Arkadiusz Michał Kowalski
Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Kolegium Gospodarki Światowej, Instytut Gospodarki Światowej
ZNACZENIE INNOWACJI DLA KONKURENCYJNOŚCI IRLANDII W HANDLU ZAGRANICZNYM
1Streszczenie: Przedmiotem artykułu jest problematyka innowacji w kontekście ich roli w kształtowaniu konkurencyjności gospodarki w handlu zagranicznym Irlandii w latach 1995–2010. W okresie tym miał miejsce przełom w rozwoju gospodarczym tego kraju, w którym z jednego z najbiedniejszych członków Unii Europejskiej stał się on jednym z najszybciej rozwijających się i najbogatszych w świecie. Celem artykułu jest ocena innowacyjności gospodarki Irlandii i jej roli w kształtowaniu przewagi konkurencyjnej w handlu zagranicznym tego państwa. Zgodnie z nowoczesnym podejściem do ekono- mii, ważnym elementem determinującym zdolność konkurencyjną gospodarki są inno- wacje, natomiast pozycja konkurencyjna państwa wyraża się w odnoszonych przez nie- go korzyściach z uczestnictwa w międzynarodowym podziale pracy. W opracowaniu dokonano więc oceny zdolności i pozycji innowacyjnej Irlandii oraz analizy znacze- nia podstawowych czynników na nie wpływających. Jedną z ważniejszych determinant innowacyjności gospodarki irlandzkiej były bezpośrednie inwestycje zagraniczne, podej- mowane przede wszystkim w sektorach zaawansowanych technologicznie, z silną domi- nacją branży ICT i farmaceutycznej. Koncentracja geograficzna działalności i zasobów korporacji transnarodowych w tych obszarach przyczyniła się do tworzenia innowacyj- nych klastrów oraz zapewniła Irlandii uzyskanie unikatowej przewagi konkurencyjnej na rynku światowym. Analizą została objęta ewolucja struktury towarowej eksportu Irlan- dii, a także ujawniona przewaga komparatywna (RCA) tego państwa w handlu zagranicz- nym według klasyfikacji opartych na poziomie technologicznym poszczególnych gałę- zi przemysłu oraz na stopniu wykorzystania materialnych i niematerialnych nakładów w procesie wytwórczym.
Słowa kluczowe: konkurencyjność, innowacje, handel zagraniczny.
1 Artykuł powstał w ramach realizacji projektu badawczego nr 3926/B/H03/2011/40 pt. „Kapitał ludzki i innowacyjność jako czynniki długookresowych przewag konkurencyjnych w handlu międzynarodowym. Wnioski dla Polski”, finansowanego ze środków Narodowego Centrum Nauki.
Wstęp
Artykuł ma na celu dostarczyć odpowiedzi na pytanie, czy istnieje związek mię- dzy innowacyjnością gospodarki a kształtowaniem się długookresowej przewa- gi konkurencyjnej w handlu zagranicznym. Tematyka została podjęta w zakresie doświadczeń Irlandii w latach 1995–2010. W okresie tym znacząco poprawiły się wskaźniki makroekonomiczne tego państwa i w jego gospodarce zaszły głębokie zmiany strukturalne. Doświadczenia Irlandii pozwalają na identyfikację korzyści związanych z szerokim uczestnictwem państwa w systemie gospodarki światowej oraz na wskazanie czynników warunkujących osiągnięcie tych korzyści. Struktura opracowania została podporządkowana weryfikacji hipotezy, że wysoka innowacyj- ność stanowi ważny czynnik tworzenia przewagi konkurencyjnej w handlu zagra- nicznym. W pierwszej części artykułu dokonana została ocena konkurencyjności gospodarki Irlandii, z wykorzystaniem podstawowych wskaźników makroekono- micznych. W kolejnej części analizie poddano dostępne dane statystyczne doty- czące wielkości eksportu tego kraju, z uwzględnieniem ich struktury geograficznej i branżowej. Określona została także przewaga komparatywna w handlu zagranicz- nym Irlandii w latach 1995–2010. Następnie podjęto próbę oceny zależności mię- dzy poziomem innowacyjności a przewagą w handlu zagranicznym. Opracowa- nie kończą wnioski dotyczące obszarów tematycznych niniejszego opracowania.
