Franciszek Maroń
"Z dziejów duszpasterstwa w
archidiakonacie wrocławskim w
czasach nowożytnych", W. Urban,
Warszawa 1971 : [recenzja]
Śląskie Studia Historyczno-Teologiczne 5, 322-326
1972
o p ra c o w a ń . Z te g o w z g lę d u w y d aje się, że n a l e ż a ło szerzej om ó w ić p ra k ty k i s a k r a m e n tó w b ie rz m o w a n ia i n a m a s z c z e n ia c h o ry c h . A u to r co p ra w d a p o św ię ca o b u ty m p r a k ty k o m p o p a r ę w ie rsz y w je d n y m p a ra g ra fie r o z d z ia łu IV (str.
115— 116). O d n o ś n ie b ie rz m o w a n ia tłu m a c z y , że lic zb a n ie p rz y jm u ją c y c h te g o s a k r a m e n t u je s t t r u d n a do u s ta le n ia i że je s t rfiższa o d lic zb y p rz y s tę p u ją c y c h do p ie rw sz ej K o m u n ii św. K ró tk ie w y ja ś n ie n ie m o ż n a z n a le ź ć ró w n ie ż o d n o ś n ie do s a k r a m e n tu n a m a s z c z e n ia c h o ry c h . A u to r stw ie rd z a , że z ró ż n y c h p o w o d ó w w ie lu k a to lik ó w u m ie r a bez p rz y ję c ia te g o s a k r a m e n tu w c h o ro b ie . W a ż n e b y ło b y s tw ie rd z ić , ja k w y so k i je s t te n p r o c e n t. W p a ra g ra fie o p r a k ty k a c h j e d n o ra z o w y c h a u to r p o ś w ię c ił w ie le u w ag i s a k ra m e n to m c h r z tu i m a łż e ń s tw a . W y daje się, że m n ie j w ięc ej p o d o b n ie n a le ż a ło b y p o tr a k to w a ć s a k r a m e n t b ie rz m o w a n ia i n a m a s z c z e n ia c h o ry c h , bo w szy stk e s a k ra m e n ty w sp o só b im w ła ś c i w y a k tu a liz u ją s p o łe c z n o ś ć K o ś c io ła (KK 11).
N a s tr o n ie 115 łą c z n ie z o m a w ia n ie m p r a k ty k i p ie rw s z e j K o m u n ii św. p o ru s z a a u t o r ró w n ie ż sp ra w ę k a te c h iz a c ji dzieci a ta k ż e m ło d z ie ż y , p o d a ją c ja k i p r o c e n t d zie c i .m ło d z ie ż y lic e a ln e j i ze sz k ó ł z w o d o w y c h u c z e s tn ic z y w k a t e c h i zacji. W ia d o m o , że d u s z p a s te rz e w P o lsce te m u o d c in k o w i p ra c y d u s z p a ste rsk ie j p o św ię c a ją n ajw ięc ej s ił i czasu, i w ia d o m o ta k ż e , iż u c z e s tn ic tw o w k a te c h iz a cji d zie c i o ra z m ło d z ie ż y w ię k sz o ść k a to lik ó w w P o lsc e u w aż a z a ja k iś z n a k p r z y n a le ż n o ś c i do K o ś c io ła a n a w e t obow iązek . C zy n ie n a le ż a ło b y w socjo- g ra fic z n y c h o p r a c o w a n ia c h p r a k ty k r e lig ijn y c h o m ó w ić o d d z ie ln ie i o b sz e rn ie j ró w n ie ż te n w s k a ź n ik relig ijn o śc i?
S ą to p y ta n ia p o w sta ją c e p rz y le k tu rz e k sią żk i ks. P iw o w a rsk ie g o , k tó r y p rze z to , co z a n a liz o w a ł w swej p ra c y , p o k a z a ł o stro s ta n re lig ijn o śc i w ty m je d n a k w y m ia rz e , ja k im s ą p r a k ty k i re lig ijn e . W a r to m ie ć ta k o stry i ja k n ajsze rszy
o b raz , b o n ie p o zw o li o n u śp ić s u m ie n ia i o d p o w ie d z ia ln o ś c i p a s to r a ln e j.
Ks. B e n e d y k t W o ź n ic a
B p W . U r b a n Z D Z IE J Ó W D U S Z P A S T E R S T W A W A R C H ID IA K O N A C IE W R O C Ł A W S K IM W C Z A S A C H N O W O Ż Y T N Y C H W a rsz a w a 1971 A k a d e m ia
T e o lo g ii K a to lic k ie j, s. 443.
