karta nr 1Teka edukacyjna IPN

(1)

Legenda

granica II RP (1938 r.)

obszar państwa polskiego po 1945 r.

miasto

liczebność gminy żydowskiej % mieszkańców miasta czas osiedlenia

Tarnów 19 330 36 % XV w.

Kalisz 16 220 35 % XII w.

Rzeszów 14 000 36 % XV w.

Przemyśl 17 326 34 % XIV w.

Łódź 202 497 33 % XVIII w.

Kielce 18 083 40 % XVI w.

Częstochowa 28 486 30 % XVIII w.

Będzin 21 625 45 % XVII w.

Sosnowiec 20 805 22 % XIX w.

Kraków 56 515 26 % XIV w.

Drohobycz 17 000 44 % XV w.

Stanisławów 24 823 41 % XVII w.

Kołomyja 15 000 33 % XVI w.

Tarnopol 14 000 44 % XVI w.

Lwów 99 595 33 % XIV w.

Łuck 17 366 48 % X w.

Równe 22 737 71 % XVI w.

Chełm 13 537 47 % XV w.

Lublin 38 937 35 % XIV w.

Kowel 12 785 61 % XVI w.

Brześć Litewski 21 440 52 % XIV w.

Pińsk 20 220 75 % XVI w.

(2)

KOMISARIAT RZESZY WSCHÓD

(po 22 VI 1941 r.)

KOMISARIAT RZESZY UKRAINA

(po 22 VI 1941 r.)

Dystrykt Galicja

(po 22 VI 1941 r.)

ZIEMIE WCIELONE DO RZESZY

GENERALNE GUBERNATORSTWO

Cygany Jastkowice Boiska Ciepielów

Pławowice Opatkowice

Stara Wieś Godowa Biała Rawska

Jarosław Maćkówka Orzechowce Miejsce Piastowe

Stanisławów Lwów

Przeworsk Markowa Łętownia

Wólka Pełkińska Pogranicze

Sanok

Przemyśl Tarnobrzeg

Grójec

Piotrków

Miechów

Rzeszów Busko Zdrój

Deniski Kowale

Białystok

Warszawa Mińsk Mazowiecki

Będzin Mierzęcice

Kraków Olkusz

Nowy Sącz

Wymienione w Tece miejsca ukrywania Żydów przez Polaków

Legenda

granica II RP (1938 r.)

linia wyznaczona w układzie Ribbentropp–Mołotow (stan z 28 IX 1939 r.) granica Generalnego Gubernatorstwa

obszar państwa polskiego po 1945 r.

(3)

Polacy ratujący Żydów w latach II wojny światowej

Teka edukacyjna IPN

(4)

Za pomocą antysemickich plakatów propagandowych władze niemieckie chciały wzbudzić w Polakach nienawiść

do Żydów. Archiwum IPN.

(5)

Warszawa, 24 listopada 1939 r.

Akcję przesiedlania Żydów do gett poprzedziło zarządzenie nakazujące Żydom noszenie opaski

z gwiazdą Dawida. Archiwum IPN.

(6)

Warszawa, 15 października 1941 r. Obwieszczenie informujące o karze śmierci dla Żydów opuszczających getto

oraz Polaków udzielających im schronienia. Ze zbiorów Muzeum Kamienica Orsettich w Jarosławiu.

(7)

Polacy ratujący Żydów w latach II wojny światowej

Teka edukacyjna IPN

O bw ieszczenie w yd an e p rze d lik w id ac ją g et ta w P io tr ko w ie (15–2 1 p aździer ni ka 19 42 r.), za kazu jące o pu szcza ni a g et ta i w ymi an y ha nd lo w ej z Ży da mi . Sa nk za ró w no Ż ydó w (r ozs trze la nie), ja k i h an dl uj ąc yc h z nimi P ol ak ów (umieszczenie w o bo zie p rac y). A rc hi w um IP N.

(8)

Polacy ratujący Żydów w latach II wojny światowej

Teka edukacyjna IPN

G ró je c, 30 p dzier ni ka 19 O bw ieszczenie za kazu jące p pr et eks tem ep mii ty fu su p steg o udzie la po m oc y Ży do G dy o kazało że sa nk cj e nie przy noszą o ki wa neg o sk pr ób owa no ku sić miejs co ludn oś ć r ozd wa niem tr udn dos tęp ny ch dó – zo b. ka rt a nr Ar ch iw um IP

(9)

Polacy ratujący Żydów w latach II wojny światowej

Teka edukacyjna IPN

(10)

Polacy ratujący Żydów w latach II wojny światowej

Teka edukacyjna IPN

Ogłoszenie w ję zy ku niemie ck im, p ol sk im i bi ało ru sk im (B iałos to cczyzn ę za mieszk iwała ró w nie ż l udn oś ć b iało ru ska) p oc ho dzące sp rze d lik w id ac ji get ta w B iały m sto ku , k tó ra n as tą piła w dni ac h 16–2 0 sier pni a 1 94 3 r., n akazu jące m.in. o dd awa nie zb iegły ch Ż ydó w w rę ce p olic ji. A rc hi w um IP N.

(11)

Latem 1942 r. Niemcy przystąpili do likwidacji gett – rozpoczęła się realizacja „ostatecznego rozwiązania”. „Wysiedlenia”

oznaczały przewiezienie do obozów zagłady. Na zdjęciu likwidacja getta w Krakowie, jedna z wielu akcji wysiedleńczych przeprowadzonych w tym okresie. Archiwum IPN.

Zawiadomienie sprzed 5 września 1942 r.

o „wysiedleniu” Żydów w okręgu sanockim

i karach za udzielenie im pomocy. Zbiory

prywatne.

(12)

Polska prasa emigracyjna zamieszczała na bieżąco informacje dotyczące Zagłady i reakcji na nią. Zbiory prywatne.

(13)

Warszawa, 5 września 1942 r. Obwieszczenie przypominające o karze śmierci za wspieranie Żydów i zwalniające z odpowie-

dzialności karnej tych Polaków, którzy zgłoszą na policji swój udział w pomaganiu Żydom. Pochodzi z okresu tzw. wielkiej

akcji w getcie warszawskim – wywiezienia do Treblinki i zagazowania ok. 400 tys. Żydów. Archiwum IPN.

(14)

Przemyśl, 19 listopada 1942 r. Obwieszczenie grożące śmiercią każdemu Polakowi lub Ukraińcowi próbu-

jącemu udzielić pomocy Żydowi. Karze podlegali również ci, którzy nie doniosą policji o ukrywających

się Żydach. Ze zbiorów Muzeum Narodowego Ziemi Przemyskiej w Przemyślu.

