Ochrona pracy kobiet
Zakazy wykonywania prac uciążliwych, niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia dotyczą:
- kobiet w ciąży,
- kobiet karmiących dziecko piersią.
Enumeratywny wykaz tych prac zamieszczono w rozporządzeniu Rady
Ministrów z 3 kwietnia 2017 r. w sprawie wykazu prac uciążliwych,
niebezpiecznych lub szkodliwych dla zdrowia kobiet w ciąży i kobiet
karmiących dziecko piersią (DzU poz. 796).
Ochrona pracy kobiet w ciąży
Pracownicy w ciąży nie wolno zatrudniać:
- w godzinach nadliczbowych ani w porze nocnej (zakaz bezwzględny) - bez jej zgody delegować poza stałe miejsce pracy ani zatrudniać w
przerywanym systemie czasu pracy (zakaz względny).
Czas pracy pracownicy w ciąży w systemach i rozkładach czasu pracy, o
których mowa w art. 135-138, 143 i 144 k.p. nie może przekraczać 8
godzin. Pracownica zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas
nieprzepracowany w związku ze zmniejszeniem z tego powodu wymiaru
jego czasu pracy (art. 148 k.p.).
Ochrona pracy kobiet w ciąży
Pracodawca zatrudniający pracownicę w porze nocnej:
- jest obowiązany na okres jej ciąży zmienić rozkład czasu pracy w sposób umożliwiający wykonywanie pracy poza porą nocną,
- a jeżeli jest to niemożliwe lub niecelowe, przenieść pracownicę do innej pracy, której wykonywanie nie wymaga pracy w porze nocnej,
- w razie braku takich możliwości pracodawca jest obowiązany zwolnić
pracownicę na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.
Ochrona pracy kobiet w ciąży
Pracodawca zatrudniający pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią przy pracy wymienionej w przepisach wydanych na podstawie art. 176 § 2 k.p., wzbronionej takiej pracownicy bez względu na stopień narażenia na czynniki szkodliwe dla zdrowia lub niebezpieczne, jest obowiązany:
- przenieść pracownicę do innej pracy,
- a jeżeli jest to niemożliwe, zwolnić ją na czas niezbędny z obowiązku
świadczenia pracy.
Ochrona pracy kobiet w ciąży
Pracodawca zatrudniający pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią:
a) przy pozostałych pracach wymienionych w przepisach wydanych na podstawie art. 176 § 2, b) w przypadku, gdy przeciwwskazania zdrowotne do wykonywania dotychczasowej pracy przez
pracownicę w ciąży lub karmiącą dziecko piersią wynikają z orzeczenia lekarskiego jest obowiązany:
- dostosować warunki pracy do wymagań określonych w tych przepisach lub tak ograniczyć czas pracy, aby wyeliminować zagrożenia dla zdrowia lub bezpieczeństwa pracownicy,
- jeżeli dostosowanie warunków pracy na dotychczasowym stanowisku pracy lub skrócenie czasu pracy jest niemożliwe lub niecelowe - przenieść pracownicę do innej pracy,
- w razie braku takiej możliwości zwolnić pracownicę na czas niezbędny z obowiązku świadczenia pracy.
Ochrona pracy kobiet w ciąży
We przypadkach wymienionych w slajdach 3-5:
- w razie gdy zmiana warunków pracy na dotychczas zajmowanym stanowisku pracy, skrócenie czasu pracy lub przeniesienie pracownicy do innej pracy powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownicy przysługuje dodatek wyrównawczy.
- pracownica w okresie zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy zachowuje prawo do dotychczasowego wynagrodzenia.
- po ustaniu przyczyn uzasadniających przeniesienie pracownicy do innej pracy,
skrócenie jej czasu pracy lub zwolnienie z obowiązku świadczenia pracy,
pracodawca jest obowiązany zatrudnić pracownicę przy pracy i w wymiarze czasu
pracy określonych w umowie o pracę.
Ochrona pracy kobiet w ciąży
Stan ciąży powinien być stwierdzony świadectwem lekarskim.