N a p o c z ą tk u n asze j re c e n z ji z u b o le w a n ie m m u sim y z w ró c ić u w a g ę n a n ie z a w in io n e p rze z A u to r a u s te rk i. P rz y ta k im o b s z e rn y m d ziele, ja k ie leży p rz e d n a m i, sz u k a m y b o w iem n a jp ie rw stre s z c z e n ia , aby p rz y jn a m n ie j z g ru b sz a z o r ie n to w a ć się w z a w a rto ś c i i r o z k ła d z ie k sią ż k i Z n a jd u je m y je n a o s ta tn ic h k a r tk a c h , ale o d d a n e ta k fa ta ln ą n ie m c z y z n ą , ż e n a l e ż a ło b y je u s u n ą ć c h o ć b y z e g z e m p la rz y p r z e z n a c z o n y c h dla z a g ra n ic y . W o b e c te g o s p o g lą d a m y do spisu tr e ś c i, p rz e d m o w y i w s tę p u n a p ie rw sz y c h s ie d e m n a s tu s tr o n a c h i stw ie rd z am y , że A u to r p rz y re d a k c ji k o r z y s ta ł ze ź r ó d e ł z a ró w n o ■ o g ło s z o n y c h , ja k je sz c z e n ie o p u b lik o w a n y c h , o d n o s z ą c y c h się do w iek ó w X V II, X V III i X IX , z d o d a tk o w y m i u ry w k a m i z 1579 i 1905 ro k u . N a to m ia s t sa m e g o A u to r a p rz e d s ta w ia ć n ie p o trz e b u je m y , gdyż z n a m y G o w szy scy ja k o w y tr a w n e g o a rc h iw is tę i sp e c ja listę
o d d ziejó w K o ś c io ła w P o lsce o raz tw ó rc ę lic z n y c h a z n a k o m ity c h ro z p ra w i a r ty k u łó w z ty c h d z ie d z in . T a k sa m o o m a w ia n a p r a c a je s t w ła ś c iw ie ty lk o k o n ty n u a c ją w y d a n y c h ju ż w y p o w ie d z i A u to r a z z a k re s u d u s z p a s te rs tw a i to „ M a te r ia łó w do' d ziejów p o lsk o ś c i n a Ś ląsku w w iz y ta c ja c h d iecezji w ro c ła w s k ie j"
(Sobótka 14 (1959), nr 2), „P olsk iego kaznodziejstw a i k atech izacji we w r o c ław skiej diecezji w czasach pruskich" (Nasza P rzeszło ść 17(1963)) oraz „Z d zie jów duszpasterstw a p o k u tn eg o w diecezji w ro cła w sk iej do k oń ca XVIII wieku"
(Prawo K an on iczn e 7 (1964) nr 1— 2). ,
N ie n ap otk aliśm y jed n a k w e w stęp n y c h u w agach ani na w yjaśn ien ie w ygas łe g o już dzisiaj p ojęcia „archidiak on atu ", ani też na ok reślen ie h istoryczn ych granic arch id iak on atu w ro c ła w sk ieg o . Tak sam o n ie p o d ziela m y zdania A u to ra, jakob y już w r. 1200 n a stą p iła w zm ożon a k olon izacja na praw ie n iem ieck im (s. 12). W sp om n ian e na s. 15 „przysługujące cesarzow i prawo reformy" w ym a g a ło b y rów n ież ob szern iejszego k om entarza, gdyż w brew utartej i przez pew ne środow iska n iem ie ck ie lan sow anej op inii n ie tylko cesarz, ale każdy w łod arz, byle m ia ł garstkę p o d d a n y ch , sto so w a ł na Ś ląsk u zasadę: „C uius regio, eius re ligio". Inaczej n ie rozum iem y, d laczego m im o p o sta n o w ień pokoju w estfalskiego n aw et jeszcze w 1720 r. w ielu p rob oszczów w śród katolick iej lu d n ości p raco w ać m u sia ło w k atastrofaln ych w arunkach.
