin·

Ear/al1c/hl sp.·

Gastropoda Euphemiles sp· •

Naticop5is sp.·

Leptoptygma sp.·

TurboIIitella sp.·

Gen. et sp. ind.·

Lamellibranchiata Septim)"alillu sp.

Septim)"afilla ? sp. ind.

Seplimyalillo sublamellosa (E t h e r i d g e) Caneyefla ? memórOllucea Iw/"i:ontalis y a t c s Posidonia becheri Bronn

Posidonia orbicularis Sadykov POJMonia sp.

Posidonia rrape:oedra (Ruprecht) P05idolliella sp.

P05idoniidae gen. et sp. ind.··

Streblocholldria luhrmanlli We y e r Streblochondria sp.

Cephalopoda

D%,.thot"e"a~· Slriolaw/1/ (" Meyer"l Pararineceras ? sp. ind.

Nauriloidea 1, ind.··

Sudeticeras cr. nell"/onellse M o o r e Sudeliceras II'i1c=eki-hoejeri Patteisky Nomi5moceras 1 sp. ind.

Paradimorpl/Oceras /1.1/11.110 (Knopp) GoniOli/ina gen. et sp. ind.·· Hyolilha

Hyofilhes sp.

Trilobita Ku/ln;ella sp.

Gen. et sp. ind.

Ostracoda Rectollaria sp.·

Gen. et sp. ind.·

Holothurioldea EucaudilJ(/ sp. ind.'"

Flora

A.I/erOC(lJ(llJIires sp.

Miospory

• okazy z maceratów ( •• częściowo); 1-25 nie występowania lub kilka okazów; + +

Glębokość w metrach

163,90 166.50 167,00 169,80

- ^{165.50 -} - ^168.50 -

164,90 166,70 167,80 169,90

5 - - ^- - ^-

6 - ^- - ^{- -}

l - - ^- - -

2 - ^{- 2 I -}

25 - ^{- 15 9} -

2 - - - ² -

+ - ^{- - -} -

- - ^{- 2 - -}

- - ^{- I -} -

- - - 4 - -

l - - - - ^-

I - ^{- I -} -

10 - ^{- 3 -} -

- - - 6 - I

I - - - - -

8 - l - - ^-

++ ^{10 25} ++ ++ ^-

- - - ^{- I} -

- - - - ^{I -}

- - ^{- I -} -

- - ^{- I -} -

- - - ^{5 - -}

- - ^- - ^{- I}

- - ^{- 2 - I}

- - - I - -

- - - 4 2 4

3 - ^- ++ 2 -

- - - - ^{- I}

I I

- I - - ^- -

3 - ^- - ^{- -}

+ - ^{- -} - -

+ ^{- -} + ^- -

2 - ^{- - -}

I

8 - ^{I 9 - I}

+ ^- - ^{- -} +

liczba okazów; - brak okazów: + - ogólne oznacze-

kilkadziesiąt lub ponad 100 okazów

Nowe stanowisko najwyższego wizenu 597 go jest charakterystyczna Posidol1ia becheri B r o n n - tabl. 11, lig. 5 (H. Żako­

wa, 1971). Earlandia consternatio C o n k i n (tabl. l, lig. l), dotychczas nie od- notowana w Polsce, opisana zostala z dolnego Chesterian USA - Paint Creek Group (J.E. Conkin, 1961). Jednostkę tę koreluje się z poziomem Goniatiles strialUS wizenu górnego Europy lub też z jednostką chronostratygraliczną V3ci podzialu belgijskiego (J.W. Baxter i in., 1979). Omawiany gatunek występuje ponadto w naj-

wyższej części wspomnianego poziomu w Reńskich Górach Łupkowych, tzn. w podpoziomie Neoglyphioceras spirale (G. Eickhoff, 1968). Posidonia orbicularis

