\ » ¡ f 'f
Ścieżka przyrodniczo-dydaktyczna
po Gminie Miasteczko Śląskie
wiosna-lato
L
5 7 В 10 15 16 18 20 22 24 26 ЗО 33 37 38
Od Autora Przedmowa M apa 1 Zandka
2 M iasteczko Slqskie: W qskotorówka 3 M iasteczko Slqskie: C m e n ta rz kościelny 4 M iasteczko Slqskie: D w o rze c ko le jo w y 5 M iasteczko Slqskie: B udynek szkoły 6 M iasteczko Slqskie: Stare M iasteczko 7 M iasteczko Slqskie: C m e n ta rz żydowski 8 M iasteczko Slqskie, Żyglin: łq k i
9 Żyglin, Żyglinek: K ap lice i krzyże 10 Bibiela: B udynek szkoły
Słownik Bibliografìa
шшш
OD AUTORA
C z y te ln ik u
И/ Twoje ręce oddaję d ru gą ju ż p ublikację z serii „Ścieżki p rzyrod niczo - dydaktycz
ne p o G m inie M iasteczko Śląskie", stanow iącą dopełnienie treści, o których m ow a w pierw szym zeszycie oraz rozw inięcie w odniesieniu do tych terenów Gminy, o których m o w a w części pierwszej. Przew odnik zaw iera nie tylko rzadko spotykane p rz y k ła d y fa u n y i flory, ale także wiele o kazów pospolitych, które s ta ły się d la nas ja k b y „n ie z a u w a ż a ln e " na codzień, a sta no w ią ogrom ne b o g a c tw o tego obszaru.
C hociażby chaber, m a k czy firletka, bez których łą k i i p o la n y nie byłyb y tak urokliw e i kolorow e, czy też w ie w ió rk i i jeże, któ rych o g ląd an ie spraw ia wiele radości nie ty l
ko dzieciom . D latego p rzedstaw iam Ci opracow anie, którego celem je s t ukazanie piękna G m iny M iasteczko Śląskie.
G m ina ta p o ło ż o n a w p o łu d n io w o -z a c h o d n ie j części Polski, na skraju W yżyny Ślą
skiej należy do P ow iatu Tarnogórskiego i m im o znacznych szkód w środowisku p rzyrodniczym , dokonanych w przeszłości przez Hutę Cynku je s t miejscem w y ją t
kow ym . Bowiem p o n a d 70% p ow ie rzch n i G m iny sta no w ią otaczające ją zewsząd lasy.
I d la te go też zam ierzeniem m o im było ukazanie M iasteczka Śląskiego nie przez p ry z m a t w yrastających n a d n im k o m in ó w huty, lecz poprzez b o g a c tw o fa un y i flory.
A by u ła tw ić zw iedzanie, czy też p ozn aw an ie tego obszaru, w yznaczona została ścieżka p rzyrod niczo -d yda ktyczn a, zaw ierająca opisaną pokrótce faunę i florę w p ołącze niu z z a b y tk a m i a rc h ite k tu ry i historii.
O w yborze miejsc p o d poszczególne stacje z a de cydo w a ły przede wszystkim intere
sujące skupiska św iata przyrodniczego, które należy otoczyć szczególną ochroną.
Ponadto chcę podkreślić, iż są to także miejsca, w których p ozn ając b o g a c tw o n a tury, m ożna jednocześnie za du m a ć się n a d m in io n ą historią.
D ro g i Czytelniku, m a m nadzieję, że lektura tego o praco w an ia spraw i Ci wiele ra d o ści i jednocześnie skłoni do w ęd ró w ki p o Gm inie M iasteczko Śląskie.
Składam serdeczne p o d zię kow a nia w szystkim osobom , które przyczyn iły się do re
a liza cji niniejszego o pracow ania.
J u s ty n a B ritn e r
PRZEDMOWA
Na obszarze M iasteczka Śląskiego - w brew p o ku tu ją cym d o tą d obieg ow ym o p i
n io m - je s t wiele miejsc cennych przyrodniczo, czyli takich, które zaw ierają siedliska i zw iązane z n im i u nikatow e w skali g m in y i regionu organizm y. D latego też, ju ż na wstępie pragnę zaznaczyć, iż za cho w u jąc p rzyrodę tych terenów, zabezpieczym y jednocześnie najważniejsze w artości dziedzictw a przyrodniczego, którego nie zd o
ła ła zniszczyć w następstw ie sw ojej działalności H uta Cynku „M iasteczko Śląskie".
I tem u celow i m a służyć niniejsza d ru g a ju ż p u b lik a c ja , swego rodzaju przew odnik. Ta druga część „W iosna - L a to "je s t dopełnieniem pierw szej p o d nazw ą „Jesień -Z im a".
Naczelnym zadaniem prze w o d nika je s t p oprow adzenie ścieżką wszystkich z a in te resowanych przez wybrane, przyrod niczo w yjątkow e, obszary. Faktem je s t i to, że część ich p ow ie rzch n i została ju ż w d aw n e j przeszłości zm ie n io n a przez g ó rn ic tw o kruszcowe. Obecnie porośnięte lasam i a lbo użytkow ane jeszcze rolniczo, sta no w ią - m im o wszystko - tereny piękne krajob razo w o i bogate w różnorodność życia. A p o n a d to oznaczają do tej p o ry obszary ja k o osobliwości, które nie posiadają o d p ow ied nich zabezpieczeń praw nych, pozw alających zachow ać ich n ie po w tarza ln e wartości.
W takich okolicznościach m a m nadzieję, że ta książeczka p rz y b liż y wszystkim z a interesow anym , a szczególnie dzieciom i m łodzieży, zachow ane w tych miejscach cenne w artości przyrodnicze i zw iązane z n im i zjaw iska, a także spełni funkcje p ro m o c ji ich a k ty w n e j ochrony. Jednocześnie jestem przekonany, że p rze w o d nik ten stanie się zaproszeniem do bliższego p o z n a n ia p rz y ro d y w tej części Górnego Śląska, k tó ra p o d d a n a została szczególnej presji n ie okiełznanej działalności prze
m ysłowej. Ponadto liczę na to, iż będzie on p ró b ą p oka za n ia tej ziem i nieco od in nej n iż d o tą d strony, tj. ja k o swego rodzaju zielonych p łu c Górnego Śląska. A tym samym , że p rzyczyn i się do p atrzen ia na M iasteczko Śląskie przez p ry z m a t g m in y o niem alże najw yższym wskaźniku lesistości w w oje w ó d ztw ie śląskim.
