Wpływ wprowadzenia euro na wskaźniki gospodarcze i sytuację konsumentów na przykładzie Irlandii i Słowacji. Wnioski dla Polski

Wpływ wprowadzenia euro na wskaźniki gospodarcze

i sytuację konsumentów

na przykładzie Irlandii i Słowacji.

Wnioski dla Polski

Jolanta Adamiec

Abstract

Upon joining the EU Poland pledged to adopt the single currency when our economy was ready. The proof for that is the fulfill- ment of the Maastricht criteria. As Poland is making headway, the date of joining the euro zone is yet to be decided. However, the euro adoption arouses many doubts and comments. This article provides an overview of the experience of two countries, which adopted the euro in different years, together with some important policy considerations for Poland.

The fist section reviews the general rules and procedures of the euro introduction and indicates its two different scenarios (the Big Bang and the so-called Madrid scenario). It is followed by the description of the euro adoption process in Ireland and Slovakia from the preparation stage and the assessment of their economies at that time to the analysis of major macroeconomic indicators and consumers’ response after the single currency had been introduced.

The final section examines the potential effects of the euro adoption in Poland, especially on the main economic indicators and its impact on the consumers. The article concludes with the most important conditions for Poland to maximize the benefits and minimize the costs of entering Euroland.

Warunki przystąpienia do strefy euro

Kryteria konwergencji

Podstawowe zasady utworzenia unii gospodarczej i walu- towej oraz wprowadzenia wspólnej waluty określił w 1992 r.

Traktat o Unii Europejskiej (Traktat z Maastricht). Zdefiniowa- no w nim m.in. warunki jakie muszą spełnić państwa człon- kowskie, aby przyjąć euro, czyli tzw. „kryteria konwergencji”

(„kryteria z Maastricht”). Obejmują one:

• stabilność cen – stopa inflacji dla towarów konsump- cyjnych wynosi nie więcej niż 1,5 punktu procentowe-

go ponad średnią ze stóp w trzech państw członkow- skich o najniższej dynamice cen;

• dobry stan finansów publicznych – deficyt sektora pu- blicznego wynosi nie więcej niż 3% PKB;

• stabilność finansów publicznych – dług publiczny nie przekracza 60% PKB;

• trwałość konwergencji – długookresowa stopa pro- centowa jest nie wyższa niż 2 punkty procentowe ponad średnią ze stóp trzech państw członkowskich o najniższym poziomie inflacji;

• stabilność kursu walutowego – przed przyjęciem euro kraj musi uczestniczyć w mechanizmie kursowym ERM przez co najmniej 2 lata bez naruszania ustaleń.

Spełnienie kryteriów konwergencji przez kraj kandydujący ma potwierdzić odpowiednie przygotowanie gospodarki do przyję- cia wspólnej waluty, jako że kryteria te stanowią wyznacznik sta- bilności gospodarczej i bezpieczeństwa finansów publicznych.

Kryterium kursu walutowego pomaga zapewnić optymalne ustalenie kursu wymiany waluty krajowej na euro, a jednocze- śnie zweryfikować, na ile dane państwo jest w stanie zarządzać swoją gospodarką bez uciekania się do deprecjacji waluty.

Wprowadzenie euro

1 stycznia 1999 r. euro stało się oficjalną walutą 11 państw członkowskich, początkowo jako wirtualna waluta do płatno- ści bezgotówkowych i do celów rozliczeniowych. Natomiast przy płatnościach gotówkowych były nadal używane dotych- czasowe waluty przeliczane według sztywnego, nieodwołalne- go kursu konwersji zatwierdzonego przez Radę UE. W 2001 r.

dwunastym krajem Eurosystemu stała się Grecja. 1 stycznia 2002 r. euro pojawiło się w postaci fizycznej – jako banknoty i monety. Poza strefą euro pozostały trzy kraje tzw. „starej Unii”

(Dania, Wielka Brytania i Szwecja). Pierwsze dwa uzgodniły w Traktacie „klauzulę nieprzystąpienia” (opt-out), która zwalnia je z uczestnictwa w strefie euro; Szwecja formalnie nie speł- nia kryterium kursowego. Wszystkie nowe kraje członkowskie w traktatach akcesyjnych zobowiązały się do przystąpienia do strefy euro z chwilą spełnienia niezbędnych warunków. Jako pierwsze państwo członkowskie z grupy krajów, które przy- stąpiły do UE w 2004 r., euro przyjęła Słowenia – nastąpiło to 1 stycznia 2007 r. Z dniem 1 stycznia 2008 r. do strefy euro do- łączyły Cypr i Malta, a rok później – Słowacja.

