Apostolat a charyzmat Pawła

Roman Bartnicki

Apostolat a charyzmat Pawła

S tu d ia T h e o l. V ara. 26 (11986) и г 1

R O M A N B A R T N IC K I

APOSTOLAT A CHARYZMAT PAWŁA

T r e ś ć : W stę p ; I. P r z e k o n a n ie P a w ła o s w e j g o d n o śc i a p o s to ls k ie j: 1. G o d n o ść a p o s to ls k a P a w ła ; 2. T re ś ć te r m i n u „ a p ó sto lo s” ; II. P a w ło w e ro z u m ie n ie c h a r y z m a tu : 1. R ó ż n o ro d n o ść c h a ry z m a tó w i ic h p o w ią z a n ie z D u c h e m i ła s k ą ; 2. C h a r y z m a ty (zw łaszcza z w ią z a n e z litu r g ią ) w 1 K o r 12—(14 i R z 12; 3. D a ry B oże o c h a r a k te r z e o g ó ln y m ; II I. K o n tr o ­ w e r s je n a te m a t r e la c ji p o m ię d z y a p o s to la te m P a w ła a c h a r y z m a ta m i p ie r w o tn e g o K o ścio ła. IV . S e m a n ty c z n y s to s u n e k „ c h a r is m a ” do ’’c h é ­ r i s ” ; V. S t r u k t u r a w y p o w ie d z i z a w ie r a ją c y c h te r m i n y „ c h a r is ” i „ c h a ­ r is m a ” . V I. P r z e k o n a n ie P a w ła o c h a ry z m a ty c z n y m c h a r a k te r z e sw eg o a p o s to la tu ; Z a k o ń c z e n ie . W S T Ę P

S form ułow anie te m a tu w ypow iedzi może sugerow ać, że oby­ dw a jego człony zostan ą w ró w n e j m ierze rozpracow ane. T y m ­ czasem o ile nie podlega d y sk u sji fakt, że P a w e ł uw ażał siebie za apostoła, to n ie je s t oczyw iste, czy sw ój ap o sto lat uw ażał za charyzm at, u staw iając go n a te j sam ej płaszczyźnie co inne duchow e d a ry o trzy m y w an e przez członków w sp óln ot ch rze­ ścijańskich. W n in ie jsz y m a rty k u le zostaną w ięc raczej sk ró ­ tow o p rzedstaw ion e w ypow iedzi P a w ła stw ierd zające fa k t i ukazu jące cech y jego apo sto latu , a d o k ład n iej zostanie po­ tra k to w a n a kw estia, czy sw ój ap o sto lat uw ażał on za jed en z charyzm atów .

I. P R Z E K O N A N IE P A W Ł A O S W E J G O D N O Ś C I A P O S T O L S K IE J 1

1. Godność apostolska P aw ła

Nie ulega w ątpliw ości, że P a w e ł uw ażał siebie za apo sto ła.2 U żyw ał o n o kreślenia „apóstolos” p rzed staw iając siebie n a po­

1 P ie r w s z y p a r a g r a f n in ie js z e g o a r t y k u łu o p ra c o w a n y je s t g łó w n ie w o p a rc iu o: J . A. B ü h n e r , „ a p ó sto lo s”, E W N T 1, s. 342— 351. P o r. te ż

K . H . R e n g s t o r f , „ a p ó sto lo s”, T W N T 1, 5. 406—448; D. M ü l l e r ,

A p o s te l, T B N T 1, s. 31-438.

ROMAN BARTNICKI

czątk u listów (z w y ją tk ie m F lp o raz 1—-2 Tm). T ym term in em opisuje sw oje zadanie głoszenia ew angelii: jako w ysłannik i re p re z e n ta n t ukrzyżow anego i zm artw y ch w stałego P a n a ,J e s t upow ażniony do głoszenia ew angelii gm inom ch rześcijan n a ­ w róconych z (pogaństwa (Rz 1, 1; G a 1, 15; 2, 8; 2 K o r 5, 19; 1 Tes 2, 4— 9). Także inne osoby n azy w ał P a w e ł apostołam i w łączając rów nież siebie do ich g ro n a i n a te j podstaw ie u w y ­ d a tn ia ją c p rzy słu g u jącą m u /szczególną godność.

P a w e ł podkreśla, że jest o n „k letó s” („pow ołany” — Rz 1, 1; 1 K o r 1, 1; G a 1, 15), a n a w e t „afórism ćnos” („w ydzielony” — Rz 1, 1; G a 1, 15) do słu żb y ap o sto latu . P ow ołanie do godności apostolskiej n astą p iło podczas w izji C hrystusa, w czasie k tó re j o bjaw io n a m u została treść ew angelii (Ga 1, 12nn.). W 1 K or 1, 1 i 2 K o r 1, 1 P a w e ł w sk a z u je n a „ th e le m a ”, czyli n a w olę Bożą b y by ł apostołem ; n ie jest apostołem z w łasnego chcenia, a n i ty m b ard ziej z ludzkiego ustan ow ien ia (Ga 1, 1; 2 K o r 3, 5); jest św iadom y ciążącego n a n im obow iązku głoszenia ew angelii (1 K o r 9, 16). P o sy łający je s t P an em , n a to m ia st apostoł jest „doülos” — „słu g ą” (Rz 1, 1; F lp 1, 1; 2 K o r 4, 5), zobowiąza­ n y m do posłu szeń stw a (Ga 1, 10; 1 Tes 2, 4. 6). P rz y jm u ją c y c h

ew angelię P aw eł zapew nia, że n ie szu k a lud zkiej ch w ały (1 Tes 2, 6), chociaż jako apostoł uczestniczy w godności posy­ łającego go C h ry stu sa (1 Tes 2, 7). Ja k o apostoł Jezu sa C h ry ­ stu sa P aw eł jest jednocześnie posłany przez Boga (Rz 15, 15n.; 2 K o r 5, 18— 20).

R ezygnację z w y stąp ien ia, k tó re b yłoby odpow iednie god­ ności apostolskiej (1 Tes 2, 7) o raz rez y g n a c ję z p ra w p rz y ­ słu g u jący ch apostołow i (1 K o r 9, 18; 2 K o r 11, 7) P aw eł w y ­ jaśnia w sk azu jąc n a posyłającego go C h ry stu sa (1 Tes 2, 4— 6; R z 11, 13; 1 K o r 9, 16n.; 2 K or 3, Gnin.; por. J 17, 4n) oraz n a podporządkow anie siebie spraw om ew angelii i swoich a d re ­ satów (1 Tes 2, 7— 12; 1 K o r 9, 19nn). W apostolskim posługi­ w a n iu d la c h w a ły Bożej (Rz 11, 13; 2 K o r 3— 5) P a w e ł usuw a w cień sw o ją w łasn ą osobę (1 K o r 9, 12. 18), aby m ieć udział w ew an g elii (1 K o r 9, 23). Bóg w sw ojej łaskaw ości uzdolnił go do te j posługi (1 K o r 3, 10; 2 K o r 3, 6; 4, 1; Rz 12, 3. 6;

C o rp u s P a u li n u m (w łą c z a ją c E f i K ol) 29 ra z y , w p is m a c h łukaiszow ych 34 ra z y , w M t 1 ra z , w M k 2 ra z y , w J 1 ra z , w lis ta c h p a s te r s k ic h 8 ra z y , w p o z o s ta ły c h p is m a c h n o w o te s ta m e n ta ln y c h 8 ra z y . Ł u k a s z o d n o si ty t u ł „ a p ó sto lo s” w y łą c z n ie do D w u n a s tu i n ig d y n ie n a z y w a a p o s to łe m P a w ła ; w y ją tk ie m są te k s ty D z 14,4.14, a le p ra w d o p o d o b n ie d o ch o d zi t u do g ło s u p rz e d łu k a s z o w e ź ró d ło ; p o r. H . C o n z e l m a n n ,

[3] APOSTOLAT A CHARYZMAT PAWŁA 149 15, 15; G a 1, 15; 2, 9; E f 3, 2. 7n.) i jest obecny w jego działa­ n iu (1 K o r 15, 9n.; R z 15, 18; G a 2, 8). T ylko Bóg m oże go osądzać (1 K o r 4, 3n.).

