Studia Teologiczne Bial., Droh., Lom.
15(1997)
JAN PAWEŁ I I O PRACY KOBIET
Treść: W stęp; I. K obieta - praca zaw odow a; II. K obieta pracująca - rodzina; III. K obieta pracująca w dom u; IV. Zakończenie.
KS. Z B IG N IE W S O B O L E W S K I
WSTĘP
Istniejąca do dziś m entalność przypisywała kobiecie znaczące m iejsce przede wszystkim w ognisku domowym, miejsce mężczyzny zaś widziała w pracy poza domem. Dzisiaj obecność kobiet we wszystkich prawie sektorach życia ekonom icznego jest faktem naturalnym, i tak znaczącym, że nie m ożna go ignorow ać1. Co więcej, Jan Paweł II, biorąc pod uwagę współczesną sytu ację społeczno-ekonom iczną widzi tę obecność jako niezbędną2. U znaje ją za «znak czasu» i podkreśla konieczność w kładu kobiety w ubogacenie i przem ianę stosunków' m iędzyludzkich w św iecie pracy, zagrożonym coraz bardziej m yśleniem , które bierze pod uwagę jedynie efekty pracy, a nie po trzeby osób pracujących i ich rodzin3. Zm iany o charakterze społecznym i kulturowym, przede wszystkim zaś burzliwy rozwój techniczny i industriali zacja przekształciły w sposób znaczący rolę kobiety w społeczeństw ie i w rodzinie. W raz z m asow ym wyjściem kobiet z domu i wraz z m ożliw ością coraz szerszego dostępu do w ykształcenia zaw odow ego, narodził się p ro blem pracy zawodowej kobiet i jej wpływu na życie m ałżeńskie i rodzinne4.
1 Zob. G a u d iu m el S p es nr 60.
2 Z o b . J A N P A W E L L I, La C hiesa si sente a va i vicina, 19m ar ca 1993, 5, w: La Traccia III(]993), 297.
’ Por. J A N P A W E L I L P ien a va lorizzazione d el ruolo delle d onne n e ll'a m b ito d e ll ’e c o n o mia e d el la vo ro . 20 sierpnia 1995, 1, w: L ’Osservatore Romano, 21-22 sierpnia 1995, 5.
4 Zobacz na temat: L . L E N Z I , L avoro m aterno extra d o m estico e so cia lizza zio n e d ei fig li, w : Vita sociale XXX1V(1977). 219-222; A . D IN 1 M A R T I N O , L a d o n n a e il lavoro, w; Studi
Kościół z jednej strony musi brać pod uwagę rozpow szechnione zjaw i sko pracy zawodowej kobiet, ich ambicje i oczekiwania; z drugiej musi bro nić praw rodziny, w sposób szczególny dzieci i ich wychowania w środow i sku rodzinnym wym agającego obecności dwojga rodziców, a zwłaszcza matki w' początkowych latach rozwoju dzieci.
Chodzi więc o pogodzenie aktywności zawodowej kobiety, która czę sto staje się synonim em jej obecności w szerzej rozum ianym życiu społecz nym z jej pow ołaniem rodzinnym 3. Problem ten, naszym zdaniem będący najistotniejszym węzłem do rozwiązania, będzie przedm iotem tego artykułu.
I. KOBIETA - PRACA ZAWODOWA
Liczne świadectwa historyczne zgodnie poświadczają, że w wielu kul turach kobiety zawsze pracow ały w domu rodzinnym . Kobieta była przede wszystkim m atką, w ychow aw czynią dzieci i protektorką ogniska dom ow e go. Była «sercem domu», a ten jednocześnie warsztatem pracy zarówno dla m ężczyzny jak i dla kobiety. Gwałtowny rozwój techniczny, przem iany spo łeczne zainicjowane wraz z uprzem ysłow ieniem i industrializacją spow odo wały. że to tradycyjne przymierze domu rodzinnego z m iejscem pracy uległo zerw aniu6. P ow stanie w ielkich centrów przem ysłow ych zm usiły najpierw m ężczyzn, a później i kobiety, do zostawienia domu w poszukiw aniu środ ków do utrzym ania rodziny.
Jak oceniać to masowe wyjście kobiet z domu i poświęcenie się pracy zaw odow ej?
Praca zaw odow a kobiet poza dom em nie może być oceniana biorąc pod uwagę jedynie wymierne korzyści materialne. Nie jest to tylko problem o wym iarach czysto ekonomicznych. Jest zjawiskiem społecznym, które spo wodow ało znaczące i dogłębne przekształcenie m entalności kobiet, zm ody fikow ało relacje pom iędzy m ężczyzną a kobietą, a także relacje rodzinne pom iędzy rodzicami i dziećmi.
