Frazeoleksemy : opis i analiza translatoryczna

(1)

Urszula Topczewska

Frazeoleksemy : opis i analiza

translatoryczna

Studia Theologica Varsaviensia 42/2, 171-186

(2)

S t u d i a T h e o l o g i c a V a rs a v ie n s ia U K S W

42 (2 0 0 4 ) n r 2

U R S Z U L A T O P C Z E W S K A

FRAZEOLEKSEMY: OPIS I ANALIZA TRANSLATORYCZNA

Jednostki językowe większe niż wyraz są z reguły traktow ane m arginalnie przez leksykologię. Stanowią one przedm iot badań frazeologii, która w połow ie ubiegłe go stulecia uzyskała status odrębnej dziedziny językoznawczej. W yrażenia frazeolo giczne, zwane też frazeologizm am i, tworzą m ateriał m orfosyntaktycznie niejedno rodny i zwykle klasyfikowany nie tylko na podstawie cech formalnych, lecz także se mantycznych (np. takich jak stabilność znaczenia, idiomatyczność, obrazowość) oraz pragmatycznych (np. modyfikowalność, reprodukow alność, częstotliwość wy stępow ania). N ajbardziej charakterystyczna cecha frazeologizmów, czyli ich stosun kowo stała w artość znaczeniowa, weryfikuje się w konkretnym użyciu, gdy znacze nie leksykalne frazeologizm u wchodzi w interrelacje z kontekstem . W praktyce translacyjnej właśnie to konkretne znaczenie aktualne musi być oddane przez tłu m acza w tekście docelowym. O pis semantyczny i im plikacje pragm atyczne tego znaczenia będą rozpatryw ane w niniejszym artykule na przykładzie frazeologizmów idiomatycznych zdefiniowanych jak o frazeoleksem y. Punktem wyjścia będzie trady cyjna perspektyw a leksykologiczna. N astępnie zostanie zaproponow ane ujęcie te m atu z perspektywy dyskursywnej i w oparciu o kategorię parafrazy przedstaw ię m odel analizy translatorycznej frazeołeksem ów wybranych z Listów św. Pawła.

1. DEFINICJA FRAZEOŁEKSEMÓW

F razeoleksem em (FL) jest każdy związek wyrazowy, który form alnie składa się z co najm niej dwóch elem entów leksykalnych1 zidiomatyzowanych w takim sto p niu, że związek jako zleksykalizowana całość posiada strukturę sem antyczną taką jak leksemy jednow yrazow e lub podobną.

1 Z a granicę leksem u przyjm uje się we frazeologii wyraz fonologiczny, a nie wyraz leksy kalny. W związku z tym przy klasyfikacji frazeołeksem ów polileksykalność jak o kryterium form alne stosuje się w oparciu o o rtografię. Słowa leksykalne takie ja k złożenia, zestaw ienia i zrosty pozostają tym sam ym poza o b ręb em b ad ań frazeologicznych (są przedm iotem fo r m alnym słow otw órstw a), chociaż m ają rów nież stru k tu rę polileksykałną.

(3)

1 7 2 U R S Z U L A T O P C Z E W S K A

[ 2 ]

(1) dwa grzyby w barszczu - nadm iar (2) bez kozery - bez przyczyny (3) nie dać sobie w kaszę dm uchać - poradzić sobie

D o frazeoleksem ów należą zarów no związki wyrazowe nom inalne (w term in o logii S. S k o r u p k i „w yrażenia”) jak też związki w erbalne („zw roty”). Nie należą natom iast „frazy” w rozum ieniu S k o r u p k i , gdyż jako struktury będące zdaniem nie mogą być trak to w an e jak leksemy, któ re z definicji są dopiero m ateriałem do budowy zdań2.

Term in frazeoleksem y oddaje podw ójny status lingwistyczny opisywanych związków wyrazowych: są to frazy syntaktyczne i rów nocześnie frazy idiom atyczne, których znaczenie nie jest sum ą znaczeń poszczególnych elem entów . Leksykaliza- cja frazeoleksem u w znaczeniu idiomatycznym zapew nia jego stabilność i reprodukow alność we w zględnie stałej form ie leksykalno-syntaktycznej.

2. ANALIZA SEMANTYCZNA FRAZEOLEKSEMÓW

S tru k tu rę sem antyczną frazeoleksem ów ze w zględu na niekom pozycyjny ch a rak ter znaczenia idiom atycznego m ożna traktow ać jako sem em w rozum ieniu se m antyki stru k tu raln ej. W opisie leksykalnym w sem em ie analizow anej jednostki w yróżniam następujące semy:

znaczenie denotacyjne - dosłow ne (dosł.) - idiom atyczne (idiom .) konotacje - obrazow ość (obraz.)

- nacechow anie em ocjonalne (m od.)3 - nacechow anie specjalistyczne (fach.)4 - nacechow anie stylistyczne (styl.)5

W yróżnienie zn aczen ia dosłow nego jak o k o m p o n e n tu d e n o ta tu p o d y k to w a ne je s t n ie tylko w zględam i heurystycznym i, lecz m a sw oje u z a sad n ien ie e m p i ryczne. E k sp ery m en ty psycholingw istyczne p o tw ierd zają bow iem je d n o z n a c z nie, że je s t o no m e n ta ln ie aktyw ow ane w p ro cesie g en ero w an ia znaczenia

idio-2 F ra za je st je d n a k inaczej definiow ana w gram atyce generatyw nej, gdzie m inim alną frazą syntaktyczną m oże być ju ż pojedynczy wyraz. W tym znaczeniu b ęd ę używaia te rm in u fraza w dalszej części artykułu.

'' Ten p a ra m e tr oznacza szeroko ro zu m ian ą m odalność, rezygnuję bow iem z ro zró żn ian ia pom iędzy kon o tacjam i afektywnym i i aksjologicznymi.

4 R o z u m iem p rz e z to p rzy n ależn o ść fra z e o le k se m u do o k re ślo n e g o języka sp e c ja li stycznego.

5 Ch. P a l m w yróżnia p o n a d to historyczność i regionalność, je d n a k te k o m p o n en ty m oż n a rów nież zaliczyć do stylistycznej warstwy znaczenia.

(4)

[3] F R A Z E O L E K S F .M Y : O P IS I A N A L IZ A T R A N S LA TO R Y C ZN A 173

m atycznego'’. M ożna też przypuszczać, że rów nież sem y konotatyw ne a k tu alizo w ane są na bazie znaczenia dosłow nego.

