Krzysztof S. Gajewski
Seminarium Naukowego Koła
Filozofów ATK zorganizowane ku
czci św. Tomasza z Akwinu
Studia Philosophiae Christianae 14/1, 220-228
S e n sy w y p o w ia d a n y c h s łó w są u ję te , p o m y ś la n e . W ied z ieć o czym się m ó w i, ito ty le sa m o , co w ied zie ć, co się m y ś li. T a k ie u ję c ie s u g e r o w a ło b y te z ę , że m y ś le n ie je s t czy m ś w ro d z a ju „ m ilc z ą c e j m o w y ” . G il so n z w ra c a je d n a k u w a g ę n a f a k t, że choć m o w a w e w n ę tr z n a je s t p o m y ś la n y m sło w e m , to m u s i je d n a k m ie ć z a p rz y c z y n ę p e w n ą c zy n n o ść u m y s ło w ą . N ic o te j fo r m ie m y ś le n ia w c z e ś n ie js z e j o d ję z y k a n ie m o ż e m y ea: d e fin itio n e p o w ie d z ie ć ; to, co z a c h o d z i w c z e śn ie j n iż k o m u n ik a c ja , n ie m oże b y ć z a k o m u n ik o w a n e . P o z o s ta je p r ó b a w y ró ż n ie n ia m y ś li w y p o w ie d z ia n e j w a k c ie je j w y p o w ia d a n ia .
G ilso n o p is u je z a n p . B e n v e n is te , D e S a u s s u re m o d c z u c ie m y ś li je szcze n ie w y p o w ie d z ia n e j ja k o u ję c ie czegoś, co z a c h o d z i n a r a z , n ie p o d z ieln eg o , n ie z a w ie ra ją c e g o u s ta lo n y c h z g ó ry w y o b ra ż e ń , co o d ró ż n ia s ię o d m o w y , ro z c z ło n k o w a n e j e k s p r e s ji s ło w n e j. R o z w ią z a n ie p r z e d s ta w io n y c h w y ż e j p ro b le m ó w G ilso n w id z i w a n a liz ie p r o d u k t u a k tu p o zn aw czeg o in te le k tu , m ia n o w ic ie p o ję c ia . G ils o n p r z y ta c z a p o g lą d y św . T o m a sz a z A k w in u ( z a w a r te w D e v e r ita te ). „ V e rb u m ” o z n a c z a p rz e d e w s z y s tk im m o w ę z e w n ę trz n ą , w y p o w ie d z ia n ą . W s k a z u je te ż je d n a k n a je j p rz y c z y n ę s p r a w c z ą i ce lo w ą — m o w ę w e w n ę trz n ą — bo sło w o , a b y coś z n a c z y ć , m a sw o ją p r z y czy n ę w w o li, c e lo w ą — a b y w ła ś n ie w y ra z ić słow o w e w n ę trz n e . M o w a w y r a ż a to , co je s t p o jm o w a n e in te le k te m , n ie z a ś o w o sa m o p o j m o w a n ie , a n i ty m b a r d z ie j in te le k t. T o m a sz ro z ró ż n ia „ v e rb u m c o r d is ” — w y tw ó r a k tu p o jm o w a n ia in te le k tu a ln e g o b ez ż a d n e g o o b ra z u w o k a ln e g o , „ e x e m p la r ” — p ie rw o w z ó r, w e d łu g k tó r e g o m y ś lim y , ą w ię c m o w ę w e w n ę tr z n ą , o r a z „ v e rb u m v o c is” — sło w o w y p o w ia d a n e . O pis „ v e r b u m c o rd is ” je s t, j a k z a u w a ż a G ilso n , o p is e m p o ję c ia (o ile n ie m y lim y go ze sło w e m w e w n ę trz n y m ). F u n k c ja p o ję c ia m a w a k c ie p o z n a w c z y m c h a r a k t e r m e d ia c y jn y . R zecz m o ż e m y n a z w a ć w m o m e n c ie p o z n a n ia je j p rz e z in te le k t, d la te g o te ż sło w o o z n a c z a n ie p o ję c ie , a le rz e c z p o z n a n ą w p o ję c iu . M y ś le n ie w y p rz e d z a z a ró w n o m o w ę ja k i p o ję c ie , m y ś le n ie w y ra ż a s ię p rz e d e w s z y s tk im w p o z n a n iu teg o , co je s t, a ję z y k ie m p o s łu g u je s ię je d y n ie po to , a b y to, co je s t, o zn aczać.
J e r z y W y s z y ń s k i
Seminarium Naukowego Koła Filozofów ATK zorganizowane ku czci św. Tomasza z Akwinu
D n ia 8 m a r c a 1977 w A k a d e m ii T eo lo g ii K a to lic k ie j o d b y ło się u r o cz y ste s e m in a riu m N a u k o w e g o K o ła F ilo z o fó w d la u c z c z e n ia 703 ro cz n ic y ś m ie rc i p a tr o n a s tu d ió w filo z o fic z n y c h św . T o m a sz a z A k w in u .
W s e m in a r iu m , k tó r e m u p rz e w o d n ic z y ł p ro f, d r M ie c z y sła w G ogacz, w z ię li u d z ia ł lic z n ie z g ro m a d z e n i s tu d e n c i W y d z ia łu F ilo z o fii C h rz e ś c i j a ń s k ie j o ra z g o ście z p o z o s ta ły c h w y d z ia łó w A .T.K .