Praca zawodowa stała się dla wielu kobiet sposobem pełniejszego włą
sociali 9( 1990), 52-63:7.. D R O Z D E K , Granice aktywizacji zawodowej kobiet, w: Chrześcijanin w św iecie 11 ( 1971 ), 28-39; F. A D A M S K I , M ałżeństwo i rodzina. Sytuacja i kierunek przemian. w: Chrześcijanin w świecie 4( 1970), 4 7 -7 3 ;F. B O N A Z Z I , G . C A T E L L I , (pod rzA .),Sociolo gia della condizione fem m inile, Roma: Città Nuova 1977,47-62.
? Zob. E . C U T O L O , Il mondo del lavoro nel pensiero di G iovanni Paolo I I , C itlr del Vaticano 1982, 81-87; С . M A T T A I, La donna e lavoro nella „Laborem exercens ”, w: Rivista di Iletteratura e di Storia Ecclesiastica, 13(1981 ), 110-121.
6 Na temat pracy kobiet: Μ . E S Τ Ο R , // lavoro della donna non finisce mai: lavoro retribuite e no. w: Concilium 6( 1987), 24-33; J . M . A U B E R T . La donna: antifem m inism o e cristianesimo, Assisi: Cittadella 1978, 155-158; A . C E C C H E L L A , La donna nella produzione e nei consumi, w: Donna e società, (praca zbiorowa), Vicenza: Centro studi „Rezzara" 1976. 113-123.
JAN PAWEŁ II O PRACY KOBIET
czenia się w życie społeczne, była czynnikiem ich socjalizacji7. Kobieta w y chodząc z domu tworzyła nową sieć relacji społecznych, stąd też często pra ca zaw odow a jest postrzegana jako środek jej prom ocji społecznej a różne ugrupowania polityczne (na przykład m arksiści), uważały ją za sztandar po stępu i wyzwolenia społecznego kobiet8. Poza pew ną niezależnością ekono m iczną od mężczyzny, m ęża czy ojca, m ożliwość zarobkow ania dawała ko bietom poczucie bycia użytecznymi i ważnymi w społeczeństwie.
Praca z pewnością oddziałuje pozytywnie na życie zarówno mężczyzn jak i kobiet. Takie przekonanie wyraził Papież podczas M szy św. dla robotni ków na Jasnej Górze. Jan Pawel II podkreślał, że praca może pomóc człow ie kowi stać się lepszym , duchow o bardziej dojrzałym . Dzięki niej człow iek realizuje swoje powołanie do czynienia ziemi poddaną. M ężczyzna i kobieta mają to samo powołanie do rządzenia i przekształcania rzeczywistości ziem skiej poprzez pracę9.
Dla Jana Pawła II godność i wielkość pracy ludzkiej pochodzi z faktu, że jest ona sposobem w jaki mężczyzna i kobieta uczestniczą w stwórczym dziele Boga, podporządkow ując sobie ziem ię i dając wkład nie tylko w jej rozwój, ale także swój w łasny10. Praca pobudza otrzym ane od Boga zdolno ści. Sprawia, że człowiek wyodrębnia się jeszcze bardziej od reszty stw orze nia. Jest także środkiem jednoczącym ludzi.
Nie możemy nie zauważyć, że praca pozwala ludziom uczestniczyć w dziele zbawczym Chrystusa. To Jezus uświęcił pracę ludzką11. Jest ona czę ścią ideału życia chrześcijańskiego - pracowitość to cnota dobrego chrześci janina. Dla wierzących praca to nie tylko zwyczajny środek zdobywania go dziwego utrzymania, ale także sposób czynienia dobra bliźnim. Biorąc więc pod uwagę pozytywne znaczenie pracy możemy stwierdzić, że chęć włącze nia się w nurt życia zawodowego, którą napotykam y w sercu wielu kobiet.
7 Por. Familiaris C onsortio nr 23.
8 Obraz historyczny problemu wyzwolenia kobiet poprzez pracę zawodową: zob. P. V A N ~ Z A N , La donna contesa. Origini e prime form e di fem m inism o, w: La Civiltà Cattolica 11(1983), 31- 39; A . B A U S O L A , La donna nel progetto di società secondo il pensiero e la prassi m arxista, w: La donna: genio e m issione, (praca zbiorowa), Milano: Vita e Pensiero 1990, 151-168; Μ . T. B E L L E N Z I E R , Evoluzione storica della visione e del ruolo della donna nella società e nella Chiesa, w: Presenza Pastorale 49(1989) 1,34.
9 Por. J A N P A W E L 11, Una rivalutazione dei com piti m aterni, 13 czerwca 1987, w: La Traccia VI( 1987 ), 775; ID., Torino, la Chiesa é con te! Sii la città fe d e le e sicura, і 3 kwietnia 1980, 5, w: Insegnamenti III( 1980) 1.912.