O pis znaczenia leksykalnego frazeoleksem u jest podstaw ą do opisu znaczenia zaktualizow anego w danym tekście. A nalogicznie do podziału na denotację i ko notacje w yróżniam dwa elem enty tego znaczenia. Są to:

- znaczenie w kontekście (tekst.)

- w artość ekspresywna w kontekście (ekspr.)

Przez znaczenie w k ontekście, nazyw ane tak że znaczeniem tekstow ym 7, ro zum iem funkcję referen cy jn ą frazeo lek sem u w tekście, n ato m iast przez w artość ekspresyw ną jeg o funkcję n iereferen cy jn ą w interakcji dyskursyw nej, głów nie funkcję ekspresyw ną. W opisie znaczenia zaktualizow anego w tekście opow ia dam się za holistyczną k o ncepcją zn aczenia, k tó ra uw zględnia w zajem ne o d działyw anie sem ów denotatyw nych i konotatyw nych, chociaż aktualizacja tych o statn ich naw et w przypadku frazeoleksem ów je st w dość ograniczonym sto p niu stała.

3. LISTY ŚW. PAWŁA JAKO KORPUS BADAŃ FRAZEOLOGII HISTORYCZNEJ W ybór Listów św. Pawła do badań frazeologicznych m a z translatorycznego punktu w idzenia podw ójne uzasadnienie. A naliza porów nawcza w translatoryce wymaga ustalenia teoretycznego lub rzeczywistego teitium comparationis. Wraz z rozwojem m etod kognitywnych w lingwistyce coraz częściej jest nim konstrukt teoretyczny m entalnej reprezentacji tekstu u idealnego odbiorcy. Jako tertium com 

parationis m ogą jed n ak służyć już sam e struktury tekstu, przy czym optym alne wy

daje się wówczas porównywanie takich tłum aczeń, w których teksty docelowe w dwóch różnych językach mają jed en i ten sam tekst wyjściowy1' w języku trzecim. W europejskim obszarze kulturow ym największy wybór tekstów do tego rodzaju b adań porównawczych oferują tłum aczenia Biblii. Z perspektywy kontrastyw nej Li sty św. Pawła są tym bardziej interesujące, że Paweł jako bilingualny użytkownik ję

6 Por. Ch. C a c c i a r i/S. G 1 u c k s b e r g, Understanding idiomatic expressions, w: G. B. S i m p - s o n (ed.), Understanding Word and Sentence, A m sterdam 1990, s. 217-240. Problem, czy wobec tego generow anie znaczenia idiomatycznego nie wymaga dłuższego czasu niż dosłowne rozum ie nie wyrażeń, rozwiązywany jest w ten sposób, że rezygnuje się z sugerowanego przez H. R G r i - c e ’ a m odularnego m odelu przetw arzania danych językowych (najpierw znaczenie dosłowne, na stępnie idiomatyczne), postulując paralelne (jednoczesne) generowanie obu znaczeń i ich inte raktywne oddziaływanie.

7 Por. J. H o u s e, Translation Quality Assessm ent, y! M odel Revisited, T iibingen 1997. “ Tekst wyjściowy m oże, ale nie m usi, być rów nocześnie tek ste m oryginalnym . Tekst d o celowy (tłu m ac zen ie) m oże pow stać tak że na podstaw ie w cześniejszego tłu m aczen ia n a in ny język.

(5)

1 7 4 U R SZU L A TO PCZEW SK A _[4]

zyka (tj. Żyd mówiący po grecku i po hebrajski/') iączy w nich w oryginalny sposób typowe elem enty żydowskiej kultury słowa z elem entam i kultury hellenistycznej.

Nie pow stały jeszcze system atyczne opracow ania frazeologii biblijnej. W ogóle stosunkow o niewielu badaczy zajm uje się frazeologią historyczną, której celem jest identyfikacja i opis wyrażeń frazeologicznych w tekstach historycznych. P od stawową przyczyną są trudności obiektywne: o ile bowiem cechy form alne fraze- ologizmów dają się stosunkow o łatw o zidentyfikować na podstaw ie w ydania kry tycznego tekstu, to niejed n o k ro tn ie problem atyczne jest ustalenie sto p n ia ich lek- sykalizacji i idiom atyczności.

Do bad ań frazeoleksem ów w Listach św. Pawła przyjęłam w oparciu o sem an tyczne cechy tych frazeologizm ów następujące indykatory idiom atyczności:

-w y stą p ie n ie hapax legomenon (leksem u unikalnego) - niereg u larn a (idiom atyczna) stru k tu ra sem antyczna - frazeoszablon lub nietypow a stru k tu ra syntaktyczna

- ew entualna niekom patybilność stylistyczna z najbliższym kontekstem Leksykalizację zidentyfikow anych w yrażeń idiom atycznych ustalałam na p o d stawie słowników: B auer/A land (19886) i L iddell/Scott (19969). W śród zidentyfi kowanych frazeoleksem ów w yróżniłam częściowo zidiom atyzow ane jak np. (FL- -2) i (F L -4) o raz całkow icie zidiom atyzow ane np. (FL -1) i (F L -3)"’. Przy opisie znaczenia tekstow ego frazeoleksem y były analizow ane w kontekście m inim alnym (jako wyrazy tekstow e), gdyż zwykle już na tym m ikrotekstow ym poziom ie m ożna było stw ierdzić także ich w artość ekspresywną.

(FL-1) προσώπφ оЪ καρδία dosł.: tw arzą, nie sercem "

idiom.: fizycznie (jako przeciw ieństw o do ‘duchow o’)

obraz.: tw arz osoby jak o symbol jej obecności fizycznej; serce jak o som atyczne w yobrażenie zdolności m yślenia

m od.: serdeczność, zażyłość fach.: w yrażenie epistolograficzne styl.: brak

(T-l) Η μ είς δέ, ίχδελφοί, άπορφανισθέντες άφ’ υμών προς καιρόν ώρας, προσώπφ ου καρδία, περισσοτέρως έσπουδόίσαμεν το πρόσωπον υμών i δειν εν πολλή επιθυμία (1 Tes 2,17)

" Szczegółow e om ów ienie tego zag ad n ien ia w: U . T o p c z e w s k a , Phraseolexeme in Pau lusbriefen u n d ihre Wiedergabe in deutschen u n d polnischen Bibelübersetzungen, T rier 2004,

s. 102-110.