Zastąpienie krajowej waluty wspólną walutą euro wymaga wielu praktycznych przygotowań, na przykład zagwaranto- wania, że krajowa waluta zostanie szybko wycofana, że ceny towarów będą poprawnie przeliczane i podawane do wia- domości oraz że obywatele będą prawidłowo informowani.

Wszystkie te przygotowania opierają się na konkretnym „sce- nariuszu wymiany waluty krajowej na euro” przyjmowanym przez kraj, mający przystąpić do strefy euro. W przypadku pierwszej grupy krajów przyjmujących euro wprowadzono 3-letni okres przejściowy, czyli od momentu usztywnienia kur- sów walut państw członkowskich wobec euro w dniu 31 grud- nia 1998 r. do momentu wprowadzenia do obiegu banknotów i monet euro w dniu 1 stycznia 2002 r. oraz wycofania bankno- tów i monet krajowych w ciągu kolejnych kilku tygodni.

Podczas okresu przejściowego euro weszło od razu do użyt- ku w obszarze operacji bezgotówkowych. Dla rynków finan- sowych przejście na nową walutę było zatem natychmiasto- we – handel zaczęto prowadzić wyłącznie w euro. W sektorze administracji i biznesu (poza operacjami bezgotówkowymi) wystąpił dłuższy okres przejściowy z powodu konieczności stopniowej reorganizacji systemów księgowych, cenowych i płatniczych w celu przystosowania ich do nowej waluty. Dla obywateli najbardziej widocznym elementem przejścia na nową walutę było pojawienie się cen podawanych w dwojaki sposób, czyli w walucie narodowej i po przeliczeniu na euro.

Był to element rozległej kampanii promocyjnej, oswajającej społeczeństwo z nowymi banknotami i monetami.

Od 1 stycznia 1999 r. odpowiedzialność za politykę pie- niężną w krajach przyjmujących wspólną walutę przejął Eu-

ropejski Bank Centralny (EBC), który wraz krajowymi bankami centralnymi (KBC) państw należących do strefy euro tworzy Eurosystem. Funkcjonowanie Eurosystemu charakteryzuje się centralizacją decyzji w dziedzinie wspólnej polityki pieniężnej na poziomie EBC. Realizacja tej polityki odbywa się natomiast za pośrednictwem banków narodowych krajów strefy euro.

Wdrażana jest ona dzięki wykorzystaniu operacji otwartego rynku, operacji banku centralnego na koniec dnia oraz syste- mu rezerw obowiązkowych. Poprzez tego rodzaju działania bank centralny oddziałuje na płynność systemu bankowego i poziom stóp procentowych¹.

W dniu 1 stycznia 2002 r. nastąpiła największa operacja wymiany środków płatniczych w historii, obejmująca sektor bankowy, firmy świadczące usługi konwojowania wartości pieniężnych, handlowców detalicznych oraz zwykłych oby- wateli. Wcześniej banki centralne przekazały bankom krajo- wym około 144 miliardów euro w gotówce, a te przekazały pieniądze handlowcom detalicznym, aby uniknąć problemów w łańcuchu dostawczym. Przed 3 stycznia 2002 roku już 96%

wszystkich bankomatów w strefie euro wydawało banknoty euro. Natomiast po upływie jednego tygodnia od wprowadze- nia wspólnego pieniądza ponad połowa wszystkich transakcji gotówkowych była prowadzona w euro².

Scenariusze wprowadzenia euro Kraje później dołączające do strefy euro mogą przyjąć róż- ne scenariusze wprowadzania nowej waluty do obiegu, korzy- stając z doświadczeń państw już obecnych w Eurosystemie.