(15)

Warszawa, 17 grudnia 1943 r. Obwieszczenie informujące o rozstrzelaniu 10 osób za różne wykroczenia przeciw prawu oku- pacyjnemu. Nie wiemy, które z nich zostały skazane za przechowywanie Żydów, ale pojawia się ono wśród wymienianych

„przestępstw”. Archiwum IPN.

(16)

Kraków, 23 lutego 1944 r. Obwieszczenie z listą skazanych na śmierć za różne przestępstwa, w tym za ukrywanie Żydów.

Wyrok miał zostać wykonany, gdyby w ciągu 3 miesięcy od jego wydania doszło napadu na Niemca. Ze zbiorów Muzeum

w Przeworsku.

(17)

Publiczna egzekucja Michała Kruka, skazanego za pomaganie Żydom, i nieznanego z nazwiska Żyda dokonana we wrześniu 1943 r. w Przemyślu. Kary takie najczęściej wykonywano przez rozstrzelanie lub powieszenie. Mieszkanie Michała Kruka znajdowało się tuż obok parkanu oddzielającego getto od pozostałej części miasta. Takie położenie umożliwiało udzielanie pomocy mieszkańcom dzielnicy zamkniętej. Zbiory Leszka Włodka.

Białystok Bydgoszcz

Gdańsk

Gorzów Wielkopolski

Poznań Szczecin

Kielce

Kraków Opole

Wrocław

Łódź

Katowice

Lublin Olsztyn

WARSZAWA

Kolno Mo ń ki Sok ół ka

Grajewo

August ó w Sejny

E łk Olecko

Pisz Go łdap

Gi ż ycko

Suwa łki

Siemiatycze

Hajn ó wka Bielsk

Podlaski Wysokie

Mazowieckie Zambr ó w

Pu łtusk Wyszk ó w Ostr ó w Mazowiecka Mak ó w

Mazowiecki Przasnysz Ciechan ó w

P ło ń sk Sierpc

M ława Ż uromin

Ostro łę ka W ę gorzewo

Mr ą gowo K ę trzyn

Szczytno Nidzica

Dzia łdowo NoweMiasto

Lubawskie

Ostr ó da Lidzbark Warmi ń ski

Bartoszyce Braniewo

Elbl ą g

Kwidzyn Sztum Malbork

Nowy Dw ó r Gda ń ski

Iława

Rypin Golub- -Dobrzy ń

Brodnica

Soko łó w Podlaski W ę gr ó w Wo łomin

Mi ń sk Mazowiecki Otwock O ż ar ó w

Mazowiecki

Pruszk ó w Grodzisk

Mazowiecki

Legionowo

Siedlce

Garwolin Gr ó jec

Piaseczno Nowy Dw ó r Mazowiecki Sochaczew

Gostynin

Ż yrard ó w

RawaMazowiecka

Ł uk ó w

Lipsko Zwole ń Szyd łowiec

Przysucha

Bia łobrzegi Kozienice

Opoczno Tomasz ó w Mazowiecki

Ostrowiec Ś wi ę tokrzyski Starachowice

Skar ż ysko- -Kamienna Ko ń skie

Piotrk ó w Trybunalski

Radom

Sandomierz Opat ó w

Tomasz ó w Lubelski

Hrubiesz ó w

Bi łgoraj Jan ó w Lubelski

Kra ś nik Krasnystaw

Łę czna

Opole Lubelskie

Pu ławy Lubart ó w W łodawa

Parczew Radzy ń Podlaski

Nisko

Zamo ść Che łm Bia ła Podlaska

Tarnobrzeg

Gorlice D ą browa Tarnowska

Ś widnik

Lubaczów Przeworsk

Jarosław

Ustrzyki Dolne Sanok

Lesko Brzozów Jasło

Ropczyce Dębica

Mielec Kolbuszowa

Łańcut Leżajsk Stalowa Wola

Przemyśl

Rzeszów

Krosno Strzyżów Szczecinek Cz łuch ó w

Byt ó w

Ko ś cierzyna

Chojnice

Starogard Gda ń ski

Pruszcz Gda ń ski Puck Wejherowo L ę bork

Nak ło nad Noteci ą

W ą brze ź no Che łmno Ś wiecie S ę p ó lno

Kraje ń skie Tuchola Z łot ó w

Grudzi ą dz Sopot Gdynia S łupsk

Wa łcz S ławno

Ś widwin

Drawsko Pomorskie

Bia łogard Tczew

Kartuzy

Pi ła

Toru ń Koszalin

My ś lib ó rz Gryfino Pyrzyce

Stargard Szczeci ń ski

Ł obez Ko łobrzeg Gryfice

Police Goleni ó w

Kamie ń Pomorski

Choszczno

Wrze ś nia Ś roda Wielkopolska Wolsztyn

Grodzisk Wielkopolski NowyTomy ś l

Mi ę dzych ó dSzamotu ły Oborniki W ą growiec Czarnk ó w

Chodzie ż

Ś wiebodzin S łubice Sul ę cin

Mi ę dzyrzecz Strzelce Kraje ń skie

Ż nin Mogilno

Inowroc ław Radziej ó w

Aleksandr ó w Kujawski Lipno

Wierusz ó w

Pabianice

Be łchat ó w Brzeziny Ł owicz Kutno Turek

Ko ło S łupca

Gniezno

K ę pno Ostrzesz ó w Ostr ó w Wielkopolski

Pleszew Skierniewice

Konin

W łoc ławek P łock

Ko ś cian

Krotoszyn Rawicz

Gosty ń Jarocin Wschowa

NowaS ó l

Trzebnica Milicz

Ole ś nica

O ława Strzelin

K łodzko Z ą bkowice Ś lą skie Dzier ż oni ó w

Ś widnica Kamienna

G ó ra Lubin Polkowice

G łog ó w G ó ra

Wo łó w

Nysa

Prudnik G łubczyce

K ę dzierzyn- -Ko ź le Krapkowice Brzeg

Namys łó w

Racib ó rz Legnica

Jelenia G ó ra

Leszno

Wielu ń Zdu ń ska

Wola Ł ask

Zgierz Podd ę bice

Łę czyca Ś rem

Ż ary Ż aga ń

Krosno Odrza ń skie

Ś roda Ś lą ska Jawor

Z łotoryja Luba ń

Boles ławiec Zgorzelec

Strzelce Opolskie

Olesno Kluczbork

Lubliniec Wa łbrzych

Zielona G ó ra

Sieradz

Paj ę czno Radomsko Lw ó wek

Ś lą ski

Tarnowskie

G ó ry Zawiercie

Myszk ó w K łobuck

Cz ę stochowa Kalisz

Ż ywiec Cieszyn

Wodzis ław Ś lą ski

Sucha Beskidzka Wadowice

O ś wi ę cim Chrzan ó w

Bielsko- -Bia ła

Stasz ó w Busko- -Zdr ó j Kazimierza Wielka Pi ń cz ó w J ę drzej ó w W łoszczowa