Iu Por. J A N P A W E L I I , / / diritto al lavoro e alla giustizia sociale, 9 grudnia 1978, 4, w: Insegnamenti 1978,321; ID., // lavoro come realizzazione ed occasione di testimonianza, 19 marca 1983, in: Insegnamenti VI(1983) 3, 755; ID., La solidarietà com e categoria m orale spezz.a le barriere di ogni divisione e supera tutte le fro n tiere politiche, 19 marca 1990, 2, w: Insegnamenti Х Ш(І990) 1, 700-701 ; Laborem exercens nr 4.
11 Por. J A N P A W E L I I , N iezwykła w ielkość macierzyństwa, 20 lipca 1994, 6, w: Wierzę w Kościół, 449.
je st p ragnieniem go dziw ym i godnym pochw ały. G en eralnie K o śció ł o d rz u ca tę podejrzliw o ść ja k ą m anifestow ał w stosunku do pracy k ob iet w okresie rew olucji technicznej i w p ierw szych latach rozw oju n ow ych fo rm g o sp o d ar ki. P rzeciw nie, P apież form ułuje postulat zaan g ażo w an ia się K o ścio ła w w al kę o to, aby została otw orzon a kobietom ja k najszersza przestrzeń w e w szy st kich środow isk ach to je s t w kulturze, polityce, w sam ym życiu k o ścieln y m i w e k o n o m ii12. N ie ulega w ątpliw ości, że kobieta p o przez sw ą pracę, w y k o rz y s tu ją c sw ój « g e n iu sz » , m o że b a rd z o w iele o fia ro w a ć s p o łe c z e ń s tw u i K ościołow i. Stąd też Jan P aw eł II w M ulieris D ignitatem dziękuje w szystk im k o b ieto m p racu jący m zaw o d o w o , które n ieraz je d n o c z e śn ie d źw ig a ją b rz e m ię ogro m n ej o d p o w ied z ia ln o ści sp o łe c z n e j13. W p o d o b n y m d u ch u o cen ia on w kład kobiet w życie społeczne i g ospodarcze tak że w L iście do kobiet.
N iem niej jed n ak praca k o biet poza dom em , w idziana ja k o sp o sób ro z w iązan ia w szystkich p roblem ów kobiecych, szybko o k azała się złudzeniem . B yłoby zbyt w cześnie w idzieć w pracy zaw odow ej rozw iązanie «kw estii k o biecej». N iestety, oprócz korzyści ja k ie zarów no sam ym k o bieto m ja k i ca łe m u sp o łeczeń stw u p rzy n o si po d jęcie p rzez nie ak ty w n o ści za w o d o w ej, nie m ożna przem ilczeć problem ów , które stw arza. R ealisty cznie patrząc n a p ra cę zaw o d o w ą k obiet trzeba przyznać, że często decyzja o pracy po za dom em nie je s t ich w o ln y m w yborem , ale ży c io w ą k o n iecz n o ścią. K o b iety m u szą pracow ać, aby za sp o k o ić cod zien n e potrzeby sw oich rodziny. L icz n e b a d a nia socjologiczne, szczególnie p rzep row adzane w spo łeczeństw ach uboższych czy zaniedbanych ek onom icznie (w E uropie i nie tylko), d ow odzą, że k o b ie ty p o d ejm u ją p racę za ro b k o w ą m o ty w o w an e nie p rag n ien iem sa m o re a liz a cji, ale tru d n ą sytuacją finan sow ą, gdyż zarobki ich m ężów nie w y starczają na go d ziw e u trzy m an ie rodziny.
Jan P aw eł II w idząc ten problem d enuncjuje nieludzkie w arunki pracy z a w o d o w ej k o b ie t; sy tu a c ję w y z y sk u ; d y sk ry m in a c ję k o b ie t w d z ie d z in ie w y n a g ro d zen ia czy trudno ści w robieniu kariery z a w o d o w e j14.
T rudną sytuację kobiet, które podjęły pracę zaw o dow ą, p o g arsza czę sto fakt, że pracują daleko od m iejsca sw ego zam ieszk ania. N ieraz do jazd do m iejsca pracy zajm uje im w iele godzin i w iąże się z po k o n y w an iem licznych niedogodn ości. Także w arunki pracy (zw łaszcza w w ielkich fab ryk ach ), u jem nie o d b ijają się na zdrow iu kobiet (nie m ów im y ju ż o cy klach pracy, n ieb ez p ieczeń stw ie chorób zaw o d o w y ch , zm ęczen iu i stresach...).
Te n egatyw ne zjaw iska stają się tym bardziej uciążliw e dla k ob iet, któ re w y c h o w u ją m ałe dzieci. Z d arza się p o w szech n ie, że k o b iety nie m ogąc pogodzić pracy poza d om em z o bow iązkam i m atki i żony są zm u szo n e
prze-12 Por. J A N P A W E Ł I I , Senza il contributo dette donne la società é m eno viva, la cultura meno ricca, la pace più insicura, 23 lipca 1995, 1, w: L ’Osservatore Rom ano, 24-25 luglio 1995.4.