1,1 In n e przykłady w: U . T o p c z e w s k a , dz. cyt., s. 129-139. " W tekście wyjściowym dativus instm m enti.

(6)

[ 5 ] F R A ZE O LE K S EM Y: OPIS I ANALIZ A TRAN SI.ATORYCZNA 1 7 5

tekst.: rem otyw acja (aluzyjne odniesienie do znaczenia dosłow nego przez po w tórzenie leksem u π ρ ό σ ω π ο ν w jego dosłownym znaczeniu)

ekspr.: gra słów podkreśla konotacje obrazow e i em ocjonalne frazeoleksem u (FL -2) ε ρ χ ε σ θ α ι ώ ς κ λ έ π τ η ς έν ν υ κ τ ί ο ύ τ ω ς

dosl.: zakraść się jak złodziej w nocy idiom.: przyjść niepostrzeżenie obraz.: rabunek, noc

mod.: zaskoczenie; tajem niczość fach.: zwrot przystowiowy': styl.: brak

(T-2) ή μ έ ρ α κ υ ρ ίο υ ώ ς κ λ έ π τ η ς 'εν ν υ κ τ ι ο ύ τ ω ς έ ρ χ ε τ α ι (1 Tes 5,2) tekst.: m onosem antyzacja (idiom .)

ekspr.: w konotacjach na pierwszy plan wysuwa się elem ent zaskoczenia, ale wyraźne jest rów nież wykorzystanie ciem ności i tajem niczości obrazu nocy jak o antynom ii η μ έ ρ α (‘dzień’) pow racającej jeszcze w dalszym kontekście (vgl. 1 Tes 5,4-7)

(FL -3) λ ο γ ίζ ο μ α ι ε ϊς τιυ ό α ι

dosł.: coś kom u naliczyć, wpisać kom u coś na rachunek idiom.: coś kom u przypisywać, oceniać kogo

obraz.: motywacja obrazow a (liczenie) zatarta mod.: ocena m oralna

fach.: język kupiecki styl.: potocznie

(Т-3) ксхы ycp θ ε λ ή σ ω κ α υ χ ή σ α σ θ α ι , ο ύ κ ε σ ο μ α ι αφρωυ, ά λ ή θ ε ια ν γόρ έρώ ' φ ε ίδ ο μ α ι δέ, μ ή τ ι ς ε ι ς έ μ έ λ ο γ ισ η τ α ι υ π έ ρ ö β λ έ π ε ι μ ε ή ά κ ο ύ ε ι [τ ι] έ ξ έ μ ο υ (2 K or 12,6)

tekst.: m onosem antyzacja (idiom .), antonim izacja (partykuła przecząca μ ε) ekspr.: aktualizacja pozytywnych konotacji modalnych

(FL -4) ά ρ π α γ μ ό ν τ ι ή γ έ ι σ θ α ι 13 dosł.: uważać coś za zaw łaszczenie14

12 Por. P. P o k o r n y , Griechische Sprichwörter im Neuen Testament, w: Ch. E l s a s (ed.),

Tradition u n d Translation, B erlin/N ew York 1994, s. 337.

'-5 W yrażenie tworzy szereg frazeologiczny w raz z nacechow anym stylistycznie (ordynar nym ), ale nieidiom atycznym zw rotem ή γ ε ΐ σ θ α ί τ ι σ κ ύ β α λ α - por. Flp 3,8.

14 Rzeczow nik ά ρ π α γ μ ό ς stanow i hapax legomenon w Nowym T estam encie i w ogóle w li te ra tu rz e w ystępuje rzadko (por. W. B a u e r , Griechisch-deutsches Wörterbuch, Berlin/N ew York 1971s, s. 215), niem niej je st to regularnie utw orzony rzeczow nik odczasownikowy (n o 

(7)

1 7 6 U R S Z U L A T O P C Z E W S K A _{[ 6 ]}

idiom.: uznawać coś za swoją zdobycz1' (= zatrzym ać to dla siebie, przywłasz czyć sobie)

obraz.: iup - nie koniecznie zrabow any, także przypadkow o po drodze znale ziony"’

mod.: łapczywie, zachłannie, bez własnej zasługi17 fach.: język ludow y18

styl.: brak

(T-4) [X p iax ó ę ’Ir|cjo{3ę] oti% ćcpmxY|ióv r |y f |a a x o to e l v a i t o a 0ećp (Fłp 2,6)

tekst.: m onosem antyzacja (idiom .), antonim izacja (zaprzeczenie)

ekspr.: negacja i antytetyczna w stosunku do następnej części zdania treść wpływają na podkreślenie konotacji m odalnych (zarów no w sensie em ocjonalnym jak i w artościującym ), także złam anie konw encji styli stycznej (w yrażenie potoczne w tekście stylizowanym na tekst liryczny) ma funkcję ekspresywną, o ile ilustruje parad o k s wyrażony w warstwie propozycyjnej tekstu

W analizowanym przeze m nie korpusie listów protopaw iow ych (Rz, 1-2 Kor, G al, Flp, 1 Tes, Flm ) obok jed n o stek takich jak w ybrane powyżej frazeoleksem y w ystępuje też szereg term inów frazeologicznych sięgających tradycji sta ro te sta m entalnej. W ykazują one stru k tu rę leksykalną i sem antyczną analogiczną do wy m ienionych przykładów , ale są rów nocześnie biblijnym i term inam i technicznym i. W przypadku tego rodzaju term inów ich przynależność do subiektu specjalistycz nego jest czymś więcej niż tylko nacechow aniem specjalistycznym. Jako term iny fachow e w ymagają one dokładnego określenia d en o tatu w danym technolekcie (w tym w ypadku dokładnego określenia ich treści teologicznej), naw et jeśli o sta tecznie także przy tłum aczeniu tej term inologii precyzyjne o ddanie d en o tatu k on k uruje z rozbudow aną w arstw ą konotacyjną.

15 M oże to być szczęśliwy zbieg okoliczności, k orzystna sytuacja, uprzyw ilejow ana pozy cja czy in n a szczególna o k azja - p o r. W. J a e g e r, E ine Stilgeschichtliche Studie zu m Philip

perbrief, „ H eim es” 50 (1915), s. 551. Z a sensum b o n u m teg o w yrażenia o p o w iad a się ró w 

n ież A. J a n k o w s k i , k tó ry idąc za H . K r u s e in te rp re tu je je synonim icznie do 7to- r e i a O a i t t äpm ocY Jia/apiK xyiiov i p o d k re śla nie tylko filologiczną, ale tak że teo lo g iczn ą p o p ra w n o ść tej in te rp re ta c ji - p o r. A. J a n k o w s k i , Listy więzienne świętego Pawła, P o z n ań 1962, s. 114.