2. T reść te rm in u „apóstolos”

P od w zględem treści te rm in „apóstolos” jest odpow iednikiem heb rajsk ieg o „ sâlîah ” . Ju ż w praw n iczy m język u czasów przed- no w o testam entaln ych, u trw a lo n y m n a stęp n ie w źródłach rab i- nistycznych, u ż y w a n y b y ł on w znaczeniu bezpośredniego p rzedstaw iciela posyłającego, w m iejsce którego m ógł a u to ry ­ taty w n ie i praw om ocnie działać. Zobow iązany b y ł do bez­ w zględnego posłuszeństw a i w e w szystkim m iał dbać o in te ­ re s y posyłającego.3 Liczne d a n e p rzem aw iają też za ty m , że nie ty lk o pow ołanie, lecz i całe posłannictw o P a w ła należy rozum ieć jako analogiczne do p osłannictw a s ta ro te s ta m e n ta l­ n ych proroków : 4 w p o b ib lijn y m judaizm ie tak że p ro ro k a n a ­ zyw ano „sâlîah ” — w y słan n ik iem Boga.5

N atom iast o d ręb n y c h a ra k te r Paw iow ego pojęcia apostoła sta je się w idoczny wów czas, gdy uw zględni się w yjątkow ość Posyłającego oraz Jeg o orędzia. Poniew aż moc posyłającego

3 P o r. K . H . R e n g s t o r f , a r t . cy t., s. 421; J . A. B ü h n e r , a r t. cy t., s. 349. C a łk o w ita id e n ty c z n o ś ć p o m ię d z y „ a p ó s to lo s ” i „ l â l î a h ” zach o d zi w te k ś c ie J 3, 16: „ S łu g a n ie je s t w ię k s z y o d sw eg o p a n a , a n i w y s ła n ­ n ik ( a p ó s t o l o s ” ) od teg o , k tó r y go p o s ła ł” . „ A p o sto ła m i” n a z y w a n i są w N o w y m T e s ta m e n c ie w y s ła n n ic y g m in (zob. 2 K o r 8,23; F lp 2,25), a n a s tę p n ie ci, k tó r z y g ło szą n o w o te s ta m e n ta ln e o ręd zie. W ś ró d n ic h n a ­ zw ę tę o trz y m a ło n a jp ie r w g ro n o D w u n a s tu (p o s ła n i p rz e z Je z u s a ), a le p ó ź n ie j ta k ż e m is jo n a rz e p ie r w o tn e g o K o ścio ła, w ś ró d k tó r y c h są r ó w ­ n ie ż lu d z ie , k tó r z y n ig d y n ie n a le ż e li n a w e t do szerszeg o k r ę g u u c z ­ n ió w J e z u s a (P a w e ł i B a r n a b a , b r a t p a ń s k i J a k u b — G a 1,19; A n d ro n ik i J u n i a s — Rz 16, 7). S ą o n i p o s ła n i p rz e z K o śc ió ł (np. w D z 13,2nn. B a r n a b a i P a w e ł s ą w y s y ła n i p rz e z K o śció ł w A n tio c h ii), a le w lis ta c h P a w ła p o ja w ia się te ż o k re ś le n ie „ a p o sto ł J e z u s a C h r y s t u s a ”. W 1 K o r 12.28— 29 P a w e ł s tw ie rd z a , że a p o s to łó w u s ta n o w ił w K o śc ie le Bóg. W H b r 3,1 s a m J e z u s n a z w a n y je s t a p o sto łe m . P o r. R. B a r t n i c k i ,

U c ze ń J e z u s a ja k o g ło siciel e w a n g e lii. T r a d y c ja i r e d a k c ja M t 9,35 — 11,1,

W a rs z a w a 1985, s. 145. 4K. H. R e n g s t o r f , a r t . cy t., s. 440n. w id z i a n a lo g ię do p o s ła n ­ n ic tw a J e r e m ia s z a ; J . R o i o f f , A p o s to la t — V e r k ü n d ig u n g — K irc h e , G üteT sloh 1965, s. 43n. m ó w i o a n a lo g ii ty p o lo g ic z n e j; F . H a h n , D er A p o s to la t im U r c h r is te n tu m . S e in e E ig e n a r t u n d se in e V o r a u s s e tz u n g e n , K D 20(1974), s. 69— 73 w&icazuje n a O z 61, 1; n a to m ia s t B. R i g a u x (P a u lu s u n d se in e B rie fe . S ta n d d e r F o rsc h u n g , M ü n c h e n 1064) n a D e u te ro - Iz a ja s z a , E z e c h ie la i J e r e m ia s z a . 5 W y k a z a ł to J A. B ü h n e r, D er G e s ta n d te u n d s e in W e g im v ie r te n E v a n g e liu m (W U N T IO /2), T ü b in g e n 1977, s. 2711—315.

P a n a u ja w n ia się w ziem skiej rzeczyw istości jaiko słabość krzyża, tak że moc orędzia zaw iera się w głupstw ie słowa o k rzy ż u (1 K o r 4, 9— 13; 1, 21); apostoł ukrzyżow anego P a n a sw oje posłannictw o u staw ia w p ersp ek ty w ie krzyża; jego rez y ­ gnacja z w łasny ch p ra w i w ła sn ej czci (1 K o r 9, 12; 2 K o r 11, 2. 23) jest czym ś w ięcej ja k ty lk o p rzy k ła d n y m posłuszeń­ stw e m posłanego; apostoł ch ełp i się raczej sw oją słabością (2 K o r 11, 23— 33; 12, 9), poniew aż m oc P a n a objaw ia się w słabości (2 K o r 12, 9m.). Na drodze P a n a w ielkość u k ry w a się w uniżeniu (F lp 2, 5— 11), m ądrość w głupocie (1 Kotr 1, 21), bogactw o w ubóstw ie (2 K o r 8, 9); a p o sto la t P a w ła naznaczony jest szczególnym i cecham i P a n a (2 K o r 4, 5). W te n sposób po­ przez apostoła P a n p rzek azu je poganochrześcijańskim gm inom życiodajną i przynoszącą usp raw ied liw ien ie m oc k rzyża (2 K or 4, 10— 12; 5, 18— 21; G a 3, l).3

II. P A W Ł O W E R O Z U M IE N IE C H A R Y Z M A T U

T erm in „ c h arism a” w y stę p u je w N ow ym T estam encie 17 razy, w yłącznie w listach: 14 ra z y w listach bezsprzecznie P a ­ w ła (Rz — 6 ra z y ; 1 K o r — 7 ra z y o raz w 2 K o r 1, 11), 2 raz y w listach p a ste rsk ic h (1 Tmi 4, 14; 2 T m 1, 6) oraz w 1 P 4, 10. W N ow ym T estam encie m ożna w ięc ch arism a uw ażać za te r ­ m in p rzed e w szy stk im Paw łow y. J e s t to rzeczow nik utw o rzo ­ n y od czasow nika „charizom ai”, rzadk o u żyw any, jeden z w ie­ lu słów zakończonych n a ,,-m a” , k tó re lu b iła g rek a hellen i­ styczna. O kreśla o n sk u te k ro zu m ian ej jako a k c ji „ ch âris” ; znaczenie ty c h dw óch słów n ie zaw sze m ożna w y ra ź n ie ro zgra­ niczyć. W słow nikach b ib lijn y c h „ch arism a” b y w a tłum aczone jako „okazanie w zględów , dobrodziejstw o, d a r ” ,7 „życzliw ie

2 5 0 ROMAN BARTNICKI j-^j

8 W a rto w sp o m n ie ć , ż e r ó w n ie ż w L iś c ie do E f e z ja n i w lis ta c h p a ­ s te rs k ic h , k tó r e w n a jn o w s z e j eg zeg ezie często s ą u w a ż a n e z a n i e - P a - w ło w e , w y s tę p u je te r m in o lo g ia p r z e j ę ta o d P a w ła . L is t do E fe z ja n m ó w i o a p o s to ła c h (ra z e m z p r o r o k a m i — 2, 20; 4, 11) ja k o o f u n d a m e n c ie K o śc io ła ; z o s ta ła im o b ja w io n a ta je m n ic a C h r y s tu s a (3, 5); u s ta n o ­ w ie n i s ą p rz e z W y w y ższo n eg o (4, 11). A p o sto ło w ie n a z w a n i s ą „ ś w ię ­ ty m i” (3, 5) i z g o d n ie z o k r e ś le n ie m J . G n i l k i s ą p o ś r e d n ik a m i z b a ­ w ie n ia w K o ściele. P o r . J . G n i 1 к a , D e r E p h e s e r b r ie f (H e rd e r T K N T 10, 2), F r e i b u r g 1971, s. 157-211. L is ty p a s te r s k ie w s k a z u ją n a P a w ła ja k o n a p ro to ty p s p r a w u ją c e g o u rz ą d , k tó r y g w a r a n tu j e z a c h o w a n ie n a u k i e w a n g e lii (1 T m 2, 7; 6, 20; 2 T m 1, I I 1—14). O g ó ln ie b io r ą c lis ty p a s t e r s k i e u ż y w a ją te r m i n u „ a p ó sto lo s” w s e n s ie b a r d z ie j z b liż o n y m d o łu k a s z o w e g o n iż d o p a w io w e g o . 7 P o r. H . C o n z e l m a n n , „ c h a rism a ”, T W N T 9, s. 393.