Bronisław Drozdz, Burmistrz M iasta Miasteczko Śląskie
1 - M ia s te c z k o Ś lą s k ie : Z a n d k a
2 - M ia s te c z k o Ś lą s k ie : W ą s k o to ró w k a
3 - M ia s te c z k o Ś lą s k ie : C m e n ta r z k o ś c ie ln y
4 - M ia s te c z k o Ś lą s k ie : D w o rz e c k o le jo w y 5 - M ia s te c z k o Ś lą s k ie :
B u d y n e k s z k o ły 6 - M ia s te c z k o Ś lą s k ie :
S ta re M ia s te c z k o 7 - M ia s te c z k o Ś lą s k ie :
C m e n ta r z ż y d o w s k i
8 - M ia s te c z k o Ś lą s k ie , Ż y g lin : Ł ą k i
9 - Ż y g iin , i y g l in e k : K a p lic e i k rz y ż e
10 - B ib ie la :
B u d y n e k s z k o ły
Legenda:
las łą k a
łeren zab u d o w an y J teren przem ysłow y ) jezioro, staw
_ « і , . szlak ścieżki przyrodniczej,
" ” " przystanek, numer przystanku d rog a polna lub leśna
; ulica rzeka
■ ш ш и ■ kolej, wąskotorów ka
■ л ] ■ stacja PKP t l krzyż, ka p lic a
j Ý ! + ! kościół, cm en tarz
I „ I kam ie n io ło m
Zandka
1
Zandka
Sztucznie utworzone łowisko (numer 814) o powierzchni 1,11 ha. Odbywają się tu ta j zawody wędkarskie. Jest to doskonałe miejsce do wypoczynku.
Spotkać tu można czajkę [1,10], łyskę, traszkę zwyczajną [ 1]. Rosną tutaj: grzybienie białe, borówka bagienna, kukułka plamista, czermień błotna, kruszczyk błotny, okrężnica bagienna oraz kukułka szerokolistna [1].
1 0 |
B oró w ka ba g ie n n a Vaccinìum uliginosum
Czajka Vanellus vanellus
b o r ó w k a b a g ie n n a Vaccinìum uijgmosum
Gatunek wieloletniej rośliny o rozgałęzionych zdrewniałych pędach, osiągającej do 50cm wysokości. Pod drobnymi ciemnozielonymi liśćmi ukryte są jadalne ku
liste granatowe owoce o białym miąższu. Rośnie na terenach bagnistych i torfo
wiskach.
c z a j k a Vanellus vanellus
Długość ciała od 30 do 35cm, rozpiętość skrzydeł od 65 do 85cm. Upierzenie czarne z zielono fioletowym metalicznym połyskiem na wierzchniej stronie ciała, skrzydłach, podgardlu, gardzieli i końcu ogona. Spód ciała wraz z czołem i podstawą ogona biały. Upierzenie podogonowe jest zaś rdzawe. Posiada cha
rakterystyczny długi czub na głowie i szerokie zaokrąglone skrzydła. Zamieszkuje wilgotne łąki, bagna, brzegi zbiorników wodnych. Samica składa jajka w dołku w ziemi. Żywi się owadami i małymi bezkręgowcami. W Polsce jest objęta ścisłą ochroną gatunkową.
Grzybienie białe Nymphaea alba - Lilia wodna Łyska Fullea atra
GRZYBIENIE BIAŁE N y m p h a e a a /b a - Lilia wodna
Gatunek byliny wodnej o grubych, walcowatych kłączach pełzających w mule.
Liście i kwiaty unoszą się na wodzie. Liście do 30cm średnicy z długim ogonkiem unoszą się na powierzchni wody dzięki komorom powietrznym w blaszce liścio
wej i ogonku oraz za sprawą śluzu wydzielanego przez włoski gęsto pokrywające spód liścia. Pływające kwiaty osiągające do 12cm średnicy usytuowane są na dłu
gich szypułkach. Rozmnaża się przez podział kłącza.
ły s k a Fúlica atra
Długość ciała od 37 do 42cm, rozpiętość skrzydeł ok. 70cm. Upierzenie czarne z białą zrogowaciałą łysiną na czole i białym dziobem. Charakteryzuje się kar
bowanymi płatkami skórnymi otaczającymi palce, tzw. błonami pływnymi.
Zamieszkuje zbiorniki silnie zarośnięte sitowiem lub trzciną z oczkami czystej wody. Gnieździ się wśród roślin wodnych bezpośrednio na powierzchni wody lub w jej bliskim otoczeniu. Żywi się roślinami wodnymi oraz zwierzętami wodnymi.
Gatunek łowny w okresie od 15 sierpnia do 21 grudnia.
K ukułka plam ista D actylorhiza m a culata
C zerm ień b ło tn a Calla palustris
K ruszczyk b ło tn y Epipactls palustris
k u k u łk a p la m is ta Dactylorhiza maculata
Roślina wieloletnia z rodziny storczykowatych. Pełna, gruba łodyga osiąga do 70cm wysokości. Liście mają charakterystyczne plamki. Kwiaty koloru od różo
wego do fioletowego, rzadziej białe, zebrane są w kłos. Rośnie na podmokłych łąkach. W Polsce roślina ta objęta jest ścisłą ochroną gatunkową.
CZERMIEŃ BŁOTNA Calla palustris
Wieloletnia roślina kłączowa osiągająca do 30cm wysokości. Liście o długości od 6 do 12cm i szerokości od 4 do 12cm mają kształt sercowaty, osadzone są na ogon
ku o długości do 20cm. Kolbowaty kwiatostan w pochwie kwiatostanowej, biały wewnątrz i zielonkawy na zewnątrz. Owoc w postaci czerwonych jagód zebrany jest w małe kolby. Jest to roślina błotna, preferuje bagniste łąki, brzegi wód, tor
fowiska. Wykorzystywana w oczkach wodnych jako roślina ozdobna. Jest rośliną trującą.
k r u s z c z y k b ł o t n y Epipactls palustris
Roślina wieloletnia z rodziny storczykowatych. Nierozgałęziająca się łodyga osią
ga wysokość od 30 do 60cm. Podłużne liście wyrastają spiralnie na łodydze. Duże kwiaty mają barwę różowo-białą. Rośnie na wilgotnych łąkach, torfowiskach.