·S a d y k o v (tabl. HI, fig. la- d) znana jest z wizenu górnego i dolnego namuru, natomiast P. trapezoedra (R u p r e c h t), Ganeyella? membranacea horizontalis y a t e s (tabl. II, fig. 6) i Paradimorphoceros IUII1Ula (K n o p p) - tabl. IV, lig.

l a- c. 2a - b tylko z najwyższego. wizenu górnego, tj. z poziom u GonialileS grano- sus i najniższego namuru A (H. Zakowa, 1971). Dla tego przedziału stratygraficz- nego .charakterystyczna jest też Slreblochondria juhrmanni We y er (tabl. III, fig. 5) nie odnotowana dotychczas w Polsce, a którą D. Weyer (1975) kreował

z warstw poziomu Goniatites granosus Niskiego Jesenika Czechoslowacji. Według

tego badacza gatunek ten występuje też w Górnośląskim Zagłębiu Węglowym

(sensu lato), w okolicy Magdeburga i w Szkocji Oraz w Harcu, gdzie znaleziono go

równicż w nieco starszych utworach, zaliczanych do podpoziomu Neoglyphioceras spirale wizenu górnego.

Powyższa analiza zasięgów stratygraficznych gatunków nie tylko potwierdza

górnowizeński wiek omawianych utworów, lecz także zaliczenie ich do poziomu Gonialites granosus (= Goy), najwyższego w wizenie górnym. Obecność w zespole fauny Sudeticeras wilczeki-hoejeri P a t t e i s k y (tabl. IV, fig. 3) jest argumentem biostratygraficznym przesądzającym ostatecznie wnioskowaną pozycję stratygra-

ficzną utworów karbonu z otworu Sitkówka l. Wspomnieć należy, że szczątek

S. cc. /lewtoneme M o o r e jest całkowicie analogiczny do identycznie oznaczo- nych i najliczniejszych okazów w zespole goniatytowym poziomu Goy synkliny

gałęzickiej (H. Za kowa, 1971).

WNIOSKI

Problem omawiany w niniejszym'artykule ma wiele konsekwencji geologicz- nych. Na szczególną uwagę zasługuj~ problemy związane ~e stratygrafią karbonu i jego facjalno-paleogeograficznym rozwojem w Górach Swiętokrzyskich.

Już we wstępie podkreślono fakt wyróżniania dotychczas w synklinie bolechowic- kiej utwOrów turneju, które w lito facji ilasto-krzemionkowej z piroklastytami i konkrecjami fosforytowymi odsłaniają się fragmentarycznie w okolicy Bolechowic, Woli Murowanej i Kowali; przewiercone zostaly też pod ~echsztynem dolnym w otworze Bolechowice IG I na odcinku 104,5-141,75 m, liczącym okolo 35 m miąż­

szości rzeczywistej (H. Żakowa, 1967). Poniżej, do głęb. okolo 146,0 m, stwierdzono

już utwory marglisto-wapienne o grubości około 4,5 m wchodzące w obręb skon- densowanego stratygraficznie kompleksu fameńsko-turnejskiego SW części Gór Świętokrzyskich. Jego s!ropowa granica ^w synklinie bolechowickiej wydaje się, na podstawie dotychczasowych badań konodontowych, nie sięgać stropu turneju śr()dkowego (G. Freyer, H. Zakowa, 1967; H. Lakowa, 1981). Wyznaczony w tym otworze poziom Siphonodella isoslicha-cooperi (= Tn2c) wykształcony jest już

w litofacji ilasto-krzemionkowej przypisanej warstwom zarębiańskim. Mimo

podjętej ostatnio dyskusji dotyczącej ewentualnego rozwoju tych warstw również w wizenie, autorka calkowicie wyklucza możliwość występowania ich w wizenie górnym zarówno w centralnej, jak i w SW części Gór Świętokrzyskich. Opinia ta oparta jest

598 ^{Halina l:akO\~a}

na zebranych już dowodach biostratygraficznych (H. Żakowa, 1981). W związku

z powyższym udokumentowanie wizenu górnego, a tym bardziej utworów poziomu Gonialiles granosus w obszarze Sitkówki,jest dla profilu karbonu synkliny bolecho- wickiej nowym i ważnym szczególem stratygraficznym. Pełne wykształcenie wizenu w tej jednostce pozostaje dalej problemem otwartym (fig. I).