Istotna treść książki p o d z ielo n a zo sta ła na osiem rozd zia łó w , z których I. i V III. są najkrótsze i odtwarzają obraz o g ó ln o d iece zja ln y w XVII i XIX stu leciu, p o z o sta łe n a to m ia st ograniczają się do ter en u daw nego archidiak on atu w ro cła w sk ieg o . M a te r ia ł p o d a ł A utor m etodą opisową, a je d y n ie na końcu p o szczeg ó ln y ch ro z d z ia łó w d o łą c z y ł krótkie uwagi a n a lity cz n e .
R ozd ział I (ss. 18— 31) zaw iera relacje biskupów w ro c ła w sk ic h o stanie d ie cezji w XVII w iek u i to Jana VI z 1. 1603 i 1607, Karola z 1. 1613, 1618 i 1620, Karola F erdyn and a z r. 1650, S ebastiana z r. 1667 i Fryderyka z r. 1678, jakie za ch o w a ły się w archiw um w atyk ańskim . O ddane przez A utora w zn acznym skró cie n ie zawierają żad n ych n o w y ch w iad om ości o tym trudnym dla biskupstwa w ro c ła w sk ieg o ok resie. W dodatku relacje n ie zaw sze b y ły zgod n e z faktycz nym stanem . Jako p rzyk ład n iec h p o słu ż y sprawa G ło g o w a (s. 20), inaczej przed staw iona w sp raw ozdaniu do Rzym u a inaczej na p o sie d z e n iu k a p itu ły 1, albo też tw ierd zen ie biskupa K arola Ferdyn and a, że w r. 1650 „w arch id iak on acie opolskim w szystk ie k o ś c io ły w liczb ie 177 b y ły w ręku k atolików " (s. 25), sko ro w izytator po w izytacji w r. 1652 w sam ym tylko d ek an acie cieszyńsk im w y lic z y ł 59 n ie d o stę p n y c h dla n iego k o ś c io łó w 2. L iczne w skąpym sk rócie poruszo ne dane w y m a g a ły b y też ob szern iejszego w yjaśnienia, jak np. na s. 21 n. w spom n ian y synod d iecezjalny, w y d a n e „d ecreta salubria", zam ian ow an i „odznaczają cy się znakom itą nauką k an on icy" , o g ło sz e n ie k a to lick ich książek itp.
N a stęp n e rozd zia ły , m ia n o w ic ie ' II— IV i VI, 3 są stre szc ze n ie m spraw ozdań w izytacyjn ych , o g ło sz o n y c h drukiem przez J u n g n itz a 3. N a 244 stron ach u d a ło się A utorow i rozm ieścić najw ażniejsze fakty z folian ta Ju n gn itza, liczącego 717 stron w ła śc iw eg o tek stu , w którym zaw artych jest m. i. o k o ło 3200 nazw m iej scow ych i osob ow ych.
R ozdział II (ss. 32— 52) odtw arza stan duszpasterstw a w a rch id ia k o n a cie w r o c ław sk im w e d łu g w izytacji k an on iczn ej z 1579 r. z tym , że otw iera go w yciąg z p r o to k o łu , sp isan ego z okazju w izytacji k atedry oraz k o ś c io łó w św. Krzyża i św. Egidiusza w r. 1580, o g ło sz o n y dopiero przez A. N o w a ck a w r. 1936. Poza
1 A. K ä s t n e r , Archiv f ü r die Geschichte des Bisthums Breslau, t. I: Beiträge zur G eschichte des Bisthums Breslau von 1500 bis 1655, N ysa 1858, 141.
2 J. J u n g n i t z , Visitationsberichte der Diözese Breslau, t. II: Archidiakonat Op peln, Wrocław 1904, 30. ,.
3 J. J u n g n i t z , Visitationsberichte der Diözese Breslau, t. I: Archidiakonat Bre slau, W rocław 1902, 59 nn. W dalszym ciągu pod określeniem „Jungnitz" będziemy pow oływać się tylko na niniejszy tom .
ty m tr z y m a ł się A u to r k o le jn o śc i, w y k a z a n e j u J u n g n itz a n a s tr o n a c h 59—
105
a w y ty c z o n e j p rze z w iz y ta to r a T e o d o r a L in d a n u sa , a r c h id ia k o n a i o fic ja ła w ro c ła w s k ie g o . D ro b n e p o m y łk i z n a la z ły się w ty m ro z d z ia le n a s. 40, gdyż m a g is te r K lu g h e it figuruje u J u n g n itz a n a s. 79, a w s p o m n ia n y n a s. 45 Seyfrid de P ro m n itz je s t oczyw iście o so b ą a n ie w ioską. W a r to te ż b y ło p o św ię c ić k ilk a słó w w y ja ś n ie n ia cz ę sto w s p o m in a n e j p r a k ty c e K o m u n ii św. p o d dw iem a p o s ta c iam i, p rz y z n a n e j k a to lik o m n a Ś lą s k u w r. 1564.