W Polsce roślina ta objęta jest ścisłą ochroną gatunkową.
O krężnica ba gie n n a H o tto n ia pa lu stris
Traszka zw ycza jn a Triturus vulgaris
OKRĘŻNICA BAGIENNA HottOMCI palUStľis
Bylina wodna o czołgającym się kłączu. Łodyga wznosi się na wysokość od 20 do 60cm. Liście grzebieniastosieczne. Drobne kwiaty zebrane w grona mają barwę od białej do różowej. Rośnie w wodach stojących i wolno płynących, płytkich o podłożu mulistym. Stosowana jest jako roślina ozdobna w akwariach.
t r a s z k a z w y c z a jn a Triturus vulgaris
Osiąga długość do Hem. Poza okresem godowym samice i samce mają ubar
wienie jasnobrązowe, często z dwoma ciemnymi pręgami na grzbiecie. Strona brzuszna jest plamista, czerwona lub pomarańczowa. U samców w okresie go
dowym pojawiają się na grzbiecie czarne plamy i duży pofalowany grzebień. Za
mieszkuje wody nizinne i górskie z bogatą roślinnością. Traszka jest gatunkiem ziemno-wodnym. Woda jest jej środowiskiem życia w okresie godów. Żywi się wówczas drobnymi zwierzętami wodnymi, larwami owadów, skorupiakami, ki
jankami różnych płazów i ich jajami. Po zakończeniu godów jej środowiskiem życia staje się ląd (zarośla nadrzeczne, łąki, pola uprawne). W okresie tym żeruje w nocy, odżywia się ślimakami bezskorupowymi, dżdżownicami, owadami, pają
kami. Na skórze posiada gruczoły jadowe wydzielające wydzielinę o nieprzyjem
nym zapachu stęchlizny i piekącym smaku. Zapada w sen zimowy. W Polsce jest objęta ścisłą ochroną gatunkową.
D zw o n e k ro zp ie rzch ły C am panula p o tu ta
W ąskotorów ka
2
Miasteczko Śląskie: Wąskotorówka
W okresie letnim do Miasteczka Śląskiego dojechać można najstarszą w Europie czynną koleją wąskotorową o rozstawie 785mm.
Na przylegających do stacji wąskotorówki łąkach znaleźć można m.in. dzwonek rozpierzchły [2, 8, 10].
d z w o n e k r o z p ie r z c h ły Campanula patula
Roślina jedno lub dwuletnia, rozgałęziona, osiągająca do 60cm wysokości. Liście podłużne. Jasnoniebieskie lub fioletowo-niebieskie kwiaty mają rozpostarte ząbki.
Ma drzewach rosnących na cm entarzu zobaczyć można liczne dlomltó dla ptaków.
G ró b ks. Teodo ra C hristo pha
3
Miasteczko Śląskie: Cmentarz kościelny
Poświęcenie cmentarza parafialnego odbyło się 21 listopada 1815 roku. Tutaj pochowany jest ksiądzTeodor Christoph (04.07.1839-10.02.1893 r.), który odszedł dałem ale duchem i tym co czynił żyje nadal (biskup g liw icki Jan Wieczorek). Ten w yjątkow y kapłan nigdy nikom u nie od m a w ia ł p o mocy, je g o miłość ubogich nie znała granic (Schlesische Volkszeitung z dnia 16 lutego 1893 roku).
Każdego dnia na je g o grobie m odlą się wierni miasteczkowianie, a odrobina ziemi z miejsca jego doczesnego spoczynku ponoć przynosi szczęście.
Tutejsze drzewa to schronienie dla licznie występujących ptaków, m.in. dla szpaka [3-6]. Spotkać tu można również trzmiela [2-10].
Szpak Sturnus vulgaris
Trzmiel Bambus
szPAKSturnus vulgaris
Długość ciała do 21cm, rozpiętość skrzydeł do 38cm. Upierzenie czarne z poły
skiem metalicznym i białymi plamkami. W okresie jesiennym nabiera połysku fioletowo zielonego. Występuje w sadach, parkach, małych zadrzewieniach, rów
nież osiedlach ludzkich. Żywi się głównie owadami i ich larwami, ślimakami oraz nasionami i owocami takimi jak śliwki, wiśnie.
t r z m ie l S a m b u s (cały obszar)
Owady społeczne z rodziny pszczołowatych. Rodzaj Bambus to gęsto owłosione, często jaskrawo ubarwione owady osiągające do 30mm długości. Żyjące w kolo
niach trzmiele przypominają pszczoły. Potrafią zapylać rośliny niedostępne dla pszczół, dzięki specjalnej budowie aparatu gębowego. Budzą się ze snu zimowe
go już w temperaturze 10° C. Na gniazda wybierają podziemne nory, gruzowiska, zakamarki w budynkach. Do budowy gniazda wykorzystują suchą trawę, mech, wosk. Trzmiele są łagodne, prawie nigdy nie atakują. Przy spotkaniu z człowie
kiem uciekają.
Dworzec PKP w Miasteczku Śląskim z około 1883 roku.
4
Miasteczko Śląskie: Dworzec kolejowy
W ymurowany ok. 1883 roku budynek dworca w Miasteczku Śląskim stanow ił jedną ze stacji lin ii kolejowej łączącej Lubliniec z Tarnowskimi Górami. Pierwszy pociąg przejechał tędy i lipca i 884 roku. Położenie dworca w płynęło istotnie na rozwój budow nictw a przy ul. Dworcowej.
W okolicach dworca swoje siedlisko ma nocek duży [4], żyje tu także rudzik zwyczajny [2-6, 9].