13 M ulieris Dignitatem nr 3 1.
JAN PAWEŁ II O PRACY KOBIET
rwać ją i zrezygnować z kariery zawodowej. Praktycznie po kilku latach prze rwy, nie są w stanic znaleźć miejsca pracy odpowiadającego ich przygotow a niu zaw odowem u.
Zjawiskiem występującym nie tylko w Europie, ale i na innych konty nentach, które niepokoi jest fakt, że niektórzy pracodawcy żądają od kobiet podpisania zobowiązań, że nie będą posiadały dzieci, warunkując otrzym a nie m iejsca pracy właśnie od zrezygnowania z założenia rodziny czy posia dania potomstwa.
Nie lekceważąc tych negatywnych zjawisk, Jan Paweł II żąda przem y ślenia na nowo problem u pracy kobiet w dom u i poza n im 15. Papież prosi kobiety pracujące zawodowo o to, aby zatroszczyły się o respektow anie na leżnych im praw p raco w n iczy ch 16. Przypom ina zasadę rów noupraw nienia mężczyzn i kobiet w życiu ekonom icznym 17. Kobiety nie mogą być dyskry minowane czy wykluczone z wykonywania prac, do których są zdolne i przy gotow ane18. M ogą one na równi z m ężczyznam i uczestniczyć w życiu spo łecznym i zawodowym . M ają też prawo do takiej samej płacy za w ykonyw a ną pracę, jak mężczyźni.
Rów ność m ężczyzn i kobiet w dziedzinie ekonom icznej oznacza dla Jana Pawła II także to, że przy organizowaniu pracy trzeba brać pod uwagę obowiązki kobiety w rodzinie i jej specyficzne powołanie do m acierzyństw a19. Według Papieża żaden program , który chciałby chronić godność kobiety pra cującej, nie będzie autentyczny czy skuteczny, jeśli nie w eźm ie pod uwagę jej powołania do m acierzyństw a i ciężaru dźwiganego przez kobietę w rodzi nie.
II. KOBIETA PRACUJĄCA - RODZINA
Jan Pawel II bardzo dużo uwagi pośw ięca zw iązkow i, jaki dostrzega pomiędzy pracą zawodową kobiet a ich życiem rodzinnym 20. Dla Ojca Św ię tego rodzina jest jednym z najważniejszych punktów odniesienia, w
kształto-15 Por. J A N P A W E Ł I I , Una rivalutazione dei com pili m aterni, 13 czerw ca 1987, w: La Traccia V I(1987), 776.
"’ Por. J A N P A W E Ł I I , Centralità della pastorale fam iliare, 18 m arca 1993. 2, w: La
ТгассіаІЩІ 993), 292.
17 Zob. J A N PA W E Ł 11, List do kobiet nr 4; ID., Piena valorizzazione del ruolo delle donne nell'am bito dell'econom ia e del lavoro, 20 sierpnia 1995, 2, w: L ’O sservatore R om ano, 21-22 sierpnia 1995,5.
18 Por. Laborem exercens nr 19.
19 Por. J A N P A W E L 11, Rispettare la vocazione materna della donna che lavora, 6 grudnia 1981, w: Insegnam enti IV( 1981)2, 842.
20 Por. Fam iliaris Consortio nr 23; Jan Pawel II, La Chiesa vi invita a guardare alla casa di Nazareth, 4, w: La Traccia V( 1992), 544; ID „Niezwykła w ielkość m acierzyństwa, 20 lipca 1994,4, w : W ierzę w K ościół, 448.
w aniu porządku społecznego i etycznego21. Ojciec Św ięty podkreśla w aż ność pracy zarobkowej dla podstawowej komórki społecznej, jaką jest rodzi na. Praca jest w pew nym sensie fundam entem , na którym buduje się przy szłość rodziny. Jest oczywiste, że rodzina dla swego istnienia potrzebuje środ ków finansowych. Praca jest sposobem zdobycia ich. Pozwala na założenie rodziny i jej utrzym anie. Jan Paweł II jest świadom y tego, że m ężczyzna i kobieta, zgodnie z Bożym planem , są istotam i społecznym i i jak o tacy są powołani przez Stwórcę do istnienia i do pracy. Bóg Stworzyciel powierzył trosce ludzi ziemię, aby „czynili ją sobie poddaną”. To powołanie do życia i do przekształcania ziemi jest zw iązane z praw em człow ieka do posiadania rodziny i do przekazyw ania życia22. Członkowie rodziny mają więc obow ią zek pracować. Trzeba jednak pamiętać, że praca nie jest jedynym zadaniem życiowym. Jak mówi Ojciec Święty m a ona służyć człowiekowi i jego rodzi nie23. Istnienie rodziny jest jednym z podstawowych faktorów, które determ i nują życie ekonom iczne i politykę pracy. Są one m oralne, gdy bio rą pod uwagę potrzeby i wym agania rodziny24. Jan Paweł II przypom ina o podsta wowych prawach rodziny. M a ona prawo do takich warunków istnienia, któ re zagwarantują jej odpowiedni poziom życia i perspektywę rozw oju, odpo w iadającą jej godności: do spraw iedliw ego i w ystarczającego w ynagrodze nia za pracę; do mieszkania. W sposób szczególny Ojciec święty jest zainte resow any losem m łodych m ałżeństw 25.