16 W. J a e g e r uzasad n ia, że znaczenie leksykalne czasow nika bproM^eiv, od k tó reg o zo sta ł utw orzony rzeczow nik a p T tay jló ę , je st szersze niż ‘zlupić, zrab o w ać’ (niem . „ ra u b e n ”) i trzeb a je ro zum ieć bardziej ogólnie jak o ‘zagarnąć coś dla sie b ie’ (niem . „etw. an sich raf fe n ”) - por. W. J a e g e r , dz. cyt., s. 547n.

17 Por. T N ä g e l i , Der Wortschatz des A postels Paulus, Basel 1905, s. 43n.

(8)

[7] F R A Z E O L E K S E M Y : O P IS I A N A L IZ A T R A N S L A T O R Y C Z N A 177 4. ANALIZA KONTRASTYWNA W SPÓŁCZESNYCH TŁUMACZEŃ

FRAZEOLEKSEMÓW BIBLIJNYCH

Wyniki analizy leksykologicznej zidentyfikowanych frazeoleksem ów oraz anali zy ich użycia w tekście stanow ią podstaw ę analizy kontrastyw nej ich tium aczeń. Z anim jed n ak przejdę do problem atyki analizy translatorycznej, chciałabym zw ró cić uwagę na problem y związane z opisem tekstu przekładu, które właściwie są nie tyle problem am i sensu stiiclo translatorycznym i, ile problem am i lingwistyki tekstu w ogóle. G en eraln ie m ożna stwierdzić, że opisy poszczególnych stru k tu r czy też poziom ów w tekście są niew ystarczalne, zwłaszcza w aspekcie dyskursywnego za stosow ania tekstu, natom iast próby połączenia opisu strukturalnego z opisem funkcjonalnym są wciąż jeszcze w fazie pow staw ania.

Nie pow stał dotychczas adekw atny m odel opisu tłum aczeń w yrażeń idiom a- tycznych takich jak frazeoleksem y. M odel N ord (19912) jest m ało operatywny, na tom iast m odel H o u se (1997) niedostatecznie sform alizow any i z tego względu nie nadający się do zastosow ania przy porów nywaniu więcej niż dwóch tekstów. W analizie kontrastyw nej posłużyłam się więc m odelem opartym na przedstaw io nym powyżej schem acie analizy pragm a-sem antycznej.

O pracow any m odel koncentruje się na cechach sem antycznych tekstu - bo te należy uznać za inw ariant w przekładzie biblijnym - z uw zględnieniem jego cech form alnych, nie m niej istotnych w tłum aczeniu tekstu będącego rów nocześnie te k stem literackim i teologicznym 19. W m odelu tym do porów nyw ania tłum aczeń za adoptow ałam i rozw inęłam kategorię parafrazy, idąc za dokonanym przez K. R e i 8 (1991) rozróżnieniem na:

parafrazę syntaktyczną = transpozycję p arafrazę sem antyczną = m odulację parafrazę pragm atyczną = adaptację

W yróżniłam następujące typy transpozycji w stosunku do tekstu wyjściowego: -p e r m u ta c ja (nie obligatoryjne20 przestaw ienie elem entów struktury syntak

tycznej)

- redukcja (usunięcie elem entów struktury syntaktycznej) - ekspansja (rozszerzenie leksykalne)

- kom utacja (zastosow anie innej struktury syntaktycznej)

19 Listy św. P aw ia są p rzy k ład em dyskursu historycznego, który przez w ejście do k an o n u Biblii chrześcijańskiej zm ienił p ierw o tn e cele kom unikacyjne. Z tek stu użytkow ego, za jaki należy u zn ać list, sta ł się tek ste m specjalistycznym (teologicznym ), który p o n a d to z czasem p rzekroczył gran ice lite ra tu ry chrześcijańskiej i w raz z całą Biblią w szedł do lite ra tu ry św iatow ej.

(9)

1 7 8 U R S Z U L A T O P C Z E W S K A

[8] -a b o lic ja (opuszczenie frazeoleksem u lub jego integracja w inną jed n o stk ę

tekstu)

Parafrazy sem antyczne klasyfikowałam wg. następujących typów modulacji: - tłum aczenie synonim iczne (rozszerzenie/zaw ężenie znaczenia, zm iany w ko

notacjach)

- tłum aczenie antonim iczne (zam iana negacji na tw ierdzenie pozytywne i o d w rotnie)

- konw ersja (zam iana ról sem antycznych, zm iana aspektu itp.) - tłum aczenie eksplikatyw ne (wyższy stopień eksplikacji sem antycznej) - tłum aczenie in terp re tu jące (zniesienie am biwałencji sem antycznej) - substytucja (inna denotacja)

A daptacja jak o strategia translacyjna bezpośrednio podyktow ana konw encjam i języka docelow ego nie wymaga typologizacji pod kątem dokonanych przekształ ceń strukturalnych w stosunku do oryginału. U zasadnione wydaje się jedynie w skazanie ew entualnych rozbieżności sem antycznych między tekstem wyjściowym i docelowym w oparciu o powyższą typologię modulacji.

P roponow ana analiza kontrastyw na składa się z następujących części: zestaw ie nie analizow anych tekstem ów ; analiza p rzekładu frazeoleksem u w każdym tekste- m ie docelowym (w oparciu o przedstaw ioną wyżej analizę pragm a-sem antyczną); porów nanie intralingualne tłum aczeń niem ieckich; porów nanie intralingualne tłu m aczeń polskich; porów nanie interlingualne (synteza wyników). A naliza p rz e p ro w adzona w oparciu o struktury językowe (identyfikow alne w sposób intersubiek- tywny) będzie n astęp n ie podstaw ą oceny poszczególnych tłum aczeń.

(T-l) ‘H iie ię Se, ó8eA.<|)oi, 0mop<|)caaa96vT£ę taj)’ ■bjiwv npoę Kcapöv wpaę, Tipoacbjico ot> K ap8tą, nepiaacnfepcDę sano-uS a aa p .e v x6 TipóacDJioy iS e lv fcv jioAAfi bu0u|i.'ux. (1 Tes 2,17)

PB: W ir aber, B rüder, vereinsam t und g etren n t von euch zur S tunde, dem A ngesicht, nicht ab er dem H erzen nach, w aren aufs eifrigste d a ra u f b e dacht, euch von A ngesicht zu sehen, in g ro ß er Sehnsucht.