1. Konkurencyjność gospodarki Irlandii
na podstawie wskaźników makroekonomicznych
Na początku lat 90. XX w. Irlandia była jednym z najbiedniejszych państw Unii Europejskiej, przeżywającym ogromne problemy strukturalne, związane z wyso- kim bezrobociem, niskim eksportem, ogromnym deficytem budżetowym i zadłu- żeniem zagranicznym. Ostatnie dwie dekady stanowiły jednak bardzo ważny okres rozwoju gospodarki tego kraju, w którym awansował on na pozycję jednego z naj- bogatszych państw w świecie. Analiza czynników, które doprowadziły do przeło- mu określanego w literaturze jako „model irlandzki” i przyczyniły się do fenomenu
„Celtyckiego Tygrysa” (Celtic Tiger), ma szczególne walory poznawcze i znajduje zastosowanie praktyczne dla optymalizacji modelu polityki gospodarczej w innych państwach. Kształtowanie się podstawowych wskaźników makroekonomicznych gospodarki Irlandii w latach 1995–2010 przedstawiono w tabeli 1.
Analiza danych statystycznych z tabeli 1 wskazuje na wyraźną poprawę podsta- wowych wskaźników makroekonomicznych Irlandii w okresie 1995–2007 oraz ich pogorszenie wraz z nastaniem globalnego kryzysu finansowego. Szczególnie szyb- kie tempo wzrostu gospodarczego w tym kraju odnotowywano do 2000 r., kiedy roczny przyrost PKB per capita kształtował się na poziomie około 8%. Proceso- wi temu towarzyszył znaczący spadek stopy bezrobocia z 12% w 1995 r. do 4,3%
w 2000 r. Na początku pierwszej dekady XXI w. tempo wzrostu PKB per capi- ta uległo spowolnieniu i do 2007 r. oscylowało na poziomie około 3%. W okre- sie tym następował jednocześnie ciągły spadek całkowitego zadłużenia rządu cen- tralnego, z 60,75% PKB w 1998 r. do 39,96% w 2000 r. i następnie do 28,46%
w 2007 r. Wraz z nadejściem w 2008 r. globalnego kryzysu finansowego Irlandia doświadczyła znaczącego pogorszenia wyników makroekonomicznych. Znalazło to wyraz w gwałtownym spadku PKB per capita, którego tempo zmiany w 2009 r.
wyniosło –8,27%. Procesowi temu towarzyszyły ujemne stopy inflacji w 2008 i 2009 r., co świadczy o wystąpieniu w Irlandii zjawiska deflacji. Jednocześnie szybkiemu wzrostowi uległo całkowite zadłużenie rządu centralnego (do 70,9%
PKB w 2009 r.) oraz stopa bezrobocia (do 13,5% w 2010 r.).
Tabela 1. Podstawowe wskaźniki makroekonomiczne Irlandii w okresie 1995–2010 Wskaźnik 1995 2000 2005 2007 2008 2009 2010 PKB per capita (USD) 18576 25427 48523 59489 59573 49738 47170 Tempo wzrostu PKB per capita
(rocznie, w %) 8,48 8,26 3,73 3,28 –5,05 –8,27 –0,90
Inflacja, delator PKB (rocznie, w %) 3,03 5,77 2,52 1,10 –1,46 –4,03 0,37 Całkowite zadłużenie rządu central-
nego (% PKB) n.a. 39,96 32,65 28,46 49,05 70,90 n.a.
Stopa bezrobocia (% całkowitej siły
roboczej) 12,0 4,3 4,4 4,6 6,0 11,7 13,5
Źródło: Bazy danych Banku Światowego.
2. Konkurencyjność Irlandii w handlu zagranicznym
Według jednego z twórców nowej geografii ekonomicznej, P. Krugmana, eksport jest ważnym, choć nie jedynym czynnikiem konkurencyjności gospodarki Irlandii:
„Można posunąć się za daleko, twierdząc, że Irlandia jest czysto regionalną gospo- darką, a jej wzrost jest napędzany eksportem. Takie rodzaje kwestii makrogospo- darczych, które liczą się dla gospodarki międzynarodowej, liczą się również dla Irlandii. Lecz myślenie o Irlandii jako o gospodarce krajowej napędzanej produk- cyjnością oraz eksportem pomoże wydobyć jej pełniejszy obraz” [Krugman 1997].
W tabeli 2 przedstawione zostały zmiany struktury towarowej handlu zagranicz- nego Irlandii w wybranych latach okresu 1995–2010 według klasyfikacji OECD opartej na poziomie technologicznym.
W całym badanym okresie w Irlandii występował większy udział eksportu w dziedzinach przemysłu wysokiej oraz średniowysokiej techniki w porównaniu z całą gospodarką światową, co pozytywnie świadczy o zaawansowaniu techno- logicznym tego kraju. Największy wzrost eksportu nastąpił w grupie towarowej
dziedzin przemysłu średniowysokiej techniki, z 40,35% w 1995 r. (odpowied- nio 36,96% dla całego świata) do 57,09% w 2010 r. (39,73% dla całego świa- ta). Szczególnie duży spadek dotyczył natomiast grupy towarowej przemysłów niskiej techniki, z 18,5% w 1995 r. (15,9% dla całego świata) do 7,13% (12,14%
dla całego świata).