Pracodawca jest obowiązany udzielać pracownicy ciężarnej zwolnień od pracy na zalecone przez lekarza badania lekarskie przeprowadzane w związku z ciążą, jeżeli badania te nie mogą być przeprowadzone poza godzinami pracy.
Za czas nieobecności w pracy z tego powodu pracownica zachowuje
prawo do wynagrodzenia.
Ochrona pracy kobiet w ciąży
Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie ciąży (bez względu na jej fazę), poza wyjątkami (w następnym slajdzie).
Zakaz ten stosuje się do pracownic zatrudnionych:
- na czas nieokreślony, - na czas określony,
- na okres próbny, wynoszący co najmniej 1 miesiąc.
Jest to zakaz wypowiedzenia w znaczeniu szerokim,
Obejmuje on następujące jednostronne czynności pracodawcy:
- wypowiedzenie umowy o pracę (definitywne i zmieniające),
- rozwiązanie umowy o pracę w wyniku upływu okresu wypowiedzenia, jeżeli wypowiedzenie nastąpiło przed początkiem ciąży,
- rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia.
Ochrona pracy kobiet w ciąży
Wyjątki od zakazu wypowiedzenia i rozwiązania umowy o pracę:
- jeżeli zachodzą przyczyny uzasadniające rozwiązanie umowy bez wypowiedzenia z jej winy i reprezentująca pracownicę zakładowa organizacja związkowa wyraziła zgodę na rozwiązanie umowy,
- w razie ogłoszenia upadłości lub likwidacji pracodawcy; jednak pracodawca jest obowiązany wówczas uzgodnić z reprezentującą pracownicę zakładową organizacją związkową termin rozwiązania umowy o pracę; w razie niemożności zapewnienia w tym okresie innego zatrudnienia, pracownicy przysługują świadczenia określone w odrębnych przepisach (zasiłek w wysokości zasiłku macierzyńskiego),
- w razie zaistnienia innych przyczyn wypowiedzenia niedotyczących pracownicy, pracodawca zatrudniający co najmniej 20 pracowników może wypowiedzieć warunki pracy i/lub płacy (art. 5 ust. 5, art. 10 ust. 1 ustawy z 13.3.2003 r. o tzw. zwolnieniach grupowych).
Ochrona pracy kobiet w ciąży
Wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy o pracę wbrew powyższym zakazom jest skuteczne, ale niezgodne z prawem.
Pracownica może odwołać się od wypowiedzenia lub rozwiązania umowy (art. 45 i nast. k.p., art. 56 i nast. k.p.).
Sąd pracy nie może odmówić uwzględnienia roszczenia o przywrócenie do pracy lub uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne pracownicy, w stosunku do której naruszono szczególną ochronę, nawet w razie oceny, że byłoby to niemożliwe lub niecelowe (art. 45 § 3 k.p.).
Pracownicy przysługuje wówczas wynagrodzenie za cały czas pozostawania bez pracy (art. 47 k.p.).
Pracownica, której wypowiedziano lub rozwiązano z nią umowę na czas określony, korzysta z wyboru roszczeń określonych w art. 45 § 1 k.p., jak pracownik zatrudniony na czas nieokreślony (art. 50 § 5 k.p.).
Ochrona pracy kobiet w ciąży
Umowa o pracę zawarta na czas określony albo na okres próbny przekraczający jeden miesiąc, która uległaby rozwiązaniu po upływie trzeciego miesiąca ciąży, ulega z mocy prawa przedłużeniu do dnia porodu.
Okres ochrony oblicza się w równej miary miesiącach księżycowych, wynoszących po 28 dni (wyrok SN z 5.12.2002 r., I PK 33/02).
Regulacji tej nie stosuje się do umowy o pracę na czas określony
zawartej w celu zastępstwa pracownika w czasie jego usprawiedliwionej
nieobecności w pracy.
Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
Pracownikowi (pracownicy) przysługują:
1) urlop macierzyński
2) urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego, 3) urlop rodzicielski,
4) urlop ojcowski,
5) urlop wychowawczy.
Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
Urlop macierzyński ma charakter obligatoryjny – jest udzielany, nawet jeżeli pracownica nie złożyła wniosku o urlop.