E Ü : F ü r kurze Z eit, B rüder, sind wir verwaist, weil ihr uns fern seid, den A u gen fern, nicht dem H erzen; deshalb haben w ir uns in g rö ß ter S ehnsucht um so eifriger bem üht, euch w iederzusehen.

LB: W ir aber, liebe B rüder, nachdem wir eine Weile von euch geschieden w aren - von A ngesicht, nicht im H erzen -, h aben wir uns um so m ehr bem üht, euch von A ngesicht zu sehen, m it großem V erlangen.

BT: My zaś, bracia, rozłączeni z w am i na krótki czas, nie sercem , ale tylko n iem ożnością oglądania was, bardzo gorąco pragnęliśm y ujrzeć was oso biście.

(10)

[ 9 ] F R A Z E O L E K S E M Y : O P IS I A N A L IZ A T R A N S L A T O R Y C Z N A 1 7 9

BWP: Tymczasem my, bracia, rozłączeni z wami na krótko - nie sercem , rzecz jasna, ale niem ożnością oglądania was w prost - tak bardzo pragnęliśm y was zobaczyć!

BE: My zaś, bracia, rozłączeni z wami na krótki czas niem ożliwością w idze nia się, ale nie sercem , gorąco pragnęliśm y zobaczyć was osobiście. Przekład (FL -1) TtpoGomcp ot> KocpSia

PB: luźny związek wyrazowy (nie używany), kom utacja (fraza nom inalna za stąpiona grupą przyim kow ą), tekst., obraz., mod., paralelizm kom pensu je grę słów

E U : luźny związek wyrazowy, adaptacja, tłum aczenie synonim iczne, zmiany w obraz., grę słów kom pensuje intertextualna aluzja21

LB: zmodyfikowany frazeoleksem języka docelow ego22, adaptacja, tekst., ekspr.

BT: luźny związek wyrazowy, perm utacja, rozszerzenie leksykalne (rzeczow nik zastąpiony frazą nom inalną, partykuła w zm acniająca), tłum aczenie częściowo zm ieniające sens23, obraz, oddana częściowo, zachow ane ko notacje mod.

BWP: luźny związek wyrazowy, p erm utacja i rozszerzenie leksykalne (rzeczow nik zastąpiony frazą nom inalną, dodanie frazeologizm u przysłówkowe go), tłum aczenie częściowo zm ieniające sens24, obraz, o d d an a częściowo, zachow ane konotacje mod.

BE: luźny związek wyrazowy, rozszerzenie leksykalne (rzeczownik zastąpio ny rozszerzoną frazą nom inalną), k o n te x t, ale tłum aczenie częściowo interpretujące, obraz, od d an a częściowo, zachow ane konotacje mod. Porównanie intralingualne niemieckich tłumaczeń

- luźny związek wyrazowy w PB i E U , zmodyfikowany frazeolexem w LB - tekst, każdorazow o oddany

- ekspr. od d an a tylko w LB, w E U skom pensow ana, w PB daleko idąca odpo- w iedniość stru k tu raln a nie akceptow ana przez użytkowników języka niem iec kiego

Porównanie intralingualne polskich tłumaczeń

- każdorazow o luźny związek wyrazowy (m etafora okazjonalna i tłum aczenie opisowe)

31 A luzja do przysłow ia aus den Augen, aus dem Sinn.

22 K ontam inacja: von Angesicht zu Angesicht o raz in jm d s Herzen sein.

25 Sens = znaczenie w konteście. Oglądać kogoś nie jest synonim iczne z widzieć się. W pierwszym przypadku nie jest zw erbalizow any osobowy k o n tak t m iędzy agensem i patien- sem , a o to w łaśnie w (FL -1 ) chodzi.

(11)

1 8 0 U RSZU LA TOPCZE WS KA _[_{1 0}_]

- tekst, o d d a n e częściow o (rem otyw acja m ożliw a tylko w części m etafo ry cz nej), w B T i BWP częściow o b ięd n ie, ale k o n tek st narzuca w łaściwe z ro z u m ienie

- konotacje od d an e częściowo, BW P kom pensuje ekspr. przez w prow adzenie dodatkow ego frazeologizm u

Porównanie interlingualne

W obu językach b rak frazeologicznego o d p o w ied n ik a PL -1; u d an a p ró b a ad ap ta cji w języku niem ieckim w LB, rów nie a d ek w atn a m e ta fo ra w E Ü (o d niesienia in te rte k stu a ln e k o m p en su ją o b ecn ą w oryginale grę słów ), tylko d o słow ne tłu m aczen ie w PB nie o d d a je w artości ekspresyw nej oryginału. Polskie tłum aczenia un ik ają dosłow ności, stąd każdy w arian t je st in te rp re ta c ją obcej k ulturow o sem antyzacji oryginalnej i traci nie tylko grę słów, lecz częściowo także rem otyw ację zn aczen ia (B T i BW P p ró b u ją to kom pensow ać p rzez p rz e staw ienie e le m e n tu rem otyw ow anego na początek ). W B T i BW E znaczenie tekstow e zn iek ształca rów nież niead ek w atn y w ybór leksykalny. T łu m aczen ie p o p raw n e p o d a je tylko BE.

(T-2) a m o i y ćp cacpißax; o i5 a x e c n i f||iE p a K upiou cbę KA,fe7tTT|ę fev t o k- x t oijTCoę e p x e x a t (1 Tes 5,2)

PB: Ihr selbst w ißt ja genau: D e r Tag des H e rrn - wie ein D ieb in der N acht, g eradeso kom m t er.

E Ü : Ih r selbst wisst genau, dass d er Tag des H e rrn kom m t wie ein D ieb in der N acht.

LB: denn ihr selbst w ißt genau, daß d er Tag des H errn kom m en w ird wie ein D ieb in d er N acht.

BT: sam i bow iem d okładnie wiecie, że dzień Pański przyjdzie tak jak złodziej w nocy

BWP: Sam i bow iem w iecie d o b rze, że dzień Pański przyjdzie ja k złodziej nocą.

