"Literárni činnost předhustiské university", Josef Třiška, Praha 1967 : [recenzja]

Marian Borzyszkowski

"Literárni činnost předhustiské

university", Josef Třiška, Praha 1967 :

[recenzja]

Studia Philosophiae Christianae 5/2, 273-278

S tu d ia P h ilo so p h ia e C hristianae A TK 5(1969)2

Z Z A G A D N IE Ń HISTORII FILOZOFII

u n iv e r s ity K a rlo v y 5.

P iśm ie n n ic tw o n a U n iw e r sy te c ie P rask im w o k resie p rzed h u syck im W p ierw szej p o ło w ie X IV w ie k u c zo ło w y m i ośrod k am i życia n a u k o ­ w eg o w C zechach sta ły się środ ow isk a d w o rsk ie cesarza i arcyb isk u p a p rask iego oraz ośrod k i stu d ió w zak on n ych . R ep rezen to w a n y przez n ie h u m an izm , obok p o czą tk ó w recep cji k u ltu r y a n ty czn ej, zm ierzał do b u d zen ia św ia d o m o ści n a ro d o w ej, p od n osił te ż k o n ieczn o ść p rzep row a­ d zen ia reform w K ościele. W czesn y h u m an izm p rzy szed ł do C zech z Ita lii. R ep rezen to w a li go K a n o n icy R egu larn i św . A u g u sty n a , w r e li­ g ijn o ści sw ej b lisc y d u ch ow i d ev o tio m oderna, sp ro w a d zen i z P a w ii do C zech ju ż w r. 1340 i o sie d le n i w R oudnicach. Z teg o klasztoru w y s z ły w p ły w o w e C o n s u e tu d i n e s R u d n icen ses . N o w y m prądom r e li­ g ijn y m i a scety czn y m u le g a ły ró w n ież in n e zakony. I ta k w k lasztorze A u la R egia w Z b ra sła w iu k oło P ra g i p o w sta ła w la ta ch 1330— 1370 k la sy czn a k sięg a n o w ej pob ożn ości M a l o g r a n a tu m , n a k tó rej op arli się p ó źn iejsi red a k to rzy N a ś la d o w a n ia C h r y s t u s a . S tu d ia w ie lu czołow ych czesk ich o so b isto ści w Ita lii, k o n ta k ty z W łocham i n a te r e n ie C zech (np. p ob yt C oli di R ien zo, F ran ciszk a P etrark i) — w sz y stk o to m iało n ie m a ły w p ły w n a rozw ój h um anizm u czesk iego. Z a ło żen ie w 1348 roku p rzez cesarza K arola IV L u k sem b u rczyk a u n iw e r sy te tu w P ra ­ dze o tw o rzy ło d rogę id ea ło m czesk iego h u m an izm u do szerok ich k rę­ g ó w sp o łeczeń stw a . S tu d io w a ły na n im cztery n a cje stu d en tó w : czeska, b a w a rsk a , sa sk a , p olsk a. W ielu m istrzó w p rask ich b y ło obcej narod o­ w o ści. T ego rod zaju sy tu a cja u m o żliw ia ła n a w ią z y w a n ie szerokich k o n ta k tó w n a u k o w y ch .

P rzed m io tem z a in tereso w a n ia J. T riśk i jest p iśm ien n ictw o przede