We wstępie wspomniano też, że utwory wizenu górnego były do chwili obecnej znane w SW części Gór Świętokrzyskich tylko z synkliny·gałęzickiej. Ważny dla

poniższej dyskusji jest przede wszystkim fakt występowania w tej synklinie naj-

wyższego wizenu górnego, tj. poziomu Gonialiles granosus, który dotychczas w

zasię.!lu wychodni paleozoiku świętokrzyskiego stwierdzono tylko w tej jednostce (H. Zakowa, 1971). Bliższe porównanie utworów poziomu Goy z obszaru Sitkówki i Gałęzie, poza ogólną zgodnością pozycji stratygraficznej, jest utrudnione z niżej

podanych względów.

W synklinie galęzickiej notuje się pełny, zróżnicowany litologicznie profil utworów o maksymalnej miąższości do 150 m (fig. I; K. Łydka, H. Żakowa, 1975).

'N,c~~ zespołów goniatytowych ^występuje indeksowy gatunek Gonialiles granosus granosus P o r t I o c k, wyznaczający podpoziom Goy" oraz Neog/yphioceras subcireu/are eaneyanus (G i r t y) też charakterystyczny dla tego podpoziomu.

Nie stwierdzono ich w obszarze Sitkówki, co oznacza, że na obecnym etapie dokumentacji stratygraficznej nie można przeprowadzić tu podziału utwOrów poziomu Goy.

Korelacja litologiczna nie wyjaśnia ostateczniejaki odcinek profilu gałęzickiego występuje w obszarze Sitkówki. Można jednak założyć, że nie chodzi o najwyższą część utwOrów poziomu Goy, która pozbawiona jest szczątków organicznych lub sporadycznie zawiera tylko szczątki flory lądowej, co tłumaczono postępującą regresją świętokrzyskiego zbiornika górnego wizenu (H. Zakowa, 1971; K. Łydka,

H. Żakowa, 1975). Fakt. że w synklinie galezickiej w niższe.i części omawianego

poziomu dominują iłowce nie przesądza ewentualnej korelacjI z pakietami Iłow­

ców. które występują wyżej (np. w otworze Galęzice 5; H. Żakowa, 1971; K. Łyd­

ka, H. Zakowa, 1975) i których grubość dochodzi a miejscami nawet przekracza

miąższosć iłowców uchwyconych w OtwOrze Sitkówka l. Na uwagę zasługuje wy-

stępowanie w nich wielu drobnych (poniżej l mm) spirytyzowanych ślimaków roślinożernych, które, opisano też z podpoziomu Goy ^I synkliny gałęzickiej (A.

Gromczakiewicz. H. Zakowa, 1968). Egzystencję ślimaków wiązano ze środowis­

kiem łąki głonowej, w którym większość osubników nie mogła osiągnąć stadium

dojrzałego z braku odpowiednich warunków ekologicznych. Ukształtowanie ich

spowodowała przede wszystkim stopniowa zmiana środowisk sedymentacji na

przełomie górnowizeńskich poziomów Go~ i Goy, kiedy to zaznaczyły się ten- dencje pogłębiające dno zbiornika morskiego Z postępującym zubożeniem, a nawet zanikiem fauny bentonicznej w efekcie słabego przewietrzania stref przydennych.

Niekorzystne dla rozwoju świata organicznego środowisko znajduje swe odbicIe

również w stanie zachowania (przeważnie małe osobniki) i składzie zespołu orga- nicznego opisanego z obszaru Sitkówki.