Z e b ra n ie o tw o rz y ł s tu d . A . A d u sz k ie w ic z , k tó r y w k r ó t k im p rz e m ó w ie n iu p o w ita ln y m p o d k re ś lił, iż szcz e g ó ln y m ry s e m ro z p o c z y n a ją c e g o się s e m in a r iu m je s t z n a c z ą c y d la filo z o fó w ju b ile u s z 703-lecia o b e c n o ści m y ś li św . T o m a sz a w in te le k tu a ln e j k u lt u r z e w sp ó łc z e s n e j. N a k r e śliw sz y k r ó tk o w ie lk ie z a s łu g i A k w in a ty d la ro z w o ju e u r o p e js k ie j m y ś li filo z o fic z n e j, A. A d u sz k ie w ic z p r z e d s ta w ił p r o g r a m z e b ra n ia , n a k t ó ry z ło ży ły s ię w y k ła d y o ra z d y s k u s je .
P r o b le m a ty k a p r e le k c ji o b e jm o w a ła n a s tę p u ją c e z a g a d n ie n ia : C zym je s t filo z o fia (p ro f. d r M . G ogacz), K o n c e p c ja m e ta fiz y k i u. T. C ze- żow iskiego (stu d . A. O kóń), K o n c e p c ja filo z o fii u. E. M a s c a lla (stu d . J. W y sz y ń sk i) o r a z P r o b le m is tn ie n ia w u ję c iu M . G o g a c z a i S. A d a m c z y k a (stu d . R . Z an).
R o b o czą część s e m in a r iu m z a p o c z ą tk o w a ł p ro f, d r M ie c z y sła w G o g acz, k tó r y w sw y m o d c z y c ie w s k a z a ł n a p o w ó d w y s tę p o w a n ia w p u b lik a c ja c h filo z o fic z n y c h , w in te le k tu a ln e j k u ltu r z e w sp ó łc z e s n e j w ie lo ści o d p o w ie d z i n a p y ta n ie , czym je s t filo z o fia .
Z d a n ie m p r e le g e n ta poiw odem ty m je s t:
1. N ie w y z n a c z a n ie ró ż n ic y m ię d z y re a ln o ś c ią a p o z n a w a n ie m , m ię d z y b y ta m i r z e c z y w is ty m i a ic h u ję c ia m i lu b w rę c z u to ż s a m ia n ie b y tu z p o z n a w a n ie m , w w y n ik u czego rz e c z y i ic h u ję c ia s ta ły się ty m s a m y m .
2. O d ró ż n ie n ie rz e c z y w is to śc i od u ję c ia te j rz e c z y w isto śc i, w y a k c e n to w a n ie s t r u k t u r a l n e j ró ż n ic y m ię d z y r e a ln o ś c ią (b y t) i p o z n a w a n ie m ( u ję c ie b y tu ).
O d p o w ie d ź n a p y ta n ie : czym je s t filo z o fia , b ę d z ie w ię c k o n s e k w e n c ją w c z e ś n ie js z y c h z a ło ż e ń , k o n s e k w e n c ją u to ż s a m ia n ia p o z n a w a n ia z b y te m , b ą d ź a k c e p to w a n ia ró ż n ic y s t r u k t u r a l n e j m ię d z y re a ln o ś c ią i p o z n a w a n ie m .
P ie r w s z e za ło ż e n ie (n ie m a ró ż n ic y m ię d z y re a ln o ś c ią i p o z n a w a n ie m ) je ż y u p o d s ta w c z te re c h k o n c e p c ji:
a) filo z o fia p o ję ta je s t ja k o o d k r y w a n ie nasizego b y c ia w św iecie, j a k o n a sz e w y s tę p o w a n ie w ś ró d p rz e d m io tó w i lu d z i. To ro z u m ie n ie r z e c z y w isto śc i p rz e z je j u ż y w a n ie , p rz e ż y w a n ie , je s t o d k r y w a n ie m ś w ia ta n a sp o s ó b u ż y w a n ia (H eid eg g er). b ) je ś li u z n a m y , że to , co n a z y w a m y re a ln o ś c ią , je s t to ż s a m e z f i- z y czn o ścią i w id z ia ln o śc ią , to p o z n a w a n ie — ja k o to ż s a m e z re a ln o śc ią — je s t fizy czn e. P rz e d m io ty s ą p rz e z n a s p o z n a w a n e n a z a sa d z ie o d b ic ia ( a r ty k u la c ja s u b ie k ty w n a ). F ilo z o fo w a n ie p o le g a w ty m w y p a d k u n a u s ta la n i u p o z y c ji i r o li je d n e g o p rz e d m io tu w o b ec d ru g ie g o (m a te ria liz m ).
с) je ś li u z n a m y , że o ta c z a ją c y n a s ś w ia t je s t to ż s a m y z u m y sło w o p o z n a w a ln y m i tr e ś c ia m i (np. p o ję c ia ), to ty m sa m y m w sz y stk o b ę d z ie d la n a s p o jęcio w e . — filo z o fo w a n ie je s t k o n s ty tu o w a n ie m rz e c z y w isto śc i, u p o rz ą d k o w a n y m tw o rz e n ie m z a w a rto ś c i w y tw o ró w . U ję c ia p o z n a w c z e w ch o d z ą w p o rz ą d e k rzeczy, s ą u z n a w a n e za c z y n n ik s t r u k tu r a ln y rz e c z y (K a n t, H u sse rl). — filo z o fo w a n ie je s t b a d a n ie m p o le g a ją c y m n a w y k r y w a n iu s t r u k t u r i s ta n o w ią c y c h je re la c ji. J e s t sp o s o b e m m ó w ie n ia o rz e c z y w is to śc i, u k a z y w a n ie m fik c y jn o ś c i je d n o s te k . S t r u k t u r a je s t c a ło ś c ią f a k tó w i z a le ż n o śc i — je s t re a ln o ś c ią , ty m , co fa k ty c z n ie is tn ie je . R z e czy w isto ść s a m a z sie b ie je s t n ie c z y te ln a — w a r u n k ie m je j c z y te ln o śc i je s t w y k r y c ie s t r u k t u r i z a le żn o ści (L é v i — S tr a u s s , F o u c a u lt).