Jan Paweł II w skazuje na obow iązki społeczeństw a w obec rodziny. Nakreślił program społeczny od realizacji którego zależy przyszłość społecz ności ludzkiej. W edług Papieża trzeba wiele uczynić, aby zapew nić rodzi nom konieczne warunki istnienia. Trzeba więc, według Jana Pawła II zatrosz czyć się o godziwe warunki pracy, zamieszkania, utrzymania; wziąć w obro nę poczęte życie; um acniać szacunek społeczny dla m acierzyństw a i ojco stwa; zagw arantow ać pełne prawo do w ykształcenia i różne form y pomocy w w ychow aniu p o tom stw a26. Papież naucza, że społeczeństw o, a przede
21 Zob. Laborem exercens nr 10.
22 Por. J A N P A W E Ł I I , Il diritto d e ll’uomo al lavoro e alla terra, 8 czerwca 1979. vv: Insegnamenti 11(1979) 1, 1490.
21 Por. J A N P A W E Ł 11, Solo l'am ore può assicurare la pienezza della giustizia. 20 czerw ca 1983. w: Insegnamenti VI(1983) 1, 1613: ID., Per non ripetere gli errori del prim o sviluppo industriale, la tecnologia si lasci guidare dai valori spirituali, 5 czerwca 1988, 6, w: Insegnamenti XK1988) 2, 1827.
24 Por. J A N P A W E Ł I I , Terra di grande lavoro, terra di grande preghiera, 6 czerwca 1979, w: Insegnamenti 11(1979) 1. 1465.
25 Por. J A N P A W E Ł I I , La fa m ig lia e un luogo sacro e santificante, 11 czerwca 1987, w: La Traccia VI( 1987), 749.
26 Por. J A N P A W E L II, P roteggere contro o g n i m inaccici l ’uom o, la fa m ig lia , la N azione. 5 czerwca 1979, w: Insegnamenti II( 1979) 1, 1454; ID., O cco rre rip a rtire da lla fa m ig lia . 7 lutego 1991, 3, w: La Traccia II( 1991 ), 145.
JAN PAWEŁ II O PRACY KOBIET
wszystkim państwo m a zatroszczyć się o polepszanie warunków życia rodzi ny, a więc i kobiet, które w niej żyją i poświęcają się całkow icie dla niej,
Jan Paweł II zachęca do „pracy nad pracą”, to znaczy do tego, aby na nov o przem yśleć jej znaczenie i sposoby jakim i może być pom ocna rodzinie i o obom ją tw orzącym 27.
Problemy związane z pogodzeniem m acierzyństw a i pracy zawodowej kol iet dom agają się szybkich i skutecznych rozwiązań. Sytuacja kobiety pra cuj cej i jednocześnie posiadającej rodzinę jest szczególna i trudna.
Kobieta ma swoje jedyne i niepowtarzalne powołanie: m acierzyństw o28. O trzym ała od Boga zadanie przekazywania i strzeżenia życia. Jan Paweł II podkreśla, że kobieta czuwa nad ogniskiem dom owym , jest sercem w spólno ty rodzinnej i jej protektorką. To ona daje życie, karmi je i czuwa nad jego rozwojem. Nie zapomina przy tym Jan Paweł II o obowiązkach i w spółodpo wiedzialności mężczyzny. Praca zawodowa kobiet musi więc być organizo wana przy wzięciu pod uwagę tego jej szczególnego związku z życiem i z powołaniem kobiety jako matki i żony. Prawdziw a promocja kobiety w ym a ga, aby uznać i docenić wartość m acierzyństw a i tego, co kobieta ofiarowuje rodzinie.
Z darza się, że praca zaw odow a stanow i przeszkodę dla norm alnego funkcjonowania rodziny i dla powołania kobiety do m acierzyństwa. Jan Pa weł II dem askuje także pewną logikę, wrogą m acierzyństwu, która deprecjo nuje pracę kobiety w domu i widzi w niej przeszkodę w pracy zaw odow ej29. W sytuacji konfliktu pom iędzy pow ołaniem do m acierzyństw a a w ym aga niami zaw odow ym i przede w szystkim trzeba zabezpieczyć praw o kobiety do założenia rodziny i do macierzyństwa. Ojciec Św. podkreśla konieczność dow artościow ania m acierzyństw a i pracy dom owej kobiet30. Ona, chociaż niewymierna za pom ocą pieniędzy (praca w dom u jest nieopłacona), to je d nak m a ogrom ne znaczenie społeczne i ekonom iczne. Obecność kobiety w rodzinie jest bardzo ważnym jej wkładem do życia społecznego, który nie może być ignorow any31.