Pozostałe wymienione w poprzednim slajdzie urlopy udzielane są na wniosek, w razie wystąpienia przesłanek określonych w przepisach prawa.
Urlopy te są świadczeniami ze stosunku pracy.
Ubezpieczonym niebędącym pracownikami w okresie ciąży i sprawowania
opieki nad dzieckiem może przysługiwać zasiłek macierzyński.
Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
Za okres:
- urlopu macierzyńskiego,
- urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, - urlopu rodzicielskiego,
- urlopu ojcowskiego,
przysługuje zasiłek macierzyński na zasadach określonych w ustawie z
dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia
społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz. U. z 2020 r. poz. 870).
Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
Pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze:
1) 20 tygodni - w przypadku urodzenia jednego dziecka przy jednym porodzie;
2) 31 tygodni - w przypadku urodzenia dwojga dzieci przy jednym porodzie;
3) 33 tygodni - w przypadku urodzenia trojga dzieci przy jednym porodzie;
4) 35 tygodni - w przypadku urodzenia czworga dzieci przy jednym porodzie;
5) 37 tygodni - w przypadku urodzenia pięciorga i więcej dzieci przy jednym porodzie.
Przed przewidywaną datą porodu pracownica może wykorzystać nie więcej niż 6 tygodni urlopu macierzyńskiego.
Po porodzie przysługuje urlop macierzyński niewykorzystany przed porodem aż do
wyczerpania pełnego wymiaru urlopu.
Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
Pracownica, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 14 tygodni urlopu macierzyńskiego, ma prawo zrezygnować z pozostałej części tego urlopu i powrócić do pracy, jeżeli pozostałą część urlopu macierzyńskiego wykorzysta pracownik - ojciec wychowujący dziecko lub osobistą opiekę nad dzieckiem będzie sprawował inny ubezpieczony - ojciec dziecka.
Pracownikowi - ojcu wychowującemu dziecko przysługuje, w przypadku
rezygnacji przez ubezpieczoną - matkę dziecka z pobierania zasiłku
macierzyńskiego po wykorzystaniu przez nią tego zasiłku za okres co najmniej 14
tygodni po porodzie, prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po
dniu rezygnacji przez ubezpieczoną - matkę dziecka z pobierania zasiłku
macierzyńskiego.
Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
Pracownica, która przebywa w szpitalu albo innym zakładzie leczniczym podmiotu leczniczego wykonującego działalność leczniczą w rodzaju stacjonarne i całodobowe świadczenia zdrowotne ze względu na stan zdrowia uniemożliwiający jej sprawowanie osobistej opieki nad dzieckiem, po wykorzystaniu po porodzie co najmniej 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, może przerwać urlop macierzyński na okres pobytu w tym szpitalu albo zakładzie leczniczym, jeżeli część urlopu macierzyńskiego za ten okres wykorzysta pracownik - ojciec wychowujący dziecko albo pracownik - inny członek najbliższej rodziny albo osobistą opiekę nad dzieckiem w tym okresie będzie sprawował inny ubezpieczony - ojciec dziecka albo ubezpieczony - inny członek najbliższej rodziny, który w celu sprawowania tej opieki przerwał działalność zarobkową.
Definicje:
- ubezpieczonego – ojca dziecka,
- pracownika - innego członek najbliższej rodziny,
- ubezpieczonego - innego członka najbliższej rodziny, zostały zamieszczone w art. 175¹ k.p.
Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
W przypadku zgonu pracownicy w czasie urlopu macierzyńskiego albo
ubezpieczonej - matki dziecka w czasie pobierania zasiłku
macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu,
pracownikowi - ojcu wychowującemu dziecko albo pracownikowi -
innemu członkowi najbliższej rodziny, przysługuje prawo do części
urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu zgonu pracownicy albo
ubezpieczonej - matki dziecka.
Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
W przypadku porzucenia dziecka przez pracownicę w czasie urlopu macierzyńskiego albo ubezpieczoną - matkę dziecka w czasie pobierania zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu, pracownikowi - ojcu wychowującemu dziecko albo pracownikowi - innemu członkowi najbliższej rodziny, przysługuje prawo do części urlopu macierzyńskiego przypadającej po dniu porzucenia dziecka,
- nie wcześniej jednak niż po wykorzystaniu przez pracownicę lub
ubezpieczoną, po porodzie, odpowiednio co najmniej 8 tygodni urlopu
macierzyńskiego lub co najmniej 8 tygodni zasiłku macierzyńskiego za
okres co najmniej 8 tygodni po porodzie.
Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
W razie urodzenia martwego dziecka lub zgonu dziecka przed upływem 8 tygodni życia, pracownicy przysługuje urlop macierzyński w wymiarze 8 tygodni po porodzie, nie krócej jednak niż przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka. Pracownicy, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie, przysługuje w takim przypadku urlop macierzyński w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu.
W przypadku zgonu dziecka po upływie 8 tygodni życia, pracownica zachowuje prawo do urlopu macierzyńskiego przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka. Pracownicy, która urodziła więcej niż jedno dziecko przy jednym porodzie, przysługuje w takim przypadku urlop macierzyński w wymiarze stosownym do liczby dzieci pozostałych przy życiu, nie krócej jednak niż przez okres 7 dni od dnia zgonu dziecka.
W razie urodzenia dziecka wymagającego opieki szpitalnej pracownica, która wykorzystała po porodzie 8 tygodni urlopu macierzyńskiego, pozostałą część tego urlopu może wykorzystać w terminie późniejszym, po wyjściu dziecka ze szpitala.
Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
W przypadku porzucenia dziecka przez pracownicę lub umieszczenia dziecka, na podstawie orzeczenia sądu, w pieczy zastępczej, w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, w zakładzie pielęgnacyjno- opiekuńczym albo w zakładzie rehabilitacji leczniczej,
pracownicy nie przysługuje część urlopu macierzyńskiego przypadająca
po dniu porzucenia dziecka lub po dniu wystąpienia innych,
wymienionych wyżej zdarzeń. Jednakże urlop macierzyński po porodzie
nie może wynosić mniej niż 8 tygodni.
Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
Pracownik, który:
- przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka lub
- przyjął dziecko na wychowanie jako rodzina zastępcza, z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej, ma prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w wymiarze określonym w art. 183 k.p. (w przypadku przyjęcia jednego dziecka wymiar ten wynosi 20 tygodni).
Urlop ten przysługuje nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10 roku życia.
Jeżeli pracownik przyjął dziecko w wieku do 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, do 10 roku życia, ma prawo do 9 tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.
Pracownik powyższy ma również prawo do urlopu rodzicielskiego, na warunkach określonych w art. 183 § 4-5 k.p.
Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
Pracownica, nie później niż 21 dni po porodzie, może złożyć pisemny wniosek o udzielenie jej, bezpośrednio po urlopie macierzyńskim, urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze (art. 179¹ k.p).
W przypadku złożenia tego wniosku, o którym mowa w § 1, pracownica może dzielić się z pracownikiem - ojcem wychowującym dziecko albo ubezpieczonym - ojcem dziecka korzystaniem z urlopu rodzicielskiego albo pobieraniem zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi tego urlopu. Dotyczy to również pracownika - ojca wychowującego dziecko, w przypadku gdy ubezpieczona - matka dziecka złożyła wniosek o wypłacenie jej zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego i urlopu rodzicielskiego w pełnym wymiarze.
Urlop rodzicielski jest udzielany również na pisemny wniosek pracownika, składany w
terminie nie krótszym niż 21 dni przed rozpoczęciem korzystania z urlopu (art. 182
1dk.p.)
Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
Urlop rodzicielski przysługuje - po wykorzystaniu urlopu macierzyńskiego albo zasiłku macierzyńskiego za okres odpowiadający okresowi urlopu macierzyńskiego - w wymiarze:
- do 32 tygodni - w przypadku urodzenia 1 dziecka przy jednym porodzie,
- do 34 tygodni - w przypadku urodzenia większej liczby dzieci przy jednym porodzie.
Urlop rodzicielski może być ulec proporcjonalnemu wydłużeniu w przypadku
łączenia przez pracownika korzystania z urlopu rodzicielskiego z
wykonywaniem pracy u pracodawcy udzielającego tego urlopu (art. 182
1fk.p.)
Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
Pracownik - ojciec wychowujący dziecko ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze do 2 tygodni, nie dłużej jednak niż:
1) do ukończenia przez dziecko 24 miesiąca życia albo
2) do upływu 24 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez
dziecko 7 roku życia, a w przypadku dziecka, wobec którego podjęto decyzję o odroczeniu obowiązku szkolnego, nie dłużej niż do ukończenia przez nie 10
roku życia.
Urlop ojcowski może być wykorzystany jednorazowo albo nie więcej niż w 2
częściach, z których żadna nie może być krótsza niż tydzień.
Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
Pracownikowi lub pracownicy w czasie :
- urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, - urlopu rodzicielskiego,
- urlopu ojcowskiego,
przysługuje szczególna ochrona przed wypowiedzeniem i rozwiązaniem umowy o pracę, na zasadach takich jak pracownicy w ciąży (art. 177
k.p.).
Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
Pracodawca dopuszcza pracownika do pracy po zakończeniu:
1) urlopu macierzyńskiego,
2) urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, 3) urlopu rodzicielskiego oraz urlopu ojcowskiego - na dotychczasowym stanowisku,
a jeżeli nie jest to możliwe,
- na stanowisku równorzędnym z zajmowanym przed rozpoczęciem urlopu lub na
innym stanowisku odpowiadającym jego kwalifikacjom zawodowym, za
wynagrodzeniem za pracę, jakie otrzymywałby, gdyby nie korzystał z urlopu.
Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
Pracownik zatrudniony co najmniej 6 miesięcy ma prawo do urlopu wychowawczego w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
Do sześciomiesięcznego okresu zatrudnienia wlicza się
poprzednie okresy zatrudnienia (ogólny staż pracy).
Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
Wymiar urlopu wychowawczego wynosi do 36 miesięcy. Urlop jest udzielany na okres nie dłuższy niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia.
Jeżeli z powodu stanu zdrowia potwierdzonego orzeczeniem o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecko wymaga osobistej opieki pracownika, niezależnie od powyższego wymiaru urlopu wychowawczego może być udzielony urlop wychowawczy w wymiarze do 36 miesięcy, jednak na okres nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 18 roku życia.
Urlopy w powyższych wymiarach przysługują łącznie obojgu rodzicom lub opiekunom dziecka.
Szczegółowe zasady wykorzystywania urlopu wychowawczego i podziału tego urlopu
miedzy rodziców (opiekunów) dziecka są określone w art. 186 § 4-10 k.p.
Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
W czasie urlopu wychowawczego pracownik ma prawo podjąć pracę zarobkową u dotychczasowego lub innego pracodawcy albo inną działalność, a także naukę lub szkolenie, jeżeli nie wyłącza to możliwości sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem.
W razie ustalenia, że pracownik trwale zaprzestał sprawowania
osobistej opieki nad dzieckiem, pracodawca wzywa pracownika do
stawienia się do pracy w terminie przez siebie wskazanym, nie później
jednak niż w ciągu 30 dni od dnia powzięcia takiej wiadomości i nie
wcześniej niż po upływie 3 dni od dnia wezwania.
Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
Pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego może złożyć pracodawcy pisemny wniosek o obniżenie jego wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego niż połowa pełnego wymiaru czasu pracy w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu.
Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika.
Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem
Pracodawca nie może wypowiedzieć ani rozwiązać umowy o pracę w okresie od dnia złożenia przez pracownika uprawnionego do urlopu wychowawczego:
- wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego - do dnia zakończenia tego urlopu,
- wniosku o obniżenie wymiaru czasu pracy - do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy, nie dłużej jednak niż przez łączny okres 12 miesięcy.
Zakaz obejmuje on następujące jednostronne czynności pracodawcy:
- wypowiedzenie umowy o pracę (definitywne i zmieniające), - rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia.
W przypadku złożenia przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu wychowawczego albo o obniżenie wymiaru czasu pracy po dokonaniu czynności zmierzającej do rozwiązania umowy o pracę (wypowiedzeniu umowy o pracę), umowa rozwiązuje się w terminie wynikającym z tej czynności (po zakończeniu okresu wypowiedzenia).
