Wincenty Myszor
Melchizedek w tekstach gnostyków
Studia Theologica Varsaviensia 22/1, 203-204
S tu d ia T h eo l. V ars. 22 (1984) n r 1
W IN C E N T Y M Y S Z O R
MELCHIZEDEK W TEKSTACH GNOSTYKÓW i
W śród n ie d a w n o o p u b lik o w a n y c h u tw o ró w g n o sty ck ic h z IX k o d e k s u z N a g H a m m a d i , z n a jd u je m y ta k ż e u tw ó r, k tó ry ze w zg lęd u n a tre ś ć w y d a w c y z a ty tu ło w a li M e lc h iz e d e k (NHC IX , 1). T e k st te n w y k a z u je w iele zbieżności z o d p o w ied n im i w ie r szam i L is tu do H e b r a jc z y k ó w . B a d a n ia n a d ty m m o ty w e m w l i te ra tu rz e ży d o w sk iej, s a m a ry ta ń s k ie j i oczyw iście w c h rz e śc ijań sk iej m a ją ' ju ż d łu g ą h isto rię. N ow ym im p u lsem do p o d ję c ia t e go za g a d n ie n ia b ęd z ie z a p e w n e p ro b le m a ty k a g n o sty ck a. N ow e za in te re so w a n ia p o stac ią M elchizedeka obu d ził ta k ż e te k s t o d k r y ty i n ie d a w n o o p u b lik o w a n y z Q u m ran . M id rasz lite r a tu r y m ię d z y te s ta m e n ta ln e j m ia łb y z a te m sw ą k o n ty n u a c ję n ie ty lk o w lite r a tu r z e ^chrześcijańskiej, ale ró w n ie ż i źró d łach g n o sty ck ich II i III w ieku.
P o sta ć M elchizedeka w źró d łach g n o sty c k ich w y s tę p u je dość często. P o ja w ia się w g n o sty ck im u tw o rz e o d k ry ty m w D e ir-e ł B a la ’iz ah , w k tó ry m je d n a k jaik się w y d a je je s t ty lk o te m a te m ro zm o w y Je z u sa z Ja n e m . T em at M elchizedeka p o ja w ia się w K sięd ze J e u , w IV k się d z e P is tis S ophia. W in n y c h źró d łach , m e k o p ty jsk ic h źró d ła c h p o lem istó w a n ty g n o sty o k ich , n a js ta rs z ą w zm ia n k ą w y d a je się in fo rm a c ja p rz e k a z a n a p rzez P s e u d o
-1 W y d a n ie te k s tu : B. A. P e a r s o n , Nag H am m adi Codices I X and X ,
N a g H a m m a d i S tu d ie s X V , L e id e n 1981, s. 19— 85 (w stę p i tł u m a c z e n ie a n g ie ls k ie ); H . M. S c h e n k e , D ie jüdisch e M elch izedek- Gestalt
als Them a der Gnosis, w : G r ö g e r , K . W. A lte s Testam ent —
t'rü h ju d en tu m — Gnosis. Neue S tu d ie n zu G nosis und B ib e l, B e rlin
1980, s. 111— 136 (w stę p i tłu m . n iem .); B e 1 1 z, W. M elchizedek-eine
gnostische In itia tio n slitu rg ie , Z R G G 33 (1981) s. 155— 158, G i a n o t t o
C., L e personage de M elkisedeq dans les docum ents gnostiques en
langue copte, w : S tu d ia P a tr is t ic a vol. X V I I /l, O x fo rd 1982, s. 209— 213.
P a p iru s z B a la ’izah w y d a ł P. E. K a h l e , L o n d y n 1954, vol. I, s.
473— 477. Tł. n ie m ie c k ie p o r. E. H e n n e c k e , W. S c h n e e m e l c h e r ,
N eutestam entliche A p okryphen, to m I, B e rlin 1970, s. 244 i n. Q u m -
r a n : ' W . T y 1 о c h, M idrasz eschatologiczny M elkicedek (11 Q M elch), E u b e m e r — P rz e g lą d R e lig io z n a w c z y 1980, n r 3 '(117) s. 35— 45 (w stęp , tłu m a c z e n ie i k o m e n ta rz .).