{5 ] APOSTOLAT A CHARYZMAT PAWŁA 1 5 1

podaro w an y d ar, d a r łask i”,8 „d a r d arm o d a n y ” ,9 „ d a r D u­ c h a Bożego, u d zielany poszczególnym osobom d la d o b ra spo­ łeczności”.10

1. Różnorodność ch ary zm ató w i ich pow iązanie z D uchem i łaską

N ajstarsze chrześcijańskie te k s ty używ ające te rm in u „cha­ rism a ” w sensie szczególnego d a ru z n a jd u ją się w 1 K o r oraz w Rz 12, 6 i 1 P 4, 10. Zasadniczym jest stw ierdzenie, że ist­ n ie ją różne c h a ry z m a ty (1 P 4, 10: „różn o rak a ła sk a ” ; R z 12, 6: „różne c h a ry z m a ty ” ; 1 K o r 12, 4: „różnorodność ch ary zm a­ tów ”) i że k a ż d y (1 P 4, 16: „hék asto s” ; 1 K o r 7, 7 i 12, 7: „każd em u ”) posiada sw ój w ła sn y (1 K o r 7, 7: „idios”) ch a ry z ­ m at. W tek sta ch ty c h uw idacznia się ten d en cja do tw o rzen ia zestaw ów ró żn y c h ch a ry z m a tó w (1 K o r 1, 5: słow o i poznanie; 12, 8— 10: w yliczone różne, ale ty lk o w y m ien ion e n a czw arty m m iejscu uzdraw ianie n azw ane jest w p ro st ch ary zm atem , je­ szcze ra z podobnie w spom niane w 12, 30; Rz 12, 6— 8; 1 P 4, 11: przem aw ian ie i posługa). T rzy katalo g i ch aryzm atów m ożna dostrzec w 1 K o r 12, 1— 11; 1 K o r 12, 28— 31; R z 12, 3. 6— 18.

R óżnorodność chary zm ató w może być razem z eb ran a w jed ­ n e j n a d rz ę d n e j w ielkości: w 1 K o r 12, 4 jest n ią D uch (por. w. 7: „każdem u d a n e je s t o b jaw ien ie D uch a”); w 1 K o r 12, 5 jed en P an . Je d e n D uch u dziela k ażd em u tak , jak chce (12, 11). Zgodnie z Rz 12, 4n (i 1 K o r 12, 12) podobnie ja k w jed n y m ciele m am y w iele członków , ta k też w ed łu g udzielonej n a m ła­ ski posiadam y różne d a ry . W n iek tó ry ch tek sta ch pojedynczą n a d rz ę d n ą w ielkością jest „ ch aris” (Rz 12, 6; 1 P 4, 10; 1 K or

8 P o r. W . B a u e r , G riechisch-D eutsches W ö rterb u ch z u d e n S c h r if­ te n des N e u en T e sta m e n ts u n d der ü b rig e n u rc h ristlic h e n L ite ra tu r,

B e r lin 1971, s. 1737.

9 A. G e o r g e—P. G r e l o t , C h a ryzm a ty , w: S ło u m ik teologii b ib lij­ nej, re d . X . L é o n - D u f o u r , tł. K . R o m a n iu k , P o z n a ń 21982, s. 112. 10 H . L a n g k a m m e r , S ło w n ik b ib lijn y , K a to w ic e *1984, s. 36. D łu ż ­ szą d e fin ic ją p o d a je L. S t a c h o w i a k w E n cy klo p e d ii K atolickiej: „(od g re c k ie g o „ c h a r iz e s th a i” —■ o b d a ro w y w a ć , „ c h a r is m a ta ” — d a ry ) d a r n a d p rz y ro d z o n y , k tó r e g o C h r y s tu s u w ie lb io n y u d z ie la w ie r n y m p rz e z D u c h a Ś w ię te g o w ce lu w y p e łn ie n ia o k re ś lo n e j s łu ż b y w e w s p ó l­ n o c ie L u d u B ożego; ja k o d a r z w y c z a jn y , p o w sz e c h n y i ró ż n o r o d n y s t a ­ n o w i o k re ś lo n e u k ie r u n k o w a n ie ła s k i B o żej; n a z w ę „ c h a r y z m a t” w p r o ­ w a d z ił o ra z jeg o te o lo g ię r o z w in ą ł P a w e ł A p o s to ł”. (L. S t a c h o w i a k ,

C h a ryzm a t, w : E K 3, s. 92). K r ó tk ą d e fin ic ję p o d a je J . K u d a s i e w i c z w S ło w n ic zk u d o łą c z o n y m do n a jn o w s z e j k s ią ż k i: E w angelie s y n o p ty ­ czne dzisiaj, W a rs z a w a 1986, s. 379: „S zczeg ó ln y d a r B oży d a rm o d a n y , u z d a ln ia ją c y c z ło w ie k a do o k r e ś lo n e j słu ż b y w e w sp ó ln o c ie ” .

1, 4), n a to m ia st je j k o n k re tn y m i p rze jaw a m i są poszczególne charyzm aty. W zorem dla teg o podziału jest pow ołująca się n a Iz 11,2 tra d y c ja o ró żn y c h d a ra c h duchow ych, k tó re j n a jb a r­ dziej znane rozw inięcie zn ajd u je się u F ilo na (De Sam pso- ne, 24n.).

P ow iązanie chary zm ató w z D uchem pośw iadczone jest przez 1 K or 12, 4. 9; w 1 K o r 12, 1 i 14, 1 w y stę p u je określenie „ p n e u m a tik a ”. P a w e ł będąc ostrożnym , ty lk o w ty ch dw óch m iejscach nazy w a w t e n sposób ch ary zm aty , w in n y ch uży w a­ jąc te rm in u „ c h arism a ta ”, po to, b y jednego D ucha — jako spraw cę działania i poérectnika poszczególnych działań od­ różnić od charyzm atów . D uch i c h a ry z m a t są sobie p rzyp o­ rządkow ane tak że w R z 1, I I . 11

P odsum ow ując m ożna stw ierdzić, że „ c h arism a ” jest u P a ­ w ła zw iązana z jed n e j stro n y z „p n e u m a ” — D uchem , z d r u ­ giej zaś stro n y z „ ch aris” — łask ą.12

1 5 2 ROMAN BARTNICKI

2. C h a ry z m a ty (zwłaszcza zw iązane z liturgią) w 1 K o r 12— 14 i R z 12

C hary zm atam i określa P a w e ł w 1 K o r 12— 14 i w Rz 12 przede w szy stk im ek sta ty cz n e zjaw iska podczas litu rg ii, k tó re uw ażane są za d ziałanie D ucha, zwłaszcza glossolalia, czyli d a r języków i proroctw o. G lossolalia jako język niebieski ce­ niony b y ł przez K o ry n tia n n a jb a rd zie j. P aw eł podporządko­ w u je te n fenom en, k tó ry tak że on uzn aje za udzielony przez D ucha, k ry te riu m łask i („ch aris”). N ajp ierw k o n sta tu je d w u ­ znaczność ekstazy jako tak iej; n astęp n ie stw ierdza, że k r y te ­ riu m praw dziw ości jest w yzn an ie w ia ry w P a n a (1 K o r 12, 1— 3); p o tem w y ja śn ia fenom en odnosząc go do Boga i K o­ ścioła (w. 4nn). Bóg n ie d a je jedn ak o w y ch darów , lecz obda­ ro w u je każdego „sw oim ” ; w ten sposób zbudow any jest K o­ ściół jako Ciało C h rystusa. „ P n e u m a tik a ” nie są w ieczne, lecz tym czasow e. W szystko, co słu ży bud o w an iu Kościoła, jest charyzm ą; nie ty lk o działanie ekstatyczne, lecz tak że zw ykłe, codzienne uzdolnienie do sp ełn ian ia urzędu.

P ro b lem em egzegetycznym je s t podział trójczłonow y w p ro

-11 W T m 1, 6 n s to s u n e k d u c h o w y c h d a ró w do c h a r y z m a tu je s t o d ­ w r o tn y n iż w 1 K o r 12: je d e n c h a r y z m a t ro z d z ie la s ię t u n a d u c h a m o cy , m iło śc i i ro z u m u . P o r. K . B e r g e r , „ c h a rism a ”, E W N T 3, s. 1103n.

(7] APOSTOLAT A CHARYZMAT PAWŁA 153 w adzony przez P aw ła w 1 K o r 12, 4— 6: dzieli on d a ry na „c h arism a ta ”, „diakonia!” i „en erg em ata” , i odnosi je do D u­ cha, P a n a i Boga. M ożna pytać, czy d o kładnie odpow iadają sobie: „ c h arism a ta ” i Duch, „diakonia!” i P an , „ e n erg e m a ta ” i Bóg. N ależy tu uw zględnić elem en t re to ry c z n y i p o w strzy ­ m ać się od przedw czesnego schem atyzow ania. R etoryczne, tró j- członow e ujęcie zb iera różnorodność zjaw isk w jedność Bożej m anifestacji, a jednocześnie pokazuje, że k a żd y posiada swój dar. S to su nek jedności d ziałan ia D ucha do różnorodności p rze­ jaw ów u jaw n ia się w tym , że „ c h arism a ta ”, „diak on iai”, „ e n er­ g e m a ta ”, n ie są trz e m a ró żn y m i g ru p am i d ziałań, lecz ró żn y ­ m i o k reślen iam i tego, że w szystko jest działaniem jednego D u­ cha (w. 11). P ojedyncze, w yliczane d a ry są ty lk o po części m o­ żliw e do określenia i do w zajem nego ro zgraniczenia.13

3. D a ry Boże o c h a ra k te rz e ogólnym

B ardzo ściśle w iążą się ze sobą te k s ty R z 5, 15n.; 6, 23; 11, 29, gdyż chodzi w n ich w praw d zie o k o n k re tn e d a ry Boże, ale 0 c h a ra k te rz e ogólnym i zasadniczym : w R z 11, 29 chodzi o pierw szeństw o w y b o ru Izraela, a w R z 5— 6 o now e e ta p y zbaw ienia. Z ask ak ujące p ow iązanie zachodzi też pom iędzy Rz 5, 15; 6, 23 i 2 K o r 1, 11: w chary zm acie w szędzie działa Bóg, k tó ry w skrzesza u m arły ch i d a je życie.