Rudzik z w y c z a jn y Raszka Erithacus rubecula
N ocek d u ży M yotis m yotis
r u d z ikz w y c z a j n y, r a s z k aErithacus rubecula
Długość ciała do 14cm, rozpiętość skrzydeł ok. 22cm. Ubarwienie grzbietu brą
zowe, ceglastoczerwone czoło, podgardle i połowa piersi, biały brzuch. Zamiesz
kuje lasy liściaste, mieszane i iglaste oraz gęsto zarośnięte parki. Gnieździ się na ziemi, czasami w dziuplach drzew. Żywi się owadami. W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.
n o c e kd u ż yMyotis myotis
Długość ciała od 6,2 do 8,3cm, ogona od 4,8 do 6,0cm, przedramienia od 5,7 do 6,8cm. Ubarwienie szarobrązowe na grzbiecie, jaśniejsze na spodzie i głowie. Żyją w koloniach liczących od kilkudziesięciu do kilku tysięcy osobników. Polują nocą.
Żywią się owadami latającymi, gąsienicami. Zamieszkują jaskinie, również miejsca blisko siedlisk ludzkich, takie jak poddasza starych domów. W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.
Budynek szkoły w Miasteczku Śląskim z 1893 roku.
5
Miasteczko Śląskie: Budynek szkoły
Budynek szkoły przy ulicy Dworcowej wym urow any został z cegły klinkierowej w roku 1893.
Zastąpił on stary drewniany budynek szkoły. \N pierwszym okresie funkcjonowania budynek posiadał tylko cztery sale lekcyjne, pozostała część stanow iła pomieszczenia mieszkalne dla nauczycieli. \N roku 1993 szkoła w Miasteczku Śląskim otrzym ała patrona w postaci Ks. Teodora Chritopha.
W okolicy spotkać można wiewiórkę pospolitą, chrabąszcza majowego [3, 5-6, 8].
W ie w ió rka p o sp o lita , w ie w ió rk a ruda Sciurus vulgaris
WIEWIÓRKA POSPOLITA, WIEWIÓRKA RUDA SdUľUS VUlgOHS
Osiąga długość ciała od 19 do 23cm, natomiast długość ogona od 15 do 20cm.
Ogon odgrywa ważną rolę - stabilizuje kierunek lotu. Ubarwienie grzbietu od rudego do ciemnobrązowego, spód ciała biały. Jest zwierzęciem nadrzewnym, preferuje lasy liściaste i iglaste, spotkać ją można również w parkach. Gnieździ się w koronach drzew, często wykorzystuje opuszczone gniazda ptaków lub budu
je je sama. Żywi się nasionami, owocami, pędami, owadami, jajami i pisklętami.
Zbiera zapasy, które chowa w dziuplach drzew oraz zakopuje, przyczyniając się w ten sposób do rozsiewu nasion drzew. W Polsce jest objęta ścisłą ochroną ga
tunkową.
c h r a b ą s z c z m a jó w y M e lo lo n th ü m e lo lo n th a
Długość ciała 2,5-3,5cm, owalne, nieco wydłużone. Ubarwienie czarne z białymi plamami na bokach odwłoka. Pokrywy skrzydłowe, odnóża oraz czułki brunatne.
Jest to gatunek chrząszcza z rodziny żukowatych, odbywający loty wieczorami od maja do czerwca. W dzień natomiast chowa się na drzewach liściastych, któ
rych liście są jego pożywieniem. Jaja składa pod ziemią.
Najstarszy zachowany układ urbanistyczny wschodniej części Miasteczka Ś\ąsk\ego tzw. Stare Miasteczko.
6
Miasteczko Śląskie: Stare Miasteczko
Znajdują się tutaj budynki mieszkalne i gospodarcze zbudowane przed rokiem 1918 oraz w latach 1918-1945. Są to murowane kamienice (niektóre z nich z elementami architektury secesyjnej) par
terowe m urowane chatki, budynek ratusza z 1900 roku, m urowany budynek starej szkoły z 1893 roku, kościółek drewniany z 1966 roku wraz z dzwonnicą, kościół m urow any z 1908 roku. Żyją tu:
je ż wschodni oraz czyżyk zwyczajny [2-10]. И/ pobliskim parku, tzw. „D ębinie"podziw iać można olszę czarną.
Czyżyk zwyczajny Carduelis spinus
Jeż w s c h o d n i Erinaceus roum anis
CZYŻYK ZWYCZAJNY
Carduelis
S p iflM SDługość ciała ok. Iłem , rozpiętość skrzydeł do 21cm. Samiec: upierzenie zielone z szarym w czarne plamki, skrzydła czarne z żółtym szerokim pasem; wierzch gło
wy i podbródek czarny, ogon żółty przy nasadzie i czarny na końcu Jaskrawożółty kuper. Ostrozakończony dziób. Samice: nie mają czarnej czapeczki, mają bledsze ubarwienie, wyraźniej kreskowane. Zamieszkują wilgotne bory iglaste i miesza
ne z przewagą świerka. Gnieżdżą się na wysokości od 8 metrów, w bocznych gałęziach świerka, doskonale się maskują. Żywią się głównie nasionami drzew.
W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.
je ż w s c h o d n i Erinaceus roumanicus
Długość ciała od 19 do 27cm. Grzbiet i boki ciała pokryte są ciemnobrązowymi kolcami. Płaska głowa zakończona jest wydłużonym ryjkiem. W chwili zagroże
nia jeż zwija się w kulkę i charakterystycznie posykuje. Jest to bardzo skuteczna technika obronna, jedynie nieliczne drapieżniki dają sobie radę z taką zdobyczą.
Prowadzą nocny tryb życia. Żywią się jajami ptaków, owadami, małymi ssakami i płazami. Zamieszkują lasy, parki, ogrody.
Cmentarz Żydowski Robinia akacjowa Robinia pseudoacacia
7
Miasteczko Śląskie: Cmentarz żydowski
Cmentarz żydowski w Miasteczku Śląskim pow stał praw dopodobnie w latach 1879 - 1880. Po
łożony je st około kilom etra od rynku przy ul. Niepodległości, na niewielkim wzniesieniu. Do dziś przetrw ały szczątkowe fragm enty ogrodzenia z wapiennych kam ieni oraz nieliczne p ły ty nagrob
ne (tzw. macewy). W XIX wieku Miasteczko Śląskie było drugą miejscowością w powiecie (zaraz po Tarnowskich Górach), gdzie mieszkało najwięcej osób wyznania mojżeszowego. W roku 1861 było ich 86, w kolejnych latach liczba ta ulegała zmniejszeniu, aż do 32 osób w 1910 roku. W latach 60.