w sz y stk im m istr z ó w u n iw e r sy te tu p ra sk ieg o w ok resie p rzed h u syck im . W stęp n e ro zd zia ły k sią ż k i zo sta ły p o św ię c o n e środ ow isk u n a u k o w em u sk u p io n em u w o k ó ł cesarza K arola IV. A u to r p rezen tu je w ię c tw ó r ­ czość A rn o śta z P ard u b ic (f 1364), p ie r w sz e g o a rcy b isk u p a p rask iego oraz d w óch zn a k o m ity ch uczon ych : K la reta , m . in. tłu m a cza n a języ k c z e sk i h y m n ó w ła c iń sk ic h oraz K arola z H alb erstad u , autora k o m p i- la c y jn y c h p ism m o ra ln y ch i eg z e g e ty c z n y c h . C zołow ą jednak rolę w ro zw o ju czesk ieg o h u m an izm u , zd a n iem J. T riśk i, od egrał Jan ze S tred y (t 1380), k a n clerz K arola IV , b isk u p ołom u n ieck i. Jako autor lic z n y c h p ism sk u p ił w o k ó ł sie b ie zn a k o m ity ch p isarzy teo lo g iczn y ch : G rzegorza P io tra z W ęg iersk ieg o B rodu, S a n d era z R am bow a, M ik ołaja H en ry k a z P o zn a n ia , Jan a K len k o k a , M arcina z A m b erga, U lryk a z P o tte n s te in u . Ci zaś z k o le i w y w a r li d a lszy w p ły w na Jana z J e n - śtejn a , Jan a z M yta, Jan a z S itb o re i w ie lu in n ych . C h arak teryzu jąc p rogram t r i v i u m i q u a d r i v i u m autor szerzej o m aw ia d zieło H en ry k a H o n o fera M a g i s te r iu m C h r is ti in s e p t e m a r t i b u s lib era lib u s, d opatrując się tam m isty c z n e j in te r p r e ta c ji sztu k w y zw o lo n y ch . P o w sta ło w ty m o k r e sie szereg tr a k ta tó w o g ram atyce. P is a li m. in.: Jan G undram i z G oltb erch u , Jan z N e to lic , W in cen ty G rüner, P iotr z D rezna. Z d zie­ d zin y r eto ry k i J. T riśk a om aw ia tw ó rczo ść m. in.: H en ryk a Isern ie, M arcina z P ilzn a , A n d rzeja z O łom uńca, Ja n a z H radec K ralove, U rb an a z F oteli.

W sp a n ia le p rezen tu je się p iś m ie n n ic tw o sch o la sty czn e środ ow isk a p ra sk ieg o , n a w ią zu ją ce w sw e j p ro b lem a ty ce do trad ycji za ch o d n io ­ eu ro p ejsk ich oraz p rzeja w ia ją ce coraz b ardziej te n d en cje h u m a n i­ sty czn e. D o m in o w a ły w n im g łó w n ie zagad n ien ia ety czn e. N a jw y b it­ n ie jsz y m p r z e d sta w ic ie le m czesk iej sc h o la sty k i b y ł W ojciech R a n k o w y ( f 1388). J. T riśka p od aje jeg o p ism a, w d użej części p o zo sta ją ce w r ę ­ k o p isa ch (ss. 44— 46).

P o w s ta ły też w śro d o w isk u p rask im lic z n e k o m en tarze do p ism A r y sto te le sa , sz czeg ó ln ie do jego tr a k ta tó w lo g iczn y ch . J. T riśka o m a w ia tw ó rczo ść z te j d zied zin y C zech ów : Ja n a W acław a z P ragi, M ik o ła ja z P ragi, M ik ołaja ze S to g eczin a , M acieja z P o b iezo w icz; z in n y c h zaś narod ow ości: H en ry k a T o ttin g en z O ythy, K onrada S o l­ to w , B a rtło m ieja T o rg elo w z G arcza, Jan a S te te fe ld , Jan a z B rak el. Z p ra sk ich se n te n c ja r iu sz y J. T riśka w y m ie n ia i o m aw ia p o k ró tce tw ó rczo ść a u to ró w , m. in.: H en ry k a T o ttin g en z O ythy, Jan a K len k ok a, K on rad a z H a lb ersta d u , K onrada z Ebrach, K onrada S o lto w , M ik ołaja B icep sa , F ra n ciszk a z B en eśo v a , M en sa z B eck h u sen , Jak u b a z S oestu , A lb e r ta E n g elsza lk a , M ik ołaja z L ito m y śla , P a w ła S lak m b ek , Jana z Zabuda, S ta n isła w a ze Z nojm a, S te fa n a P a lecza , Jan a H usa, M ik o­ ła ja z D rezn a i in n ych .

P ism a św ., k tórą p ro w a d zili c u rs o re s biblici; k o m en to w a n iu S e n t e n c j i P io tr a L om barda, u p raw ian ym p rzez b ak ałarzy teo lo g ó w , zw a n y ch se n te n c ia rii; a w r e sz c ie n a w y k ła d a ch p ism O jców K ościoła. P rogram stu d ió w o b ejm o w a ł ró w n ież za jęcia d y d a k ty czn e w p o sta ci kazań i dysput. S p recy zo w a ły go b liżej w y d a n e w 1383 roku sta tu ty dla w y d z ia łu teo lo g ii. W b ib lio tek a ch i a rch iw a ch d och ow ało się dużo w y k ła d ó w b ib lijn y ch i sen ten cja ry jn y ch . W ty c h o sta tn ich b y ły p o ­ d ejm o w a n e p ro b lem y teo lo g iczn e i filo zo ficzn e. J. T riśka w y m ien ia tu sła w n y c h k o m en ta to ró w C zechów : G otszalk a z P om uk, w y k ła d a ją ­ ceg o w P a ry żu oraz P rok op a z K ladrub, d ziałającego w L ipsku.