4. W spólny ch a ry z m a t ch rześcijan a c h ary zm aty in d yw id ualn e P odobnie jak w p rz y p a d k u „p n eü m a” i „ p n e u m a tik â ” P a ­ w eł odróżnia ch a ry z m a t w sp ó ln y dla w szystkich ch rześcijan od ch ary zm ató w indyw id u aln y ch . O bok tego co p rzy słu g u je w szystkim rów no m iern ie i jest im u dzielane podczas ch rztu czy w czasie głoszenia ew angelii (tak n ależy rozum ieć „cha­ rism a ” w Rz 1, 11; por. tak że 15, 27), istn ieją tak że indyw i­ d u a ln e d a ry D ucha i in d y w id u aln e charyzm aty. Podobieństw o obydw u koncepcji w idać nie ty lk o w ty m , że c h a ry z m a t w obydw u p rzy p ad k ach p ow iązany je s t z w ezw aniem bąd ź po­ w ołaniem (1 K o r 7, 7. 17. 20; Rz 11, 29), lecz tak że w ty m , że w ed łu g 1 K o r 1, 7 pojedyncze ch a ry z m a ty ta k sam o są ty m ­ czasow ym i d a ra m i do czasu objaw ien ia Jezu sa C h ry stu sa, jak 1 w spó ln y chrześcijanom D uch zgodnie z Rz 8, 19— 27.

A le podczas gdy D uch o trzy m y w an y w czasie c h rz tu (w

1 5 4 ROMAN BARTNICKI

sie „apairchè” — „p ierw o cin y ” w Rz 8, 23; „ a rra b d n ” — „za­ d a te k ” w 2 К от 1, 22) obecnie ty lko p ośred nio w idoczny jest w ow ocach, później zaś będzie w idoczny przed e w szystkim p rz y z m a rtw y ch w sta n iu (2 Kot 5, 5— 10), to n a jle p szą d efini­ cją in d y w id u aln y ch ch a ry z m a tó w je s t to, że są one „objaw ie­ niem D u cha” tera z (1 K o r 12, 7). C h aryzm atem n ie jest więc każda dow olna działalność, lecz w y w ołu jąca zdum ienie, po­ ciągającą w górę; a więc z pew nością np. będzie ch ary zm a­ te m bezżeństw o, n a to m ia st nie będzie n im s ta n m ałżeński

(1 K o r 7, 7).14

I I I . K O N T R O W E R S JE N A T E M A T R E L A C J I P O M IĘ D Z Y A P O S T O L A T E M P A W Ł A A C H A R Y Z M A T A M I P IE R W O T N E G O

K O Ś C IO Ł A

Czy P aw eł uw ażał sw ój apostolat za ch ary zm at, ta k jak inne posługi i fu n k cje w Kościele? Czy apostolat m ożna zaliczyć do w yliczonych przez P a w ła chary zm ató w , czy n a le ż y trak to w ać go oddzielnie?

O dpow iadający n a to p y tan ie tw ierdząco pow ołują się za­ zw yczaj n a 1 K o r 12, 28.15 W tekście ty m n a liście ch a ry z m a ­ tów n a p ierw szy m m iejscu w ym ienieni są „apóstoloi”. W ysuw a się jed n a k rów nież szereg k o n tra rg u m e n tó w , k tó re m a ją p rze ­ m aw iać za tym , że P a w e ł sw ojego ap o sto la tu n ie uw ażał za ch aryzm at. W ym ieńm y je kolejno.

1. P o d d aw an a je s t p rzede w szystkim w w ątpliw ość siła dow odow a te k s tu 1 K o r 12, 28. T w ierdzi się, że w iersz ten n ie w y raża w łaściw ego m n iem an ia P aw ła; np. A. S a t а к e w skazuje n a to, że P a w e ł an i w Rz 12 ani w 1 K or 12 (a więc w rozdziałach, k tó re obszernie tra k tu ją o chary zm atach ) nie

11 Р о г . K . B e r g e r , a r t . c y t., s. Ш )4п. L is ty p a s te r s k ie r o z w ija ją m y ś l o c h a r y z m a ta c h z w ią z a n y c h z u rz ę d a m i; T y m o te u s z o w i „ c h a ry z ­ m a t ” z o s ta ł „ d a n y za s p r a w ą p r o r o c tw a i p rz e z w ło ż e n ie r ą k s ta r s z y c h ” i p o w in ie n o n go w so b ie ro z n ie c ić (1 T m 4, 14; 2 T m 1, 6). N ie m o ż n a je d n a k p rz e d w c z e ś n ie k w a lif ik o w a ć c h a r y z m a tu T y m o te u s z a ja k o „ c h a ­ r y z m a tu u r z ę d u ” , g d y ż w rz e c z y w is to ś c i n ie w ie le o n się ró ż n i od teg o , oo zo sta ło ju ż w c z e ś n ie j p o w ie d z ia n e o w y s ła n n ik a c h K o śc io ła a n tio c h e ń ­

sk ieg o , B a rn a b ie i P a w le (por. D z 13, 1—3). S ła w n y p o d z ia ł n a c h a r y z ­ m a ty k ó w i s p r a w u ją c y c h u rz ę d y n ie d a s ię u tr z y m a ć , p r z y n a jm n ie j je s t o n o b cy ś w ia d o m o śc i w c z e sn e g o K o ścio ła. W lis ta c h p a s te rs k ic h n ie m a ju ż m o w y o c h a r y z m a ta c h z w y k ły c h c h rz e ś c ija n . P o r. H . С o n - z e l m a n n , „charism a”, a r t. cy t., s. 397; K . B e r g e r , ta m ż e , s. 1105.

15 P o r . G. H a s e n h i i t t l , C harism a, F r e i b u r g 1969, s. 163nn.; P . S t u h l m a c h e r , E va n g e liu m — A p o sto la t — G em einde, K D 17 (1971), s. 36; K . K e r t e l g e , G em ein d e u n d A m t im N e u e n T e sta m e n t, M ü n ­ c h e n 1972, s. 105n, 109n.

[9 ] APOSTOLAT A CHARYZMAT PAWŁA 1 5 5

m ów i o sw ojej w łasn ej posłudze apostolskiej.16 Także pozosta­ łe a rg u m e n ty b a z u ją n a ty m , że 1 K o r 12, 28 n ie jest d o sta ­ tecznym dow odem n a to, że P a w e ł sw ój ap o sto lat tra k to w a ł jako chary zm at.

2. A postolat m iałb y się w y raźn ie różnić od ch ary zm ató w ze w zględu n a szczególne pow ołanie apostolskie, dzięki k tó re m u apostoł m iał szczególne uzasadnienie dla swego a u to ry te tu . H. F. v. C a m p e n h a u s e n tw ierdzi, że pełnom ocnictw a apostołów nie w y p ły w a ją z jakichś niezw ykłych, duchow ych „d a ró w ”, lecz są uzasad n iane ich h isto ry czn y m spo tkan iem ze zm artw y ch w stały m P a n e m .17

3. H. S c h ü r m a n n uw aża, że aposto lat nie b ył d la P a ­ w ła jed n y m z w ie lu d arów łaski, n a w e t pierw szy m spośród nich, lecz k w in tesen cją w szystkiego, co w N ow ym P rz y m ie ­ rzu nazy w a się „posłan n ictw em ” i „d a re m ”.18

4. Duże znaczenie m a fak t, że P aw eł (jeśli się w y łączy 1 K or 12, 28) nigd y nie m ów i o sw ojej apostolskiej posłudze jako 0 „ch arism a”. Z am iast tego używ a w y rażen ia ,,hë ch âris he d o th eïsa m oi” lu b sam ego słow a „ ch âris”. A. S a t a k e w y ­ prow adza stąd w niosek o konieczności ro zgraniczenia pom iędzy apostolatem i c h a ry z m a ta m i stw ierd zając, że P a w e ł rozróżnia pom iędzy sw o ją w łasn ą apostolską posługą, k tó rą rozum ie jako „ ch âris”, a pozostałym i posługam i w gm inie, k tó re nazyw a c h ary zm atam i.19

Nie m a w ięc jednom yślności w śró d egzegetów co do tego, czy P aw eł u w ażał sw ój ap ostolat za ch ary zm at. P ro b lem ten podjął n a nowo H e rm a n v o n L i p s . U siłu je on d okładniej określić rela cję pom iędzy „ ch aris” i „charism a”, pow iązania 1 różnice m iędzy ty m i dw om a term in a m i w języ ku P aw ła, w y

-16 A. S a t a k e , A p o sto la t u n d G nade bei P aulus, N T S 15 (1968η), s. 103. P o r. te ż J . B r o s c h , Die k irch lich e n Ä m te r u n d die G nadengaben,

T r ie r 1970, s. 101. 103.