R o z d z ia ł III (ss. 53— 83) p rz e d s ta w ia w p o d o b n y sp o só b p rz e b ie g w izy tacji, d o k o n a n e j w r. 1638 p rz e z a r c h id ia k o n a P io tr a G e b a u e r a a o p u b lik o w a n e j u J u n g n itz a n a ss. 106— 144. Z m ie n ił je d n a k co śk o lw ie k m a rs z r u tę w iz y ta to ra , gdyż sz c z e g ó ln ie n a ss. 70— 72 n a l e ż a ło n a jp ie rw w s p o m n ie ć o p a ra fia c h w K u c h a - r z o w ic a c h i W ią z o w ie , gd zie G e b a u e r b y ł ju ż w dn. 29 m a rc a , a p o te m w y m ie n ić P sie P o le, z w iz y to w a n e w dn. 11 k w ie tn ia . T a k sa m o w ła ś c iw y m ce le m p o d ró ż y w iz y ta c y jn e j b y ły d o p ie ro n a o s ta tn ic h p r z y s ta n k a c h K ąty W ro c ła w s k ie . N a p r o w a d z o n e n a s. 72 „ c y b o riu m bez h o s tii k o n s e k ro w a n e j" n a le ż a ło do k o ś c io ła w K u c h a rz o w ic a c h , sk o ro w J a w o ro w ie n ie b y ło w izy tac ji. C y to w a n y n a s. 76 p ro b o sz c z w D u ro c h o w ie p is a ł się T h u ry ń s k y . W su m ie w s tą p ił w te d y w iz y ta to r do 119 p a ra fii i c a ło ś ć je s t o ty le c h a r a k te r y s ty c z n a , że opisu je r o z p a c z liw ą sy tu a c ję , w ja k ie j z n a la z ły się o śro d k i d u s z p a s te rs k ie i życie re lig ijn e w d w u d z ie sty m ro k u w o jn y tr z y d z ie s to le tn ie j.
R o z d z ia ł IV (ss. 84— 151) z a w ie ra s tre s z c z e n ie s p ra w o z d a n ia w iz y ta c y jn e g o z la t 1651 i 1652 a u J u n g n itz a w y p e łn ia ją c e g o ss. 145—297. T u ta j n ie s te ty częściej z m ie n ił a u t o r tr a s ę o d b y tą p rz e z w iz y ta to r a i ty m sam y m n ie ty lk o u t r u d n i ł k o rz y s ta n ie z J u n g n itz a , p o k tó re g o p rz y d o k ła d n y m o p r a c o w a n iu t a k ic h czy in n y c h p ro b le m ó w się g n ą ć m u sim y , ale n a w e t w e w ła s n e j te m a ty c e s p o w o d o w a ł p e w n e z a m ie s z a n ie . T ak n p . n a s. 89 w s p o m in a dw a ra z y tę sa m ą p a ra fię , n a z y w a ją c j ą ra z B u k o w ic am i a d ru g im ra z e m B ukow cem , czy te ż n a ss. 99—100 i 144 p a ra fię Ł o zin a. P rz y tej sp o so b n o śc i p ra g n ie m y z w ró cić uw agę n a r o z m a ite o k re ś le n ie dla je d n e j i te n sam ej m ie jsc o w o ści, ja k n p . n a s. 75 m o w a je s t o K o c h lo w ie , fig u ru jący m n a s. 90 ja k o K o c h lo w ic e . N a s. 99 p o z o s ta ł a n ie m ie c k a n a z w a ,,K u n e rs c h d o rf'', c h o ć n a s. 73 w y m ie n io n a je s t ja k o „ B rz e z ia Ł ą k a ". N a s. 64 c z y ta m y o „ G o ś w in o w ic a c h " , k tó r e n a s. 116 n a z w a n o p o p r a w n ie „ G o ś c ic e ” . N a s. 148 z a m ia s t „ K ilia n ó w " p o d a n o „ L a n ta u ” . R ó w n ie ż p rz y n a z w a c h o so b o w y c h c h o c h lik z e c e rs k i p r z e z w a ł n a s. 108 C a lic e u s a C a li- c e n s e m a n a n a s tę p n e j s tr o n ie b isk u p a J e r in a J e rim e m .