Z a ło ż e n ie s t r u k t u r a ln e j ró ż n ic y m ię d z y re a ln o ś c ią i p o z n a w a n ie m w y z n a c z a s ie d e m sto s o w a n y c h d z iś k o n c e p c ji filo z o fii:
a) filo z o fia r o z u m ia n a je s t ja k o zesp ó ł n a jo g ó ln ie js z y c h p o jęć, z aś f i lo z o fo w a n ie s p r o w a d z a się do tw o rz e n ia i a n a liz y ty c h p o ję ć ( T a ta r k ie w icz).
b) filo z o fia je s t s y n te z ą w y n ik ó w ró ż n y c h d z ie d z in k u lt u r y , łą c z e n ie m ic h w je d n ą cało ść (K u k sew icz)
c) filo z o fia je s t k r y ty c z n ą r e f le k s ją n a d p o z n a n ie m lu d z k im w o g ó l n o ści (K łó sak )
d) F ilo z o fia p o ję ta ja k o a n a liz a ję z y k a : — je s t te o r ią z n a k ó w (K oło W ie d e ń sk ie ) — je s t zesp o łem p ro b le m ó w (W ittg e n ste in )
— je s t tr a k to w a n ie m ję z y k a n a ró w n i z b y te m (G a d a m e r) e) filo z o fia ja k o a n a liz a ję z y k a n a u k p rz y ro d n ic z y c h (m eopozytyw izm ) f) filo z o fia ja k o z e sp ó ł z a g a d n ie ń z p o g ra n ic z a n a u k i, s z tu k i, re lig ii (filo zo fia ir r a c jo n a liz u ją c a )
g) filo z o fia p o ję ta ja k o w y ja ś n ie n ie rz e c z y w is to śc i p rz e z z n a le z ie n ie s ta n o w ią c y c h b y ty p rz y c z y n w e w n ę trz n y c h , k tó r e w y z n a c z a ją to żsam o ść i re a ln o ś ć b y tu . R o z p o z n a n ie k o n ie c z n y c h c z y n n ik ó w o n ty c z n y c h s ta n o w ią c y c h rz e c z y w is to ść . F ilo z o fo w a n ie p o le g a t u n a b a d a n iu , d z ię k i cze m u b y t je s t b y te m , d z ię k i czem u coś rz e c z y w is te g o je s t rz e c z y w is te .
W p rz e d s ta w io n y c h k o n c e p c ja c h o p is a n e są sp o s o b y k o n ta k tu z r z e c z y w isto śc ią , z re a ln o ś c ią . D la a u to r a w y k ła d u re a ln e je s t to, co o b ję te a k te m is tn ie n ia i p o s ia d a ją c e w e w n ę tr z n ą p rz y c z y n ę b y to w e j s a m o o r g a n iz a c ji. R e a ln o śc ią je s t is tn ie n ie u w a r u n k o w a n e tr e ś c ia m i k o n ie c z n y m i, k tó r e w s p ó łs ta n o w ią i je d n o s tk u ją is tn ie ją c y b y t. P o z n a w a n ie z aś je s t r e la c ją łą c z ą c ą d w a p o d m io ty , w y n ik ie m k tó r e j je s t u ję c ie , n ie b ę d ą c e re a ln y m b y te m , lecz ro z u m ie n ie m i u tr w a la n ie m w z n a k u tego, co r e a ln ie b y tu je . N asz k o n ta k t z rz e c z y w is to śc ią n ie b ę d z ie je d n a k p o le g a ł ty lk o n a
o d c z y ty w a n iu tr e ś c i n a sz e g o p o z n a n ia , w y c z e rp y w a n iu się w z e tk n ię c ia c h p o z n a w c z y c h . P o le g a ł b ę d z ie ró w n ie ż n a w sp ó łw y s tę p o w a n iu , w & półbytow aniu.