OdkryCie utWOróW Wlzenu g6rnego, a zwłaszcza pOZIOmu Ganialites granosus w synklinie bOlechowickiej, ,uzupełnia koncepcje rozwoju facjalno-paleogeogra- ncznego karbonu w Górach Swiętokrzyskich. Wyrażana wc~eśniej sugestia zasięgu

zalewu w tym czasie w SW części Gór Swiętokrzyskich (H. Zakowa, 197ł) niewiełe

odbiega od interpretacji· wynikającej z badań opisanych w niniejszym artykułe.

Odd/ial ~\I!~tIlkr7.y.ki JlhlytulLl li1!ologkll1Cgll Kielcc. uJ. Zgllda :!1

:'\I;\dc~łHIlO dnia :!U marca I<JRl r.

Streszczenie 599

PiŚMIENNICTWO

BAXTER l.W., BROWN B R.G .. ROBERTS T.G. (1979) - Foraminiferal evidcnce for biostrati- graphic parallelism betwceo the type Mississippian region and Western Europe. C. - R. 8^m., Congr. Inter. Strat. Geol. Carbonilere M.oscow 1975,3, p. 18-24.

BLUMENSTENGEL H. (1975) - Zur biostratigraphischen und faziellen Bedeutung der Ostracodeo des Dinant von Ri.igen und Hiddensee. Ztschr. Gcol. Wiss .. 3, p. 951- 969, nr 7.

CONKIN J.E. (1961) - Mississippian smaller Foraminifcra ol' Kentucky, southern Indiana, northern Tennessee, and south-centrał Ohio. BulI. Am. Paleont., 43, p. 129-368, nr J96.

EICKHOFF G. (1968) - MOravamminidae (Foraminifera) aus dem Unterkarbon vom Hermann- sholz bei Frankenberg ao der Eder. N. Jb. Geol. PaHiont. Mh., 3, p. 129-142.

FREYER G., ŻAKOWA H. (1967) - Famennian conadonts rrom borehole Bolechowice I (in {he Holy Cross Mls.). Acta Geol. Pol.. 17. p. 105- 137. nr I.

GROMCZAKIEWICZ A .. ŻAKOWA H. (1968) - Minute Gastropods rrom the Goniutites grano- sus zone in the Haly Cross Mts. Buli. Acad. Pol. Sc., Ser. Sc. Geol. Geogr., 16. p. 21 - 26. nr l.

HAHN G., HAHN R. (1974) - Die stratigraphische Gliedcrung des Kulm:, nuch Trilobiten. C. - R.

7^m• Congr. Inter. Start. Geol. Carbonirere Krefcld 1971, 3, p. 161 - 165.

JACHOWICZ A .• ŻAKOWA H. (1969) - Mikrollora z utworów poziomu Goniatiles gI'{lIlO.WS w synklinie galęzickiej (Góry Świctokrzyskie). Kwart. Geol.. 13. p. 51 [- 524. nr 3.

ŁYDKA K .. ŻAKOWA H. (1975) - Środowiska sedymentacji karbonu Gałęzie. Biul. Inst. Geol., 283. p. 101-150.

NEBE B. (1911) - Die Culmfauna von Hagcn i. W .. ein Beitrag zur Kenntnis des westt'iilischen UOler- carbons. N. Jb. Min. Ocol. Pulaont., 31. p. 421 - 495.

OSMÓlSKA H. (1970) - Revision ornon-cyrtosymbolinid trilobitcs from Ihe Tournaisian-Namurian ol' Eurasia. Palaeont. Pol.. 23.

TREATISE ON INVERTEBRATE PALEONTOLOOY. Part L Mollusca 1,1960, Part K. Mollusca3, 1964. Part L, Mołłusca 4, 1957. Part N v. I, Mollusca 6. 1969. Geol. Soc. Amer. Univ.

Kansas.

WEYER D. (1975) - Biostmtigraphic des Magdebllrg-Flechtingcr Kulms. Ztschr. Geol. Wiss., 3.

p. 547 - 589. nr 5.