R o z d z ia ł V (ss. 152— 287) o d d a je w z n a c z n y m s k ró c ie w y n ik i p o d ró ż y w iz y ta cyjnej b u s k u p a -s u fra g a n a i a r c h id ia k o n a K a r o la F ra n c is z k a N e a n d r a w la ta c h
1666 i 1667 p o p r z e s z ło 550 p a ra fia c h i filiach. T o te ż p r o to k o ły J>rzy tej sp o so b n o śc i s p is a n e z a ję ły w w y d a w n ic tw ie J u n g n itz a 437 s tro n . A by te n o g ro m n a g r o m a d z o n y c h ta m n az w i w y d a rz e ń n a b r a ł w ięc ej p rz e jrz y sto śc i, p o s z e d ł A u to r w p ra w d z ie śla d e m w iz y ta to r a , ale p o d z ie lił c a ło ś ć w e d łu g g łó w n y c h o śro d k ó w p a r a fia ln y c h w z g lę d n ie d e k a n a ln y c h n a p o d ty tu ł y , k tó r y c h u fo rm o w a ł c z te r n a ście w n a s tę p u ją c y m p o d rz ą d k u : 1) W r o c ła w — św. M ik o ła j i k o ś c io ły są sie d n ie , 2) Ś ro d a Ś lą s k a i jej o k o lic e , 3) L e g n ic a i ok ręg , 4) K la sz to r w L u b o m ie rz u i in n e k o ś c io ły , 5) S trz eg o m i je g o okręg, 6) Sw. M a u ry c y w e W r o c ła w iu i o k o lice, 7) K o ś c io ły w o k o lic y T rz e b n ic y , 8) W a r u n k i p r a c y d u sz p a ste rsk ie j w Sy- c o w sk iem i N a m y s ło w s k ie m , 9) S p o s trz e ż e n ia d u s z p a s te rs k ie w o k rę g u B ie ru to w s k im , 10) U w agi o d u s z p a s te rs tw ie w p ara fii P sie P o le i są sie d n ic h , 11) D u sz p a s te r s tw o w W iąz o w ie i o k o lic y , 12) Z ie m ia Z ię b ic k a i Z ąb k o w ic k a, 13) D u sz p a s te r s tw o w Z ie m i O tm u c h o w s k o N y s k ie j, 14) O łta r z y n i o k o lic e Ś w id n ick o
-W a łb r z y s k ie . O d n o ś n ie te g o r o z d z ia łu p r a g n ie m y n a d m ie n ić , że w iz y ta to r p rz y w ie lu p a ra fia c h w s p o m in a o n a p o t k a n y c h k s ią ż k a c h a w P ru s ic a c h n a w e t 0 o b sz ern ej b ib lio te c e p a ra fia ln e j, z a w ie ra ją c e j o k o ło 125 d z ie ł, w y sz c z e g ó ln io n y c h p rz e z w iz y ta to r a . T o w y ró ż n ie n ie w a r to b y ło z a z n a c z y ć . P rz y k o śc iele w P a c z k o w ie b y ło ty lk o b ra c tw o (s. 251). Z n a z w isk p o m y łk o w o p o d a n y c h p r o s tu je m y n a s. 244 A rte lt, n a s. 253 R e isa u s, n a s. 254 J e rz y K a ro l P o h l, n a ss. 109 1 262 M a rc in W in k le r, n a s. 277 A m m , a z lo k a ln y c h n a z w n a s. 278 K e ts c h d o rff. D o p rz y c z y n , s k ła d a ją c y c h się n a o p ła k a n y s ta n k a to lic y z m u , n a l e ż a ło je sz c z e d o d a ć , że n ie k tó r z y d u c h o w n i n ie ty lk o m ie li w ie le k o ś c io łó w , ale te ż n ie p o t r a fili n a le ż y c ie z a d b a ć o ic h k o n s e rw a c ję . O p ró c z te g o b a rd z o cz ę sto s z la c h ta b y ła z a g a r n ę ła i z a t a i ł a w ła s n o ś ć k o ś c ie ln ą i b en e fic ja ln ą , o d k tó r e j z a le ż a ł m a te r ia l n y b y t k o ś c io ła i k a p ł a n a .