BE: Sami bowiem dokładnie wiecie, że dzień Pana nadejdzie jak złodziej w nocy. Przekład (FL -2) s p x e a B a t foę KA^Tmię 'ev v u k x i oiiTCoę

PB: frazeoleksem , rozszerzenie leksykalne, tekst., ekspr. E Ü : frazeoleksem , tłum aczenie dosłow ne, tekst., ekspr. LB: frazeoleksem , tłum aczenie dosłow ne, tekst., ekspr. BT: frazeoleksem , tłum aczenie dosłow ne, tekst., ekspr.

BWP: frazeoleksem , tłum aczenie dosłowne, tekst., ekspr., indywidualna, ale n e u tralna stylistycznie zm iana morfosyntaktyczna wyrażenia w nocy na nocą BE: frazeoleksem , tłum aczenie dosłow ne, tekst., ekspr., indyw idualna m ody

(12)

[1 1] F R A Z E O L E K S E M Y : O P IS I A N A L IZ A T R A N S L A T O R Y C Z N A 181 Porównanie intralingualne niemieckich tłumaczeń

- każdorazow o ten sam frazeoleksem , w PB odw zorowany grecki szyk wyrazów - tekst, niezm ienione

- ekspr. bez zm ian

- każdorazowo ten sam frazeoleksem, indywidualnie zmodyfikowany w BWP i BE - tekst, niezm ienione, wszystkie trzy w arianty rów noznaczne

- ekspr. bez zm ian, także w B E (pom im o modyfikacji stylistycznej) Porównanie interlingualne

Zarów no niem ieckie jak i polskie tłum aczenia wykorzystują równoznaczny fraze oleksem docelowy, powstały jako tłum aczenie dosłowne greckiego zwrotu. Dzięki tem u w pełni oddaje on znaczenie tekstowe i funkcję ekspresywną oryginału. O d w zorowanie oryginalnego szyku wyrazów przez niem iecką PB i modyfikacje w pol skich przekładach BWP i BE nie wnoszą istotnych zmian w omawianym kontekście. (T-3) eäy yöp GeA-tpco K a i ^ o a c B a i , ol)K e a o j i a i ä<j)p<x>v, ö&.f]0Euxv yop

kpćo' (J>ei8o|j.ai Sfe, |if] -uę e \ę X o y iar|T ca m e p o ßA-fenei (ie fj óacoóei [ t i ] ki; £

1100(2

K or 12,6)

PB: W ollte ich näm lich mich rühm en, w äre ich kein Tor, denn ich w ürde die W ahrheit sagen, doch ich en th alte mich dessen, dam it niem and m ehr von m ir halte, als er an m ir sieht o d er von m ir hört.

E Ü : Wenn ich mich dennoch rühm en wollte, wäre ich zwar kein N arr, sondern w ürde die W ahrheit sagen. A ber ich verzichte darauf; denn jed er soll mich nur nach dem beurteilen, was er an m ir sieht oder aus m einem M und hört. LB: U nd w enn ich mich rühm en wollte, w äre ich nicht töricht; denn ich

w ürde die W ahrheit sagen. Ich en th alte mich aber dessen, dam it nicht jem an d mich h ö h er achte, als er an m ir sieht o d er von m ir hört.

BT: Z resztą choćbym i chciał się chlubić, nie byłbym szaleńcem ; pow iedział bym tylko praw dę. Pow strzym uję się jednak, aby m nie nikt nie szacował ponad to, co widzi we m nie lub co ode m nie słyszy.

BWP: Z resztą choćbym i chciał się chlubić, nie byłbym szaleńcem ; pow iedział bym tylko praw dę. Pow strzym uję się jednak, aby mnie nikt nie szacował p o n ad to, co widzi we m nie lub co ode m nie słyszy.

BE: Gdybym zresztą chciał się chlubić, nie byłbym szaleńcem , gdyż pow ie działbym praw dę. Pow strzym uję się jednak, aby nikt nie przypisywał mi nic ponad to, co we m nie widzi lub co ode m nie słyszy.

Przekład (F L -3) ^oy'-t^opm ei'ę tifócti

PB: frazeologizm , adaptacja, tłum aczenie synonimiczne, brak fach., ekspr. E Ü : luźny związek wyrazowy, adaptacja, tłum aczenie antonim iczne, ekspr.

(13)

1 8 2 U R S Z U L A T O P C Z E W S K A [ 1 2 ]

LB: frazeologizm, adaptacja, tłumaczenie synonimiczne, brak fach., inne styl., ekspr. BT: luźny związek wyrazowy, adaptacja, tekst., ekspr.

BWP: luźny związek wyrazowy, adaptacja, tekst., ekspr.

BE: frazeoleksem , adaptacja, tłum aczenie synonim iczne, inne fach., ekspr. Porównanie intralingualne niemieckich tłumaczeń

- frazeologizm w PB i LB, luźny związek wyrazowy w EÜ

- tekst, synonim icznie w w ariantach frazeologicznych, antonim icznie w E Ü - ekspr. każdorazow o bez zm ian

- frazeoleksem w BE, ten sam luźny związek wyrazowy w BT i BWP - tekst, o d d an e każdorazow o bez zm ian, tłum aczenie B E bliższe uzusowi - ekspr. każdorazow o bez zm ian

Z arów no tłum aczenia niem ieckie jak i polskie tylko nieznacznie różnią się w konotacjach od frazeoleksem u wyjściowego, w związku z tym wszystkie a d a p ta cje od d ają niem al bez zm ian tekst, i ekspr. niezależnie od tego, czy przekład wyko rzystuje w ariant frazeologiczny czy też luźny związek wyrazowy.

(T-4) [XptaTÓę ’IriCTO-uę] kv fiop^fj 9eoi3 imópx,cov

0

-

0

% ćcp7tay(ióv to elv a i to a 0eą> (Flp 2,6)

PB: E r w ar in G ottesgestalt, doch nicht zu eigenem G ew inn erach tete er das G leichsein m it G o tt

E Ü : E r w ar G o tt gleich, hielt ab er nicht d aran fest, wie G o tt zu sein

LB: E r, der in göttlicher G estalt war, hielt es nicht für einen R aub, G o tt gle ich zu sein

BT: O n to, istniejąc w postaci Bożej, nie skorzystał ze sposobności, aby na równi być z Bogiem

BWP: O n to, istniejąc od wieków w postaci Boga, nie uznał za stosow ne korzy stać ze swej rów ności z Bogiem

BE: O n, b ęd ąc w postaci Bożej, nie wykorzystał swojej rów ności z B ogiem Przekład (F L -4) bproxyH-OV Ti ty y e la O a i

PB: luźny związek wyrazowy (nie używany), kom utacja (rzeczownik zastąpio ny rozszerzoną grupą przyimkową), tłum aczenie synonimiczne, inne mod. EÜ : frazeoleksem , adaptacja, tłum aczenie synonim iczne, inne (ale zbieżne

z wyjściowymi) obraz, i m od., brak fach.