W tabeli 3 przedstawiono z kolei zmiany struktury towarowej handlu zagra- nicznego Irlandii w wybranych latach okresu 1995–2010 według klasyfikacji WIFO opartej na stopniu wykorzystania materialnych i niematerialnych nakła- dów w procesie wytwórczym. Jak wynika z danych tej tabeli, eksport Irlandii opie- ra się przede wszystkim na dziedzinach przemysłu opartych na marketingu, któ- rych udział wzrósł z 46,06% w 1995 r. (w porównaniu z 29,74% dla całego świata) do 61,21% w 2010 r. (odpowiednio 31,27% dla całego świata). Najniższy udział mają natomiast podstawowe działy przemysłu (4,40% dla Irlandii w porównaniu z 21,10% dla całego świata w 2010 r.) oraz pracochłonne (odpowiednio 1,78% oraz 12,44%). Potwierdza to rosnącą specjalizację Irlandii w tych działach przemysłu, w których znaczącą rolę odgrywają innowacje.
Tabela 2. Struktura towarowa eksportu Irlandii na tle świata w latach 1995–2010 według klasyfikacji OECD opartej na poziomie technologicznym (w %)
Dziedziny przemysłu
1995 2000 2005 2010
Irlandia świat Irlandia świat Irlandia świat Irlandia świat Wysokiej techniki 18,97 12,03 20,73 13,53 18,64 13,33 16,83 11,73 Średniowysokiej
techniki 40,35 36,96 44,62 40,80 49,84 39,14 57,09 39,73 Średnioniskiej
techniki 22,19 35,11 23,15 32,11 21,96 34,53 18,95 36,41 Niskiej techniki 18,50 15,90 11,50 13,56 9,56 13,00 7,13 12,14 Źródło: United Nations Commodity Trade Statistics Database.
Tabela 3. Struktura towarowa eksportu Irlandii na tle świata w latach 1995–2010 według klasyfikacji WIFO (w %)
Dziedziny przemysłu
1995 2000 2005 2010
Irlandia świat Irlandia świat Irlandia świat Irlandia świat
Podstawowe 7,35 21,78 4,30 19,92 3,91 20,50 4,40 21,10
Pracochłonne 4,36 14,44 2,18 13,70 1,84 13,09 1,78 12,44 Kapitałochłonne 11,04 20,81 18,40 19,35 18,74 22,28 22,40 24,65 Oparte na badaniach 31,20 13,24 19,57 11,95 15,59 11,00 10,22 10,54 Oparte na marketingu 46,06 29,74 55,56 35,08 59,93 33,13 61,21 31,27 Źródło: United Nations Commodity Trade Statistics Database.
Różne teorie handlu zagranicznego, w szczególności teorie klasyczne i neokla- syczne, przewidują, że dana gospodarka specjalizuje się w produkcji i eksporcie produktów, w których ma przewagę komparatywną. Do analizy poziomu tej prze- wagi pomocne jest wykorzystanie wskaźnika ujawnionej przewagi komparatywnej (Revealed Comparative Advantage – RCA), który w niniejszym opracowaniu jest obliczany według formuły logarytmicznej. Wartość RCA wyższa od zera wskazu- je na występowanie ujawnionej przewagi komparatywnej w handlu zagranicznym i wskazuje na intensywność tej przewagi, natomiast mniejsza od zera świadczy o jej braku. Kształtowanie się przewagi komparatywnej w handlu zagranicznym Irlandii według klasyfikacji OECD opartej na poziomie technologicznym przed- stawiono w tabeli 4.
Tabela 4. Przewaga komparatywna (RCA) w handlu zagranicznym Irlandii w latach 1995–2010 według klasyfikacji OECD opartej na poziomie technologicznym
Dziedziny przemysłu 1995 2000 2005 2007 2008 2009 2010 Wysokiej techniki 0,2012 0,1801 0,3443 0,2891 0,4285 0,4059 0,5364 Średniowysokiej techniki 0,1349 0,2819 0,5770 0,5942 0,7139 0,8381 0,8312 Średnioniskiej techniki –0,1343 0,1706 0,1709 0,0990 0,1337 0,1588 0,1052 Niskiej techniki 0,3338 0,1940 0,0615 –0,0961 –0,0768 –0,2560 –0,2776 Źródło: United Nations Commodity Trade Statistics Database.