17 H . F. v. C a m p e n h a u s e n , K irchliches A m t u n d g eistliche V o ll­ m a c h t in d en ersten d rei Ja h rh u n d e rte n , T ü b in g e n *1968, s. 325.

18 H . S c h i i r m a n n , D ie G eistlich en G nadengaben in d e n p a u lin i- schen G em einden, w : Das k irch lich e A m t im N e u e n T e sta m e n t, re d . K . K e r t e l g e , D a r m s ta d t 1977, s. 378.

19 A. S a t a k e , a r t. c y t., s. 103. P o r. te ż F . H a h n , Der A p o sto la t im U rch riste n tu m , K D 210 (1974), s. 59n.; t e n ż e , C h a r i s m a u n d A m t , Z T K 76 (1979), s. 425. T r z e b a je d n a k o d r a z u zaz n a c z y ć , że d la E. K ä s e m a n n a w ła ś n ie s f o rm u ło w a n ie „ohariis d o th e is a ” je s t d o ­ w o d e m n a to , że P a w e ł z a lic z a ł sw ó j a p o s to la t do c h a ry z m a tó w . P o r E. K ä s e m a n n , A n die R ö m er (H N T 8a), T ü b in g e n 81974, s. 12.

156 ROMAN BARTNICKI

ra ż a ją c p rzekonanie, że pozwoli to stw ierdzić, co P a w e ł chciał nim i w yrazić.20 Z ap o znajm y się w ięc z jego u staleniam i.

IV . S E M A N T Y C Z N Y S T O S U N E K „C H A R IS M A ” D O „ C H A R IS ” “

E tym ologicznie biorąc te rm in y „ch aris” i „ c h arism a” są ze sobą spokrew nione, a le p rzez różne końców ki o trz y m ały ró ż­ n e sem an ty czn e odcienia znaczeniow e. „C h arism a” z końców ką ,,-m a” jest n o m en r e i a c ta e i oznacza s k u te k ro zum ianej jako działan ie a k c ji „ c h aris” (nom en actionis) 22 i m oże być tłu m a ­ czone jako „ d a r ła sk i”.

N iek tó re te k sty w y ra ź n ie w sk azu ją n a to, że P a w e ł używ a słow a „ch arism a” ze w zg lędu n a jego treściow e p okrew ieństw o z „ch aris” . Szczególnie w ażne d la n a s są te m iejsca, w k tó ry ch w bliskim k o ntekście i w w idocznym zw iązku z „ch arism a” u ż y ty jest rów nież te rm in „ch âris” . Są to tek sty : Rz 5, 15. 16; 6, 23; 12, 6; 1 K o r 1, 7. N a jp ie rw uw zględnić trz e b a dw a m ie j­ sca, w k tó ry c h „ch arism a” w y stę p u je w kontekście eklezjo­

20 H. v. L i p s , D er A p o s to la t d e s P a u lu s — e in C h a ris m a ; S e m a n tis c h e A s p e k te z u „ châris” — „ c h a rism a ” u n d a n d e r e n W o r tp a a r e n i m S p r a c h ­ g e b ra u c h d es P a u lu s , B b 66 (1985) f. 3, s. 305—342. A u to r u s iłu je n a j ­ p ie r w u s ta lić r e l a c je p o m ię d z y te r m in a m i „ c h a r is m a ” i „ c h â r is ” . W ty m c e lu a n a liz u je s e m a n ty c z n e z n a c z e n ie ty c h te r m in ó w (ss. 308—13,T2), b a d a z ja k im i c z a s o w n ik a m i łą c z o n e są o b y d w a (ss. 313— 317), u k a z u je s t r u k t u r ę w y p o w ie d z i z a w ie r a ją c y c h te te r m i n y (ss. 317— 320), o r a z ic h p o la se m a n ty c z n e (ss. 320—323). W n a s tę p n y m p a r a g r a f ie (ss. 323—334) a n a liz u je in n e p a r y p o k re w n y c h słó w u ż y w a n y c h p rz e z P a w ła _ (np. „ b ró s is ” — „ b ró m a ” , „ d ó sis” — „ d ó m a ” , „ k a û c h ë s is ” — „ k a ń c h e m a ” , i in.), co go d o p ro w a d z a do w n io s k u , że p o k re w ie ń s tw o te r m in ó w „ c h â ­ r i s ” — „ c h a r is m a ” n i e je s t z u p e łn y m w y ją tk ie m , le c z je d n y m :z w ie lu p rz y p a d k ó w . U s ta le n ia p o c z y n io n e co d o „ c h â r is ” — „ c h a ris m a ” z o s ta ją p rz e z to w z m o c n io n e , g d y ż z o s ta je u c h y lo n y m o ż liw y z a r z u t p r z y p a d k o ­ w o ści (por. s. 334). W o s ta tn im p a r a g r a f ie a u to r ro z p r a w ia się z a r g u ­ m e n ta m i eg z e g e tó w tw ie r d z ą c y c h , że P a w e ł n ie u w a ż a ł sw eg o a p o s to ­ la t u za c h a r y z m a t (ss. 334—341) o r a z w y c ią g a w n io s k i u k a z u ją c e ja k p o jm o w a ł sw ó j a p o s to la t P a w e ł (341n). N in ie jsz e o p ra c o w a n ie r e f e r u je je d y n ie b a d a n ia n a d s e m a n ty c z n y m z n a c z e n ie m te r m in ó w „ c h â r is ” i „ c h a ris m a ” , s t r u k t u r ą w y p o w ie d z i z a w ie ra ją c y c h te te r m in y , o r a z p o d a je k o ń c o w e w n io s k i.

21 R o z d z ia ły c z w a rty i p ią ty n a p is a n e są w o p a rc iu o p r a c ę H e r m a n ­ n a v o n L i p s a, a r t . c y t., ss. 308— 312 i 317—320. 22 P o r. H . C o n z e l m a n n , „ c h a rism a ”, a r t. c y t., s. 393. N a te m a t słó w z a k o ń c z o n y c h n a ,,- m a ” i ic h f u n k c ji ja k o n o rn in a r e i a c ta e , czy li s ł ó w w y r a ż a ją c y c h s k u te k d z ia ła n ia c z y z a c h o w a n ia p o r. R. K ü h ­ n e r —F. B l a s s , A u s fü h r lic h e G r a m m a tik d e r g r ie c h is c h e n S p r a c h e , t. 1, 1, H a n n o v e r *1982, s. 272; F. B l a s s — A. D e b r u n n e r —F. R e h ­ k o p f , G r a m m a tik d e s n e u te s ta m e n tlic h e n G rie c h isc h , G ö ttin g e n ls1979. s. 87 (§ 109, 2).

[И ] APOSTOLAT A CHARYZMAT PAWŁA 157 logicznym , w odniesieniu do ch ary zm ató w gm iny. W Rz 12, 6 zaw arte jest stw ierd zenie, że członkow ie g m iny (w. 5: ciało C h ry stu sa — członkow ie) posiadają ch ary zm aty , (wyliczone w w. 6b nn) ze w zględu n a („k a ta ” z Acc) d a n ą im „ch aris” . T rudno uznać za p rzy p a d e k to, że P a w e ł posługi spełniane w gm inie będące efek tem działania łaski, określa term in e m „c h arism a ta ”, a nie jak im ś in n y m słow em , k tó re w yrażałoby, że są on.e „ d a re m ” (np. m ógł użyć słow a „d ó re a ”). N asuw a się przypuszczenie, że u ż y ty został te rm in „ch arism a”, gdyż k o ń ­ ców ka „-m a” o k reśla działan ie i sk u te k łask i — „ c h aris” . W ar­ to też zauw ażyć, że do odbiorców łaski (,,h ë m in ”) w łączony jest także Paw eł.

P o d o b n y sta n rzeczy o d n o to w u jem y w 1 K o r 1, 4— 7. W iersz 4 m ów i o d a n e j K o ry n tian o m łasce, k tó ra uzew n ętrzn ia się w tym , że są on i w zbogaceni „en p a n ti lógó k a i pasę gnósei” — „w e w szelkie słowo i w szelkie poznanie” , oo należy rozum ieć w sensie w y m ienionych d o k ład n iej w rozdziale 12 duchow ych d a ró w istn ieją cy c h w Kościele. W w. 7 w y ciąg n ięty jest w n io­ sek: „höste h y m äs m ê h y s te re ïs th a i en m ëd eni c h a rism a ti” — „ta k iż n ie b ra k u je w am żadnego d a ru łask i” . T akże tu ta j te r ­ m in „ch arism a” nie został u ż y ty przypadkow o, lecz po to, b y określić nim łaskę d a w an ą w k o n k retn y c h , in d y w id u aln y c h d a­ rach.