T w órczość teo lo g iczn a b y ła u p raw ian a i poza u n iw ersy tetem . W sła ­ w ili się n ią arcyb isk u p i: A rn ośt z P ard u b ic, Jan z J en śtejn a . A utor podaje tu też ty tu ły p ism H erm an a z P ra g i (f 1349), b isk u p a w a r m iń ­ sk ieg o ; P io tra C larificatora (t po 1406), przeora rou d n ick ich A u g u stia - n ów ; W acław a z K ap licze, p rem o n sta ten sa .

Szeroko b yło u p ra w ia n e w P ra d ze i C zechach k azn o d ziejstw o , w k tó ­ rym u p a try w a n o za sa d n iczy czyn n ik refo rm y o b y cza jó w sp o łeczeń stw a ch rześcija ń sk ieg o . A u tor o m a w ia z tej d zied zin y ó w czesn e z n a k o m i­ to śc i oraz p re z e n tu je ich tw órczość, p ozo sta ją cą p rzew a żn ie w ręk o p i­ sach. N a p ierw szy m m iejscu w y m ie n ia J. T riśk a n a jsły n n iejszeg o w ó w cza s k a zn o d zieję Jana M ilicza z K rom ieryża, dalej K onrada W ald h au sera, K onrada z H aim burka, M arcina z B rna, H en ryk a z E m - b ek e i in n y ch . Ł aciń sk a teo lo g ia i k a zn o d ziejstw o — zd an iem A u tora — o d d zia ła ły n a d ew o cy jn ą tw ó rczo ść litera ck ą , u p raw ian ą g łó w n ie w języ k u czeskim .

Z e stu d iam i na u n iw e r sy te c ie p rask im b y ły śc iśle zw ią za n e q u a e ­ s t io n e s d is p u ta t a e . P o lem ik i za częły się ro zw ija ć w śro d o w isk u p ra­ sk im pod k on iec X IV w iek u , a sw ó j szczy t o sią g n ę ły w w iek u n a ­ stęp n y m . D o ty c z y ły p ra w ie w sz y stk ic h d y scy p lin filo z o fic z n y c h i te o lo ­ giczn ych . J. T riśk a n ie w y r ó ż n ił p iśm ie n n ic tw a d otyczącego sp orów i p o lem ik , k tóre m ia ły m ie jsc e w P rad ze w o sta tn ich d ziesiątk ach la t X IV w iek u . D op row ad ziły o n e w ó w c z a s m. in. do m a so w eg o op u ­ szczen ia P ra g i przez stu d en tó w i p ro feso ró w , p rzed e w sz y stk im z n acji n iem ieck ich . P od łoże ty c h sp o ró w m ia ło już w ó w cza s n ie ty lk o asp ek t n a ro d o w o ścio w y , lecz ró w n ież teo lo g iczn y i filo zo ficzn y . N iem ałą rolę w p o lem ik a ch (np. w sporze W ojciech a R an k ow ego z H en ryk iem T o ttin g en z O yth y) o d eg ra ły za jm o w a n e sta n o w isk a filo zo ficzn e: rea lizm i n om in alizm . P ro b lem a ty k a sp orów te o lo g ic z n y c h sp o p u la ry ­ z o w a n a p rzez k a zn o d ziejó w czesk ich o sią g n ęła n a p rzeło m ie X IV i X V w iek u sw ó j w ła ś c iw y w y ra z w żąd an iu refo rm y K ościoła, k tóre sz c z e g ó ln ie ja sk ra w o w y stą p iło w d zia ła ln o ści Jan a H usa (f 1415). J. T riśka p o m in ą ł p ierw szy ok res p olem ik ; o m a w ia ty lk o spór z p o ­ czą tk u X V w ie k u m ięd zy Jan em H u sem , J a k u b k iem ze Stribra i in

-n y m i h u sy ta m i, a ich p rzeciw -n ik a m i: S te fa -n e m ze Z -nojm a, S te fa -n e m P a leczem , A n d rzejem z B rodu, M au rycym R w aczką z Pragi.