Dane zawarte w tabeli 4 wskazują, że przez cały badany okres 1995–2010 Irlandia miała przewagę komparatywną w dziedzinach wysokiej oraz średniowy- sokiej techniki. Największy wzrost wskaźnika RCA dotyczył dziedzin średniowy- sokiej techniki, z 0,1349 w 1995 r. do 0,8310 w 2010 r. Od 2007 r., Irlandia nie miała przewagi komparatywnej w dziedzinach niskiej techniki, dla których wskaź- nik RCA spadał z poziomu –0,0961 do –0,2776 w 2010 r. Powyższe dane potwier- dzają dużą rolę innowacji dla konkurencyjności Irlandii w handlu zagranicznym.
Tabela 5 zawiera dane dotyczące RCA według klasyfikacji WIFO opartej na stopniu wykorzystania materialnych i niematerialnych nakładów w procesie wytwórczym. Analiza danych przedstawionych w tej tabeli dostarcza wniosków zbieżnych z tymi, które wyciągnięto na podstawie danych zawartych w tabeli 4.
Wskazują one, że Irlandia ma przewagę komparatywną w zaawansowanych tech- nologicznie dziedzinach przemysłu. Szczególną przewagę komparatywną kraj ten miał w zakresie dziedzin opartych na badaniach, dla których RCA przyjmo- wał wartości większe od 0 w ciągu całego badanego okresu, przy czym wskaźnik ten wzrósł z 0,1641 w 1995 r. do 0,5907 w 2010 r. Brak przewagi komparatyw- nej występował z kolei w podstawowych i pracochłonnych dziedzinach przemy- słu, a od 2007 r. także opartych na marketingu. Dane statystyczne przedstawio- ne w tym punkcie potwierdzają stopniowe unowocześnianie struktury gospodarki irlandzkiej oraz fakt, że eksport tego kraju w coraz większym stopniu był oparty
Tabela 5. Przewaga komparatywna (RCA) w handlu zagranicznym Irlandii w latach 1995–2010 według klasyfikacji WIFO
Dziedziny przemysłu 1995 2000 2005 2007 2008 2009 2010 Podstawowe –0,7626 –1,0989 –1,2953 –1,2399 –1,2734 –1,3812 –1,2333 Pracochłonne –0,6710 –1,3206 –1,6734 –1,7846 –1,8463 –2,0370 –1,7665 Kapitałochłonne –0,1619 0,6789 0,4362 0,4321 0,2798 0,4038 0,2718 Oparte na marketingu 0,8064 0,5013 0,1887 –0,0762 –0,1899 –0,4535 –0,3982 Oparte na badaniach 0,1641 0,1781 0,3509 0,3193 0,4764 0,5250 0,5907 Źródło: United Nations Commodity Trade Statistics Database.
na zaawansowanych technologicznie branżach. Oznacza to, że innowacje pełniły coraz ważniejszą rolę w konkurencyjności Irlandii w handlu zagranicznym.
3. Zdolność i pozycja innowacyjna Irlandii
Zapoczątkowany w latach 90. XX w. szybki rozwój społeczno-ekonomiczny Irlan- dii był w znacznym stopniu związany z innowacjami, które stanowiły istotne źródło przewagi konkurencyjnej tego państwa w handlu międzynarodowym. Przykład jej gospodarki potwierdza, że przedsiębiorstwa, które implementują innowacje, są zde- cydowanie bardziej rentowne od tych, które nie ponoszą nakładów na nowocze- sne technologie. Jednocześnie wzrost ich dochodów wpływa na wzrost zamożności obywateli, na poprawę ich jakości życia oraz dostępności do nowych produktów i usług. W tabeli 6 przedstawiono kształtowanie się podstawowych wskaźników związanych ze zdolnością innowacyjną gospodarki irlandzkiej.
Dane przedstawione w tabeli 6 wskazują na zwiększanie zdolności innowa- cyjnych Irlandii w badanym okresie. Świadczy o tym wzrost udziału nakładów wewnętrznych na B+R ogółem w PKB, w szczególności między 2000 r. (1,11%) a 2010 r. (1,79%). Należy zwrócić uwagę na korzystną strukturę tych wydatków, polegającą na tym, że większość z nich jest finansowana przez sektor przemysło- wy, co zapewnia ich większą efektywność. Pomimo że ponad połowa nakładów na B+R ogółem w PKB jest finansowana przez przemysł, negatywną tendencją jest stałe zmniejszanie się tej relacji, z 67,35% w 1995 r. do 51,2% w 2009 r. Należy jednocześnie zwrócić uwagę na wysoki udział nakładów wewnętrznych na B+R finansowanych ze źródeł zagranicznych (15,63%), co wskazuje na ważną rolę bez- pośrednich inwestycji zagranicznych w narodowym systemie innowacji Irandii.