LAKOWA H. (1967) - Dolny karbon w okolicy Bolechowic (Góry Świętokrzyskie). Acta Geol.

Pol.. 17, p. 51-104. nr i.

ŻAKOWA H. (1971) - Poziom Goniatites granosus w synklinie galęzickiej (Góry Świętokrzyskie).

Pr. lnst. Geol.. 60.

ŻAKOWA H. (19gl) - Rozwój ^j stratygrafia karbonu Gór Świętokrzyskich. W: Przew. 53 Zja:tdu Pol.

To\\. Geo!., p. M9 - 100. Wyd. Ge91. Warszaw,l.

ronMHO >KAKOBA

HOBblE ,QAHHbIE O 3AnErAHI'II" BEPXOB BH3Elł HA 103 CBEHTOKWHCKHX rop

B CKBO)KI1He CI1TKyBKO 1, pOCnOIlO)KeHHO~ HO 60IleXOBl1l1KO~ CHHKIlI1HOIlM. nOA.ueXWTe~HoM Ha rny61'1He 163,8-170,0 N npo6ypeHbl "IepHbJe Oprl'llllll'lTbl BI'I3eA (ą,Jllr. 1). Bo ^{BcElM pal}pele Kop60HO CJIICTeMQTJII"IeCKJII 8CTpe'iOIOTCA OprOHJII"teCKl-le OCTOTKJII, B CyMNe 34 TOKCOHO (T06. 1) la HCKIlIO"teHHeM MHocnop (T06n. I-IV). OCTpOKOAbJ, OTHOCJIIMbJe K pOAy Rectonorio no cBoeNy Mopą,onofJII"lecKoNy

600 Halina 2akowa

06nMKY HQM60nee nOXO)!(M HQ R. brevicorntlto B I u men s ten gel. lkTpe'-4QK)TCII TCK>Ke HQ HQ6mo- A08wJotecA el1.lE! B nOllbwe Eorlandio consternatio Con kin Jot Streblochondria (uhrmanni We ye r.

AHonHl cTpoTHrpacploil.ieCKOrO pacnpocTpoMeHHA pOAoe Jot sHAoe n01B0I1AeT onpeAemlTb He TonbKO rpOHMLU.1 eepXHero B~lle", HO H rOpM)OHTO Gon;otites gronosus .

.QO HQCTOJll1.lerO 8peHeHM HQ 60neXOBHltKOM CHHKllHHQJlH OOMeOHb! ronbKo nopOAbl TypHell (r.

)KoICoao, 1967; r. 4lpeep. r. )f{ol(oeQ, 1967). rOpluoHTGoniotites granosus Ho61110,AOnC1I 8 06HQ)KeHMM ceeHTOXWMCKMX nOlleOlOMCKHX nopo,A 8 roneH3HLlKOM CI'IHI(I1HHOIlH (r. )f(ol(oeo, 1971).

no

OBTOPO opnmIH1Tbl B CKS. CHTKYBKO 1 He OTHOCIITOI K eepXHeHY oTpelKy pOlpelO raneH)Hlt. rAe oproHH- '-4eCKI1H HOTepI1011 oTcyTcTByeT. OHI1 cKopoee MoryT OTHOCI1TbCl'I K nOAOWBeHHOH '"IOCTI1 pOlpe3o.

Cn'!AyeT 06pOTMT'" ''''IMHOHMt!: HO MenKl1e nl1pl1TI1311POBOHHble rocrponoAbl. OHM BCTpe"lOnMCb TOK)I(e B HIUOX pOlpe30 GoY roneH3H~KoM CMHKnl1HOllM 11 HX npOHCXO)l(AeHHe CBA3blBOeTCl'I co cpeAOH BO,Q,D-- poclleBoro nyro (A. rpOH'"IOKeBM'"I. r. )KoKoeo. 1968). B oprMlllll1ToX CMTKY8KM HMelOTCl'I MHocnopbl, OHOnOrM'"IHbJe Hllo,Q,weH rpynne MMocnop, OTKpblTblX B nopoAox ropMloHTO Goniotites granosus ^ro·

lleH]H~KOH CHHKnHHOllH (A. Jlxoel1'"1, r. )KoKoeo, 1969).