R o z d z ia ł V I (ss. 288— 368) n o si n a g łó w e k : „ Ż y c ie re lig ijn o -d u s z p a s te rs k ie w diecezji w ro c ła w s k ie j w e d łu g r ę k o p iś m ie n n y c h re la c ji w iz y ta c y jn y c h ze X V II w iek u ", je s t w ię c z w y ją tk ie m V I, 3 o p a r ty n a z a s o b a c h A rc h iw u m A rc h i d ie c e z ja ln e g o w e W r o c ła w iu . D o ty c z y ró w n ie ż ty lk o a r c h id ia k o n a tu w ro c ła w skiego, ja k w y n ik a z n a s tę p u ją c y c h o r ie n ta c y jn y c h p o d ty tu ł ó w : 1) R elacja o p r a c y je z u itó w w e W r o c ła w iu , 2) K la s z to ry a u g u s tia n ó w n a P ia s k u i w G ó rc e o raz k o ś c io ły św. M a u ry c e g o i św. M ik o ła ja w e W ro c ła w iu , 3) D e k a n a t O strz e - szow ski w r. 1670 n a p o d s ta w ie te k s tu , o g ło s z o n e g o p rz e z J u ń g n it z a n a ss. 741— — 776, ' 4) A r c h ip r e z b ite r a t B orów i o k o lic z n e k o ś c io ły , 5) S ta n d u sz p a ste rstw a w a r c h ip r e z b ite r a c ie S y co w sk im w 1677 r., 6) A r c h ip r e z b ite r a ty Bolków, D z ie rż o n ió w i K a m ie 'n n a G ó ra w r. 1677, 7) W iz y ta c ja k o ś c io łó w o k rę g u Ś w id n ic k ie g o , 8) O b ra z p r a c y d u s z p a s te rs k ie j w Ś ro d z ie Ś lą s k ie j w 1690 r., 9) R elacja o d u s z p a s te rs tw ie w C e re k w ic y w 1691 r. P o n ie w a ż w ty m w y p a d k u c h o d z iło o m a t e r i a ł y a r c h iw a ln e i p rz e w a ż n ie d ru k ie m je sz c z e n ie w y d a n e , z o s ta ły p rze z A u to r a o b sz e rn ie j i b a rd z ie j sz c z e g ó ło w o o p r a c o w a n e . R o z d z ia ł V II (ss. 369— 423) w e d łu g o k r e ś le n ia A u to r a d o s ta rc z a n a m „ p rz e k a z y d u s z p a s te rs k ie z X V III w ie k u " , ale ju ż ty lk o z p e w n y c h te r e n ó w a r c h id ia k o n a tu w ro c ła w s k ie g o bliżej o z n a c z o n y c h w p o d r o z d z ia ła c h : 1) W r o c ła w i je g o o k o lice, 2) W iz y ta c ja S trz e g o m ia i k o ś c io łó w s ą s ie d n ic h , 3) O k rę g Ś w id n icy , 4) O k rę g O ła w y , 5) D u s z p a s te rs tw o w B orow ie i o k o lic y , 6) T e r e n d u sz p a ste rsk i w B rzegu n a d O d rą, 7) D u s z p a s te rs tw o w o k rę g u T rz e b n ic k im , 8) S p o strz e ż e n ia o d u s z p a s te rs tw ie w o k rę g u M ilic k im , 9) D u s z p a s te rs tw o w a r c h ip r e z b ite r a c ie K a m ie n n a G ó ra . P o d o b n ie ja k w p o p r z e d n im r o z d z ia le s ą to w y cią g i z n ie o p u b - lik o w a n y c h d o ty c h c z a s a r c h iw a ln y c h p r o to k o łó w w iz y ta c y jn y c h p rz e w a ż n ie z la t 1706 do 1726. R o z d z ia ł V II I (ss. 424— 438) p o d n a g łó w k ie m „ D u s z p a s te rs tw o w d ie ce zji w ro cła w sk ie j w X IX w ie k u " o b e jm u je te m a ty c z n ie c a ł ą d ie c e z ję i s tre s z c z a s p r a w o z d a n ia , ja k ie p r z e d k ła d a li ó w cz eśn i b isk u p i S to lic y A p o sto ls k ie j z ży c ia r e li g ijnego w p o w ie rz o n y m im b isk u p s tw ie . W sz c z e g ó ln o śc i z a p o z n a je m y się tu ta j ze śc ie ś n io n y m i o p isa m i z la t 1801, 