XIX wieku w mieście pow stała filia synagogi z Tarnowskich Gór.
Rośnie tu ta j kruszyna pospolita [4, 7 -8 ,1 0 ] oraz żyje grubodziób zwyczajny [4, 6 -8 ,1 0 ].
Kruszyna p o s p o lita Frángula alnus
G ru b o d z ió b Coccothraustes coccothraustes
r o b in iaa k a c j o w a Robinia pseudoacada
Drzewo osiągające do 25m wysokości o rozłożystych gałęziach, brunatnej głębo
ko spękanej korze. Jasnozielone u góry i szarozielone u dołu liście mają kształt eliptyczny. U nasady każdego liścia występują dwa ciemnobrązowe ciernie. Białe, motylkowe kwiaty zebrane są w długie grona. Owocuje w postaci spłaszczonych strąków, w których znajdują się brązowe nasiona.
k r u s z y n ap o s p o l it a Frángula alnus
Gatunek krzewu z rodziny szakłakowatych, osiągający do 5m wysokości o de
likatnych, łamliwych gałązkach, od których pochodzi nazwa. Eliptyczne liście o długości do 5cm są ciemniejsze na górnej stronie, na spodniej jaśniejsze, żół- tawozielone. Drobne, zielonkawobiałe kwiaty wyrastają z kątów liści na długich szypułkach. Owocuje w postaci fioletowoczarnych kulek, w których znajdują się 2-3 nasiona. Rośnie w wilgotnych lasach i zaroślach, na brzegach pól. Jest rośliną trującą. Stosowana jest jako roślina ozdobna i lecznicza. W Polsce roślina ta objęta jest częściową ochroną gatunkową.
g r u b o d z ió b Coccothraustes coccothraustes
Długość ciała do 18cm, rozpiętość skrzydeł do 32cm. Upierzenie jest kombinacją barwy czarnej, brązowej, beżowej, szarej i białej. Zamieszkuje lasy liściaste i mie
szane, czasami parki. Gnieździ się na grubych, bocznych gałęziach drzew. Żywi się głównie twardymi nasionami (pestkami) wiśni, czereśni, śliwek, jabłek itp.
W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.
Łąka m iędzy Miasteczkiem Śląskim a Żygiinem. Bocian biały Ciconia ciconia
8
Miasteczko Śląskie, Żyglin: Łąki
Bogata roślinność na łąkach między Miasteczkiem Śląskim a Żygiinem charakteryzuje się niepo
wtarzalnym pięknem. Na uwagę zasługuje różnorodność gatunkow a oraz kolorystyczna wystę- pującyh tu ta j roślin. Rosną tu ta j m.in.: m ak polny, chaber bławatek, dymnica pospolita, firletka poszarpana, fiołek trójbarwny, cieciorka pstra, kąkol polny oraz kukułka Fuchsa [2-4, 6-8, 10].
Częstym bywalcem jest tutaj bocian biały [1, 2, 7, 8].
C hab er b ła w a te k Centaurea cyanuc D ym nica p o s p o lita Fum aria officinalis
BOCIAN BIAŁY СІСОПІй СІСОПІО
Długość ciała około 102cm, rozpiętość skrzydeł od 155 do 220cm. Upierzenie białe, czarne lotki na brzegu skrzydeł. Nogi i dziób czerwone. Charakteryzuje się długą szyją wyciągniętą do przodu w trakcie lotu. Występuje w pobliżu terenów podmokłych, gdzie poluje na drobne zwierzęta.
c h a b e rb ł a w a t e k Centaurea cyanus
Roślina jednoroczna o rozgałęzionej łodydze osigającej do 80cm wysokości. Sza
rozielone liście osadzone są skrętolegle. Intensywnie niebieskie kwiaty są ząbko
wane. Roślina stosowana w lecznictwie, barwiarstwie oraz kosmetyce.
d y m n ic a p o s p o l it aFumaría officinalis
Roślina jednoroczna rozgałęziona osiągająca do 30cm wysokości. Zielone, ząb
kowane liście. Purpurowo-czerwone kwiaty z ciemnoczerwonym wierzchołkiem zebrane są w grona. Owocuje w postaci nerkowatej lub kulistej niełupki koloru od zielonego do żółto-brunatnego. Stosowana w lecznictwie.
27
Firletka poszarpana Lychnis flos-cuculi Fiołek trójb a rw n y Viola tricolor
f ir l e t k a p o s z a r p a n aLychnis flos-cuculi
Wieloletnia roślina o rozgałęzionej łodydze, osiągającej do 80cm wysokości. Listki lancetowate. Różowe płatki kwiatów są porozcinane, poszarpane na cztery wą
skie łatki. Jest rośliną stosowaną w lecznictwie.
FIOŁEK TRÓJBARWNY Viola tricolor
Roślina jedno lub dwuletnia o pojedynczej lub rozgałęzionej łodydze osiągającej do BOcm wysokości. Karbowane na brzegach liście mają kształt sercowaty lub eliptyczny. Płatki górne kwiatu są koloru fioletowego, boczne i dolne żółte. Ostro
ga zielonawo-fioletowa. Czasem płatki boczne są również fioletowe. Stosowany jest w zielarstwie.
M ak p o ln y Popovecr/îoeos Kąkol p o \n y A grostem m a g ith a p o
m ak p o ln y Papaver rhoeas
Roślina jednoroczna o pojedynczej lub słaborozgałęzionej łodydze osiągającej do 90cm wysokości. Szarozielone liście są ostroząbkowane. Osadzone pojedyn
czo na długich szypukach kwiaty mają kolor czerwony z czarną plamką u nasady.
Owocuje w postaci wielonasiennej, jajowatej torebki. Roślina stosowana w lecz
nictwie oraz kosmetyce.
k ą k o l p o ln y Agrostemma githapo
Roślina jednoroczna o pojedynczej łodydze osiągającej do 90cm wysokości. Wą
sko lancetowate liście są zaostrzone na końcach. Kwiat w postaci dzwonkowatego kielicha z 5 ząbkami i purpurowymi płatkami. Ma właściwości toksyczne.