B ardzo w ażne są te k s ty w R z 5 i 6, gdyż tu ta j także w idocz­ n y jest językow y zw iązek pom iędzy „ch aris” i „ c h arism a ” i to bez tem atycznego pow iązania z c h a ry z m a ta m i gm iny. Rz 5, 15n zaw iera dw a raz y słow o „ch arism a”, w w ierszach 15 i 17 trz y ra z y u ży te jest słow o „chäris” . Zw iązek i rozgranicze­ nie obydw u term in ó w w ty c h w ierszach są m ocno d y sk u to w a­ ne i w y d a ją się p roblem atyczne. Nie zadow ala a n i tw ierdzenie, że „ch arism a” jest tu synonim em „ch äris” 23 (dlaczego w obec tego P a w e ł n ie uży w a po p ro stu słow a „ ch äris” ?), an i tłu m a ­ czenie, że „ch arism a” oznacza tu ta j po p ro stu „ d a r” .24 P ro b lem rozw iąże się n ato m iast, jeśli się w y jd zie od różnych sem an ­ ty czn y ch cech tw o ró w słow nych zakończonych n a ,,-is” i ,,-m a” , b azu jący ch n a ty m sam ym rdzeniu. Tłum aczenie te rm in u „cha­ ris m a ” w w. 15 słow em „ d a r” niczego n ie w y jaśn ia, gdyż sło­ wo „ d a r” w rozdziale p iąty m b y ło b y zupełnie now e i nie m

ia-23 T a k u w a ż a ją n p . J. W o b b e, D er C h a r is -G e d a n k e b e i P a u lu s, M ü n s te r 1932, s. 64; E. B r a n d e n b u r g e r , A d a m u n d C h r is tu s

(W M A N T 7) N e u k ir c h e n 1.962, s. 225.

24 P o r. U . B r o c k h a u s , C h a r is m a u n d A m t , W u p p e r ta l 1972, s. 131η.

158 ROMAN BARTNICKI [ 1 2 ]

łoby tu uzasadnienia. N ato m iast „ ch aris” w 5, 2 n a le ż y ja k n a j­ b ardziej do te m a ty k i (prosagôgë eis të n ch ârin ) i zjaw ia się t u w pow iązaniu z rozpracow anym później w w . 15 tem atem : g rzech — śm ierć. N adto, w 15a „ch arism a” u ż y te jest w analo­ gii do „ p a ra p tó m a ” po to, b y przez końców kę ,,-m a” p rzeciw ­ staw ić przestęp stw o A dam a zbaw czem u d z ia łan iu Bożem u (w C hrystusie) w aspekcie ich „ sk u tk u ”. W iersz 15b k ie ru je zno­ w u w ą te k n a „ ch äris” jako actio, połączoną z czasow nikiem „p erisseń ein ” , podczas g d y z a w a rty tak ż e w „ ch arism a” (15a) a sp e k t d a ru zostaje tu u trz y m a n y w n e u tra ln y m „d ó rea” (ale przez „en c h â riti” bliżej określony). W 16a te rm in „d örem a” (dar) jest n e u tra ln y , gdyż m a o n n a uw adze zaró w n o n a stę p ­ stw o grzechu (negatyw nie) ja k i d ziałanie łask i (pozytyw nie); te rm in „ch arism a” nie m ógłby w yrazić obydw u aspektów .

Tego, że w w. 16 w szy stk ie rzeczow niki kończą się n a ,,-m a” (i dlatego zam iast „ c h aris” u ż y ty jest synom iczny te rm in „cha­ rism a ”) n ie m ożna tłu m aczyć jed y nie w zględam i reto ry cz n y ­ m i, ja k sądzili n ie k tó rz y k o m en tato rzy .25 A b y osiągnąć re to ry ­ czny efekt, P aw eł m ógłby się posłużyć także odpow iednim i rze­ czow nikam i zakończonym i n a „—is”.26 B ardziej jest praw dopo­ dobne, że P a w e ł u ży w ając rzeczow ników zakończonych n a

,,-m a” św iadom ie chciał w y k o rzy stać ich cechy sem antyczne, a m ianow icie poddaw ane w w ątpliw ość w y d arzen ie p rze d sta ­ w ić z p u n k tu w id zenia jego „ sk u tk ó w ” : w 16b „sku tko w i” w y ro k u („k rim a”) przeciw staw io ny jest „ sk u te k ” działania łask i („ch arism a”). W w. 17 znow u u ż y ty jest te rm in „ch äris” , zresztą nie w form ie sam odzielnego rzeczow nika, lecz w zwro­ cie „he perisseia tes ch â rito s” — d o kładnie odpow iad ając w ie r­ szowi 15, gdzie „ ch äris” jako n o m en actio nis jest podm iotem d la czasow nika „p erisseń ein ” .

Rów nie pouczające je s t zastosow anie „ ch arism a” w Rz 6, 23. N iejed n o k ro tn ie tak ż e w ty m tekście „ch arism a” jest rozum ia­ n a po p ro stu jako „ d a r”.27 A le znow u m ożna zapytać, dlaczego u ż y ty jest tu te rm in „ch arism a”, a nie jakieś in n e słow o ozna­ czające „ d a r”. S zu kając odpow iedzi trz e b a zw rócić uw agę n a fak t, że w Rz 5 i 6 w y stę p u ją p a ry term in ó w przeciw staw ­ nych: „ h a m a rtia ” — „ch äris” w 5, 12— 21 i „ h a m a rtia ” — „ theó s” w 6, 1— 23, p rz y czym „ ch äris” (k tóra jest „chäris

25 P o r. H . L i e t z m a n n , A n d ie R ö m e r (H N T 8), T ü b in g e n 41933, s. 63; E. B r a n d e n b u r g e r , d z . cy t., s. 225.

28 M o g ły b y t u b y ć u ż y te rz e c z o w n ik i: „d ó sis” , .„ k risis” , „ k a tä k r is is ” , „ c h ä r is ” , p a râ b a isis” , „ d ik a iö s is ” .

,[1 3 ] A P O S T O L A T A C H A R Y Z M A T P A W Ł A 1 5 9

toü th eo ü ” : 5, 15) o d g ry w a d użą ro lę ta k ż e w r . 6 (6, 1 — p rze ­ ciw ieństw o „ h a m a rtla ” ; 6, 14n — przeciw ień stw o „nóm os”). 5, 21 zam yka fra g m en t 5, 12— 21 p rzeciw staw ieniem : ja k „ha- m a rtia ” p rzyniosła śm ierć, ta k „ch aris” przy no si życie w iecz­ ne. 6, 23 jest analogicznym zakończeniem , ale sfo rm uło w any m nie czasownikowo, lecz rzeczow nikow o, i w łączający m przeciw ­ staw ienie „ h a m a rtlath e ó s” : zap łatą grzechu jest śm ierć, s k u t­ kiem ła sk i Bożej życie w ieczne. A le podczas gdy „zap łaty g rzech u ” n ie m ożna w y razić jed n y m słow em , to „ sk u te k łask i” m ożna w yrazić słow em „ch arism a”.

W nioski: A nalizow ane fra g m e n ty w sk azu ją, że P a w e ł św ia­ dom ie uży w a te rm in u „ch ärism a” w zw iązku z „ c h aris” . N a­ w e t w ięcej, P a w e ł używ a obydw u słów zam iennie, w y k o rz y stu ­ jąc fak t, że dzięki końców kom ,,-is” i ,,-m a” zo stają w yrażone różne sem an tyczn e asp ek ty ,28 choć jednocześnie pom iędzy oby­ dw om a te rm in a m i zachodzi zgodność co do zasadniczej ich tre ­ ści. Ze w zględu n a różniące je sem anty czn e cechy m ożna „ch aris” i „ch arism a” uw ażać za w y rażen ia uzu pełniające się.

V . S T R U K T U R A W Y P O W IE D Z I Z A W IE R A JĄ C Y C H T E R M IN Y „ C H Ä R IS ” I „C H Ä R IS M A ”

S tosunek pom iędzy „ c h aris” i „ch arism a” m ożna d a le j p re ­ cyzować n a pod staw ie s tr u k tu ry w ypow iedzi, w k tó ry c h u ży­ w an e są obydw a term in y . U d erzające jest, że d w a spośród czterech m iejsc, w k tó ry c h P a w e ł m ów i o „ch aris d oth eîsa m oi” m ają s tr u k tu rę analogiczną do m iejsc odniesionych do gm iny. D okładnie p a ra le ln ą s tru k tu rę m a ją Rz 12, 6 ,i 1 K o r 3, 10: do u zasad n iającej części zdainia „ k a tà të n c h ä rin d o th eï- san h è m ïn ” (lub „m oi”) dołączone jest w yliczenie poszczegól­ n y ch fu n k cji czy posług.29 W spólne dla Rz 12, 6 i 1 K o r 3, 10 jest w ięc w yliczenie odniesionych do g m in y działań , k tó re b a ­ zu ją n a „ch éris d o th eîsa ” , przez co są charyzm atam i.