2 0 4 W IN C E N T Y M Y S Z O R
i 2]
- T e r . t u l i a n a , w A d v e r s u s m o n e s haereses 24, a n a stę p n ie d a n e p rz e k a z a n e o M elc h ized ek u czy też o se k c ie m elc h iz e d ek ian u H ip o lita i Eplifamiuisza. W p o ró w n a n iu z ty m i d a n y m i źró d ło w y m i, u tw ó r z N a g H a m m ad i w y d a je się n a jo b sz e rn ie jsz y i n a j b a rd z ie j in te re su ją c y . T ylko w ty m źró d le M elchizedek je s t p o s ta cią ty tu ło w ą .
U tw ó r z IX (kodeksu z N ag H a m m a d i, z d an iem H. M. S c h e n k e g o , je s t d ziełem g n o sty k ó w , setiain, a w ięc o d łam u n ie c h rz e ś c ijań sk ieg o . M otyw M elchizedeka został je d n a k z a c z erp n ię ty z tr a d y c ji b ib lijn e j ta k s ta ro te s ta m e n ta ln e j, ja k i ch rze śc ijań sk ie j. C h ry sto lo g ia tego u tw o ru w y k a z u je te n d e n c je aintydofee-tyczne. B y ł b y to z a te m d o w ó d , że ’z d an ie .,Słow o ciałe m się s ta ło ” by ło ró w n ie ż m o żliw e w teologii g n o śty c k ie j. P o stać M elchizedeka p rz e d s ta w ia je d n a k o d biorcę o b ja w ie n ia-g n o z y . Je g o ziem sk ą p ostacią je s t Jez u s, k tó r y ty m sa m y m p ełn i ro lę p o d rz ę d n ą w s to s u n k u do M elchizedeka. S to su n e k M elchizedek — Jezu s, w y d a je się n a jb a rd z ie j in te re s u ją c y m za g a d n ie n ie m tego u tw o ru . W edług S ch en k eg o setieńsikie e le m e n ty są w tó rn e do ch rz e śc ijań sk ic h . W e d łu g h ip o te z y b e rliń sk ie g o b ad acza M elchizedek z IX k o d e k su N ag H a m m a d i je st U tw orem p o w sta ły m n a s k u te k ,^ c h r y s t i a n iz a c ji” p ie rw o tn ie ch rześc ijań sk ieg o u tw o ru . P rzec iw n eg o z d a n ia je s t w y d a w c a koptyjslkiqgo te k s tu B. A. P e a r s Din, k tó ry sąd zi, że g n o sty c y z a c y to w ali m o ty w M elch ized ek a w p ro s t z t r a d y c ji s ta ro te s ta m e n ta ln e j, b e z p o śre d n ic tw a c h rz e śc ija ń sk iej t r a d y cji. D o k ład n iejsze b a d a n ia ty c h i in n y c h p ro b le m ó w u tru d n io n e są p rz e z b a rd zo zły s ta n rę k o p isu .
B a d a n ia n a d ty m m o ty w e m gnostycikim b y ć m oże p o zw olą o d k ry ć p ie rw o tn ą w e rs ję m id ra s z u ch rześcijań sk ieg o , a w ięc n ie- g n o sty c k ie j w e rs ji c h rz e śc ija ń s k ie j in te r p r e ta c ji p o staci M elch ize dek a, b y ć m oże n ie z a le żn e j od in te r p r e ta c ji p o sta ci M elchizedeka p rzez a u to ra L is tu do H e b r a jc z y k ó w . W ty m k ie r u n k u zm ierza z re sz tą h ip o te z a H. M. S chenkego. H ip o teza P. A. P e a rso n a n a to m ia st m oże b y ć in te re s u ją c ą p ro p o zy cją d la b a d a c z y ą u m ra ń - s k ie j in te r p r e ta c ji teg o m o ty w u , a w ięc i ty m sa m y m zw iązków b e z p o śre d n ic h m ięd zy g n o sty d k ą teo lo g ią a Q u m ra n .