Zakopane NowyTarg

Limanowa Brzesko Bochnia

Proszowice

Wieliczka My ś lenice

Miech ó w

NowyS ą cz Tarn ó w

Ł osice

Ryki

Olkusz

Ł om ż a Ś winouj ś cie

Pszczyna

(18)

Julia Oparowska wskazuje otwory po pociskach w miejscu zastrzelenia jej męża Stanisława Oparowskie- go, zabitego przez niemiecką żandarmerię za udzielanie pomocy Żydom. Zdjęcie z 1968 r. Archiwum IPN.

Helena Śliwa z domu Pirga wskazuje miejsce, w którym za ukrywanie Żydów zo- stała zastrzelona jej matka Aleksandra Pirga. Zdjęcie z 1968 r. Archiwum IPN

Według najnowszych badań prowadzonych w ramach projektu „Index” ponad tysiąc Polaków zginęło, ratując Żydów

Bydgoszcz

Gdańsk

Gorzów Wielkopolski

Poznań Szczecin

Kielce

Kraków Opole

Wrocław

Łódź

Katowice

Olsztyn

Kolno

Sokółka Mońki

Grajewo

August ó w Sejny

E łk Olecko

Pisz Go łdap

Gi ż ycko

Suwa łki

Siemiatycze

Hajnówka Białystok

Deniski

Bielsk Podlaski Wysokie

Mazowieckie Zambrów

Pu łtusk Wyszków Ostrów Mazowiecka Mak ó w

P ło ń sk Sierpc

M ława Ż uromin

Ostrołęka W ę gorzewo

Szczytno Nidzica

Lubawskie

Bartoszyce Braniewo

Elbl ą g

Iława

Brodnica

Sokołów Podlaski Węgrów Wołomin

Warszawa

Mińsk Mazowiecki

Otwock O ż ar ó w

Mazowiecki Pruszk ó w Grodzisk

Mazowiecki

Legionowo

Siedlce

Garwolin Gr ó jec

Gostynin

Ż yrard ó w

RawaMazowiecka

Łuków

Lipsko Zwoleń Szyd łowiec

Przysucha

Radom

Hrubieszów

Kraśnik Krasnystaw

Łęczna

Opole Lubelskie

Puławy Lubartów

Włodawa Parczew

Radzyń Podlaski

Nisko

Zamo ść Chełm

Markuszowa

Kozłówka

Biała Podlaska

Tarnobrzeg

Gorlice Dąbrowa Tarnowska

Świdnik Lublin

Lubaczów Przeworsk

Jarosław

Ustrzyki Dolne Sanok Lesko Brzozów Jasło

Ropczyce Dębica

Mielec Kolbuszowa

Przemyśl

Rzeszów

Byt ó w

Ko ś cierzyna

Chojnice

Pruszcz Gda ń ski Puck Wejherowo L ę bork

Grudzi ą dz Sopot Gdynia S łupsk

Wa łcz S ławno

Ś widwin

Drawsko Pomorskie

Bia łogard Tczew

Kartuzy

Pi ła

Toru ń Koszalin

Police Goleni ó w

Kamie ń Pomorski

Choszczno

Chodzie ż

Ż nin Mogilno

Wierusz ó w

Pabianice

Be łchat ó w

Brzeziny Ł owicz Kutno Turek

Ko ło S łupca

Gniezno

Konin

Ko ś cian

Krotoszyn Rawicz

NowaS ó l

Trzebnica Milicz

Ole ś nica

O ława Strzelin

Ś widnica Kamienna

G łog ó w G ó ra

Wo łó w

Nysa

Prudnik G łubczyce

Namys łó w

Racib ó rz Legnica

Jelenia G ó ra

Leszno

Wielu ń Zdu ń ska

Wola Ł ask

Zgierz Podd ę bice

Łę czyca Ś rem

Ż ary Ż aga ń

Z łotoryja Luba ń

Strzelce Opolskie

Olesno Kluczbork

Zielona G ó ra

Sieradz

Ś lą ski

Tarnowskie

G ó ry Zawiercie

Ż ywiec Cieszyn

Bielsko- -Bia ła

Stasz ó w Busko- -Zdr ó j Kazimierza

Wielka Pi ń cz ó w J ę drzej ó w W łoszczowa

Zakopane NowyTarg

Limanowa Brzesko Bochnia Proszowice

Miech ó w

Nowy Sącz Tarnów

Łosice

Ryki

Olkusz

Łomża Ś winouj ś cie

Pszczyna

(19)

Emanuel Ringelblum, historyk, ukrywany przez Polaków, zginął wraz z nimi rozstrzelany przez Niemców. Przy ul. Gró- jeckiej 77, w miejscu, gdzie w ogrodzie rodziny Wolskich znajdował się bunkier „Krysia” – miejsce schronienia ok. 40 Żydów – umieszczono tablicę upamiętniającą wspólną śmierć ratujących i ratowa- nych. Fot. Karol Madaj.

Al. „Solidarności”

Al. „Solidarnoś ci”

Al. Jana Pawła II

Marszał kowska

Marszałk owsk

a

Świętokrzyska Świętokrzyska

Tamka

Al. 3 Maja

Al. Waszyngtona Grochowska

Grochows ka

Ostrobramska

Al. Stanów Zjednoczonych Wybrzeże K

ościuszk owski

e Wybrzeże Gdański

e Wybrzeże Hels

kie Targowa

Prosta Kasprzaka

Wolska Leszno Górczewska

Obozowa

Al. P rymasa Tysiąclecia

Towarowa

Al. Jerozolimskie

Al. Jerozolimskie Grójeck

a

Grójeck a

Żwirki i Wigury

Wołosk

a

Puławsk

a

Belwedersk a

Gagarina Czerniak

owsk

a

Solec Wał Miedzesz

yński

Banacha

Racławicka

Raszyńska

Wawelska Al. Armii Ludowe

j

Al. Niepodległości Okopowa

Słomińskiego Stołeczna

Mickiewicza

Gen. Anders

a

Powązkowska

Nowogrodzka

Książęca

Wiejska Frascat Prusa i Nowogrodzka

Nowogrodzka

Wspólna

Hoża

Hoża Emil

ii Plater Emil

ii Plater (Zielna) Zielna

(Wielk (Sosnowa a)