F ilo z o fia je s t u m ie ję tn o ś c ią o z n a c z a n ia re a ln o ś c i p rz y p o m o cy p o ję ć tr a n s c e n d e n ta ln y c h , jesit w y ra ż a n y m ro z u m ie n ie m re a ln o ś c i. R o z u m ie n ie ( s tr u k t u r a ln i e ró ż n e o d re a ln o ś c i) je s t k o n s e k w e n c ją re la c ji, w n o s z ą c e j in f o r m a c ję o z a w a rto ś c i b y tu p o z n a w a n e g o . S k u tk ie m r e l a c ji p o z n a w c z e j je s t w ie d z a ( b y t sz tu c z n y ). F ilo z o fia k l a sy c z n a , k tó r ą r e p r e z e n tu je p ro f . M. G ogacz, n ie je s t a n a liz ą p o ję ć , r e f le k s ją n a d p o z n a n ie m . N ie je s t w s p ó łw y s tę p o w a n ie m rz e c z y , b ę d ą c y c h je d n o ś c ią re a ln o ś c i i p o z n a w a n ia , b o w ie m w s p ó łw y s tę p o w a n ie , łą c z ą c e re a ln o ś ć i p o z n a w a n ie , je s t b łę d e m te o ria p o z n a w c z y m . P o z n a n ie z m y sło w e n ie p o le g a n a w k ro c z e n iu w b y to w y o b s z a r teg o , co p o z n a je m y . T a k ro z u m ia n e d o ś w ia d c z e n ie je s t p o m y le n ie m m is ty k i i filo zo fii. P rz e d m io te m m is ty k i je s t ty l k o B óg i ty lk o Ο,η m oże p rz e k ro c z y ć o b s z a r b y tu n ie n a r u s z a ją c jeg o s t r u k t u r y , m o ż e łą c z y ć się z b y ta m i p r z y g o d n y m i, z a c h o w u ją c s w o ją i b y tu p rz y g o d n e g o o d rę b n o ś ć . M ię d z y b y ta m i p rz y g o d n y m i n ie m a k o n ta k t u m isty c z n e g o . B y ty p rz y g o d n e m o g ą się s ty k a ć z in n y m i b y ta m i ty lk o p rz e z r e l a c je k a te g o r ia ln e . D ru g i z w y g ło sz o n y c h r e f e r a tó w z a p o z n a ł z e b ra n y c h z k o n c e p c ją m e ta f iz y k i u T. C zeżow skiego. P r e le g e n t — s tu d . A. O k ó ń :— z a w a r ł w s w o je j p r a c y b a rd z o c e n n ą p ró b ę z re f e ro w a n ia p o g lą d ó w C zeżo w sk ieg o d o ty c z ą c y c h 1) h is to ry c z n e go p r z e g lą d u m e ta fiz y k , 2) p o g lą d u n a m e ta fiz y k ę n o w o c z e sn ą (b a z ą p ro w a d z o n e g o w y k ła d u b y ła p r a c a T. C zeżow skiego, p t. O m e ta fiz y c e , j e j k ie r u n k a c h i za g a d n ie n ia c h ).
Z d a n ie m C zeżo w sk ieg o is tn ie ją p ro b le m y i z a d a n ia , k tó r e s ą n ie do o p a n o w a n ia p rz e z n a u k i szczeg ó ło w e. I t u je s t m ie js c e d la m e ta fiz y k i, p o ję te j ja k o u o g ó ln ie n ie , w y ja ś n ie n ie w ie d z y e m p iry c z n e j. N a te r e n ie ty m f u n k c j o n u je w ie le m e ta fiz y k , s p e łn ia ją c y c h je d y n ie w y m a g a n ia p o p ra w n o ś c i o r a z w e w n ę trz n e j n ie sp rz e c z n o śc i. C zeżo w sk i p r z e p r o w a d z a ją c a n a liz ę z a g a d n ie ń m e ta fiz y c z n y c h — o k a z u ją s ię o n e w s p ó ln e d la w s z e lk ic h te o r ii m e ta fiz y c z n y c h — s tw ie rd z a , że są o n e n a s tę p u ją c e : a n a liz a p o ję ć b y tu , is tn ie n ia i rz e c z y w is to ś c i o ra z o g ó ln e s tw ie rd z e n ia o b y ta c h , ja k ró w n ie ż ic h k la s y fik a c je . H is to ry c z n y p rz e g lą d m e t a f i z y k — p rz e d s ta w io n y c h w e w s p o m n ia n e j p r a c y C zeżo w sk ieg o — u w z g lę d n ia z a ró w n o m e ta fiz y k ę A ry s to te le s a , ja k i św . T o m asza . Z d a n ie m r e f e ru ją c e g o , m e ta fiz y k a A r y s to te le s a p o jm o w a n a je s t p rz e z C ze żo w sk ieg o ja k o s y s te m u s iłu ją c y p rz e z w y c ię ż y ć tr u d n o ś c i p la to n iz m u , lecz w w ie lu a n a liz a c h d o n ieg o z b liżo n y : inp. f o r m a to p e w n e g o r o d z a ju id e a w b y c ie , c z y s ty a k t i c z y sta m o żn o ść, to d w a k ra ń c e , z k tó r y c h c z y sty a k t je s t o d p o w ie d n ik ie m id e i D o b ra o ra z n a jw y ż sz e g o celu, p ie r w o w z o ru B oga c h r z e ś c ija ń s k ie j filo zo fii. M e ta fiz y k a A ry s to te le s a
p y ta j ą c o p rz y c z y n ę ś w ia ta n ie ró ż n i się w e d łu g C zeżo w sk ieg o od s y s te m ó w p rz e d p la to ń s k ic h . T o m a sz a z A k w in u p rz e d s ta w ia s ię ja k o tw ó r cę s y s te m u in s p iru ją c e g o się re lig ią , w k tó r y m ro z w a ż a się je d y n ie p ro b le m B oga i d u sz y n ie ś m ie r te ln e j. P o s tu la ty , ja k ie C zeżo w sk i w y z n a c zy ł dla. m e ta fiz y k i n a u k o w e j (p o p ra w n o ść , w e w n ę trz n a niesprzeczm ość), s p e łn ia ją w e d łu g n ie g o : m e ta fiz y k a in d u k c y jn a — b u d o w a n a d ro g ą d a lsz e g o u o g ó ln ie n ia w y n ik ó w n a u k szczeg ó ło w y ch (G . T. F e c h n e r), m e ta f iz y k a in tu ic jo n is ty c z n a — (B erg so n , H u sse rl), m e ta fiz y k a a k s jo m a - ty c z n a — o g ó ln o ść tw ie r d z e ń p o le g a n a ty m , że w y ra ż e n ia w ch o d z ą c e w s k ła d tw ie r d z e ń lo g ic z n y c h z a m ie n ia się n a z m ie n n e logiczne.