Halina L:AKOWA

A NEW LOCALITY OF THE UPPERMOST VISEAN IN SW PART OF THE

GORY SWII;TOKRZYSKIE MTS ..

Summary

The borehoJe Sitk6wka I, made in the Bolechowice Syncline. encountered black ~laystol1es of the Visean. occurring at depth of 163.8-170.0 m beneath the Zechstein (Fig. 1). Organic remains are fairly common throughout the Carboniferous section and 34 taxa (besides miospores) were identilied here (Table I). Ostracodes assigned to the genus ReclOIWriu are most similar in morphological structure to those of the species R. brel'icornura B I u m e 11 s ten gel. There were found two species hitherto unknown in Poland: Ear/andia consternatio Con k i 11 and Strebfochond,.ia Iullrmanni We y er.

The analysis of stratigraphic ranges of the recorded genera and species made it possible assignation of the deposits to the Upper Visean as well as the GOlliarirl's granoSII.'i zone.

Up 10 the present, only Tournaisian deposits were known in the Bolechowice Syncline (H.

Lakowa, 1967: G. Freyer, H. Zakowa, 1967). In the area of Paleozoic outcrops in the G6ry 5wi(:10- krzyskie Mts. the Gonial/·res granosus zone has been evidenced in the Gal~lice Syncline only (H. Za- kowa. 1971). The analysis showed that c1aystones from the borehole Sitk6wka I cannot be correlat- ed with top part of the Gal~zice section (where organic material is no longer present) but rather with basal part of that section. Attention should be paid to the presence of small pyritized gastropods.

Such gastropods were also found in lower part of the section Goy in (he Gal(:zice Syncline and their presence was explained as related (0 an algal meadow environment (A. Gromczakiewicz, H. :la.

kowa, 1968). The Sitk6wka cJaystones also yield miospore assemblage the same as the younger assemblage from rocks of the Goniatiles grOIlOSUS zone in the Gal~zice Sync line (A. Jachowicz. H.

Lukowa. 1969).

Kwart. Gcol., nr 4, 1981 r. TABLICA I

2

3e 3b 4e 4b

5b 7e

5e

•

Halina tAKOWA - Nowe stanowisko najwyższego wizenu w SW części Gór Świętokrzyskich

Fig. I. Eal"lomlia c:onm'l"IIario C o n k i n Nr anal. 4761, głęb. 164,9 m; pow. 67 x Sample no. 4761. depth 164.9 m; x 67 Fig. 2. Earlumlia sp.

Nr anal. 4761, głęb. 164,9 m; pow. 67 x Sample no. 4761, depth 164.9 m: x 67 Fig. 3. GasIropoda gen. et sp. ind.

TABLICA 1

a. b - muszla z boku, nr anal. 4761. głęb. 164,9 m: pow. 56 x a. b - side view. sample no. 4761, depth 164.9 m; x 56 Fig. 4. Turbonilella sp.

a - muszla z boku: b - ta sama muszla z góry; nr anal. 4761. głęb. 164,9 m: pow. 56 x a - side vicw: b - the same specimen. ^tOp view; sampic no. 4761. depth 164.9 m; x 56 Fig. 5. Leptoplygma sp.

a - muszla z boku. nr anal. 4763, głęb. 168,5 m; pow. 56 x; b - inna muszla z boku, nr anal.

4761, głęb. 164.9 m: pow. 56 x

a - side view, sample no. 4763, depth 168.5 m, x 56; b - si de view af other specimen, sample no. 4761, deplh 164.9 m; x 56

Fig. 6. Ostracoda gen. et sp. ind.

a - widok od strony skorupki lewej; b - ten sam okaz od strony grzbietowej; nr ana!. 4762, głęb.