LB: luźny związek wyrazowy, tłum aczenie dosłow ne25, substytucja idiom, przy zachow anej obraz.

(14)

[ 1 3 ] F R A Z E O L E K S E M Y : O P IS I A N A L IZ A T R A N S L A T O R Y C Z N A 1 8 3

BT: frazeologizm, adaptacja, tłum aczenie synonimiczne, zmiany w obraz., brak fach.

BWP: frazeologizm, kom utacja (rzeczownik zastąpiony grupą przyimkową, rozszerzona fraza w erbalna), tłum aczenie eksplikatywne, inne konotacje BE: leksem jednowyrazowy, kom utacja (zredukow ana fraza w erbalna), tłu

m aczenie synonim iczne, inne obraz, i mod., brak fach. Porównanie intralingualne niemieckich tłumaczeń

- frazeoleksem w E U , w LB i w PB luźny związek wyrazowy

- w LB dosł. zam iast tekst.26, w E U i w PB tekst., w E U o ddane synonimicznie - E U najbliżej oryginalnej ekspr.

- frazeologizm in BT i BWP, leksem jednow yrazow y w BE - tekst, od d an e synonim icznie (BT, B E) lub eksplikatywnie (BW P) - BT najbliżej oryginalnej ekspr.

A ni język niem iecki, ani polski nie posiada odpow iednika frazeoleksem u wyj ściowego. W analizow anych tłum aczeniach zastosow ano różne strategie kom pen sacyjne. Tylko LB poprzestaje na oddaniu znaczenia dosłownego, pozostałe tłu m aczenia wykorzystują bliskoznaczne zwroty frazeologiczne (E U , BT, BW P) lub inne bliskoznaczne frazy (PB, BE). W każdym przypadku jed n o stk a docelow a ma jed n ak mniej lub bardziej o dm ienną od wyjściowej w artość ekspresywną.

5. O CEN A T łU M A C Z E Ń FR A Z E O L E K SE M Ó W

K ażda ocena zaw iera w sobie subiektywny składnik herm eneutyczny, którego nie da się całkowicie wykluczyć już przy analizie sem antycznej uw arunkowanej in dywidualnymi możliwościami interpretacyjnym i, naw et jeśli przeprow adza się ją w oparciu o stałe struktury tekstu. Sam e struktury są bowiem dane obiektywnie, ale aktualizacja ich funkcji m a do pew nego stopnia zawsze charakter subiektywny. Ten stopień subiektywności będzie w konsekwencji obciążał także ocenę przekładu.

D ążenie do obiektywizacji oceny przekładu wyraża się m.in. w doborze kryte rium oceny. W przekładzie filologicznym kryterium tym jest osiągnięty stopień ekwiwalencji sem antycznej27. Dwa główne kierunki w rozum ieniu kategorii

ekwi-H isto ria egzegezy nie wyklucza w praw dzie takiego tłu m aczen ia (por. A. J a n k o w s k i , dz. cyt., s. 114), ale nie znajduje o n o w ystarczającego uzasadnienia filologicznego.

27 Z założenia celem tłu m aczen ia filologicznego (a takie były przed m io tem analizy) nie je st ekw iw alencja kom unikacyjna, lecz sem antyczna, przy czym w brew często wyrażanym opiniom podejście filologiczne nie wyklucza tu stosow ania przez tłum acza strategii typowych dla tłu m aczen ia kom unikatyw nego (adaptacji).

(15)

Walencji to z jed n ej strony ekwiwalencja sensu stricto lingwistyczna2“7 (w o dniesie niu do w ybranego poziom u stru k tu r językowych, np. do poziom u znaczenia), z drugiej zaś funkcjonalistyczne rozum ienie ekwiwalencji ograniczonej do przy padków rów now ażności kom unikacyjnej tekstu w języku wyjściowym i jego tłu m a czenia.

Początki obecnej dyskusji nad przydatnością kategorii ekwiwalencji w ocenie tłum aczeń sięgają spopularyzow anego przez E. A. N i d ę i Ch. R. T a u b e r a (1969) podziału na ekwiwalencję form alną i dynamiczną. Ta ostatnia, zw ana rów nież kom unikacyjną, była jeszcze przez N i d ę rozum iana jak o ekw iw alencja w sensie lingwistycznym, ale już K. R e i ß i H. J. V e r m e e r (1984) in terp re tu ją ją jako funkcję oddziaływ ania kom unikacyjnego (niem . kom m unikative W irkung) tekstu wyjściowego i tłum aczenia, przyjm ując za punkt odniesienia nie sam e stru k tury tekstu, lecz zdarzenie kom unikacyjne wywołane przez dany tekst. Również ekw iw alencja form aln a jest term inem niejednoznacznym . Jeśli przez form ę ro zu mie się tak ja k M. B u b e r i F. R o s e n z w e i g (1936) czy J. A l b r e c h t (1990) także form ę stru k tu r sem antycznych w tekście, to każde tłum aczenie w jakim ś stopniu dąży do takiej ekwiwalencji. T łum aczenie filologiczne w odróżnieniu od tłum aczenia dosłow nego dąży do niej o tyle tylko, o ile nie koliduje o n a ze zrozu m iałością tekstu docelow ego. Ekwiwalencja form alna nie jest nato m iast typową cechą tłum aczenia filologicznego, jeśli przez form ę rozum ie się jak N i d a wyłącz nie stru k tu rę pow ierzchniow ą tekstu, a struktury sem antyczne ro zp atru je się tylko w aspekcie kom unikatyw ności. Z takiego p unktu w idzenia tłum aczenie filologicz ne dąży do ekwiwalencji dynam icznej i różni się wówczas od tłum aczenia k o m uni katyw nego jedynie perspektyw ą ujęcia procesu kom unikacji językowej: tłum acze nie filologiczne kon cen tru je się przede wszystkim na tekście, tłum aczenie k o m uni katywne przede wszystkim na odbiorcy.