) (Złota)

Złota

Złota Złota

(Sienna) (Śliska)

Sienna Sienna Łucka Grzybowska Chłodna

Chłodna Zimna Orla

Biała Ogrodowa

Elektoralna

Krochmalna

Grzybowska

Grzybowska Graniczna Graniczn

a

Królewska Kredytowa

Warecka Moniuszki

Sienkiewicza Mazowieck

a

Czackieg Jasn o

a

Nowy Świat Krakowskie P

rzedmieści e

Rysia Próżna

Pereca ^(Ceglana)

Srebrna

Kolejowa Hrubieszowska

Kolejowa Szarych Szeregów

Karolkowa Karolkowa

Przyokopo wa

Przyokopowa

Platynowa

Śliska Pańska

Twarda

(Chmielna)

Chmielna

Foksal Szczygla Oboźna Karowa Bednarska

Sewerynów Topiel

Browarna Furm

ańska

Dobra Dobra

Zajęcza Drewniana Leszczyńska Lipowa Wiślana Gęsta

Dynas y

Smolna

Chmielna Żelazn

a

Żelazn a Żelazn

a Waliców

Wronia

Miedziana

Poznańs

ka Wilcza

Wilcza Piękna ^{(Piusa XI)} Piękna ^{(Piusa XI)}

Górnośląska Górnośląska

Jazdów Lennona Matejki

Piękna ^{(Piusa XI)}

Koszykow a Koszykowa

Koszykowa

Filtrowa Rektorska Śniadeckich Filtrowa

FiltrowaAsnyka Tarczy ńska

Mochnackiego Niemcewi

cza Niemcewicza

Dantyszka Barska

Węgierska

Pasteura

Siemie ńskiego Skorochód

Pawińskiego Winnic

ka

Archiwalna Opaczewska

Orzeszkow ej

Rokosowska

Dickensa

Siewierska Białobrzeska

Białobrzeska

Białobrzeska Bobrowskieg o

Skarżyńsk iego

Dorotowska Szczęśliwicka

Szczęśliwi cka

Częstochowska Kopińska

Sękocińska Słupecka

Fińska Leszowa

Rokitnicka

Rostafińskich Ondraszka

Langiewicza Oczki

Krzywickiego (Sucha

)

Łęczycka

Noakowskiego (Polna

)

Krucza Brack

a Bracka

Widok

Mokotowska Al. Ujazdowskie

Chopina Al. Róż Lwowska

Al. Wyzwolenia (6 Sierpnia) Nowowiejska (6 Sierpnia)

Senatorska Fredry Niecała

(Alberta I) Tłomackie

Bielańska Moliera

(Focha) Krakowskie P

rzedmieści e

Al. „Solidarności”

Al. „Solidarnoś ci”

Al. Jana Pawła II

Marszał kows ka

Marszałk owsk

a Świętokrzysk a Świętokrzysk a

^(Pańsk^a)

Tamka

Aleja 3 Maja

Aleja W aszyngtona Grochowska

Grochows ka

Ostrobramsk a

Aleja Stanów Zjednoczonyc h Wybrzeże K

ościuszk owski

e Wybrzeże Gdański

e

Wybrzeże Hels

kie Targowa

Prosta Kasprzaka

Wolska

Leszno Górczewska

Obozowa

Aleja Prymasa

Tysiąclecia

Tow arowa

Al. Jeroz olimskie

Al. Jerozolimskie Grójeck

a

Grójeck a

Żwirki i Wigury

Wo łosk a

Puławsk a

Belwedersk

a

Gagarina Czerniak

owsk a Solec

Wał Miedzesz yński

Banacha

Racławicka

Raszyńsk a

Wawelska Al. Armii Ludowe

j

Al. Niepodległości Ok opowa

Słomińskiego Stołeczna

Mickiewicza

Gen. Anders a Powązkowska

Grójecka 77

(20)

Ulotka autorstwa Zofii Kossak-Szczuckiej (zob. biogramy – materiały dla ucznia) wydana w Warsza-

wie na początku sierpnia 1942 r. w nakładzie 5 tys. egzemplarzy. Zbiory prywatne.

(21)

Szyfr-depesza z 8 stycznia 1943 r. informująca o przekształceniu się Komitetu Pomocy Żydom w Radę Pomocy Żydom przy Pełnomocniku (Delegacie) Rządu RP na Kraj („Żegotę”). Zbiory prywatne.

Informacja na temat powstania Rady Pomocy Żydom przy Pełnomocniku (Delegacie) Rządu RP na Kraj, zamieszczona

w „Gazecie Polskiej”, wydawanej przez polskich emigrantów na Bliskim Wschodzie. Zbiory prywatne.

(22)

Polacy ratujący Żydów w latach II wojny światowej

Teka edukacyjna IPN

W ito ld B ień ko ws ki „J an ”, „K al sk i”, „W en ck i”

W an da Fi lip ow iczo wa- -K ra he lska Zo fia K os sa k-Szczuc ka „W er oni ka ” Fer dy na nd A rczy ńs ki „ M ar ek ”, „F er dy na nd ”, „Ł uk ows ki ” Ju lia n G ro be ln y „T ro ja n” Ado lf Ber m an, „B or ows ki „A da m ” Wład ysła w B ar tosze ws ki „L ud w ik ”, „T eo fil ” Wład ysła wa C ho m so wa „Dio nizy” Ir en a S en dler owa „J ol an ta” M ar ia K ann

Tw arze „ Żego ty”

(23)

Polacy ratujący Żydów w latach II wojny światowej

Teka edukacyjna IPN

karta nr 23

Al. Jana Pawła II

Marszałkowska

Marszałkowska Świętokrzysk

a

Świętokrzysk

a

Tamk

a Al. 3

Maja WaszyngtonaAl.