P r a sk ie śro d o w isk o a k a d em ick ie m iało sw o ic h zn an ych k w o d lib e ta - riu szy . Za a u torem w a tro tu w y m ien ić: M ik ołaja M agni z J a w o ra , H en ry k a z H om berka, S tefh n a z K o lo n ii, Ja n a H iibnera, A n d rzeja z B rodu, M acieja z K nina, Jana H u sa, M ich ała z M alew icz, S zym on a z T y śn o w a , W acław a z K ru m lova. P o d a n y z o sta ł w k sią żce w y k a z k w e s tii d y sk u to w a n y ch i ich a u to ró w z la t 1409— 1417 (ss. 80— 85). S z c zeg ó ln ie cen n y jest pod an y p rzez autora sp is 70 m istrzó w i le k t o ­ ró w u n iw e r sy te tu p rask iego. S w y m zak resem o b ejm u je on k ró tk i ż y cio r y s z u w z g lę d n ie n ie m sto p n i n a u k o w y ch , w y k a z p ism au tora z p od an iem sy g n a tu r ręk o p isó w , z e s ta w ie n ie opracow ań (ss. 87— 141). A u to r w ło ż y ł ogrom n y w y siłe k w o d szu k iw a n ie i sk a ta lo g o w a n ie r ęk o ­ p is ó w m istrzó w p raskich. W ykaz ten już tera z od d aje cen n ą u słu g ę z a in te r e so w a n y m o k resem p rzed h u syck im . T rzeba się jednak lic z y ć z ty m , iż w p rzy szło ści p o w in ien b yć u zu p ełn io n y . J. T riśk a p o m in ą ł n ie k tó r e p ism a m istrzó w p rask ich , p o ch o d zą ce z o k resu ich d z ia ła l­ n o śc i poza P ragą (np. u Jana z K w id zyn a). Z n a cji p o lsk iej au tor p re z e n tu je tw ó rczo ść n a stęp u ją cy ch a u to ró w (ss. 87— 129): M ateusza z K rak ow a, Jan a z K w id zy n a , M ik ołaja M agni z Jaw ora, M acieja z L eg n icy , M ik ołaja z G ubina, Jan a Isn era, B a rto łm ieja T o rg elo w z G arcza, B a rtło m ieja z J asła, Jan a W in k lera, M ikołaja W iganda z K rak ow a, J an a z Z iem bie, M ik ołaja S tora ze Ś w id n ic y , Jana H ofm an a ze Ś w id n ic y , S ta n isła w a ze S k arb im ierza, P a w ła W łod k ow ica, M ik ołaja ze S p iszą, W in cen tego G runera z Ć w ik a w y , F ran ciszk a z B rzegu, Ja n a z O ła w y , Jana H iibnera.

P o d a je te ż J. T riśk a p iśm ie n n ic tw o p rask iego środ ow isk a n au k o­ w eg o z d zied zin y praw a, m e d y c y n y , lite r a tu r y (ss. 143— 158). C enny jest jed en z k o ń co w y ch rozd ziałów (ss. 159 nn.), w k tórym autor o m a w ia u zn an e w P rad ze k sią żk i, te k s ty oraz au torów . O kazuje się, że w środ o­ w isk u p rask im b y li c h ętn ie czy ta n i i k o m en to w a n i a u to ro w ie ze sta ­ ro ży tn o ści, jak i ze śred n io w iecza . W ty m w z g lę d z ie u n iw e r sy te t p ra sk i n ie o d b ieg a ł od z w y cza jó w p a n u ją cy ch na u n iw e r sy te ta c h eu ro p ejsk ich . J. T riśka p od aje przy te j o k a zji w y k a z k siąg, k tóre b y ły c zy ta n e w P rad ze na w y d z ia le a r t i u m w p ierw szej p o ło w ie X V w ie k u (ss. 161— 163). O prócz n ich b y ła jed n ak gru p a w p ły w o w y c h a u to ry tetó w rod zim ych , a w ięc: M a l o g r a n a tu m , T r i p a r t i t u s m o r a li u m , a d alej K onrada W ald h au sera S u m m a se u s e n t e n c ie V alerii, M aurycego R w a cz- ki z P ra g i C o lle c ta a u c to r it a tu m ; p on ad to A u c t o r i t a t e s th é o lo g ie o r d i n e a l p h a b e t i d ig e s te , T h e s a u r u s p a u p e r u m .