28 P ie r w s z o rz ę d n ą c e c h ą te r m i n u „ c h a ris m a ” je s t k o n k r e tn o ś ć („ s k u ­ t e k ” ). d o d a tk o w ą c e c h ą je s t in d y w id u a ln o ś ć ; d la te g o o ,,c h a r i s m a ” m o ­ ż n a m ó w ić ta k ż e w lic z b ie m n o g ie j, p o d c z a s g d y „ c h ä ris ” u ż y w a n e je s t p rz e z P a w ła ty lk o w lic z b ie p o je d y n c z e j. 29 W R z 12 n a p o c z ą tk u u m ie s z c z o n y je s t t e r m i n o g ó ln y „ c h a r is m a ­ t a ” . a n a s tę p n ie w y lic z o n e s ą ró ż n e c h a r y z m a ty w g m in ie . W 1 K o r 3 w y lic z o n e są d w a k o n k r e t n e d z ia ła n ia a do n ic h d o łą c z o n e są u z u p e ł­ n ie n ia (P a w e ł: p o ło ż y ł f u n d a m e n t, A p o llo : n a n im b u d u je , p o r. w . 6). Ż e „ c h â ris d o th e îs a ” , p o m im o u z u p e łn ie n ia ,„m oi” , u z a s a d n ia n ie t y l ­ k o d z ia ła ln o ś ć P a w ła , lecz ta k ż e „ in n y c h ” , p o w in n o b y ć ja s n e n a p o d ­ s ta w ie w . 5n.

160 ROMAN BARTNICKI _[14]

P odobną s tru k tu rę , choć nieco w in n e j farm ie, posiadają także te k s ty Rz 15, 15n. i 1 K o r 1, 4— 7, p rz y czym pierw szy te k s t m ów i o posłudze ap o sto lskiej P aw ła, d ru g i odnosi się do ch ary zm ató w w gm inie k o ry n ełd ej.30

W spólna zasadnicza s tr u k tu ra w y m ienionych tek stó w po­ siada d w a elem enty. A: (od Boga) d a n a łask a („châris d o th eï- sa”) jak o uzasadnienie. B: jest ona sko n krety zow ana w posłu­ gach (duchow ych d a ra c h — „ ch arism ata”). M ożna t u m ówić 0 „ s tru k tu rz e g łęb o kiej” , k tó ra w analizo w an y ch P aw iow ych w ypow iedziach je s t w spólna, pom im o ró żnych „ s tru k tu r po­ w ierzch o w n y ch ” . Ta zaw ierająca zw iązek z uzasadnieniem s tru k tu ra d o strzeg aln a jest w p raw ie w szystk ich w ypow ie­ dziach, w k tó ry c h P a w e ł m ów i o sw o jej posłudze apostolskiej 1 o posługach i d a ra c h w gm inie. Chodzi o te k sty : Rz 1, 1. 5; 10, 15; 12, 3. 6; 15, 15n.; 1 K o r 1, 1. 4— 7. 17; 3. 5. 10; 7, 7. 17. 25. 40; 9, 16n.; 12, 4— 6. 7— 11. 28; 15, 9n.; 2 K o r 1, 1; 4, 1; 5, 18— 20; 8, ln .; 9, 8; 10, 8. 13; 13, 10; G a 1, 1. 15n.; 2, 7— 9; 1 Tes 2, 4.31 (Z m ienia się p rz y ty m term inologia, „ ch âris”

30 S k ła d n ia ty c h z d a ń je s t n ie c o in n a , g d y ż u z a s a d n ia ją c e o d n ie s ie ­ n ie d o „ c h â ris d o th e is a ” n ie je s t p o łą c z o n e p r z y im k ie m , k a t a ”. W ty m w y p a d k u n a p o c z ą tk u sto i „ c h â ris d o th e is a ” , a ja k o n a s tę p s tw o w y m ie ­ n io n e s ą p o słu g i: w R z 15, 16 „ e is ” + w y m ie n io n e z a d a n ie P a w ła ja k o a p o s to ła ; w 1 K o r 1, 5 (w y ja ś n ia ją c e „ h ó ti” + w y lic z o n e c h a r y z m a ty („lógos” , „gm ösis”), w . 7 „ h ö s te ” + w y p o w ie d ź o n ie b r a k o w a n iu c h a ­ ry z m a tó w . In a c z e j m ó w ią c : d z ia ła n ie „ c h ś r is d o th e is a ” w s k a z a n e je s t w k o n k r e tn y c h p o s łu g a c h i d u c h o w y c h d a r a c h ja k o k o n k r e ty z a c ja i cel. 31 F o r m a ln ie i tr e ś c io w o z a c h o d z i m ię d z y ty m i te k s ta m i d u ż e z ró ż­ n ic o w a n ie .

a . F o r m a l n i e : J e s t to s t r u k t u r a d w u c z ło n o w a , s k ła d a ją c a się z A i B. Z d a rz a się z a ró w n o k o le jn o ś ć A — В ja k i В— A. N ie m a j a ­ k ic h ś s ta ły c h , s y n ta k ty c z n y c h re g u ł, g d y c h o d z i o s p ó jn ik i, p rz y im k i

itd . E le m e n ty A i В m o g ą b y ć ro z s z e rz o n e l u b s k ró c o n e . E le m e n t В j e s t np. ro z s z e rz o n y w R z 15, 15n, o ile n ie ty lk o c a ła p o s łu g a P a w ła (w . 16), le c z ta k ż e k o n k r e t n a d z ia ła ln o ś ć p is a n ia li s t u (w . 15a) b ę d z ie o d n ie s io n a do e le m e n tu A (15b): ,15a i 16 n a le ż ą w ię c d o e le m e n tu B. S k ró c o n y je s t e le m e n t A w 1 K o r 7, 7b; e le m e n t В o b e jm u je w y p o ­ w ie d ź , że k a ż d y m a c h a r y z m a t; e le m e n t A je s t w y ra ż o n y w k r ó t k ie j fo r m ie w t e n sp o só b , że „ c h a ris m a ” je s t p o sz e rz o n e p rz e z „ek th e o ü ” .

b. T r e ś c i o w o : W e le m e n c ie A P a w e ł z a m ia s t n a „ c h â r i s ” m o że ta k ż e p o w o ły w a ć s ię n a „ p n e ü m a ” (1 K o r 7, 40; 12, 4— 11), lu b n a m i­ ło s ie rd z ie B oże (1 K o r 7, 25; 2 K o r 4, 1). Z a m ia s t „ d a n a ” — ja k w z w ro c ie „ c h â ris d o th e is a ” m o g ą w y s tę p o w a ć o k re ś le n ia : (p rz e z B oga) p o w o ła n y , w y d z ie lo n y , p o s ła n y , u s ta n o w io n y , p o w ie rz o n y , w y d z ie lo n y . P a w e ł s to s u je s t r u k t u r ę A —В z a ró w n o w te d y , g d y m a n a u w a d z e p o je ­ d y n c z e d z ia ła n ia , czy c a ło ść p o s łu g i. I t a k w В m o g ą b y ć w y m ie n io n e : m ó w ie n ie (Rz 12, 3), p is a n ie (Rz 115, 15) czy w y r a ż e n ie o p in ii (1 K o r

{ 1 5 ] APOSTOLAT A CHARYZMAT PAWŁA 1 6 1

w zględnie „ch arism a” zaw arte są ty lk o w części ty ch te k ­ stów).

W nioski: S tru k tu ra tek stó w pozw ala n a dalsze sprecyzow a­ n ie sto su n k u „ch âris” (dotheïsa)” do „-charisma”. Teza głosząca, że P a w e ł w odniesieniu do sw ego ap o sto latu m ów i tylko o „chäris (dotheïsa)”, a n ie о „ch arism a”, zakłada, że ta m gdzie P aw eł m ów i o „ch äris (dotheïsa)”, m ogłoby stać „ch arism a”, gdyby P aw eł ta k chciał. O kazuje się jednak, że tego nie na­ leży oczekiwać. „C h arism a” ze w zględów sy n tak ty czn y ch i se­ m an ty czn y ch n ie może w ejść w m iejsca, gdzie jest „ ch äris” (lub „ch äris d o th e ïsa ”). A naliza s tr u k tu r w y k azuje, że pom ię­ dzy obydw om a term in a m i istn ieje n ieo d w racaln y zw iązek m o­ ty w acy jn y , d latego obydw a te rm in y nie są synonim am i i -nie m ożna ich w ym ieniać. Z d ru g ie j stro n y sem an tyczny zw iązek jest ta k ścisły, że tam gdzie m ow a jest o „ ch äris (dotheïsa)” m o ty w u jącej posługi i d ziałania, to d la w y ra ż en ia ty ch o sta t­ n ich n arzu ca się w p ro st użycie te rm in u „ch arism a” jak o w y ­ rażającego konsekw encję.

To, że P aw eł w o dniesieniu do swego ap o sto latu w p ro st nie m ówi o „ch arism a” , n ie oznacza, że nie m oże ta k go rozum ieć. Z asadnicza s tr u k tu ra w ypow iedzi P aw io w y ch w sk azu je r a ­ czej n a to, że P aw eł tam gdzie m ów i o „ch äris (dotheïsa)” jako podstaw ie sw o jej posługi, pod w zględem językow ym i teologi­ cznym chce w yrazić to sam o, co p rzy w szystkich in n y ch posłu­ gach („ch ary zm aty ”) w gm inie.