167,7 m; pow. 56 x

a - side view of len valve; b - the same specimen, dorsal view; sample no. 4762. depth 167.7 m;

x 56 Fig. 7. Ostracoda gen. et sp. ind.

a - skorupka prawa od strony zewnętrznej; b - ta sama skorupka od strony wewnętrznej; nr anal.

4761, glęb. 164,9 m: pow. 56 x

a - external side of right \'alve: b - inner ~de of the same valve; sample no. 4761, depth 164.9 m:

x 56

Okazy na tabl. l uzyskano z maceratów.

Wszystkie okazy ilustrowane na tabl. I - IV pochodzą z otworu wiertniczego Sitk6wka I, wizcn gór·

ny - poziom Goniatites g/'onosus The specimens shown in Table I were obtained by maceration.

AU the specimens figured in Tables 1-IV were obtained

ar

Kwart. Geol., nr 4, 1981 r. TABLICA"

f ,

\

lo I b

I c

2

da 40

3

4c

6

Halina ·ŻAKOWA Nowe stanowisko najwyższego wizcnu w SW części Gór Świętokrzyskich

TABLICA II

Fig. l. Septimyalina sublamellosa (E t h e r i d g e)

a - skorupka prawa i uszkodzony odlew z fragmentami skorupki prawej, OS 173/41, głęb. 167,6 m; pow. około 6 x: b - odlew skorupki lewej, OS 173/47a, głęb. 167,80 m; pow. około 7 x; c - od·

lew z fragmentami skorupki lewej, OS 173/47b, głęb. 167,8 m; pow. około 7 x a - right valve and damaged east with fragmeots

or

OS 173/47b. dCplh 167.8 m; x c. 7 Fig. 2. Kulmiella sp.

Odlew pygidium, OS 173/18, głęb. 165,5 m; pow. około 10 x east or pygidium, OS 173/18, depth 165.5 m; x c. 10 Fig. 3. Septimyalina sp.

Odlew skorupki prawej, OS 173/35, głęb. 167,5 m; pow. około 5 x east or right valve, OS 173/35, depth 167.5 m; x c. 5

Fig. 4. Posidoniella sp.

a - odlew skorupki prawej, OS 173/20, głęb. 166,5 m; pow. około 5 x; b - odlew skorupki le·

wej, OS I 73/4c; głęb. 164,5 m; pow. około 10 x; c - odlew skorupki prawej, OS 173/4b, głęb.

164,5 m; pow. około 10 x

a - cast ar right vałve, OS 173/20, depth 166.5 m: x c. 5 ; b - cast ar len valve, OS 173/4c.

depth 164.5 m; x c. 10; c - cast ar rigbt valve. OS 173/4b, depth 164.5 m; x c. 10 Fig. 5. Posidonia becheri B r o n fi

Odcisk z fragmentami skorupki lewej w części wierzchołkowej, OS 173/27, głęb. 167,10 m; pow. około

5 x

Cast wit h rragments ar len val~e in umbonal part, OS 173/27. depth 167.10 m; x c. 5 Fig. 6. Caneyella ? membranacea horizontalis Y a t e s

Odcisk skorupki prawej, OS 173/9, głęb. 164,5 m; pow. około 6 x Cast ar right valve. OS 173/9, depth 164.5 m; x c. 6

Kwart- GeoL, nr 4, 1981 r.

10

2

5

l b

30

l d

~ ms

6

TABLICA III

l C

4

3b

Halina ŻAKOWA - Nowe stanowisko najwyższego wizenu w SW części Gór Świętokrzyskich

TABLICA III

Fig. l. Posidonia orbicularis S a d y k o v

a - dv.a bdlewy z fragmentami skorupek, OS 173/13a, głęb. 164,8 m. pow. około 7 x; b - odcisk z fragmentami skorupki. lewej, OS 173/24a, głęb. 167,0 m; pow. 6 x; c - odcisk nieco zdeformowany.