W z a k o ń c z e n iu r e f e r u ją c y p o g lą d y C zeżo w sk ieg o p o d k re ś lił jego d u ży w k ła d p rz y c z y n ia ją c y s ię do w z ro s tu z a in te re s o w a n ia m e ta fiz y k ą .
A u to re m trz e c ie g o r e f e r a t u b y ł s tu d . J. W y szy ń sk i, k tó r y w ś w ie t n y m w y k ła d z ie p r z e d s ta w ił k o n c e p c ję filo z o fii E. L. M a sc a lla . R o z w a ż a n ia p rz e d s ta w io n e w r e f e r a c ie p ro w a d z o n e b y ły w k ie r u n k u s f o rm u ło w a n ia o d p o w ie d z i n a p y ta n ie o p o ję c ie m e ta fiz y k i M a sc a lla . M ó w ca s tw ie rd z ił, że z a s a d n ic z y m p rz e d m io te m z a in te re s o w a ń M a s c a lla je s t te o lo g ia n a tu r a ln a , te o d y c e a , w r a m a c h k tó r e j p y ta o n o ro z u m o w e p o d s ta w y w ia r y w B oga. M a s c a ll o d rz u c a w y tłu m a c z e n ie is tn ie n ia B o g a n a m o c y d o ś w ia d c z e n ia re lig ijn e g o i O b ja w ie n ia , p o ję te g o ja k o i n fo r m a c ja o B o g u z a b a w ia ją c y m , k o c h a ją c y m , is tn ie ją c y m . P r z y jm u ją c d o w o d z e n ie is tn ie n ia B o g a w „ p ię c iu d ro g a c h ” , a k c e n tu je ic h m o m e n ty z b ież n e, p o le g a ją c e n a s tw ie rd z e n iu w k o n k lu z ji d o w o d ó w is tn ie n ia B o g a, u z a s a d n ia ją c e g o p rz y g o d n o ś ć b y tó w d o s tę p n y c h n a s z e m u p o z n a n iu . N a s p e c ja ln ą u w a g ę z a s łu g u je ro z u m ie n ie is tn ie n ia , ja k ie w y d a je się — z d a n ie m r e f e ru ją c e g o — p o s ia d a ć M ascall. I s tn ie n ie p o jm u je on ja k o b y to w a n ie , ja k o o b e c n o ść b y tu p o s tr o n ie rz e c z y w is to śc i, n ie z aś ja k o a k t u r e a l n ia j ą c y b y ty . W e d łu g p re le g e n ta je s t to k o n s e k w e n c ją ro z u m ie n ia is tn ie n ia ja k o f u n d a m e n tu ro z w a ż a n e j s y tu a c ji. W z w ią z k u z is tn ie n ie m , M a s c a ll f o r m u łu j e tr u d n o ś c i d o ty c z ą c e p o z n a n ia is tn ie n ia . N ie p o d d a je się o n o ta k i e m u u ję c iu ja k is to ta b y tu , is tn ie n ie n ie w y r a ż a się w p o ję c iu , w y r a ż a s ię w są d z ie . B e z p o ś re d n ie go p o z n a n ia is tn ie n ia B oga n ie m a m y , m u s im y d o jś ć do n ie g o n a d r o d z e ro z u m o w a n ia w y k a z u ją c , że is tn ie n ie B o g a u z a s a d n ia is tn ie n ie b y tó w p rz y g o d n y c h . W w y n ik u ro z u m o w a n ia s tw ie r d z a się, że p rz y c z y n ą is tn ie n ia b y tó w p rz y g o d n y c h je s t sa m o is tn ie n ie n ie u p r z y c z y n o w a n e — Bóg. N ie r o z p a tr u ją c w e w n ę trz n e j sp ó jn o śc i d o w o d ó w św . T o m a sz a , M a s c a ll p r z y jm u je je ja k o c a ło ść , u z a s a d n ia ją c , że a lb o p o d e jm u je się filo zo fic z n ą r e f le k s ję i k o n s e k w e n tn ie w je j ś w ie tle o d c z y tu je s ię rz e c z y w isto ść , a lb o ta k ie g o o d c z y ta n ia b ra k .
do p e w n y c h w n io sk ó w . O p is w k o n c e p c ji a n a lo g ii b y tó w p ro w a d z i d o o d p o w ie d z i w d w u p r z ą d k a c h : te o lo g ic z n y m i m e ta fiz y c z n y m .