Dowartościowanie przez Jana Pawła II pracy w domu i pośw ięcenia się kobiety dla rodziny, nic jest próbą zamknięcia kobiety „w czterech ścianach”
27 Por. J A N PA W E Ł 11, La fa m ig lia é un luoga sacro e santificante, 11 czerwca 1987, w: La Traccia VI( 1987), 746; ID., Per non ripetere gli errori del primo sviluppo industriale, la tecnolo gia si lasci guidare dai valori spirituali. 4 czerwca 1988,3, w; Insegnamenti XI( 1988 ) 2, 1801 -1082.
2S Por. J A N P A W E L I I , Una rivalutazione dei com pili m aterni, 13 c ze rw c a 1987, w: La T raccia VI( 1987), 775.
24 Por. J A N P A W E L l i . Niezwykła w ielkość macierzyństwa, 20 lip ca 1994, 3, w: Wierzę w Kościół, 447-448.
111 Por. Familiaris Consortio nr 19.
!l Por. J A N P A W E L 11, A i partecipanti a ll’X I Assem blea Plenaria del Pontificio Consiglio Per 11 Famiglia, 24 marca 1994, 3, w: L ’O sservatore Romano, 25 marca 1994, 5.
czy wyelim inow ania jej z uczestnictwa w życiu społecznym 32. Niemniej je d nak, nie jest rzeczą słuszną, aby kobieta dla kariery zaw odow ej niszczyła własne życie osobiste czy rodzinne.
Praca zaw odow a ma swoje rytmy, wym agania, nieraz dom aga się ca łkow itego pośw ięcenia uwagi, czasu, sił. Społeczeństw o jest św iadom e, że praca kobiet poza dom em powoduje wiele problemów i trudności w w ycho waniu dzieci33. Trzeba więc przy jej organizowaniu brać pod uwagę w ym a gania życia rodzinnego kobiet34.
Papież jest przekonany, że praca zawodowa będzie szansą rozw oju dla kobiet pod warunkiem, że stanie się ich wolnym wyborem, a nie będzie w y m uszona koniecznościam i ekonom icznym i.
Prawdziwe poszanow anie równości kobiet w dziedzinie ekonom ii ozna cza, że nie są one zm uszane trudnościam i finansow ym i do podjęcia pracy zarobkow ej, przy niebezpieczeństw ie zaniedbania własnego życia osobiste go i rodzinnego35.
Nie jest dopuszczalny nacisk psychologiczny, to znaczy stw orzenie m odelu takiego społeczeństwa, w którym kobieta będzie się m usiała realizo wać na jedynej drodze - to znaczy pracując zaw odow o. W takim bow iem m odelu m acierzyństw o i poświęcenie się całkowicie rodzinie byłoby uw aża ne za zacofanie, za zrezygnowanie z własnych aspiracji i własnego rozwoju. Jan Paweł II widzi potrzebę słusznego wynagrodzenia za pracę, czy to m ężczyzny czy kobiety, którzy mają na utrzym aniu rodzinę. Płaca ta będzie słuszna - precyzuje Papież w Laborem exercens - gdy będzie wystarczająca, aby założyć i utrzym ać rodzinę oraz zapew nić jej godną przyszłość. Takie w ynagrodzenia możne dokonać się zdaniem Papieża czy to poprzez tak zw a ną płacę rodzinną, to znaczy płacę daną głowie rodziny i w ystarczającą na utrzym anie jej na odpow iednim poziom ie, bez konieczności dodatkow ego zarobkow ania ze strony współmałżonki; czy też poprzez zapomogi rodzinne stale czy sporadyczne dla matki, która całkowicie pośw ięca się rodzinie36.
32 „Nie chudzi o to, ja k ktoś próbow ał insynuować, o zam knięcie kobiety w środowisku dom o wym; nie chodzi o wyłączenie je j z pracy poza dom ow ej; nie chodzi o pow ierzenie kobiecie tylko zadań rodzinnych. Ponieważ jest taka sama godność m ężczyzny i kobiety, oboje są stw orzeni na obraz i podobieństw o Boże, przed kobietą je s t i ma być otwarte każde środowisko aktyw ności ludz kiej'’. J A N P A W E Ł 11, Per non ripetere gli errori del prim o sviluppo industriale, la tecnologia si lasci guidare dai valori spirituali, 5 czerw ca 1988, 7, w: Insegnam enti X I(1988) 2, 1828.