N a k oń cu k sią żk i A utor p u b lik u je m a teria ły do sp o ró w te o lo g ic z ­ n ych w C zechach w p ierw szej p o ło w ie X V w ie k u (ss. 175 nn.); p od aje p o sło w ie (s. 187), stre sz c z e n ie w języ k u ła c iń sk im (ss. 189 nn.), w y k a z

sk ró tó w (ss. 191 n.), in d ek s im ion i h a se ł a n o n im o w y ch (ss. 193— 198), a lfa b e ty c z n y w y k a z in c y p itó w w języ k u ła ciń sk im (ss. 200— 214), c z e ­ sk im i n ie m ie c k im (ss. 215 n.).

P o d ję c ie p rzez J. T riśkę op racow an ia p iśm ie n n ic tw a n a u k o w eg o z o k resu p rzed h u sy ck ieg o za słu g u je ze w szech m iar na uznanie. O kres p rzed h u sy ck i n ie n a leży do p op u larn ych , w ię c e j i ch ętn iej p isze się na tem a t ok resu , w k tó ry m d ziałał Jan H us. D o ty ch cza so w e u jęcia okresu p rzed h u sy ck ieg o sp ro w a d za ły się n a jczęściej do m o n o g ra fii p o św ięco n y ch n iek tó ry m u czon ym , środ ow isk om itp., brak b yło c a ło ś­ c io w e g o p r z e d sta w ie n ia p iśm ie n n ic tw a z p u n k tu w id zen ia p ra sk iej w sz e c h n ic y . J e żeli zaś b yły ta k ie prób y, to brakło im tej d ok u m en ­ tacji, jaką za w a rł w sw ej k sią ż c e J. T riśka. P rzeb ad ał on zw iązan e z ty m o k resem r ęk o p isy śred n io w ieczn e, n ie ty lk o z b ib lio tek i a rch i­ w ó w k ra jo w y ch , lecz i zagran icznych. P od ał ich sy g n a tu ry , in c y p ity i e k sp lic y ty ; bardzo często c y tu je ich n a jw a ż n ie jsz e fra g m en ty lub zasad n iczą tezę w y ra żo n y ch tam p ogląd ów . P e w n y m m a n k a m en tem je s t p o m ija n ie dat śm ierci au to ró w , co zdarza się p rzew a żn ie w te k ­ śc ie p o szczeg ó ln y ch rozd ziałów , a n ie k ie d y n a w e t w w y k a z ie m istrzó w p raskich. P o d a n ie d a ty śm ierci obok n a zw isk a autora d ałob y c z y te l­ n ik o w i lep szą m o żliw o ść o rien tacji. S łab ą stron ą k sią żk i J. T riśk i je s t ró w n ież sto so w a n ie sk ró tó w n a zw b ib lio tek i a r ch iw ó w bez w y ja śn ie ­ n ia w d zia le sk ró tó w . C enna je s t n a to m ia st b ib lio g ra fia dobrana te m a ­ ty c z n ie po k o le jn y c h rozd ziałach oraz p odana p rzy p o szczególn ych a u torach w sp isie m istrzó w praskich.

W k sią żce J. T riśk i ak cen t zo sta ł p o ło żo n y na a u torów i tw órczość, z o d su n ięciem na d alszy p lan p oglądów . C elem b o w iem J. T riśk i b yło przed e w sz y stk im o m ó w ie n ie dorobku n a u k o w eg o i litera ck ieg o w p ra ­ sk im środ ow isk u ak ad em ick im o k resu p rzed h u syck iego. W n iek tó ry ch ty lk o p a rtia ch k sią żk i prócz o m ó w ien ia p iś m ie n n ic tw a autora, p od aje je szcze jeg o pogląd y. W szelk ie w y p o w ie d z i na tem a t doktryn m istrzó w p ra sk ich z ok resu p rzed h u sy ck ieg o n a le ż y o cen ić jako bardzo cen n e, gd yż okres ten n ie je s t jeszcze zbyt dobrze zn an y. N ie ste ty m ożna n ie k ie d y m ieć w ą tp liw o ś c i co do w y p o w ia d a n y ch przez J. T riśk ę na ten te m a t osądów .