Kaplica św. Marka w Żyglinie z XVIII wieku. Jeden z krzyży przydrożnych w Żyglinie.
9
Żyglin: Kaplice i krzyże
Kaplice i krzyże przydrożne to piękne po m n iki ludowej ku ltu ry sakralnej. Ich powstanie często na
wiązuje do zdarzeń, które odbyły się w danym miejscu w przeszłości. Stawiane były nie tylko dla upam iętnienia cudownych zjawisk, w podzięce za uleczenie chorych, lecz również by uchronić od zapom nienia zdarzenia tragiczne (morderstwo, nagłą śmierć, wypadek), a także w ramach p o kuty.
Rosną tutaj: konwalia m ajowa oraz rutewka orlikolistna [2, 6-10]. Na tutejszych terenach spot
kać można dudka oraz myszołowa zwyczjnego [ 1 -2 ,4 ,7 -1 0].
Konwalia majowa Convallaria majalis Rutewka orlikolistna Thalictrum aquilegiifollum
k o n w a l iam a j o w a Convallaria majalis
Gatunek byliny o brunatnym kłączu i cienkich szarych korzeniach. Łodyga osiąga do 30cm wysokości, osłonięta jest 2-3 eliptycznolancetowatymi liśćmi. Białe, ku- listo-dzwonkowe kwiaty pochylone są do dołu, mają bardzo intensywny zapach.
Owocem konwalii majowej są czerwone jagody. Roślinę tę można spotkać w la
sach liściastych i mieszanych niemal całego kraju, równieżjako roślina hodowlana w ogrodach, parkach. Jest to roślina trująca, używana w przemyśle farmaceutycz
nym, perfumeryjnym oraz barwiarskim.
r u t e w k a o r l i k o l i s t n a Thalictrum aquilegiifolium
Bylina wilgociolubna osiągająca wysokość od 40 do 120cm. Prosta, rozgałęziająca się u góry łodyga pokryta jest drobnymi 2-3 krotnie pierzastymi liśćmi. Kwiaty ko
loru od białego do różowo-fioletowego z fioletowymi pręcikami. Owoce umiej
scowione są na szypułkach. Występuje w wilgotnych lasach, zaroślach, na łąkach.
Jej liście stosowane są do barwienia wełny na kolor żółty.
M yszo łó w z w ycza jn y Buteo buteo
D u d e k U pupa epos
m y s z o ł ó wz w y c z a j n y Buteo buteo
Długość ciała do 56cm, rozpiętość skrzydeł ok. 125cm. Upierzenie zmienne - od czarnobrązowego do śnieżnobiałego. Ciemny dziób, żółte nogi. Zamieszkuje lasy różnego typu. Gnieździ się na drzewach. Żywi się głównie małymi gryzoniami, czasami padliną. W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.
DUDEK Upupa epos
Długość ciała ok. 28cm, rozpiętość skrzydeł do 46cm. Upierzenie: biało-czarne paski na skrzydłach, rdzawy szeroki czub, czarno zakończony, plecy i pierś czer- wonobrązowe. Występuje w parkach, ogrodach, na pojedynczych drzewach.
Zamieszkuje dziuple drzew, szczeliny. Nazwa pochodzi od charakterystycznego wydawanego dźwięku: du-du-du. Żywi się owadami i ich larwami. W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.
Dawny budynek graniczny z około 1867 roku.
1 0
B ib ie la : B u d y n ek s z k o ły
Jeden z najpiękniejszych przyrodniczo zakątków Miasteczka Śląskiego. Znajdujący się tutaj budy
nek z około 1867 roku p e łn ił rolę budynku granicznego. І/l/ latach późniejszych służył ja ko szkoła publiczna, mieszkanie nauczyciela oraz kaplica. Obecnie mieszczą się w nim mieszkania socjalne oraz świetlica.
Atutem przyciągającym do Bibieli wiele osób są otaczające ją lasy, w których oprócz zwierząt spotkać można ciekawe okazy roślinności. Są to także idealne tereny do grzybobrania.
Bogactwo lasów sprawia, że na swój dom w ybrały to miejsce m. in. dudek i zając [1, 8, 10].
W pobliskich lasach rośnie wawrzynek wilczełyko, borow ik szlachetny [10]. Można tutaj również spotkać kalinę koralową.
Puszczyk Strix aluco
p u s z c z y k Strix aluco
Długość ciała do 46cm, rozpiętość skrzydeł do 105cm. Ubarwienie jest mieszanką barwy szarej i brązowej lub rdzawej i szarobrązowej. Zamieszkuje lasy liściaste i mieszane oraz parki. Gnieździ się w dziuplach drzew. Żywi się małymi zwierzę
tami takimi jak myszy, krety, również owadami, płazami i ptakami. Jest aktywny nocą. Charakteryzuje się specyficznym głosem, tzw. pohukiwaniem. W ten spo
sób określa swoje terytorium, wabi samice oraz kontaktuje się z innymi osobnika
mi. W Polsce jest objęty ścisłą ochroną gatunkową.
z a ją c s z a r a k Lepus euwpaeus
Długość ciała od 60 do 70cm. Srebrzysto białe włosy puchowe czasami są pig- mentowane na końcach. Ogon biały z czarnym wierzchołkiem, uszy zakończone czarną obwódką. Zamieszkuje lasy, łąki i pola. Żywi się trawami, gałązkami drzew.
Żeruje głównie w nocy.
Wawrzynek w ilczełyko Daphne mezerum
\
B o ro w ik szlache tny Boletus reticulates
w a w r z y n e k w ilc z e ły k o Daphne mezerum
Krzew osiągający od 0,30 do Im wysokości. O zdrewniałych gałązkach. Charak
teryzuje się kwitnieniem na długo przed rozwojem liści. Bardzo wonne kwiaty pachną hiacyntem i są barwy ciemnoróżowej. Owocuje w postaci czerwonej pestki. Od 4 do 9cm liście klinowato zwężane u nasady, zebrane są na szczytach pędów. Rośnie w cienistych lasach liściastych i zaroślach, przeważnie na glebach wapiennych. Jest to roślina trująca. W Polsce jest objeta ścisłą ochroną gatunko
wą.
b o r o w ik s z la c h e t n y Boletus reticulates
Grzyb jadalny o kapeluszu osiągającym do 18cm średnicy. Kapelusz jasnobrązo- wy, zamszowy o białych, z czasem żółkniejących porach. Trzon jasnobrązowy po
kryty jest wyraźną siateczką. Rośnie głównie w lasach dębowych.