OS 173/7a, głęb. 164,5 m; pow. około 5 x; d - odk\.\', OS 173/8, głęb. 164,5 m: pow. okolo 6 x a - twa casts wit h fragmcms ofvalves, OS t 73/1311. depth 164.8 m; x c. 7; b - imprint with fragments of len valve, OS 173/24a, depth 167.0 m; x 6; c - somewhat deformed imprint. OS r73!7a, dcpth

164.5 rn; x c.~; d - east, OS 173/8, depth 164.5 m; x c. 6 Fig. 2. Reclonaria sp.

Widok od strony brzusznej. nr ana!. 4761, głęb. 164,9 rn; pow. 56 x Ventral view, sample no. 4761, depth 164.9 m; x 56

Fig. 3. Posidollia sp.

a - odlew z fragmentami skorupki prawej, OS 173/40, głęb. 167.6 m; pow. około 5 x: b - odlewy

różnej wielkości skorupek lewych, OS 173/28a, głęb. 167,1 m; pow. 4 x

a - cast wit h fragments of right valve, OS 173/40, depth 167.6 m: x c. 5; b - casls ot" left valves varying in size . .oS 173/28a, depth 167.1 m; x 4

Fig. 4. Dolorthoceras slriolarum (v. M e y e r)

Odlew uszkodzonej muszli, OS 173/31a. głęb. 167,4 m; pow. około 2 x Cast ar damaged shell. OS 173/31a, depth 167.4 m: x c. 2

Fig. 5. Streblochondria fuhrmanni W e y e r

Odlew uszkodzonej skorupki prawej, OS 173/53, głęb. 168,5 m; pow. 2.5 x Casl ar damaged right valn:, OS 173/53. depth 168.5 m; x 2.5

Fig. 6. Eocaudina sp.

Fragment płytki, nr ana1. 4761. głęb. 164,9 m; pow. 56 x Fragment of plate. sample no. 4761, depth 164.9 m; x 56

Okazy ilustrowane na fig. 2 i 6 pochodzą z maceratÓW

Specimens shown in Figs. 2 and 6 were obtained by maceration

Kwar!. Geol., nr 4, 1981 r.

10 l b

le

20

3 4

2b

TABLICA IV

~ ,

~ .

. -

..

.

•

Halina ŻAKOWA - Nowe stanowisko najwyższego wizenu w SW części Gór Świętokrzyskich

TABLICA IV

Fig. 1. Paradimorphoceras lunula (K n o p p)

a - odlew bocznej części skrętu z fragmentami skorupki, OS 173{50, głęb. 167.8 m: pow. około 3 x;

b, c - odciski fragmentów bocznej części skrętów (lingua), ^głęb. 169,8 111: b - OS 173/56; pow. około

7 x; c - OS 173/55a; pow. około 5 x

a - cast or whorl side with fragments ofshell, OS 173/50, depth 167.8 m, x c. 3: b. c - imprints or whorl sides (Jingua), depth 169.8 m: b - OS 173/56: x c. 7; C - OS 173/55a; x c. 5 Fig. 2. Paradimorphoceras lunula (K n o p pJ

a, b - odciski fragmentów bocznej części skrętów, OS 173/46, głęb. 167,7 m; pow. okolo 4 x a, b - imprints

ar

ar

Fig. 3. Sudeticeras wilczeki-hoeferi P a t t e i s k y

Uszkodzony odcisk bocznej części skrętu, OS 173/45, głęb. 167,7 m; pow. około 3 x Damaged imprint ofwhorl sidc, OS 173/45. depth 167.7 m; x c.3

Fig. 4. Asrerocalamites sp.

OS 173/1Ia, głęb. 164,8 m; pow. okolo 3 x OS 173/110, depth 164.8 m; x c.3