1831, 1850, 1858, 1863, 1883 — gdzie w y m ie n io n y n a s. 430 ks. T a la c z y ń s k i ja k o ,,p ro b o s z c z -in tru z " u r z ę d o w a ł w K ielczy — 1893 i 1905. C ie k a w e i b o g a te w m a t e r i a ł p o r ó w n a w c z y s ą p rz e d e w sz y stk im r e la c je z o s ta tn ic h la t X IX s tu le c ia ze w z g lę d u n a p r z y to c z o n e s ta ty s ty c z n e d a n e . P o n ie w a ż a u to r — ja k ju ż n a p o c z ą tk u w s p o m n ie liś m y — o g r a n ic z y ł się do m e to d y opiso w ej, p o le g a ją c e j w ty m w y p a d k u n a s k o n d e n s o w a n y m o d tw o rz e n iu tre ś c i r ę k o p iś m ie n n y c h i d ru k o w a n y c h re la c ji b is k u p ic h o ra z p r o to k o łó w w iz y ta c y jn y c h , b r a k p o p r o s tu p u n k tó w z a c z e p n y c h do dyskusji i o g ra n ic z y ć
m u s i e l i ś m y s ię t y l k o d o w y ł o w i e n i a d r o b n y c h p o m y ł e k r e d a k c y j n y c h i d r u k a r s k i c h , k t ó r e b y n a j m n i e j n i e o b n i ż a j ą w a r t o ś c i o m a w i a n e g o w y d a w n i c t w a a n i n i e u m n i e j s z a j ą o g r o m u u t a j o n e j w n i m p r a c y . Z a s t r z e ż e n i a w y s u n ą ć m o ż e m y j e d y n i e w o d n i e s i e n i u d o n i e r ó w n o m i e r n e g o p o d z i a ł u t y t u ł e m z a p o w i e d z i a n e g o t e m a t u , g d y ż w p o r ó w n a n i u z o k r e s e m t z w . k o n t r r e f o r m a c j i n a s t ę p n e s t u l e c i a p o t r a k t o w a n e z o s t a ł y b a r d z o s k ą p o . T a k n p . n i e z n a l a z ł s i ę ż a d e n d o k u m e n t n a z i l u s t r o w a n i e p o ł o ż e n i a , w j a k i m z n a l a z ł s i ę K o ś c i ó ł k a t o l i c k i w p i e r w s z y c h d z i e s i ę c i o l e c i a c h p o w c i e l e n i u Ś l ą s k a d o P r u s . T o t e ż p r z e d e w s z y s t k i m o p i s y z ■ X V I I w . p o p e w n y c h u z u p e ł n i e n i a c h p o s ł u ż y ć m o g ą j a k o p o d s t a w a d o a n a l i z y p r o b l e m u d u s z p a s t e r s k i e g o n a t e r e n a c h d a w n i e j s z e g o a r c h i d i a k o n a t u w r o c ł a w s k i e g o . K s . F r a n c i s z e k M a r o ń J . S z i 1 i n g , P O L I T Y K A O K U P A N T A H I T L E R O W S K I E G O W O B E C K O Ś C I O Ł A K A T O L I C K I E G O 1 9 3 9 — 1 945. T Z W . O K R Ę G I R Z E S Z Y : G D A N S K - P R U S Y Z A C H O D N I E , K R A J ' W A R T Y i R E G E N C J A K A T O W I C K A P o z n a ń 1 9 7 0 , ss.. 30 7 . W s e r i i : „ B a d a n i a n a d o k u p a c j ą n i e m i e c k ą w P o l s c e " , u k a z u j ą c e j s ię n a k ł a d e m z n a n e g o I n s t y t u t u Z a c h o d n i e g o , j e s t t o X I t o m . W t y m j e d n a k w y p a d k u c h o d z i o p r a c ę , k t ó r e j w y ł ą c z n y m t e m a t e m j e s t p o l i t y k a o k u p a n t a w o b e c K o ś c i o ł a k a t o l i c k i e g o i j e g o d u c h o w i e ń s t w a w ó w c z e s n y c h t r z e c h n a j w i ę k s z y c h j e d n o s t k a c h t e r e n o w y c h n a t z w . Z i e m i a c h W c i e l o n y c h . o o s o b l i w y c h s c a l e n i a c h a d m i n i s t r a c y j n y c h : G d a