Istotne znaczenie dla rozwoju zdolności innowacyjnej gospodarki irlandzkiej miał wzrost odsetka gospodarstw domowych z dostępem do Internetu w relacji do wszystkich gospodarstw domowych, z 20,4% w 2000 r. do 66,67% w 2009 r.
Upowszechnienie Internetu umożliwiło dynamiczny rozwój usług biznesowych
Tabela 6. Zdolność innowacyjna Irlandii w wybranych latach okresu 1995–2010
Lp. Wskaźnik 1995 2000 2005 2009 2010
1 Udział nakładów wewnętrznych na badania
i rozwój (B+R) ogółem (GERD) w PKB (%) 1,25 1,11 1,24 1,74 1,79 2 Odsetek nakładów wewnętrznych na B+R
finansowanych przez przemysł (%) 67,35 65,79 57,45 51,20 – 3 Odsetek nakładów wewnętrznych na B+R
finansowanych przez rząd (%) 22,55 23,45 32,00 31,35 – 4 Odsetek nakładów wewnętrznych na B+R
finansowanych przez inne źródła krajowe (%) 1,95 1,90 1,93 1,82 – 5 Odsetek nakładów wewnętrznych na B+R
finansowanych przez zagranicę (%) 8,50 8,87 8,63 15,63 – 6 Inwestycje w venture capital jako % PKB 0,00 0,11 0,02 0,02 – 7 Gospodarstwa domowe z dostępem do Inter-
netu (jako % wszystkich gospodarstw domo-
wych) – 20,40 47,18 66,67 –
8 Zasoby ludzkie dla nauki i techniki jako odse-
tek aktywnej zawodowo ludności (%) 28,90 29,80 36,60 42,10 – Źródło: Dla wskaźników 1–6: baza danych OECD.Stat; dla wskaźników 7–8: Eurostat Statistics
Database (tsiir080).
i finansowych na rynku irlandzkim. Budowanie gospodarki informacyjnej, rozumia- nej jako kompleks nowych zjawisk, zależności i procesów ekonomicznych opar- tych głównie na technologiach informatycznych i komunikacyjnych (ICT), które przenikają całą gospodarkę i wpływają na zmianę jej działania i modeli gospoda- rowania, było jedną z najważniejszych przyczyn szybkiego rozwoju ekonomicz- nego Irlandii rozpoczętego w latach 90. XX w. [Kowalski 2010]. Istotne znaczenie dla zdolności innowacyjnej gospodarki irlandzkiej miał także dynamiczny przyrost odsetka zasobów ludzkich dla nauki i techniki w relacji do aktywnej zawodowo ludności, z 28,9% w 1995 r. do 42,1% w 2009 r. Słabością jest natomiast niewiel- ki rozmiar inwestycji w kapitał podwyższonego ryzyka (venture capital) (0,02%
PKB w 2009 r.), który jest uznawany za efektywne źródło finansowania działal- ności innowacyjnej, charakteryzującej się z definicji dużym poziomem ryzyka.
Najważniejsze wskaźniki obrazujące pozycję innowacyjną Irlandii przedsta- wiono w tabeli 7.
Dane statystyczne przedstawione w tabeli 7 wskazują, że w Irlandii udział zatrudnienia w sektorach przemysłowych wysokiej i średniowysokiej techniki w zatrudnieniu ogółem spadł z 7,44% w 1997 r. do 5,24% w 2008 r., natomiast udział zatrudnienia w wiedzochłonnych sektorach usługowych w zatrudnieniu ogółem wzrósł z 29,38% w 1997 r. do 36,22% w 2008 r. Dla analizy poziomu innowacyjności gospodarki duże znaczenie mają wskaźniki dotyczące własności
Tabela 7. Pozycja innowacyjna Irlandii w wybranych latach okresu 1995–2010
Lp. Wskaźnik 1995 1997 2000 2005 2008 2009 2010
1 Udział zatrudnienia w sektorach prze- mysłowych wysokiej i średniowysokiej
techniki w zatrudnieniu ogółem (%) – 7,44 6,94 6,02 5,24 – – 2 Udział zatrudnienia w wiedzochłonnych
sektorach usługowych w zatrudnieniu
ogółem (%) – 29,38 31,76 34,02 36,22 – –
3 Liczba aplikacji patentowych w przeli-
czeniu na 1 mld USD wydatków na B+R – 0,74 0,71 0,64 0,62 0,56 0,39 4 Liczba aplikacji patentowych w przeli-
czeniu na milion mieszkańców 233 217 243 190 210 204 164 5 Udział eksportu produktów wysokiej
techniki w eksporcie ogółem 32,88 37,52 40,54 29,54 – – – Źródło: dla wskaźników 1, 2 i 5: Eurostat Statistics Database (tsc00011), (tsc00012), (tsiir160);
dla wskaźników 3–4: bazy danych Światowej Organizacji Własności Intelektualnej (World Intellectual Property Organization – WIPO).