A s p e k t m e ta fiz y c z n y d o ty c z y tr a n s c e n d e n ta ln e g o o p is u b y tu , te o lo g ic z n y z aś o p is u a tr y b u tó w B oga. W z a k o ń c z e n iu r e f e r a tu a u to r s tw ie rd z ił, że w m e ta fiz y c e M a s c a lla o d c z u w a s ię w y ra ź n y b r a k p re c y z y jn e g o o p i s u b y tu , rz e c z y w is to śc i. P o d ję ty p rz e z M a s c a lla p r o b le m p o z n a w a n ia is tn ie n ia B oga — p o m im o s w o je j d o n io s ło śc i — n ie m o ż e te g o o p is u z a s tą p ić . O s ta tn i w y k ła d p o św ię c o n y b y ł p ro b le m o w i is tn ie n ia w u ję c iu p ro f. M . G o g acza i k s. S. A d a m c z y k a . A u to r p r a c y — s tu d . R . Z a n — s tw ie rd z a , że w e d łu g k s. A d a m c z y k a b y tu n ie m o ż n a z d e fin io w a ć , a n i w y ja ś n ić , m o ż n a go je d n a k o k re ś lić ja k o rzecz, k tó r e j p r z y s łu g u je is tn ie n ie . T ą rz e c z ą je s t is to ta , k tó r a w b y c ie je s t rzeczo w o ró ż n a o d is tn ie n ia p o ję te g o ja k o d r u g a rz e c z , p o s ia d a ją c a p e w n ą d o sk o n a ło ść . Is to ta je s t d la k s. A d a m c z y k a m o ż n o śc ią b ie r n ą , k tó r e j p r z y s łu g u je zd o ln o ść p r z y jm o w a n ia d o sk o n a ło śc i. G d y b y is tn ie n ie n ie ró ż n iło się rzeczo w o o d is to ty b y tu , z n a c z y ło b y to , że is t n ie n ie m ie ś c i się w by cie, n a le ż y do b y tu , i w te d y b y t n ie je s t ju ż b y te m s k o ń c z o n y m lecz n ie s k o ń c z o n y m , w k tó r y m is tn ie n ie u to ż s a m ia się z is to tą . I s tn ie n ie w b y c ie sk o ń c z o n y m m o ż n a — w e d łu g k s. A d a m c z y k a — n a z w a ć p rz y p a d ło ś c ią is to ty . Is tn ie n ie z is to tą tw o rz y tzw . je d n o ś ć z a sa d n ic z ą . Is to ta z a ś w ro z u m ie n iu k s. A d a m c z y k a , je s t czym ś, co p o s ia d a re a ln o ś ć z a n im z a c z n ie is tn ie ć . P ro f . M. G ogacz p rz e z is tn ie n ie re a ln e ro z u m ie to is tn ie n ie , k tó r e p rz e c iw s ta w ia b y t n ie b y to w i. R ó ż n o ro d n a s t r u k t u r a b y tu p ro w a d z i do r o z r ó ż n ie n ia p o szcz e g ó ln y c h a k tó w is tn ie n ia re a ln e g o : a) sa m o istn e g o a k tu is tn i e n ia , b) p rz y g o d n e g o a k tu is tn ie n ia byitu o sobow ego, c) p r z y g o d n eg o a k t u is tn ie n ia b y tu n ie o so b o w e g o , d) p rz y p a d ło śc io w e g o a k tu is tn ie n ia . B o w y k ry c ia a k tu is tn ie n ia re a ln e g o i do s tw ie r d z e n ia jeg o ró ż n o r o d n o śc i m o ż e m y d o jś ć n a d ro d z e a n a liz y d z ia ła ń sp e łn io n y c h p rz e z te n a k t. R o z w a ż a ją c , c z y m je s t a k t is tn ie n ia w jeg o d z ia ła n ia c h , n a le ż y b a d a ć o so h n o s a m o is tn y a k t is tn ie n ia i p rz y g o d n e a k ty is tn ie n ia . A n a liz a b y tó w p rz y g o d n y c h , p ro w a d z i n a s d o s tw ie rd z e n ia , że ic h is tn ie n ie je s t u w a r u n k o w a n e tr e ś c ia m i, o g ra n ic z o n e . J a k o u w a r u n k o w a n e n ie je s t w ię c sa m o is tn e . I s tn ie n ie rz e c z y m u s i m ieć s w o ją p rz y c z y n ę s p r a w c z ą , p rz y c z y n ę z e w n ę trz n ą . P rz y c z y n ą is tn ie n ia b y tó w p r z y g o d n y c h n ie m o ż e b y ć n ie b y t, z a te m m u s i is tn ie ć b y t p ie rw s z y , k tó r y u d z ie la is tn ie n ia . B y t t e n m u s i b y ć ty m , co s p r a w ia , m u s i w ię c b y ć a k te m is tn ie n ia , b y te m s t r u k tu r a l n i e p ro s ty m , k o n ie c z n y m (ja k o k o n ie c z n y w a r u n e k is tn i e n ia b y tó w p rz y g o d n y c h ). A k t is tn ie n ia b y tó w p rz y g o d n y c h ró ż n i się o d s a m o istn e g o a k tu is tn ie n ia s u m ą n ie d o s k o n a ło ś c i (p o w ó d s p e c y fik a c ji) i z a w sz e je s t p r z e n ik n ię ty u n ie d o s k o n a la -
ją c ą go m o żn o ścią. Z te j r a c j i zaw sz e je s t p rz y g o d n y . B y t p rz y g o d n y m o ż e się d o sk o n a lić , a k tu a liz o w a ć s w o ją m ożność, lecz ty lk o do p o aio - m u teg o , czy m je s t.
O m a w ia ją c a k t is tn ie n ia w b y c ie o so b o w y m i n ie o so b o w y m , n a le ż y w s p o m n ie ć , że c e c h ą w y ró ż n ia ją c ą o so b ę je s t ro z u m n o ść . A k t is tn ie n ia w b y c ie o so b o w y m , k tó re g o f o r m a je s t d u c h o w a , u r e a ln ia c a łą osobę lu d z k ą i je s t z w ią z a n y g łó w n ie z d u sz ą . U d z ie la j e j s u b s ta n c ja ln e j s a m o d z ie ln o ś c i w is tn ie n iu . D u sza o rg a n iz u je so b ie szczeg ó ło w ą m ożność m a t e r i a ln ą czy li ciało. Akit is tn ie n ia b y tu o so b o w eg o je s t b e z p o ś re d n im c z y n n ik ie m a k tu a liz u ją c y m is to tę d u sz y . P rz e z is to tę d u sz y , a k t is tn ie n ia b y tu o so b o w eg o je s t p o ś r e d n im c z y n n ik ie m d z ia ła ją c y m w u r e a ln ie n iu c ia ła . P rz y g o d n y a k t b y tu n ieo so b o w eg o je s t ty m , co u r e a l n ia i a k tu a l iz u j e c a ły b y t, z a ró w n o is to tę (w ła ś c iw ą so b ie m ożność), j a k ró w n ie ż m a te r i a ln ą m o żn o ść fo rm y .