Do tej pory utrwaliły się trzy scenariusze:

• tzw. scenariusz madrycki, w którym stosuje się okres przejściowy, gdy do transakcji gotówkowych nadal wykorzystywane są krajowe środki płatnicze; pozwa- la to osobom fizycznym i firmom przygotować się do przyjęcia wspólnej waluty, zanim ta rzeczywiście pojawi się w obiegu – ten mechanizm był zastosowa- ny podczas powstawania strefy euro, gdy państwa członkowskie założyciele otrzymały trzyletni okres przejściowy pomiędzy przyjęciem euro jako walu- ty księgowej dla transakcji bezgotówkowych (1999) oraz wprowadzeniem euro dla transakcji gotówko- wych (2002);

• tzw. scenariusz Big Bang, w którym banknoty i monety euro zostają wprowadzone do obiegu już w momen- cie dołączenia do strefy euro, a waluta narodowa jest szybko wycofywana, choć przez pewien (krótki) okres obie waluty funkcjonują równolegle;

• tzw. scenariusz Big Bang z etapami (phasing-out), któ- ry pozwala na nieco późniejsze zastosowanie euro w odniesieniu do niektórych instrumentów prawnych, np. kontraktów, które przez pewien czas mogą nadal odwoływać się do waluty narodowej.

1 Szerzej na ten temat zob. B. Mucha-Leszko, Strefa euro. Wpro- wadzenie, funkcjonowanie, między na rodowa rola euro, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2007.

2 Jedna waluta dla jednej Europy. Droga do euro, Komisja Europej- ska, Urząd Oficjalnych Publikacji Wspólnot Europejskich, Luksemburg 2007.

Wybór odpowiedniego scenariusza dokonywany jest przez kraj przystępujący do strefy euro. Informuje on odpowiednie instytucje UE, który scenariusz wprowadzenia euro wybiera oraz jakie przyjmuje okresy dla poszczególnych etapów (rów- noległego funkcjonowania dwóch walut, okresu odniesień do waluty narodowej w poszczególnych obszarach itp.).

Wprowadzenie euro w Irlandii

Przygotowania

do wprowadzenia euro

Irlandia była w pierwszej grupie krajów wprowadzających euro, a więc obowiązywał ją 3-letni okres przejściowy. Okres równoległego funkcjonowania funta irlandzkiego i euro za- kończył się 9 lutego 2002 r.

Odpowiedzialność za koordynację przygotowań do wpro- wadzenia euro³ ponosiło Ministerstwo Finansów. Jesienią 1995 r. został powołany specjalny organ koordynujący przy- gotowania sektora publicznego – SCOT (Single Currency Offi- cers Team). W jego skład wchodzili przedstawiciele wszystkich ministerstw i instytucji centralnych (w tym m.in. urzędu staty- stycznego, banku centralnego, audytu). Każda z tych instytucji miała obowiązek przygotowania szczegółowego planu wpro- wadzania euro w obszarze swoich kompetencji oraz regular- nego raportowania rządowi postępów w tym zakresie.

W grudniu 1996 r. ruszył Narodowy Program Informacyj- ny opracowany przez Ministerstwo Finansów, Ministerstwo ds. Przedsiębiorstw i Zatrudnienia oraz Ministerstwo Handlu i Turystyki. W kolejnych etapach kampania informacyjna ad- resowana była do różnych podmiotów. W początkowym okre- sie kierowano ją głównie do stowarzyszeń handlu i przedsię- biorczości oraz różnych grup zawodowych. Następnie – przy ich współudziale – kampania docierała do poszczególnych środowisk biznesowych, z informacjami dostosowanymi do odpowiednich branż i przedsiębiorstw. Końcowy etap kam- panii informacyjnej skierowany był do szerokiej publiczności i obejmował m.in. dystrybucję ulotek do każdego gospodar- stwa domowego (w sumie rozesłano 1,3 miliona ulotek) oraz rozmieszczenie ok. 80 tys. plakatów w szkołach, bibliotekach i urzędach.

W kolejnych fazach przygotowań do wprowadzenia euro Irlandia powołała Radę Irlandii ds. Przechodzenia na Euro (Euro Changeover Board of Ireland) oraz przyjęła Narodowy Plan Przechodzenia (National Changeover Plan). Rada została powołana przez Ministra Finansów w dniu 5 maja 1998 r. z za- daniem szczegółowego nadzorowania procesu wprowadza- nia euro w sektorze publicznym i gospodarce oraz informowa- nia opinii publicznej i konsumentów o tym procesie. W skład Rady weszli m.in. przedstawiciele odpowiednich jednostek administracji rządowej (ds. gospodarczych, przedsiębiorstw, zatrudnienia, handlu), banku centralnego, giełdy, organizacji pracodawców i pracowników, stowarzyszeń ubezpieczycie- li, konsumentów, rolników, itp. Plan, przygotowywany przez Ministerstwo Finansów, akceptowany był przez rząd i co roku aktualizowany.