Grochowsk

a

Grochows ka

Ostrobramsk a

Al. Stanów Zjednoczonych

Wybrzeże K ościuszk

owskie

Wybrzeże Gdański e Wybrzeże Hels

kie Targowa

Prosta

Kasprzak

a

Wolsk

a

Leszno

Górczewsk Obozowa a

Al. Prymasa Tysiąclecia Towarowa

Al. Jeroz olimskie

Al. Jerozolimskie Grójeck a

Grójeck a

Żwirki i Wigury

Wołoska Puławska

Belwedersk a

Gagarina Czerniakowska Solec

Wał Miedzesz yński

Banacha

Racławi cka Raszyńsk

a

Wawelska

Al. Armii Ludowe

j

Al. Niepodległości

Okopowa Słomińskiego

Stołeczna Mickiewicza

Gen. Andersa

Powązkowska

Bracka

Kopernika 4

Pl. Grzybowski

Radna 9 Sędziowska

Kaliska Grójecka 77

Ludwiki 6 Żurawia 14

Walecznych/Francuska

Omulewska Fundamentowa Żurawia 24 Marszałkowska 84Nowogrodzka 49 Lekarska 9

Miedziana Koszykowa 35

Szopena Akademicka 3

Le ge nd a na jw ię kszy za sięg g ra nic g et ta wa rsza ws kieg o po jeg o za m knię ci u 15 XI 19 40 r. głó w ne u lice miejs ca i adr esy w ymienio ne w te ce

Al. Jana Pawła II

Marszałkowska

Marszałkowska Świętokrzysk

a

Świętokrzysk

a

Tamk

a Al. 3

Maja WaszyngtonaAl.

Grochowsk

a

Al. Stanów Zjednoczonych

Wybrzeże K ościuszk

owskie

Wybrzeże Gdański e Wybrzeże Hels

kie Targowa

Prosta

Kasprzak

a

Wolsk

a

Leszno

Górczewsk Obozowa a

Al. Prymasa Tysiąclecia Towarowa

Al. Jeroz olimskie

Al. Jerozolimskie Grójeck a

Grójeck a

Żwirki i Wigury

Wołoska Puławska

Belwedersk a

Gagarina Czerniakowska Solec

Wał Miedzesz yński

Banacha

Racławi cka Raszyńsk

a

Wawelska

Al. Armii Ludowe

j

Al. Niepodległości

Okopowa Słomińskiego

Stołeczna Mickiewicza

Gen. Andersa

Powązkowska

Bracka

Kopernika 4Pl. Grzybowski

Radna 9 Sędziowska

Kaliska Grójecka 77

Ludwiki 6 Żurawia 14

Walecznych/Francuska Żurawia 24 Marszałkowska 84Nowogrodzka 49 Lekarska 9

Miedziana Koszykowa 35

Szopena Akademicka 3

Pl an W arsz awy z wy mienio ny mi w T ece miejscami ukr yw ani a Ż yd ów

(24)

Polacy ratujący Żydów w latach II wojny światowej

Teka edukacyjna IPN

W ykazy z zw iska mi op ie czn yc kra ko ws kiej Rad y Po m Ży do m. Zb io ry ŻIH.

(25)

Odezwa do społeczeństwa polskiego wydana przez „Żegotę” w maju 1943 r., zachęcająca do udzielania pomocy ludności żydowskiej. W odezwie przytoczono słowa premiera rządu polskiego gen. Władysława Sikorskiego.

Zbiory prywatne.

(26)

Polskie Państwo Podziemne wydawało oświadczenia i komunikaty informujące o sytuacji ludności żydow- skiej i zachęcające społeczeństwo polskie do udzielania pomocy prześladowanym. Zbiory prywatne.

Oświadczenie Pełnomocnika (Delegata) Rządu RP na Kraj Jana Stanisława

Jankowskiego z 30 kwietnia 1943 r.

(27)

Władysław Bartoszewski i Maria Kann – członkowie „Żegoty” – po zasadzeniu drzewka „Żegoty” w Alei Pamięci Yad Vashem, 28 października 1963 r. Archiwum Władysława Bartoszewskiego.

Drzewko „Żegoty” w Alei Pamięci Yad Vashem po latach. Archiwum Władysława Bartoszewskiego.

(28)

Budynek przy ul. Żurawiej 14 w Warszawie, gdzie w latach 1942–1944 mieścił się sekretariat Rady Pomocy Żydom.

Wmurowana tu tablica pamiątkowa jest jedną z nielicz- nych upamiętniających działalność „Żegoty”.

Fot. Karol Madaj.

Al. Jana Pawła II

Marszał kowska

Marszałk owsk

a

Świętokrzyska Świętokrzyska

Tamka Al. 3 Maja

Al. Waszyngtona Grochowska

Grochows ka

Ostrobramska

Al. Stanów Zjednoczonych Wybrzeże K

ościuszk owski

e Wybrzeże Gdański

e Wybrzeże Hels

kie Targowa

Prosta Kasprzaka

Wolska Leszno Górczewska

Obozowa

Al. P rymasa Tysiąclecia

Towarowa

Al. Jerozolimskie

Al. Jerozolimskie Grójeck

a

Grójeck a

Żwirki i Wigury

Wołosk

a

Puławsk

a

Belwedersk a

Gagarina Czerniak owsk

a

Solec Wał Miedzesz

yński

Banacha

Racławicka

Raszyńska

Wawelska Al. Armii Ludowe

j

Al. Niepodległości Okopowa

Słomińskiego Stołeczna

Mickiewicza

Gen. Anders

a

Powązkowska

Nowogrodzka

Książęca

Wiejsk a

Frascat Prusa i Nowogrodzka

Nowogrodzka

Wspólna

Hoża

Hoża Emilii Pl

ater Emil

ii Pl ater

(Zielna) Zielna

(Wielka (Sosnowa )

) (Złota)

Złota

Złota Złota

(Sienna) (Śliska)

Sienna Sienna Łucka Grzybowska Chłodna

Chłodna Zimna Orla

Biała Ogrodowa

Elektoraln a

Krochmalna

Grzybowska

Grzybowska Graniczna Graniczna

Królewska Kredytowa

Warecka Moniuszki

Sienkiewicza Mazowiec

ka Czackiego Jasna

Nowy Świat Krakowsk

ie Przedmi eście

Rysia Próżna

Pereca ^(Ceglana⁾

Srebrna Platynowa

Śliska Pańska

Twarda

(Chmielna)