K o n c e p c ja p rz y p a d ło śc io w e g o a k tu is tn ie n ia z a le ż y o d k o n c e p c ji p rz y p a d ło ś c i. P rz y p a d ło ś ć n ie is tn ie ją c sa m o d z ie ln ie , z a le ż n a je s t w d z ia ła n iu i tr w a n iu od s u b s ta n c ji. J e s t w ię c b y te m n ie s a m o d z ie ln y m . A k t is tn ie n ia s u b s ta n c ji n ie s tw a r z a ją c is tn ie n ia p rz y p a d ło ś c i je s t j e d n a k c z y n n ik ie m a k tu a liz u ją c y m p rz y p a d ło ś ć , zaś s a m o is tn y a k t is tn ie n ia je s t p rz y c z y n ą s p r a w c z ą is tn ie n ia p rz y p a d ło ś c i. K a ż d y a k t is tn ie n ia u r e a ln ia i a k tu a liz u je , a le w ró ż n y sp o só b : a) s a m o is tn y a k t is tn ie n ia n ie u r e a l n ia ją c sie b ie , u r e a ln ia p rz y g o d n e a k ty is tn ie n ia : s t w a r z a je i p o d tr z y m u je w is tn ie n iu , b) p rz y g o d n e a k ty is tn ie n ia s p r a w i a ją d z ia ła n ie i p o d le g a ją d z ia ła n iu : u r e a l n ia j ą c , s ą ty m , co e g z y s te n c jo n a ln ie z a p o c z ą tk o w u je b y t; a k t u a liz u ją c , s ą a k ta m i u o b e c n ia ją c y m i w e w n ą tr z b y tu sp e c y fic z n e c z y n n ik i tre ś c io w e , k tó r e je u n ie d o s k o n a la ją ; a k tu a liz u ją c p rz y p a d ło ś c io w e is t n ien ie, s t a ją się z e w n ę trz n ie u b o g a c o n e p rz y p a d ło ś c io w y m i w ła s n o ś c ia m i b y tu p o p rz e z p o d tr z m y w a n ie ic h w t r w a n i u i w d z ia ła n iu .
A u to r r e f e r a t u z a k o ń c z y ł ro z w a ż a n ia stw ie rd z e n ie m , ż e p o ró w n u ją c k o n c e p c je k s. A d a m c z y k a i p ro f. G o g acza n a le ż y p o d k re ś lić , że p ie r w szy z w y m ie n io n y c h sto i n a s ta n o w is k u tr a d y c y jn y m , w y z n a c z o n y m p rz e z k o n c e p c ję e s e n c ja ln ą , p ro w a d z ą c ą d o te o r ii is tn ie n ia p o ję te g o d u a lis ty c z n ie , ja k o rz e c z y p rz e c iw s ta w n e j isto c ie . N a to m ia s t p ro f . M. G o g a c z ro z w ija p ro b le m is tn ie n ia w o p a rc iu o p lu r a lis ty c z n e ro z u m ie
n ie rz e c z y w is to śc i. J e s t to s ta n o w is k o p lu r a liz m u e g z y ste n c ja ln e g o . P o re f e r a c ie k o ń c z ą c y m c y k l w y k ła d ó w ro z p o c z ę ła s ię d y s k u s ja , w s tę p e m do k tó r e j b y ło p rz y p o m n ie n ie g łó w n y c h te z w y k ła d u p ro f. S. S w ie ż a w sk ie g o „O p e łn ie js z ą w a rto ś ć p r a w d y ”, w y g ło szo n eg o w d n iu 08.03.77 w k o śc ie le d o m in ik a n ó w w W a rs z a w ie . W d y s k u s ji, d o ty c z ą c e j b o g a te j p ro b le m a ty k i w y g ło sz o n y c h p ra c , ja k o p ie r w s z y z a b r a ł głos s t u d e n t W y d z ia łu F ilo zo fii, k tó r y n a w ią z u ją c d o r e f e r a tu p ro f. M. G o g a c z a p o ru s z y ł p ro b le m ro z u m ie n ia filo z o fii k la s y c z n e j („filo z o fia je s t
o z n a c z a n ie m re a ln o ś c i p r z y p o m o c y p o ję ć tr a n s c e n d e n ta ln y c h ”). W m ie j sc u ty m p ro p o n o w a n o lo g ic y z a c ję p o ję ć a k tu , m o ż n o śc i itd ., p o tr a k to w a n ie ic h ja k o p e w n y c h z m ie n n y c h . U z n a n o je d n a k , że b y ło b y to w p r o w a d z e n ie w p e r s p e k ty w ę filo z o fii ję z y k a .