■:ШГ- ■
■ ■ ■ ' |« |§■
Słownik:
Antropogeniczny - pow stały na skutek działalności człowieka lub przy jeg o udziale, np. fo rm y i zm iany antropogeniczne, czynnik i krajobraz antropogeniczny, roślinność antropogeniczna.
Bagno - grząski, b ło tn isty teren, porośnięty szuwarami, trzciną, mchem itp.
Biocenoza - (gr. bios życie i koinos wspólny) - naturalny zespół populacji organizm ów żywych danego środowiska (biotopu), należących do różnych gatunków, ale pow ią
zanych ze sobą różnorodnym i czynnikam i ekologicznym i i zależnościami pokarm o
w ym i, tw orząc całość, która pozostaje w przyrodzie w stanie rów now agi dynam icz
nej. Biocenoza wraz ze środowiskiem fizycznym to ekosystem.
Biocenozy można podzielić na naturalne (las, jezioro) i sztuczne (ogród).
Biocenozę tworzą: fitocenoza - organizm y roślinne, zoocenoza - organizm y zwierzę
ce oraz drobnoustroje.
Bylina - roślina zielna żyjąca więcej niż dwa lata, zw ykle w ielokrotnie wydająca w tym czasie nasiona, bądź zarodniki. Byliny, krzewinki, krzewy i drzewa określane są mianem roślin w ieloletnich.
Fauna - określenie wszystkich gatunków zwierząt na danym obszarze (np. fauna Śląska) lub w danym środowisku.
Flora- określenie gatunków roślin w ystępujących na danym obszarze, zw ykle bez gatunków uprawianych (np. flora roślin naczyniowych Polski).
Kłącze - przekształcony, zw ykle zgrubiały pęd podziemny, stanowiący organ spich
rzow y i przetrw alnikow y. Nie posiada liści i ciałek zieleni. Służy również do rozm na
żania w egetatyw nego.
Kłos - rodzaj kwiatostanu, w którym kw iaty osadzone są na w ydłużonej osi, na bar
dzo krótkich szypułkach lub bez szypułek. Często w ystępuje u traw (zbóż).
Lancetowaty kształt- podłużny i spiczasty kształt.
Łowisko - obszar, na którym w ystępuje zierzyna (ryby), na którym urządza się łowy.
O kw iat (okrywa kwiatowa) - część kwiatu złożona zw ykle z kielicha i korony, może w ystępow ać także kieliszek. Służy on ochronie pręcików i słupków, a także jako p o wabnia u roślin owadopylnych dzięki zapachowi i kolorom .
Oligotrofizm - uboga zawartość substancji pokarm ow ych w zbiornikach w odnych śródlądowych; skąpe osady organiczne, obfite natlenienie; charakterystyczny dla je zior m łodych, dużych i głębokich.
Ostroga - (bot.) spiczasty, rurkow aty w yrostek u nasady kielicha lub płatków korony niektórych kwiatów.
Przysiółek - skupisko kilku gospodarstw położonych poza zabudową stanowiącą integralną część wsi.
Szypułka -nie u listn io n a część pędu rośliny, na której wyrasta kwiat, a następnie owoc.
Torfowisko - ty p m okradeł o specyficznej roślinności i zachodzących procesach akum ulacji osadów organicznych. Jest to teren stale podm okły, o tru d n o przepusz
czalnym podłożu, p okrytym zbiorow iskam i roślin bagiennych i bagienno-łąkow ych.
«ив
Bibliografia:
1) B la ro w s k i A., C h y la k A., P o lański M ., R apacz J., S kucha M ., S trz a łk o w s k a E., W y ro b a Z., P ro g ra m O c h ro n y Ś ro d o w iska G m in y M ia ste czko Śląskie, B e skid zki F u n d u s z E k o ro z w o ju SA, B ielsko - Biała, m a j 2002r.;
2) B rte k L., F e ria n c o v á -M a s á ro v á Z., G u lič k a J., H ense l K., K ie fe r M ., K m in ia k M., K o rb e l L., Košel V., K ru m p á l M ., L ls ic k ý M ., M a tls D., R osický B., V llč e k F., Ž ltň a n s k á O., Ś w ia t z w ie rz ą t, P a ń s tw o w e W y d a w n ic tw o R o ln ic z e I Leśne, W a rsza w a 1983r.;
3) C e m p u llk P., S ocha cka М ., Ż yła W., Ścieżka D y d a k ty c z n a Po Z espole P rz y ro d n ic z o -K ra jo b ra z o w y m WIELIKĄT, P o lskie T o w a rz y s tw o P rz y ja c ió ł P rz y ro d y p ro N a tu ra , 2003r.;
4) C z a rn e c k i Z., D o b r o w o ls k i K. A., J a b ło ń s k i B., N o w a k E., P ta k i Europy, W y d a w n ic tw o ELIPSA, W a rsza w a 1991 r.;
5) Č e rv e n k a M ., F e ráko vá V., H á b e r M ., K re sá n e k J., P aclová L., P eciar V., Š o m šá k L., Ś w ia t ro ślin , s k a ł i m in e ra łó w , P a ń s tw o w e W y d a w n ic tw o R o ln icze i Leśne, W a rsza w a 1984r.;