intelektualnej, która stanowi jeden z kluczowych czynników zaawansowania tech- nologicznego przedsiębiorstw. Niestety, w Irlandii następował stały spadek liczby aplikacji patentowych w przeliczeniu na 1 mld USD wydatków na B+R – z 0,74 w 1997 r. do 0,39 w 2010 r. – oraz zmniejszenie liczby aplikacji patentowych w przeliczeniu na milion mieszkańców – z 243,09 w 2000 r. do 163,57 w 2010 r., co może świadczyć o zmniejszającej się efektywności prac B+R. Pozytywnie kształtu- je się natomiast wskaźnik dotyczący udziału eksportu produktów wysokiej techniki w eksporcie ogółem. W całym badanym okresie wskaźnik ten przyjmował w Irlan- dii najwyższe wartości wśród wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej, oprócz Luksemburga (od 2004 r.) oraz Cypru i Malty, przyjętych do UE w 2004 r.
Można to wytłumaczyć proeksportowym charakterem bezpośrednich inwestycji zagranicznych w sektorach wysokiej techniki na rynku irlandzkim, przede wszyst- kim w branży komputerowej oraz farmaceutycznej. Od 2000 r. następował jed- nak spadek udziału eksportu produktów wysokiej techniki w eksporcie ogółem w Irlandii. Było to związane między innymi z przenoszeniem części działalności produkcyjnej korporacji międzynarodowych na rynki wschodzące, przede wszyst- kim do Chin i Indii.
4. Innowacyjność a przewaga w handlu zagranicznym Irlandii
Szybki rozwój ekonomiczny w Irlandii, który rozpoczął się w połowie lat dzie- więćdziesiątych XX w., znajdował odzwierciedlenie w rosnącej specjalizacji tego państwa w gałęziach przemysłu o średniowysokiej oraz wysokiej technice. Proces
ten potwierdza stopniowe unowocześnianie struktury gospodarki irlandzkiej, co oddziałuje na przewagę konkurencyjną w handlu zagranicznym. Eksport Irlandii wzrósł z 43,79 mld USD w 1995 r. do 118,54 mld USD w 2010 r. [United Nations Commodity Trade Statistics Database], przy czym dotyczył on przede wszyst- kim innowacyjnych grup towarowych, w szczególności chemikaliów i produk- tów pokrewnych (58,88% wartości eksportu w 2010 r.). Drugą grupę towarową, z udziałem wynoszącym 12,39% eksportu w 2010 r., stanowiły maszyny, urządze- nia i sprzęt transportowy, z dominacją produkcji sprzętu elektronicznego, między innymi maszyn biurowych i komputerów. Podobnie jak w wypadku sektora farma- ceutycznego, siłą napędową dla specjalizacji Irlandii w tej grupie produktów były bezpośrednie inwestycje zagraniczne, dla których państwo to stanowiło atrakcyjną lokalizację, między innymi ze względu na nieograniczony dostęp do jednolitego rynku wewnętrznego Unii Europejskiej. Irlandia pełniła więc funkcję centrum pro- dukcyjnego, zasilającego wiele krajów europejskich w innowacyjne produkty. Po 2000 r. obserwowany jest jednak spadek irlandzkiego eksportu maszyn, urządzeń i sprzętu transportowego, przede wszystkim ze względu na zwiększenie konkuren- cji ze strony państw Azji Południowo-Wschodniej. Jedną z przyczyn delokalizacji produkcji korporacji transnarodowych z branży elektronicznej i komputerowej do tych gospodarek był towarzyszący szybkiemu rozwojowi gospodarczemu wzrost wynagrodzeń w Irlandii (z poziomu 14,86 USD za godzinę (w PPP) w 1998 r. do 26,08 USD za godzinę (w PPP) w 2009 r.) oraz jednostkowych kosztów pracy (ULC) (z 0,44301 w 1995 r. do 0,62294 w 2009 r.) [OECD Statistics], co ozna- czało zmniejszanie konkurencyjności kosztowej tego kraju.