W z w ią z k u z r e f e r a te m d o ty c z ą c y m k o n c e p c ji filo z o fii u C zeżo w - sk ie g o z a s ta n a w ia n o się, n a ile je s t m o ż liw a m e ta f iz y k a b u d o w a n a n a b a z ie id e a liz a c ji p ro p o n o w a n e j p rz e z N o w a k a i G e d y m in a , u z n a ją c to za c ie k a w s z ą p ro p o z y c ję n iż r o z w ią z a n ia C zeżow skiego. W to k u d y s k u s ji z a s ta n a w ia n o się ró w n ie ż n a d z a g a d n ie n ie m , czy re f le k s ja n a d j ę z y k ie m je s t o d c ię c ie m p ro w a d z o n y c h a n a liz od rz e c z y w is to śc i. C h o ciaż w y d a je się, ż e w s z y s tk ie p ro b le m y filo z o fic z n e są p ro b le m a m i ję z y k o w y m i, o d ro z w ią z a n ia k tó r y c h zale ży c a łk o w ite o d c z y ta n ie rz e c z y w is to ści, to je d n a k s tw ie r d z a się n a d a l w y ra ź n y b r a k lo g ik i n a u ż y te k m e ta fiz y k i. P rz y k ła d e m m o ż e b y ć to, że je s t c zy m ś n ie m o ż liw y m z a p is a n ie w ję z y k u lo g ik i is tn ie n ia ja k o a k tu . K a ż d y t a k i z a p is b ę d z ie zaw sze z a p is e m is tn ie n ia ja k o cech y . D la te g o do c h w ili, g d y d o c z e k a m y s ię n o w y c h p o ję ć n a te r e n ie lo g ik i, b ę d z ie m o g ła o n a z a s p a k a ja ć je d y n ie a m b ic je p rz e d s ta w ic ie li m a t e m a ty k i i n a u k szczeg ó ło w y ch .
D a ją c e s ię z a u w a ż y ć d ą ż e n ie do n ie p o s łu g iw a n ia się p o ję c ia m i p o w s z e c h n y m i (k o n k r e tn o ś ć u jm u je się p rz y p o m o c y p o ję ć tr a n s c e n d e n ta ln y c h ) ro d z i tr u d n o ś c i, p o n ie w a ż p rz y z w y c z a je n i do m y ś le n ia p o - w sz e c h n ik a m i, n ie u m ie m y jesz c z e p o s łu g iw a ć się p o ję c ia m i t r a n s c e n d e n ta ln y m i. N ie m a w z o ró w o p is y w a n ia rz e c z y w is to ś c i p rz y pom o cy w y łą c z n ie tr a n s c e n d e n ta lió w . N a sz e p o z n a n ie je s t o g ó ln e, c a ły p ro b le m s p r o w a d z a się do u ję c ia te g o , co je d n o s tk o w e . R o d zą s ię tr u d n o ś c i: nie p o tr a f im y u ją ć m e ta fiz y c z n ie , czy m ró ż n ią się is to ty b y tó w . Z a z w y c z a j b łę d n ie o d ró ż n ia m y je p rz e z w s k a z a n ie n a p rz y p a d ło śc i. W ią ż e się z ty m p ro b le m , ja k o d ró ż n ić p o z n a n ie o d b y to w a n ia , ja k w s k a z a ć n a s u b te ln ą ró ż n ic ę m ię d z y te o r ią p o z n a n ia a m e ta fiz y k ą . P o ję c ia s ą z a p is e m po z n a w a n ia , z a ś o p e r a c je m e ta fiz y c z n e są w s k a z y w a n ie m n a coś ze w z g lę d u n a n ie to ż sa m o ść b y tu i n ie b y tu . W s tr u k tu r z e k a ż d e g o je d n o s tk o w e g o b y tu p rz y g o d n e g o m u s im y u z n a ć o b ecn o ść is tn ie n ia ja k o s k u t k u d z ia ła n ia p rz y c z y n y s p r a w c z e j, in a c z e j b o w ie m m o żem y zn ale źć się w tr a d y c ji m o n is ty c z n e j. W y ła n ia s ię tu p ro b le m tzw . s iły a rg u m e n tu . P rz y z w y c z a je n i do tr z e c h ro d z a jó w d o w o d ó w ( a u to r y te t, e m p iry c z n e b a d a n ie , o p is m a te m a ty c z n y ), z a p o m in a m y , że o n e n ie w y c z e rp u ją cało ści z a g a d n ie n ia .
P o ja w ia się w z w ią z k u z ty m s p r a w a d o n io sło śc i h is to rii filo zo fii, p re c y z y jn e g o „ w a r s z t a tu ” p ro b le m ó w , d z ię k i k tó r e m u m o ż e m y u n ie z a le ż n ić się o d m o d n y c h s c h e m a tó w i ty lk o o d n a s b ę d z ie w te d y z ale żało w k ro c z e n ie n a d ro g ę filo z o fii, d la k tó r e j w a ż n e je s t n ie to, co w c z e ś n ie js z e czy te ż p ó ź n ie jsz e , lecz p rz e d e w s z y s tk im to, co p ra w d z iw e .
u c z e s tn ik o m s e m in a riu m z a u d z ia ł s tw ie rd z ił, że n a s p e c ja ln ą u w a g ę , z e w z g lę d u n a p re c y z ję i ścisło ść, z a s łu g u je tu sp o só b o p ra c o w a n ia z a g a d n ie ń p o ru s z a n y c h w w y k ła d a c h , d z ię k i cz e m u p ro w a d z o n a n a ic h b a z ie d y s k u s ja b y ła o w o c n ą w y m ia n ą m y śli, d o s ta rc z a ją c ą b o g a te g o m a t e r i a łu do sa m o d z ie ln y c h ju ż ,a n a liz . P o z io m p re z e n to w a n y c h n a s e m in a r iu m a n a liz i r e f le k s ji p o z w a la z n a d z ie ją p a tr z e ć n a p rzy szło ść p o ls k ie j filo z o fii, k tó r e j w e r s ja k la s y c z n a — z d a je się — p ro w a d z i n a s w ła ś c iw ą d ro g ą w k ie r u n k u p ra w d y .