Chmielna Foksal

Szczygla Oboźna Karowa Bednarska

Koperni ka Sewerynó w

Topiel Browarna Furm

ańska

Dobra Dobra

Zajęcza Drewniana Leszczyńska Lipowa Wiślana Gęsta

Dynasy

Smolna

Chmielna Żelazn

a

Żelazn a Żelazn

a Waliców

Wron ia

Miedz iana

Poznań

ska Wilcza

Wilcza Piękna ^{(Piusa XI)} Piękna ^{(Piusa XI)}

Górnośląska Górnośląska

Jazdó w Lennona Matejki

Piękna ^{(Piusa XI)}

Koszykowa Koszykowa

Koszykowa

Filtrowa Rektorska Śniadeckich Filtrowa

FiltrowaAsnyka Tarczyńska

Mochnackiego Niemcewicz

a Niemcewicza

Dantyszka Barska

Węgierska

Pasteura

Winnicka Rokosowska

Siewi erska

Białobrzeska

Białobrzeska Dorotowska Szczęśliwi

cka Częstochowska Kopińska

Sękocińska Słupecka

Fińska Leszowa Ondraszka

Langiewicza Oczki

Krzywickiego (Sucha)

Łęczyck

a

Noakowskieg o (Polna)

Krucza Brack

a Bracka

Widok

Mokotowska Al. Ujazdows

kie

Chopina Al. Róż Lwowska

Al. Wyzwolenia (6 Sierpnia) Nowowiejska (6 Sierpnia)

Al. „Solidarności”

Al. „Solidarn ości”

Al. Jana P awła

II

Marszałk owsk

a

Marszałk owsk

a Świętokrzysk a Świętokrzysk a

^(Pańsk^a)

Tamka

Aleja 3 Maja

Aleja W aszyngton a Grochowska

Grochows ka

Ostrobramsk a

Aleja Stanów Zjednoczonyc h Wybrzeże K

ościuszk owskie Wybrzeże Gdański

e

Wybrzeże Hel

skie

Targ ow a

Prosta Kasprzaka

Wolska

Leszno Górczewska

Obozowa

Aleja Prymasa

Tysiącleci a

Tow arowa

Al. Jerozoli mskie

Al. Jerozolimski e

Grójeck a

Żwirki i Wigury

Wo łosk a

Puławsk a

Belw edersk

a

Gagarina Czerni

ak owsk a Solec

Wał Mie dzeszyński

Banacha

Racławicka

Raszyńsk a

Wawelska Al. Arm ii Ludowej

Al. Niepodległo

ści Ok opowa

Słomińskiego Stołeczn

a

Mick iewicza

Gen. Andersa Powązkowska

Żurawia 14

(29)

„Szanowni Państwo! Na podstawie przeprowadzonych ścisłych dochodzeń ustaliliśmy semicki rodowód Państwa. Wobec powyższego zwracamy się o doręczenie okazicielowi niniejszego sumy 2000.– zł (słownie dwa tysiące złotych) w zamkniętej kopercie na nazwisko Ewald Reimen. W zamian zniszczymy będące w naszym posiadaniu dowody obciążające. W przeciw- nym wypadku sprawę przekażemy niezwłocznie władzom niemieckim”. Ze zbiorów Jana Grabowskiego.

„Szanowny Panie Administratorze. Proszę o natychmiastowe

zameldowanie policji niemieckiej o przebywaniu żydówki

p. Stefanii Jakobzon, która zamieszkuje przy ul. Radnej

nr 9 m 3. W przeciwnym razie będzie Pan odpowiedzialny za

przechowywanie żydów, którzy Pana przekupili”. Ze zbiorów

Jana Grabowskiego.

(30)

Donos z 18 listopada 1940 r. Ze zbiorów Jana Grabowskiego.

(31)

Polskie Państwo Podziemne zwalczało wszelkie formy współpracy Polaków z Niemcami i działalność obywateli polskich przeciwko swojemu narodowi. Przejawem takich działań było szmalcownictwo i szantażowanie Polaków pomagających Żydom oraz samych Żydów. Tego typu czyny karane były śmiercią na mocy wyroków wydawanych przez sądy specjalne.

W „Biuletynie Informacyjnym” z 18 marca 1943 r. opublikowano ostrzeżenie dla szantażystów i szmalcowników, które miało

ograniczyć ten proceder. Zbiory prywatne.

(32)

Szantaż i szmalcownictwo były karane przez sądy Polskiego Państwa Podziemnego – informacje o wykonaniu wyroków

kolportowano w postaci ulotek i plakatów, takich jak to obwieszczenie wydane we wrześniu 1943 r. Bogusław Pilnik został

skazany na „karę śmierci oraz utratę praw publicznych i obywatelskich praw honorowych […] za to, że w czasie okupacji

niemieckiej w Polsce, współpracując z niemieckimi władzami okupacyjnymi na szkodę społeczeństwa polskiego w cha-

rakterze konfidenta, wydał w ręce władz niemieckich obywateli polskich narodowości żydowskiej ukrywających się przed

władzami niemieckimi oraz że wyłudził na swoją korzyść od swych ofiar duże sumy pieniężne […]” (z sentencji wyroku

konspiracyjnego sądu specjalnego w Warszawie z 7 lipca 1943 r.). Zbiory prywatne.

(33)

Polacy ratujący Żydów w latach II wojny światowej

Teka edukacyjna IPN

Ży do ws ka dzie w czy nka F elic ja B ra un w st ro ju p ier wszo ko - m uni jn ym. W cza sie o ku pac ji niemie ck iej mi ała fałszy w e pa pier y na n azw isk o Fe lic ja G ra ba rczy k i b yła p rze ch o- w ywa na p rze z p ol sk ie m ałżeń stw o Le okadię i Kazimierza Sr ok ów w miejs co w oś ci P og ra nicze . P o gr oźb ie zaden un cj o- wa ni a p rze z szwa gier kę K azimierza G ra ba rczy ko w ie razem z F elic ją p rzenieś li się do miejs co w oś ci D eni sk i. Ze zb io ró w Th e U ni te d S ta te s H ol oc au st M em or ia l M us eu m.