Dla zwiększania innowacyjności Irlandii duże znaczenie miały fundusze struk- turalne Unii Europejskiej. W przyjmowanych programach operacyjnych kładziono nacisk na priorytety związane ze wspieraniem badań, infrastruktury ICT, rozwoju technologicznego i innowacji [Kowalski i Szlachta 2007]. Istotnym czynnikiem innowacyjności Irlandii były także bezpośrednie inwestycje zagraniczne, które według S. Talar [2007] odegrały ważną rolę w transferze technologii i działalno- ści B+R, co wpływało także na rozwój eksportu. Na zwiększenie eksportu Irlan- dii oddziaływał szybki wzrost produktywności w sektorach zdominowanych przez korporacje transnarodowe. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne przyczyniły się więc do sukcesu w postaci zmian strukturalnych przemysłu oraz wysokiej dyna- miki i zasadniczych przemian w strukturze eksportu w kierunku nowoczesnych, wysoko zaawansowanych technicznie branż. Badania empiryczne [Van der Wiele, Van Iwaarden i Power 2010] potwierdzają, że korporacje transnarodowe przyczy- niają się do transferu innowacji organizacyjnych do gospodarki Irlandii. Bezpo- średnie inwestycje zagraniczne w tym państwie są podejmowane przede wszyst- kim w sektorach zaawansowanych technologicznie, z silną dominacją branży ICT i (bio)farmaceutycznej. Koncentracja geograficzna działalności i zasobów korpora- cji transnarodowych w tych sektorach przyczyniła się do tworzenia innowacyjnych klastrów oraz zapewniła Irlandii uzyskanie unikatowej przewagi konkurencyjnej
na rynku światowym. Należy jednak zwrócić uwagę na dualność irlandzkiego sys- temu innowacji, w którym oprócz nowoczesnego sektora przedsiębiorstw zagra- nicznych występuje słabiej rozwinięty sektor przedsiębiorstw krajowych, nieza- angażowanych w takim samym stopniu w produkcję z użyciem nowoczesnych technologii. Dodatkowym problemem jest niski stopień kooperacji między oby- dwoma grupami podmiotów, przede wszystkim w dziedzinie działalności inno- wacyjnej, co ogranicza transfer wiedzy i technologii do gospodarki Irlandii. Istot- ną rolę w narodowym systemie innowacyjnym Irlandii odgrywa infrastruktura na rzecz innowacji, której rozwój dokonuje się zgodnie z kierunkami wyzna- czonymi przez Narodową strategię przestrzenną na lata 2002–2020. Szczególny nacisk jest kładziony na rozwój klastrów i parków biznesowo-technologicznych w wyodrębnionych w strategii wrotach (gateways) i rdzeniach (hubs), rozmiesz- czonych na terenie całego kraju i pozostających w ścisłym powiązaniu ze sobą.
Zakończenie
W latach 90. XX w. rozpoczął się proces szybkiego wzrostu gospodarczego Irlandii, dzięki któremu państwo to awansowało do grupy najbardziej rozwiniętych gospo- darek świata. Znalazło to wyraz między innymi w bardzo dobrej pozycji w handlu międzynarodowym i osiąganiu znaczących nadwyżek eksportu nad importem.
Przeprowadzona w pracy analiza potwierdziła, że ważną rolę w tym procesie ode- grały innowacje. Rozwój innowacyjnych branż przemysłowych, związanych mię- dzy innymi z produkcją komputerów lub przemysłem farmaceutycznym, sprawił, że Irlandia stała się znaczącym centrum produkcyjnym, zasilającym wiele państw europejskich w innowacyjne produkty i usługi. Ważną funkcję w rozwoju tych sektorów pełniły bezpośrednie inwestycje zagraniczne. Irlandia stanowi atrakcyj- ną lokalizację dla inwestorów zewnętrznych, szczególnie amerykańskich i japoń- skich, między innymi ze względu na nieograniczony dostęp do jednolitego rynku wewnętrznego Unii Europejskiej. Jednocześnie inwestycje na „zielonej wyspie”
mają bardzo proeksportowy charakter, ponieważ niewielki rynek irlandzki nie jest w stanie stworzyć dostatecznego popytu na oferowane dobra.
Przedstawione w artykule badania potwierdzają, że innowacje odgrywają coraz ważniejszą rolę w konkurencyjności Irlandii w handlu zagranicznym. Analizując strukturę handlu zagranicznego według klasyfikacji OECD opartej na poziomie technologicznym, można zaobserwować większy udział irlandzkiego eksportu w sektorach przemysłu o wysokiej oraz średniowysokiej technice w porównaniu z całą gospodarką światową, a także posiadanie w nich przewagi komparatywnej, mierzonej RCA. Jednocześnie uwagę zwraca wyraźny spadek poziomu eksportu oraz wskaźnika RCA dla grupy towarowej sektorów przemysłu o niskiej technice.