33 Por. J A N P A W E Ł I I , Ai partecipanti al X I Assem blea Plenaria elei Pontificio Consiglio p e r la Famiglia, 24 m arca 1994, w: L ’O sservatore Romano, 25 m arca 1994, 5.
34 Por. Fam iliaris Consortio nr 19.
35,.Trzeba brać p o d uwagę, że natura i misja rodziny stanowią najbardziej odpowiedzialne/ służbę społeczną, rodziny mają więc praw o do takich warunków istnienia, które zagw arantują im odpowiedni poziom życia i rozwoju, odpowiadający ich godności”. J A N P A W E Ł I I , La fam iglio é un luogo sacro e santificante, 11 czerw ca 1987, w: La Traccia V I( 1987), 749.
JAK PA \/EŁ II O PRACY K O . Г
Inna propozycja Papit ca, ma na uwadze pomoc m aterialną kobiecie - matce, to dow artościow anie ekonom iczne m acierzyństw a37. Poniew aż praca zawodowa nic powinna zagrażać temu szczytnem u i bardzo w ażnem u pow o łaniu kob iety38, w ładze państw ow e pow inny ustanaw iać praw a m ające na celu z jednej strony zagw arantow anie kobiecie m ożliw ości realizacji siebie poprzez pracę zawodową, a z drugiej strony ochronę m acierzyństw a kobiety p racu jącej39.
III. KOBIETA PRACUJĄCA W DOMU
Także i dzisiaj praca zawodowa i wykształcenie zawodowe są uważane za param etry służące do oceny stopnia promocji kobiet w społeczeństw ie i ważności ich roli. Praca poza domem, jak powiedzieliśmy wcześniej, ważna z wielu punktów widzenia, nie jest jednak jedynym środkiem prom ocji spo łecznej kobiety. Nie m ożna bow iem pogardzać czy pom niejszać znaczenia pracy kobiet w dom u, zw iązanej z codziennym funkcjonow aniem ogniska dom ow ego.
Byłoby niespraw iedliw ością odm aw iać kobietom - gospodyniom do mowym - jakiejkolw iek możliwości awansu społecznego. W języku obiego wym o kobiecie pracującej w dom u, m ówi się że nie pracuje (ma to w y dźwięk negatywny: jest „na utrzym aniu” męża). Niestety, w m entalności spo łecznej pokutuje przesąd, według którego, kobieta która „pracuje” - to tylko kobieta pracująca zaw odow o poza dom em . Społeczeństw o konsum pcyjne ocenia wartość osoby nie biorąc pod uwagę tego, kim ona jest, ale jaką funk cję (zawód) w tymże społeczeństwie pełni. Ten, kto produkuje dobra m ate rialne, przeliczalne na pieniądze - jest ważniejszy od tego, kto nie dostarcza środków finansowych. Sytuacja taka jest absurdem i zafałszow aniem rzeczy wistości. Praca kobiet w domu, chociaż nie m ieizona pieniędzmi jest bardzo ważna z punktu widzenia gospodarki narodowej. Już w Familiaris Consortio Jan Paweł II pragnął, aby została przezw yciężona owa m entalność, według której przydatność dla społeczeństwa i wartość kobiety m ierzy się tym, jaki zawód wykonuje. Nastąpi to, gdy społeczeństwo będzie świadome praw dzi wej godności kobiety, płynącej z faktu kim ona jest, a nie tego, jaką funkcję pełni40.
Według Papieża praca gospodyni domowej zasługuje na to, aby była oceniana pozytywnie ze względu na jej znaczenie dla całego społeczeństwa,
37 List do rodzin nr 17.
38 M ulieris dignitatem . 19 marca 1991, 4, w: La Traccia 111(1991), 270; ID., R ispettare la vocazione m aterna della donna che lavora. 6 grudnia 1981, w: Insegnamenti IV( 1981 ) 2, 842.
3‘J J A N P A W E L II .A i partecipanti al X I Assemblea Plenaria del Pontificio Consiglio p er la Famiglia, 24 marca 1994. in: L ’Osservatore Romano, 25 marca 1994,5.
nie tylko dla rodziny41. Jan Paweł II wyraża swoje uznanie dla roli kobiety w rod zinie42.
Nauczanie społeczne K ościoła akcentuje konieczność dow artościow a nia pracy domowej kobiet43. Jest prawdą, że często ta praca, pogardzana w osądach społecznych, oznacza dla kobiety tylko ciężar44. Jan Paw eł II do strzega w tej pracy także wartość pozytyw ną, a nic tylko trud. Dla Papieża jest oczywiste, że trzeba nie tylko mówić o zmęczeniu, które przynosi, ale o tym, że ofiarowana bliskim jest sposobem okazywania im miłości, m oże stać się osobistym wyborem i źródłem satysfakcji osobistej, jak każdy inny rodzaj ludzkiej pracy.