Pozostając przy lingwistycznym rozum ieniu kategorii ekwiwalencji29, w tłu m a czeniu w yrażeń frazeologicznych wyróżnia się zwykle za frazeologią kontrastyw ną: 1. ekw iw alencję całkow itą (ekw iwalent frazeologiczny oddaje znaczenie deno- tatywne i konotatyw ne frazeołogizm u wyjściowego);

2. ekw iw alencję częściową (ekw iw alent frazeologiczny różni się w w arstw ie konotatyw nej łub w ykazuje nieznaczne różnice w d en o tac ie30);

3. b rak ekwiwalencji (brak ekw iw alentu frazeologicznego).

28 Por. J. A 1 b r e c h t, Invarianz, Äquivalenz, A däquatheit, w: R. A r n t z/G . T h o m e (eds),

Übersetzungswissenschaft, T ü b in g e n 1990, s. 71-81.

29 U z a sa d n ie n ie takiego podejścia w U . T o p c z e w s k a , Ä quivalenz als fu n ktio n a le Kate

gorie im literarischen Übersetzen, ,^Kwartalnik N eofilologiczny”, L, 3 (2003), s. 383-391.

N p. w iększy lub m niejszy sto p ie ń eksplikacji, ro z sz e rz e n ie lub zaw ę żen ie se m an ty cz ne itp.

(16)

[ 1 5 ] FR A ZEO LEK SEM Y : OPIS I A N A LIZA TRANSLATORYCZNA 1 8 5

Brak ekwiwalentu frazeologicznego na poziom ie systemu języka nie wyklucza jed n ak możliwości osiągnięcia ekwiwalencji w tłum aczeniu frazeoleksem u za po m ocą innych środków leksykalnych. Ekwiwalencję na poziom ie tekstowym m ożna osiągnąć np. przy zastosow aniu m etafory okazjonalnej, a w niektórych przypadkach nawet za pom ocą tłum aczenia opisowego. Ten typ ekwiwalencji może być uznany za ekwiwalencję niefrazeologiczną, jeśli tylko tłum aczenie oddaje niezm ienione znaczenie tekstowe frazeoleksem u. O braku ekwiwalencji na poziom ie tekstu nale ży mówić dopiero wówczas, gdy wybrany przez tłum acza odpow iednik docelowy (frazeologiczny lub niefrazeologiczny) prowadzi do aktualizacji innego znaczenia w kontekście, gdy frazeoleksem zostanie opuszczony w tłum aczeniu lub też gdy semy frazeologiczne zostaną włączone w sem emy innych jednostek tekstem u11.

P roponow aną klasyfikację tłum aczeń frazeoleksem ów w oparciu o kategorię ekwiwalencji przedstaw ia poniższy schem at:

tłum aczenie

tłum aczenie ekw iw alentne brak ekwiwalencji

ekw iwalencja frazeologiczna ekwiwalencja niefrazeologiczna

(tekst., ekspr.) (tekst.)

całkow ita częściowa

W odniesieniu do analizow anych w niniejszym artykule przykładów klasyfika cja niem ieckich i polskich tłum aczeń frazeoleksem ów w Listach świętego Pawła przedstaw ia się następująco:

(FL -1)

PB ekw iw alencja niefrazeologiczna E U ekwiwalencja niefrazeologiczna LB ekw iw alencja frazeologiczna całkowita BT brak ekwiwalencji32

31 Integracja sem ów frazeologicznych w sem em y innych je d n o ste k je st dopuszczalną stra tegią kom pensacyjną, ale nie m ożna wówczas mówić o tłum aczeniu ekw iw alentnym typu fi lologicznego.

32 Błędny wybór leksykalny w drugiej części w yrażenia (por. przyp. 23) wyklucza m ożli wość ekwiwalencji na poziom ie stru k tu ry sem antycznej, chociaż z kom unikatyw nego punktu w idzenia tłum aczenie m ogłoby zostać zaakceptow ane, poniew aż kontekst n arzuca ak tu aliza cję w łaściwego znaczenia.

(17)

BWP brak ekwiwalencji33

BE ekw iwalencja niefrazeologiczna (FL -2)

PB ekwiwalencja frazeologiczna caikow ita EU ekwiwalencja frazeologiczna całkow ita LB ekwiwalencja frazeologiczna caikow ita B T ekwiwalencja frazeologiczna całkow ita BW P ekwiwalencja frazeologiczna całkow ita BE ekwiwalencja frazeologiczna całkow ita (FL -3)

PB ekwiwalencja frazeologiczna częściowa E U ekwiwalencja niefrazeologiczna LB ekw iw alencja frazeologiczna częściowa BT ekwiwalencja niefrazeologiczna BWP ekwiwalencja niefrazeologiczna B E ekw iw alencja frazeologiczna częściowa (FL-4)

PB ekwiwalencja niefrazeologiczna E U ekwiwalencja frazeologiczna częściowa LB brak ekwiwalencji (inne tekst.34) BT ekwiwalencja frazeologiczna częściowa BW P ekw iw alencja frazeologiczna częściowa B E ekw iwalencja niefrazeologiczna

Zastosowanie ekwiwalencji semantycznej jako kryterium oceny tłum aczenia fra- zeoleksemów zakłada istnienie względnie stałej interpretacji semantycznej tych je d nostek w tekście wyjściowym. W ich interpretacji nie m ożna wprawdzie ograniczyć znaczenia tekstowego wyłącznie do zleksykalizowanego znaczenia denotatywnego, ale równocześnie trzeba zauważyć, że aktualizacja semów konotatywnych jest w tórna w stosunku do denotatywnych. K onotacje w znacznej m ierze są implikacjami denotatu, nawet w przypadku, gdy funkcjonalizacja konotacji zostałaby uznana przez tłum a cza za dom inantę sem antyczną użycia frazeoleksem u. M ożna zatem mówić o priory tecie denotatu w tłum aczeniu frazeoleksem ów i dlatego właśnie oddanie tego ele m entu wyjściowej struktury semantycznej, a nie statut frazeologiczny jednostki doce lowej, jest warunkiem uzyskania ekwiwalencji semantycznej w tekście docelowym.

33 T łu m ac zen ie wadliwe leksykalnie (p o r. przyp. 24) nie m oże być zakw alifikow ane jako ekw iw alentne, gdyż ekw iw alencja w tłu m aczen iu z ak ład a implicite popraw ność językow ą wy rażenia docelow ego.