7, 25. 40), a le ta k ż e ta k ie p o ję c ia ja k : a p o sto ł, p o s łu g a (2 K o r 4, 1; 5, 18), w ła d z a (2 K o r 10, 8; 13, 10).

S p o śró d w y ż e j w y m ie n io n y c h te k s tó w , m a ją c y c h tę s a m ą z a s a d n i­ czą s t r u k tu r ę : m ia n o w ic ie A je s t u z a s a d n ie n ie m d la B, n a sz c z e g ó ln ą u w a g ę z a s łu g u ją te, k tó r e z a w ie r a ją sło w a „ c h ä ris ” lu b „ c h a r is m a ” : Hz 1, 5; 12, 3. 6; 15, 15n.; 1 K o r 1, 4 —7; 3, 10; 12, 4 —11; 15, 9tn.; 2 K o r 8, l n .; 9, 8; G a 1, 15n.; 2, 7— 9. P o n ie w a ż w ię k sz o ść te k s tó w z o sta ła ju ż o m ó w io n a , w y s ta r c z y te r a z d o d ać ty lk o p e w n e w y ja ś n ie n ia . W Rz 1, 5 w z w ro c ie „ c h ä r is k a i a p o s to le ” e le m e n t A w y ra ż o n y je s t sło w e m „ c h ä r is ”, e le m e n t В sło w e m „ a p o s to le ” : o tr z y m y w a n a „ c h ä r is ” u z a s a d n ia „ a p o s to łć ” P a w ła . W 1 K o r 15, 9n. o b y d w a e le m e n ty p o ja w ia ją się w ie ­ lo k r o tn ie ; m o ż n a je w te n sp o só b u p o rz ą d k o w a ć : w . 9 + 10а = В + A, n a s tę p n ie 10b + lOc = A + B, a ja k o p o sz e rz e n ie w lOd jeszcze ra z p o ja w ia się e le m e n t A. W G a 2, 9 n a p ie r w s z y r z u t o k a „ c h ä ris d o th e ïs a ” w y d a je się b y ć s a m o d z ie ln ie sto ją c y m e le m e n te m A , b ez b e z p o śre d n ie g o , p rz y c z y n o w e g o p o w ią z a n ia z p o słu g ą w y k o n y w a n ą p rz e z P a w ła . A le w c z e śn ie jsz y k o n te k s t w w . 7n z a w ie r a je d n a k w y p o w ie d z i o a p o s to ls k ic h z a d a n ia c h P a w ła ( = B), a p rz e z s ą s ie d z tw o z „id ó n te s... k a i g n ó n te s ” ta k ż e t u u ż y ta je s t s k ła d n ia -z a w ie ra ją c a e le m e n ty A i В (w k o le jn o ś c i: В — A).

1 6 2 ROMAN BARTNICKI { 1 6 ]

VI. P R Z E K O N A N IE P A W Ł A O C H A R Y Z M A T Y C Z N Y M C H A R A K T E R Z E S W E G O A P O S T O L A T U

B adania dotyczące sem antycznego sto su n k u „ch arism a” do „ ch aris” oraz s tr u k tu r w ypow iedzi zaw ierający ch te term in y p ozw alają n a w yciągnięcie pew nych w niosków co do rozu­ m ienia ap o sto latu przez P aw ła. P aw eł uw ażał swój apostolat za ch ary zm at i w liczał go do in n ych charyzm atów , choć z pe­ w nością jego c h a ry z m a t b y ł szczególny. Zgodnie z w ypow ie­ dziam i Paw ła, szczególny c h a ra k te r jego c h a ry z m a tu apostol­ skiego w idoczny jest ze w zględu na trz y sp raw y: jego powo­ łanie, fu n k cję i a u to ry te t.

P ow ołanie P aw ła nastąp iło w sposób w y jątk o w y , bo przez osobiste objaw ien ie C hrystusa, k tó re uczyniło go św iadkiem z m artw y ch w stan ia i głosicielem . S w oje pow ołanie rozum iał P aw eł jako „châris m oi d o th eisa ”, ale nie ogranicza jej tylko do_ siebie, lecz łączy z ogólnym „hekastó hös ho kÿrios édokem” (1 K o r 3, 5; por. 12, 7) — „ ja k k aż d em u d ał P a n ” .

Sw oją szczególną furikcję i zadanie w sk azuje P a w e ł w 1 K or 1, 17: „apésteilén m e C hristós eu an g elizesth ai” i w in nych pro­ sty c h sform ułow aniach z ty m sam ym w ydźw iękiem : „euan- gelizesthai (C hriston) e n toïs éthm esin” (Ga 1, 16; por. Rz 1, 5; 15, 16; G a 2, 8n.; i in.). F u n k c ja m isjo n arza ;i założyciela gm i­ n y zaw iera w sobie to, że P aw eł posiada ponadgm inny, m o-

żn ab y powiedzieć ogólnokościelny c h ary zm at, k tó ry m a zw ią­ zek z w ielom a K ościołam i. P aw eł ciągle n a w ią zu je do tego, że sw oim w spólnotom p rzy n ió sł ew angelię (1 K or 2, 1— 5; 9, ln .; 15, ln ; 2 K or 10, 13n; Ga 1, 8nn; 4, 11. 13; F lp 1, 5; 1 Tes 1, 5; 2, 2. 8n). Sw ój stosun ek do ty ch w spólnot tra k tu je jak stosunek rodziców (ojca lub m atki) do dzieci (1 K or 4, 14n; 2 K o r 6, 13; 12, 14; G a 4, 19; 1 Tes 2, 7. 11; por. tak ż e 1 K or 3, ln). D latego czuje się szczególnie odpow iedzialnym za w spól­ n o ty n a w e t z d alek a, pisząc listy.

P aw eł żąda u znania jego a u to ry te tu , co p rzy z n a je zresztą tak że innym ch ary zm aty k o m w ram a ch ich zadania. To że dom aga się a u to ry te tu d la siebie jako apostoła, n ie różni go istotn ie od in n y ch ch ary zm aty k ó w , także jeśli p rzy słu g u je m u w iększy a u to ry te t ze w zględu na w iększą odpow iedzialność p rzy w y p ełn ian iu te j posługi. Dom aga się a u to ry te tu , gdy pou­ cza i upom ina gm iny. W yraźnie odw ołuje się w te d y zawsze do m ocy u zasad n iającej jego a u to ry te t (por. Rz 12, 3; 15, 15; 1 K o r 7, 25. 40; 2 K o r 10, 8; 11, 5; 13, 3. 10; Ga 1, 1. lin ) . O uznanie jego a u to ry te tu chodzi m u w tedy, gdy np. prow adzi

[17] APOSTOLAT A CHARYZMAT PAWŁA 163 polem ikę z gm iną k ory n ck ą o legalność swojego apostolatu. A postolat jest jego c h ary zm atem i czuje się odpow iedzialnym (1 K o r 3, 5— 15) za jego w ypełnienie.

Z A K O Ń C Z E N IE

K o n tro w ersje n a tem a t c h a ra k te ru apostolatu P aw ła, zw łasz­ cza d y sk u to w an e zagadnienie, czy uw ażał on sw ój ap osto lat za charyzm at, skłoniły do zajęcia się ty m problem em . Z o stały przedstaw ione n a jp ie rw najw ażniejsze w ypow iedzi P a w ła n a te m a t jego ap o sto latu oraz stw ierd zen ia uk azu jące ja k rozu­ m iał on c h a ry z m a ty w Kościele. B adania H erm a n n a v o n L i p s a n ad sem an ty czn y m stosunkiem term in ów „ch arism a” i „ c h âris” o raz n a d s tr u k tu rą w ypow iedzi zaw ierających te te rm in y prow adzą do w niosku, że sw ój aposto lat uw ażał P a ­ w eł za jed en z ch ary zm ató w istniejących w p ierw o tn y m K o­ ściele. S t . P a u l ’s A p o s t o l a t e a n d C h a r i s m a t a S u m m a r y T h e r e is no u n ity of o p in io n s a m o n g e x e g e te s w h e a th e r S a in t P a u l c o n s id e re d h is a p o s to la te a s a s p i r it u a l g ift. O n th is a r tic le w e re g iv e n a t f ir s t S t. P a u l ’s s ta te m e n ts c o n firm in g th e f a c t o f h is a p o s to la te , its a tt r i b u te s , a n d t h e n S t. P a u l ’s te x t s a p p o in tin g w h a t h e u n d e rs to o d u n d e r th e c o n c e p tio n of s p ir itu a l g ift.

S e m a n tic a n a ly s is of t h e r e la tio n b e tw e e n te r m s „ c h a r is m a ” a n d ,,c h a r is ” a n d o f th e s t r u c tu r e s o f s ta te m e n ts c o n c e rn in g a b o v e m e n tio n e d te r m s a p p o in te d t h a t S t. P a u l c o n s id e re d h is m issio n a s on e of th e s p i­ r i tu a l g if ts e x is tin g in t h e A p o sto lic C h u rc h .