6) D ro z d z B., Franus Z., M a rc z y k J., M a ty s ik i., K w ia te k Z., K aczm a rska C., T o m a sze w ski B., K u b e cka L., W osz K., T o p u s z c z a k D., Felka H., P ie tru c h a G., G ryc A., B ursig A., F isch er B., P o ś p ie ch H., T e m p ic h -G a rc z a rc z y k E., W o d a rc z y k A., S ta n k ie w ic z D., R uda A., Lu k o sz-K o w a lska I., K a m a szu k E., J a ło w ie c k a J., d r D ziu ra M . - k o n s u lta c ja n a u k o w a . S tra te g ia R o zw o ju M ia s ta M ia ste czko Śląskie n a la ta 2007-2017, U rzą d M ie js k i w M ia s te c z k u Ś ląskim , M ia s te c z k o Ś ląskie, 2007r.;
7) Franus Z. p r z y w s p ó łp r a c y z p ra c o w n ik a m i U rz ę d u M ie js k ie g o w M ia s te c z k u Ś ląskim o ra z M ie js k ie g o O ś ro d k a S p o rtu i R ekre acji w M ia s te c z k u Ś ląskim : P ro g ra m ro z w o ju m ia s ta M ia ste czko Śląskie w d z ie d zin ie S p o rtu , T u rystyki i R ekreacji n a la ta 2008-2017, p r z y ję ty U c h w a łą R ady M ie js k ie j w M ia s te c z k u Ś ląskim N r X X X /2 3 8 /0 9 d n ia 13 m a rca 2 0 0 9 r. o ra z M a p a tras ro w e ro w y c h /n a rc ia rs tw a b ie g o w e g o / pieszych w o b rę b ie g ra n ic m ia s ta M ia ste czka Ś ląskiego (zał. n r 1 d o P ro g ra m u R o zw o ju M ia s ta M ia te c z k o Śląskie w d zie d zin ie S portu, T u rystyki i R ekreacji n a la ta 2008-2017), U rząd M ie js k i w M ia s te c z k u Ś ląskim , M ia s te c z k o Ś ląskie, 2009r.;
8) H a n d e l A., Z im m e r U. E., P rz e w o d n ik d o ro z p o z n a w a n ia ro ślin i z w ie rz ą t n a wycieczce, O fic y n a W y d a w n ic z a MULTICO, W a rsza w a 1993r.;
9) La ňka V.,Vit Z., P ła zy i g a d y, Polska O fic y n a W y d a w n ic z a BGW, W a rsza w a 1993r.;
10) L a skow ska W., R ośliny b o ró w , W y d a w n ic tw o S zko ln e i P e d a g o g ic z n e , W arsza w a 1983r.;
11) N a w a ra Z., S e n d e c k i P., R ośliny c h ro n io n e w Polsce, W y d a w n ic tw o M U Z A S.A., W arsza w a 1999r.;
12) P o d b ie lk o w s k i Z., Rośliny torfow isk, P a ń s tw o w e Z a k ła d y W y d a w n ic tw S zkolnych, W arszawa 1969r.;
13) S a m e k J., R e jd u c h -S a m k o w a L, K a ta lo g z a b y tk ó w s z tu k i w Polsce, t. 6: w o je w ó d z tw o k a to w ic k ie , z, 12: p o w ia t ta r n o g ó rs k i. In s t y tu t S ztu ki P o lskie j A k a d e m ii N a u k i W o je w ó d z k i K o n s e rw a to r z a b y tk ó w w K a to w ic a c h , W arsza w a 1968r.;
14) S o b o l E., M a ły s ło w n ik ję z y k a p o ls k ie g o ,W y d a w n ic tw o N a u k o w e , W arsza w a 1995r.;
15) S z a fe ro w a J., P ozna j 100 ro ślin , W y d a w n ic tw o S z k o ln e i P e d a g o g ic z n e , W a rsza w a 1987r.;
16) S zurgacz D.: D o W ielkiej Pingi, T y g o d n ik G w arek n r 25 (2350) Ta rno w skie G ó ry 24 czerw ca 2003r.;
17) S zu rg a cz D.: P rz e w o d n ik ro w e ro w y p o g m in ie M ia ste czko Śląskie, M ia s te c z k o Ś ląskie, 2004r.;
18) S zurgacz D.: 90 le d e Z a to p ie n ia K opa ln i Bibiela, K ronika M iasteczka Śląskiego n r 7 z 11 sierpnia 2007r.;
19) S zu rg a cz D.: W y p o c z y w a j Z d ro w o , K ro n ik a M ia s te c z k a Ś lą skie g o n r 7 z 11 s ie rp n ia 2007r.;
20) S zurg acz D.: Leśna Ścieżka R ow erow a, K ro n ika M ia ste czka Ś ląskiego n r 7 z 11 sie rp n ia 2007r.;
21) S zu rg a cz D.: Z d ro w y w y p o c z y n e k w m ieście, W ie ści z R atusza n r 05 (114) m a j 20 08r.;
22) S zu rg a cz D.: A tra k c je tu ry s ty c z n e M ia ste czka Ś ląskiego, M ia s te c z k o Śląskie, 2008r.;
23) Szurgacz D .-.Z drow yw ypoczynekw m ieście, K ronika M iasteczka Śląskiego n r 8 z 9 sierpnia 2008r.;
24) S zu rg a cz D.: A tra k c je tu ry s ty c z n e - M ia ste czko Śląskie, K ro n ik a M ia s te c z k a Ś lą skie g o n r 8 z 9 s ie rp n ia 2008r.;
25) S zurg acz D.: A tra kcje tu rystyczn e M iasteczka Ś lą skie g o .M ia ste czko Śląskie, w y d a n ie II 2009r.;
26) S zu rg a cz D.: Pasieki, M ia s te c z k o Ś ląskie, 2009r.;
27) W ro ń s k i M ., M ia ste czko Śląskie w d a w n y c h w id o k a c h , ZT, n r 18, t. 2, W y d a w n ic tw o In s ty tu tu T a rn o g ó rs k ie g o , T a rn o w s k ie G ó ry 1993r.;
28) Z a sie czn a B., Z w ie rz ę ta i ro ś lin y Europy, W y d a w n ic tw o M U Z A S.A., W arsza w a 1993r.
Opracowanie graficzne i redakcyjne:
ART GRAFO
JUSTYNA BR1TNER
ul. Wspólna 21 42-610 Miasteczko Śląskie artgrafo.foks@gmaiI.com
tel. 696 28 70 21
zdjęcia: A rt Grafo Justyna Britner, Anna Foks, Axel Mauruszat okładka: A rt Grafo Justyna Britner
ilustracje: A rt Grafo Justyna Britner - Anna Foks
*