ń s k - P r u s y Z a c h o d n i e ( R e i c h s g a u D a n z i g - W e s t p r e u s s e n ) , K r a j W a r t y ( R e i c h s g a u W a r t h e l a n d ) i r e g e n c j a k a t o w i c k a ( R e g i e r u n g s b e z i r k K a t t o w i t z ) . W r a m a c h ,» Ś lą s k ic h S t u d i ó w H i s t o r y c z n o - T e o l o g i c z n y c h " i n t e r e s u j e n a s p r z e d e w s z y s t k i m r e g e n c j a k a t o w i c k a a w s z c z e g ó l n o ś c i p o s t ę p o w a n i e w ł a d z h i t l e r o w s k i c h w o b e c d i e c e z j i k a t o w i c k i e j . D o t y c h c z a s z t e g o z a k r e s u o g ł o s z o n e p r a c e s ą s k ą p e . W y l i c z a j e a u t o r w e w s t ę p i e a d o k ł a d n i e j w y k a z u j e w s p is ie l i t e r a t u r y n a k o ń c u s w e g o d z i e ł a . C a ł o ś ć p o d z i e l o n a j e s t n a s z e ś ć r o z d z i a ł ó w o n a s t ę p u j ą c y c h n a g ł ó w k a c h : 1 ) K o ś c i ó ł k a t o l i c k i n a t l e p o l i t y k i n a r o d o w o ś c i o w e j o k u p a n t a , 2 ) a d m i n i s t r a c j a o k u p a c y j n a i k o ś c i e l n a , 3 ) w a l k a z p o l s k o ś c i ą w K o ś c i e l e k a t o l i c k i m i o g r a n i c z e n i e p r a k t y k r e l i g i j n y c h , 4 ) r o z d z i a ł n a r o d o w o ś c i o w y w K o ś c i e l e , 5 ) k o n f i s k a t a m a j ą t k u k o ś c i e l n e g o , 6 ) p o l i t y k a e k s t e r m i n a c y j n a w o b e c d u c h o w i e ń s t w a . R o z m i e s z c z o n e w t y c h ż e s z e ś c i u r o z d z i a ł a c h m a t e r i a ł y , d o t y c z ą c e G ó r n e g o Ś l ą s k a i b i s k u p s t w a k a t o w i c k i e g o i z a w a r t e m n i e j w i ę c e j w j e d n e j ó s m e j c a ł e g o o p r a c o w a n i a , c z e r p a ł a u t o r p r z e w a ż n i e z W o j e w ó d z k i e g o A r c h i w u m P a ń s t w o w e g o w K a t o w i c a c h i A r c h i w u m A r c h i d i e c e z j a l n e g o w e W r o c ł a w i u . P o m i n ą ł n a t o m i a s t A r c h i w u m D i e c e z j a l n e w K a t o w i c a c h , k t ó r e m i m o s z c z u p ł y c h z a s o b ó w b y ł o b y p o m o g ł o d o w y j a ś n i e n i a r ó ż n y c h w ą t p l i w o ś c i , p o z o s t a w i o n y c h b e z r o z w i ą z a n i a w z g l ę d n i e z b y t y c h o g ó l n i k o w y m o k r e ś l e n i e m , , n i e w i a d o m o " , , » p r z y p u s z c z a l n i e " , „ p r a w d o p o d o b n i e ” i t p . R z a d k o r ó w n i e ż z a g l ą d a ł d o m i ę d z y w o j e n n y c h w r o c ł a w s k i c h i k a t o w i c k i c h R o c z n i k ó w D i e c e z j a l n y c h , k t ó r e b y ł y b y a u t o r o w i z a o s z c z ę d z i ł y m n ó s t w a b ł ę d ó w , c z ę s t o i s t o t n y c h i z n i e k s z t a ł c a j ą c y c h p o w a ż n e p r o b l e m y . Z g ó r y j e d n a k p o d k r e ś l i ć m u s i m y , ż e w p o r ó w n a n i u z d o t y c h c z a s o w ą s z c z u p ł ą l i t e r a t u r ą , u w z g l ę d n i a j ą c ą s t o s u n e k w ł a d z o k u p a c y j n y c h d o d i e c e z j i k a t o w i c k i e j i j e j k l e r u , w z m i a n k o w a n ą p r a c ę c e c h u j e z n a c z n y p o s t ę p w n a ś