Zwracając się do kobiet, gospodyń dom owych Ojciec św. m ówił o god ności ich pracy, która w ym aga pośw ięcenia się całkow itego, cierpliw ości, opanow ania, zdolności organizacyjnych, tw órczości, ducha przystosow ania się do zm ieniających w arunków czy nieprzew idzianych sytuacji. W ymaga ona zdolności współpracy z innymi45. Ta ważna praca w domu nie m oże być pod żadnym w arunkiem pogardzana, ale uznana za wartość społeczną. Pa pież uważa za obowiązek Kościoła promowanie pracy kobiety w domu. Chodzi o nadanie jej takiego sam ego prestiżu społecznego, jakim cieszy się każdy inny rodzaj pracy zaw odow ej. Praw dziw a troska o kobietę i jej prom ocja społeczna wymaga od społeczeństwa uznania wartości m acierzyńskiej misji kobiety i poszanow ania jej na równi z innymi zadaniami społecznymi. Pań stwo i społeczeństw o m uszą podtrzym yw ać kobietę w w ypełnianiu jej m a cierzyńskiego pow ołania.
IV. ZAKOŃCZENIE
Reasum ując to, co do tej pory pow iedzieliśm y chcem y podkreślić, że Ojciec św., z dużą dozą realizm u analizuje sytuację kobiet pracujących za wodow o i tych, które pośw ięcają cały swój czas na prowadzenie dom u ro dzinnego i wychowanie dzieci oraz proponuje konkretne formy przyjścia im
41 Por. List dt> rodzin nr 17; J A N P A W E L I I , M ulieris dignitatem, 19 marca 1991,4, w: La Traccia II 1( 1991), 270; ID., A i partecipanti al XI Assem blea Plenaria del Pontificio Consiglio p er Ut /■'amiglia, 24 marca 1994, w: L ’Osservatore Romano, 25 marca 1994,5.
„Uznanie roli publicznej kobiet nie musi tym niemniej pom niejszać niezctstąpiąnej roli kobie ty w ewnątrz rodziny: tutaj ich w kład w dobro wspólne i w postęp społeczny, nawet je ś li jest mało zauważalny, niemniej jednak je st wartością niezbywalną. Nie zaprzestanę nigdy żądać, aby uczynio no zdecydow ane kroki naprzód w kierunku uznania i prom ocji tak ważnej rzeczyw istości" J A N P A W E L I I , Orędzie na Światowy Dzień Pokoju, 1 stycznia 1995, nr 9.
43 List do rodzin nr 17.
44 Por. Laborem exercens nr 9; J A N P A W E L 11, Świat pracy w Kościele. 20 kwietnia 1994. 5. w: Wierzę w Kos'ciól, 422.
45 J A N P A W E L 11, La dignità della donna e della sua missione. 29 kwietnia 1979, 2, w: Insegnamenti 11(1979) 1, 1021.
JAN PAWEŁ II O PRACY KOBIET
z pom ocą. Z jednej strony przypom ina o skuteczności praw a chroniącego kobietę i jej misję macierzyńską, z drugiej strony uwrażliwia społeczność na obow iązki w zględem kobiety i rodziny. K ościół wraz z Janem Paw łem II czuje się pow ołany do tego, aby nie m ilczeć wobec zagrożeń i trudności jakie niesie ze sobą problem pracy zawodowej kobiet. Pragnie on chronić i promować zaszczytne powołanie kobiety do m acierzyństwa i jej niezastąpio ną rolę w rodzinie. Jednocześnie dom aga się respektow ania praw a kobiety do zdobycia w ykształcenia zaw odow ego, do godziw ego w ynagrodzenia za pracę, do stworzenia jej warunków jak najbardziej odpowiadającej jej natu rze i powołaniu.
G IO V A N N I PA O L O II SU L LA V O RO D E L L E D O N N E RIASSUNTO
Com e testim onia la storia, la donna in molte culture lavorava di dolito a casa. Era in primo luogo madre, eductrice dei figli e protettrice del focolare domestico. La civiltà m oderna nelle vari parti del m ondo ha portato con sé la rottura di questa antica alleanza tra casa e il lavoro professionale. In questo studio sofferm iam o l’attenzione sull’argomento: la donna lavoratrice e la sua vita fam iliare. L’oggetto della nostra analisi é l ’insegnam ento di G iovanni Paolo II sul lavoro fem m inile e le sue conseguenze per la vita della donna sposata. In m odo particolare vogliamo sottolineare la cura pastorale di Papa che si esprime nei suo vari discorsi e documenti. Il Pontefice vuole ricordare da una parte la più alta vocazione della donna quella di essere m adre e posa; e d ’altra parte riconosce і diritti della donna che lavora professionalm ente. Giovanni Paolo II esprim endo l’apprezzam ento a tutte le donne che si dedi cano a casa a tem po pieno invita le forze sociali a rivalutare il lavoro fem m i nile.