G ut a T yra ng ie l n a p ow oj sw oim wu jk iem M ej er em z ado pc yjn ym o jcem i op z cza só w o ku pac ji Jó zef em W cza sie w ojn y G ut a zos wa na z get ta w M iń sk u M w w ik lin ow ym k oszy ku . M kt ór y praco wał d la „Ż eg ot w do m u Jó zefa i Br oni sła Po da wa li, że dzie w czy nka nic ą. Je dn ak p o pe w ny m op uś cić sw ój do m, b y uni ze st ro ny są siadó w. P o w w P ol sce ze sw oimi ado pc mi , a jej wu je k M ej er w yemig el a. Ze zb io ró w Th e U ni te M em or ia l M us eu m. Bydgoszcz

Gda ńs k Gorz ów Wielkopolski Pozn ań

Szczecin Kielce Krak ów

Opole

Wroc ła w

Łó dź Katowic e

Olsztyn

Kolno

Grajewo

Ełk

Olecko Pisz

Gołdap Giżycko

Suw Wysokie Mazowiecki

Zambrów PułtuskWyszkówOstrów MazowieckaMaków Mazowiecki

Przasnysz Ciechanów Płońsk

Sierpc

Mława Żuromin

Ostrołęka

Węgorzewo Mrągowo

Kętrzyn Szczytno Nidzica Działdowo

Nowe Miast

o Lubawskie

Ostróda

Lidzbark Warmiński

BartoszyceBraniewo Elbląg Kwidzyn

Sztum

Malbork

Nowy Dwór Gdański Iława Rypin

Golub- -Dobrzyń

Brodnica Sokołów PodlaskiWęgrów Wołomin Warszawa Mińsk Mazowiecki Otwock

Ożarów Mazowiecki PruszkówGrodzisk Mazowiecki

Legionowo Siedlce GarwolinGrójec

Piaseczno

Nowy Dwór Mazowiecki Sochaczew

Gostynin Żyrardów Rawa Mazowiecka

Łuków LipskoZwoleń Szydłowiec

Przysucha

BiałobrzegiKozienice Opoczno

Tomaszów Mazowiecki Ostrowiec ŚwiętokrzyskiStarachowice

Skarżysko- -KamiennaKońskie

Piotrków Trybunalski

Radom SandomierzOpatów Jan

Kraśnik

Opole Lubelski

e

PuławyLubartó

Radzyń Podlaski NiskoTarnobrzeg Gorlice

Dąbrowa Tarnowska

ŚwidnikLublin Przewors Ustrzyki Doln

Sanok Lesk

BrzozówJasło

RopczyceDębica

Mielec Kolbuszowa Łańcut

Leżajsk

Stalowa Wola Rzeszów Krosno

Strzyżów

SzczecinekCzłuchów

Bytów Kościerzyna Chojnice

Starogard Gdański

Pruszcz Gdański

Puck WejherowoLębork Nakło nad Notecią

Wąbrzeźno

Chełmno

Świecie Sępólno Krajeńskie

Tuchola Złotów

Grudziądz

SopotGdyniaSłupsk WałczSławno Świdwin Drawsko Pomorskie

BiałogardTczew

Kartuzy Piła Toruń

Koszalin Myślibórz

GryfinoPyrzyce

Stargard Szczeciński

Łobez

Kołobrzeg Gryfice PoliceGoleniów

Kamień Pomorski Choszczno Września Środa Wielkopolska Wolsztyn

Grodzisk Wielkopolski

Nowy Tom

yśl

MiędzychódSzamotułyOborniki

WągrowiecCzarnkówChodzież Świebodzin

SłubiceSulęcin Międzyrzecz

Strzelce Krajeńskie Żnin Mogilno

Inowrocław Radziejów

Aleksandrów KujawskiLipno Wieruszów

Pabianice Bełchatów

Brzeziny

Łowicz

Kutno Turek

Koło

Słupca

Gniezno Kępno

Ostrzeszów

Ostrów Wielkopolski

PleszewSkierniewice

Konin

WłocławekPłock Kościan Krotoszyn RawiczGostyńJarocinWschowa

Nowa Só

l Trzebnica

Milicz Oleśnica Oława Strzelin KłodzkoZąbkowice Śląskie

Dzierżoniów

Świdnica Kamienna Góra

Lubin

Polkowice

GłogówGóra Wołów Nysa Prudnik Głubczyce

Kędzierzyn- -Koźle

Krapkowice

Brzeg

Namysłów Racibórz

Legnica Jelenia Góra

Leszno WieluńZduńska Wola Łask

ZgierzPoddębice

ŁęczycaŚrem ŻaryŻagań

Krosno Odrz

ańskie Środa ŚląskaJaworZłotoryja LubańBolesławiec Zgorzelec Strzelce OpolskieOlesno

Kluczbork Lubliniec

Wałbrzych

Zielona Góra Sieradz Pajęczno LwówekRadomskoŚląski Myszków ZawiercieTarnowskie Góry

Kłobuck Częstochowa

Kalisz ŻywiecCieszyn

WodzisławŚląski Sucha Beskidzka

Wadowice

OświęcimChrzanów Bielsko- -Biała

Staszów

Busko- -Zdrój Kazimierza Wielka

Pińczów

Jędrzejów

Włoszczowa ZakopaneNowy TargLimanowa

BrzeskoBochnia

Proszowice Wieliczka Myślenice

Miechów Nowy Sącz

Tarnów

Ryki Olkusz

Łomża

Świnoujście Pszczyna

(34)

Polacy ratujący Żydów w latach II wojny światowej

Teka edukacyjna IPN

Ta k op isy wała sw oj ą I K om unię u kr ywa na p odcza s o ku pac ji Jo ann a O lcza k, k tó ra p oc ho dziła z do brze za sy mi lo wa nej ro dzin y zn an yc h w yd aw có w wa rsza ws kic h M or tk ow iczó w „3 czer w ca 19 43 ro ku n ad sze dł ó w dzień P ier wszej K om unii . Z ac ho wały się zd ję ci a z tej ur oczys toś ci . D o je dn eg o z nic h po zu je sie dem dzie w czy ne k w b iały ch li tur giczn yc h su kien kac h. K la sy czn e zd ję cie p ami ąt ko w e w yk on an e p rze z za w odo w eg o fo tog ra fa. P ię ć dzie w czy ne k na ty m zd ję ci u to Ż ydó w ki . Z dumie wa mnie o dwa ga, a za razem czułoś ć za ko nnic. H er oicznie uzn ały u kr ywa nie ty ch dzie ci za sw ój chrześ ci ja ńs ki o bo w iąze k. Ś mier ć, kt óra za to g ro ziła, tra kt owały ja ko k on se kw en cj ę t ej de cyzji . A le skąd czer pały m acierzy ńs ką w rażli w oś ć, kt óra p od po w iad ała, że wśr ód g ro zy n ao koło trze ba n am d ać tr oc hę radoś ci? N ie ty lk o duc ho w ej, ale ta kże i tej św ie ck iej , n ale żn ej m ały m dzie w czy nk om. Ż e m usim ładnie w yg ląd ać w n aszy ch b iały ch su kien kac h, u szyt yc h na mi ar ę, ozdo bio ny ch h aft em. Ż e n a gło wac h m usim y mie ć b iałe w ia nu szk i. Włosy za kr ęco ne w lo ki . I że m usim y mie pa mi ąt kę z teg o ur oczys teg o dni a. Te fo tog ra fie , a m am ic h w do m u ki lka, za wsze wzr usza ją mnie sw oj ą o dśw ięt noś ci ą i so lenn oś ci ą, abs ur da ln ą, zd awało by się , w ty ch st ra szn yc cza sac h. A m oże zd ję ci a mi ały ja ki ś inn y uk ryt y ce l? M oże mi ały n as ra to wać w ew en tu aln ym nie be zp ie czeń stw ie? P rze ko ny wać ty ch, k tó rzy p o na s p rzyj dą, że ja ko ża rli w e ka to nie za sługu jem y na śmier ć? Jeś li ta ki b ył za m ysł p rze zo rn yc h sios trzy cze k, z jeszcze w ię kszy m ro zczu leniem p at rzę n a n asze p rzej ęt e t wa rze . Wszys tk ie p rze żyłyśm y. Ch wała B ogu (fra gm en t ksi ążk i J oa nn y O lcza k-R oni kier W og ro dzi e p am ięci , w yd . Z na k, K ra kó w 2 00 2, s.29 0).