Biorąc pod uwagę klasyfikację WIFO opartą na stopniu wykorzystania material- nych i niematerialnych nakładów w procesie wytwórczym, w strukturze eksportu
Irlandii dominują gałęzie przemysłu oparte na marketingu, kapitałochłonne i opar- te na badaniach, natomiast najniższy udział mają gałęzie podstawowe oraz praco- chłonne. Potwierdza to rosnącą specjalizację tego państwa w branżach, w których znaczącą rolę odgrywają innowacje. Największą przewagę komparatywną mierzoną RCA Irlandia miała w sektorach przemysłu opartych na badaniach. Brak przewagi komparatywnej występował z kolei w działach podstawowych i pracochłonnych przemysłu. Od 2007 r. wskaźnik RCA przyjmuje także ujemne wartości dla sekto- rów opartych na marketingu, co zbiega się w czasie z globalnym kryzysem gospo- darczym, który w znaczący sposób pogorszył sytuację makroekonomiczną Irlandii.
Źródła danych statystycznych
Bazy danych Banku Światowego: World Bank data, http:// data.worldbank.org/
Bazy danych Europejskiego Urzędu Statystycznego: Eurostat Statistics Database, http:// epp.
eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database
Bazy danych Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD): OECD Statistics, http:// stats.oecd.org/
Bazy danych Organizacji Narodów Zjednoczonych: United Nations Commodity Trade Sta- tistics Database, http:// comtrade.un.org/
Bazy danych Światowej Organizacji Własności Intelektualnej: World Intellectual Proper- ty Organization (WIPO) resources, http:// www.wipo.int/resource/en/
Bibliografia
Kowalski, A.M., 2010, Studium przypadku – Irlandia, w: Bieńkowski, W., Weresa, M., Radło, M.J. (red.), Konkurencyjność Polski na tle zmian gospodarczych w krajach OECD, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie – Oficyna Wydawnicza, Warszawa, s. 291–330.
Kowalski, A.M., Szlachta, J., 2007, Wnioski dla Polski wynikające z doświadczeń polity- ki strukturalnej Unii Europejskiej w Irlandii i Wielkiej Brytanii, w: Klamut, M. (red.), Polityka ekonomiczna – współczesne wyzwania, Wydawnictwo Naukowe PWN, War- szawa, s. 264–279.
Krugman, P., 1997, Good News from Ireland: A Geographical Perspective, w: Gray, A.
(ed.), International Perspectives on the Irish Economy, Indecon Economic Consultants, Dublin, s. 38–53.
Talar, S., 2007, Determinanty konkurencyjności gospodarki Irlandii, w: Bernat, T. (red.), Przedsiębiorstwo i państwo – wybrane problemy konkurencyjności, Uniwersytet Szcze- ciński, Szczecin, s. 247–258.
Van der Wiele, T., Van Iwaarden, J., Power, D., 2010, Six Sigma implementation in Ireland:
the Role of Multinational Firms, International Journal of Quality & Reliability Man- agement, vol. 27, no. 9, s. 1054–1066.
THE IMPORTANCE OF INNOVATION
FOR THE COMPETITIVENESS OF IRELAND IN FOREIGN TRADE Summary: The article focuses on the role of innovation as a factor of competitiveness of Ireland’s foreign trade in 1995–2010. It was a significant period, when this country was transformed from one of the poorest members of the European Union into one of the fast- est growing and richest in the world. This article aims to assess the level of innovative- ness of Irish economy and its role in shaping the competitive advantage in foreign trade.
According to the modern approach to economics, an important element in determining the competitive capacity of the economy is innovation, and the state’s competitive position is expressed in the benefits from participation in the international division of labor. The paper evaluates the innovative capacity and position of Ireland and analyzes their sources.
One of the most important determinants of innovativeness of the Irish economy is foreign direct investment, undertaken mainly in high-tech sectors, with strong dominance of the ICT and pharmaceutical industries. Geographical concentration of activities and resourc- es of transnational corporations in these areas contributed to the development of innova- tive clusters and provided Ireland with a unique competitive advantage in the global mar- ket. The analysis also includes the evolution of Ireland’s export commodity structure, and reveals comparative advantage (RCA) of this country in foreign trade, according to the OECD classification based on the technological level of individual industries and WIFO taxonomy based on the extent of utilization of tangible and intangible outlays in the manu- facturing process.based on the extent of utilization of tangible and intangible outlays in the manufacturing process.