Np. w ro zd zia le F ilo so fic k e d i s c i p l i n y (ss. 51— 54) J. T riśka po o m ó­ w ie n iu czo ło w ej roli, jaką o d g ry w a ł w śred n io w ieczn ej filo z o fii A r y ­ sto te le s, p r z e d sta w ił z k o lei p oczet liczn y ch k o m en ta to ró w jego pism . C zy teln ik o w i tego rozd ziału z ła tw o ś c ią m oże się n asu n ąć w n io sek , iż zasad n iczą o rien ta cją filo zo ficzn ą w P rad ze b y ł w o b ec teg o a ry sto - lizm . W ty m b łęd n y m p rzek on an iu m oże go jeszcze um ocnić p o sta w a autora, k tó ry k oń cząc rozd ział n ie p r ecy zu je sw eg o sta n o w isk a od n o ś­ n ie u p ra w ia n y ch w P ra d ze k ieru n k ó w filo zo ficzn y ch . M oże zd aw ał on so b ie sp raw ę, że k o m en to w a n ie p ism danego filo z o fa n ie oznacza

je szcze zg o d n o ści z jego p ogląd am i, b y ło b y jed n a k rzeczą p o ży teczn ą ostrzec o ty m ta k że czy teln ik a .

W sp o m in a ją c często o p o w a g a ch w c zesn eg o hum an izm u , J. T riśka m ó g ł w ła śn ie tu w ro zd zia le o filo z o fii u kazać p iśm ien n ictw o p o p u la ­ ry z u ją c e m y śl św . A u g u sty n a i p o k rew n y ch m u w śred n io w ieczu m isty k ó w . T en ch a ra k tery sty czn y dla czesk ieg o h u m anizm u a sp ek t p ro b lem a ty k i filo z o fic z n e j został jed n ak przez n ieg o p o m in ięty . To sam o m ożna n ie s te ty p o w ied zieć o p iś m ie n n ic tw ie zw ią za n y m z p rask im m isty c y z m e m i n om in alizm em .

Te sp ra w y n ie m ogą p rzesła n ia ć w a r to śc i opracow an ia. O grom ny w y s iłe k , ja k i A utor za w a rł w sw ej k sią ż c e p o zw a la zarów no na p o zn a ­ n ie b o g a ty ch p rzeja w ó w ży cia n a u k o w eg o u n iw e r sy te tu w P radze, jak r ó w n ie ż na jego szero k ie zw ią zk i z ośrod k am i a k a d em ick im i w E uropie na p r zeło m ie X IV i X V w iek u . D ok on an a p rzez J. T riśk ę sy n teza p i­ śm ie n n ic tw a czesk ieg o z ok resu p óźn ego śred n io w iecza p o zw o li m e d ie - w isto m ro zw in ą ć d alsze b ad an ia nad d zia ła ln o ścią p oszczególn ych · u czo­ n y ch z P ra g i, b liższy m o k reślen iem p a n u ją cy m tam o rien ta cji i g ło ­ szo n y ch p o g lą d ó w , a ta k że p o zw o li n a w ła śc iw e u m ie jsc o w ie n ie P ra g i w g ru p ie w p ły w o w y c h ośrod k ów u n iw e r sy te c k ic h śred n io w ieczn ej E uropy. A u to r o w i J. T riśce za u d o stę p n ie n ie czy teln ik o m sw o ich o sią g ­ n ięć n a leżą się sło w a u zn an ia i p o d zięk o w a n ia . Szkoda, że k siążk a zo sta ła w y d a n a w bardzo n isk im n a k ła d zie (500 egz.).

B o g a te p iśm ie n n ic tw o z o k resu p rzed h u sy ck ieg o k ry ją ce w sob ie c ie k a w ą p ro b lem a ty k ę filo zo ficzn ą i teo lo g iczn ą , czeka c ie r p liw ie na op racow an ie. Z ad an ie p iln e i dla n as P o la k ó w , nie ty lk o z tej racji, że b yła tam n acja p olsk a i stu d io w a li P o la cy , a le i z tej, że do czasu p o w sta n ia A k a d em ii K ra k o w sk iej, jak r ó w n ież w p oczątk ach jej is tn ie ­ n ia, n ie ty le K rak ów , ile P raga sta n o w iła dla P o la k ó w n a jb liższy ośrod ek ży c ia n au k ow ego. W p ły w y śro d o w isk a p rask iego na te r e n ie P o lsk i b y ły bardzo szerok ie. W iele teo rii tam p o w sta ły c h w o k resie p rzed h u sy ck im (!), b yło u n as ro zw ija n y ch , p o p u la ry zo w a n y ch , n ie ­ jed n o k ro tn ie w p ro w a d za n y ch w życie. M am tu na m y ś li przed e w s z y s t­ k im p ra k ty czn ą o rien ta cję teo lo g ii, p ro b lem cod zien n ej k om u n ii św ., m isty c y z m i scep ty cy zm filo zo ficzn y .