M iędzy dziećmi, kt ór e p rzy st ąp ił y d o I K omunii Ś w., zn ajd uje s ię G ut a T yrangiel, żyd ow sk a dzie w czynk a, kt óra o cal ał a ukr yw an a p rzez p ols ką r odzinę. Zb io ry Th e U ni te d S ta te s H ol oc au st M em or ia l M us eu m.

(35)

Matka Eleonora Jankiewicz, przełożona generalna Zgromadzenia Sióstr Służebniczek NMP w Starej Wsi, za której wiedzą i zgodą siostry ukrywały na terenie klasztoru Żydów. Ze zbiorów Archiwum Głównego Sióstr Służebniczek NMP w Starej Wsi.

Dom macierzysty Sióstr Służebniczek NMP w Starej Wsi. Ze zbiorów Archiwum Głównego Sióstr Służebniczek NMP w Starej Wsi.

Fragment zapisu z 13 marca 1945 r. z kroniki Zgromadzenia Sióstr Służebniczek NMP w Starej Wsi dotyczacy pobytu Margulies Wassermann w starowiejskim klasztorze: „Jedną z tych furmanek wyjechała od nas po przeszło 2-letnim pobycie w klasztorze p. Joanna »Kluzowicz«

(Wassermann Margulies). Przed dwoma laty, 28. 2. 1943 r. przyjęła ją matka generalna na prośbę o. rekt. Waczyńskiego. Uszła ona ze Stryja, w czasie akcji przeciwżydowskiej, do Tarnopola, skąd przysłał ją o. Obacz T.J. do Starej Wsi. Tu udzielił jej o. rektor chrztu św. i umieścił ją na kilka dni u rodziny Wałęckich, a potem u nas. »Joasia« mieszkała razem z p. Ujejską w »starej furcie«, chodziła codziennie na Mszę św. i przystępowała do Komunii; pomagała też trochę w robotach trykotarskich”. Ze zbiorów Archiwum Głównego Sióstr Służebniczek NMP w Starej Wsi.

Bydgoszcz

Gorzów Wielkopolski

Poznań Szczecin

Kielce

Kraków Opole

Wrocław

Łódź

Katowice

Olsztyn

Kolno

Sokółka Mońki

Grajewo

August ó w Sejny

E łk Olecko

Pisz Go łdap

Gi ż ycko

Suwa łki

Siemiatycze

Hajnówka Białystok

Deniski

Bielsk Podlaski Wysokie

Mazowieckie Zambrów

Pu łtusk Wyszków Ostrów Mazowiecka Mak ó w

P ło ń sk Sierpc

M ława Ż uromin

Ostrołęka W ę gorzewo

Szczytno Nidzica

Lubawskie

Bartoszyce Braniewo

Elbl ą g

Iława

Brodnica

Sokołów Podlaski Węgrów

Wołomin Warszawa

Mińsk Mazowiecki

Otwock O ż ar ó w

Mazowiecki

Pruszk ó w Grodzisk

Mazowiecki

Legionowo

Siedlce

Garwolin Gr ó jec

Gostynin

Ż yrard ó w RawaMazowiecka

Łuków

Lipsko Zwoleń Szyd łowiec

Przysucha

Radom

Hrubieszów

Kraśnik Krasnystaw

Łęczna

Opole Lubelskie

Puławy Lubartów

Włodawa Parczew

Radzyń Podlaski

Nisko

Zamo ść Chełm

Stara Wieś

Biała Podlaska

Tarnobrzeg

Gorlice Dąbrowa Tarnowska

Świdnik Lublin

Lubaczów Przeworsk

Jarosław

Ustrzyki Dolne Sanok Lesko Brzozów Jasło

Ropczyce Dębica

Mielec Kolbuszowa

Przemyśl Rzeszów

Byt ó w

Ko ś cierzyna

Chojnice

Pruszcz Gda ń ski

Grudzi ą dz Wa łcz

Ś widwin

Drawsko Pomorskie

Bia łogard Tczew

Pi ła

Toru ń Koszalin

Police Goleni ó w

Kamie ń Pomorski

Choszczno

Chodzie ż

Ż nin Mogilno

Wierusz ó w

Pabianice

Be łchat ó w

Brzeziny Ł owicz Kutno Turek

Ko ło S łupca

Gniezno

Konin

Ko ś cian

Krotoszyn Rawicz

NowaS ó l

Trzebnica Milicz

Ole ś nica

O ława Strzelin

Ś widnica Kamienna

G łog ó w G ó ra Wo łó w

Nysa

Prudnik G łubczyce

Namys łó w

Racib ó rz Legnica

Jelenia G ó ra

Leszno

Wielu ń Zdu ń ska

Wola Ł ask

Zgierz Podd ę bice

Łę czyca Ś rem

Ż ary Ż aga ń

Z łotoryja Luba ń

Strzelce Opolskie

Olesno Kluczbork

Zielona G ó ra

Sieradz

Ś lą ski

Tarnowskie

G ó ry Zawiercie

Ż ywiec Cieszyn

Bielsko- -Bia ła

Stasz ó w Busko- -Zdr ó j Kazimierza

Wielka Pi ń cz ó w J ę drzej ó w W łoszczowa

Zakopane NowyTarg

Limanowa Brzesko Bochnia Proszowice

Miech ó w

Nowy Sącz Tarnów

Łosice

Ryki

Olkusz

Łomża Ś winouj ś cie

Pszczyna