3 http://www.euro.ie [dostęp: 28 kwietnia 2010].

Z dniem 1 stycznia 1999 r. kurs funta irlandzkiego wobec euro został usztywniony na poziomie 1 euro = 0,787564 funta irlandzkiego. Irlandia stała się częścią Eurosystemu, a zatem odpowiedzialność za politykę pieniężną została przekazana do Europejskiego Banku Centralnego.

Sytuacja gospodarcza Irlandii

W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych Irlandia przeży- wała okres niezwykle dynamicznego wzrostu gospodarczego, zyskując miano „celtyckiego tygrysa”⁴. W latach 1995–2000 PKB Irlandii zwiększał się średniorocznie o 9,9%, przy średnio- rocznym poziomie inflacji wynoszącym 2,5%⁵, a jednocześnie spadającym bezrobociu z około 14% w początkach lat 90. do poniżej 4% pod koniec 2000 roku⁶.

Zdaniem większości ekonomistów, doprowadziło to do przegrzania gospodarki na przełomie wieków. Rosnące za- trudnienie i płace spowodowały szybki wzrost konsumpcji, wynoszący ponad 8% w 2000 r. Szczególnie silnie presja popy- towa dała się odczuć na rynku nieruchomości. Sprzyjała temu ekspansja kredytowa wynikająca z niskich stóp procentowych osiągniętych w przeddzień przystąpienia do strefy euro – ceny nieruchomości tylko w 2000 r. wzrosły o 15%⁷. Inflacja, utrzy- mująca się wcześniej na poziomie 2–3%, w 1998 r. przekroczyła 6% i po niewielkim obniżeniu w 1999 r. podskoczyła ponownie do 6,1% w roku 2000 i 5,5% w roku 2001. Od 2001 r. nastąpił również spadek dynamiki PKB z 8–11% w poszczególnych la- tach drugiej połowy lat 90. do 4–6,5% w kolejnym okresie. Na- dal jednak utrzymywało się bardzo niskie bezrobocie, poniżej 5%, po wyraźnym spadku z 11,6% w 1996 r. do 5,7% w 1999 r.

Długoterminowe stopy procentowe utrzymywały się przez cały ten okres na niskim poziomie, podczas gdy znaczącym wahaniom ulegała równowaga finansów publicznych, prze- chodząc od wyraźnej nadwyżki budżetu państwa (w latach 1998–2000) do niewielkiego deficytu, który w 2002 r. zano- tował poziom -0,32%. Szybko jednak Irlandia odzyskała rów- nowagę budżetową i ponownie zaczęła budować nadwyżkę.

Szczegółowe dane obrazujące zmianę sytuacji gospodarczej Irlandii w latach 1996–2007 prezentuje tabela 1.

Należy jednak zauważyć, że początek bieżącego stulecia to czas osłabienia koniunktury w całej Europie Zachodniej. Sytu- acja gospodarcza zarówno w strefie euro, jak i w Stanach Zjed- noczonych uległa wyraźnemu pogorszeniu w 2001 roku, co wiązane jest m.in. z atakiem terrorystycznym na World Trade

4 Powodów tak dynamicznego wzrostu, znacznie szybszego niż pozostałych krajów członkowskich UE, upatruje się w polityce gospo- darczej rządu Irlandii, który doskonale wykorzystał światowy boom gospodarczy i tendencje globalizacyjne, przyciągając inwestycje za- graniczne, zwłaszcza do najnowocześniejszych sektorów (elektronika, farmaceutyki, usługi informacyjno-telekomunikacyjne) i sprawiając, że kraj ten stał się jedną z najbardziej otwartych gospodarek europej- skich i platformą eksportową dla inwestorów zagranicznych, zwłasz- cza amerykańskich. Niestety, te same przyczyny sprawiły, że tak bole- śnie odczuł on ostatni światowy kryzys gospodarczy.

5 Economic Review and Outlook 2002, Government of Ireland, www.finance.gov.ie [dostęp: 22 stycznia 2010].

6 Economic Survey of Ireland 2001, OECD, www.oecd.org [dostęp:

22 stycznia 2010].

7 Tamże.

Centre i wzrostem niepewności. Jednak, o ile w Stanach Zjed- noczonych poprawa koniunktury nastąpiła już od 2002 roku, to w Europie Zachodniej wyraźne spowolnienie wzrostu było znacznie dłuższe i objęło okres 2001–2003. Ożywienie gospo- darcze w latach 2004–2005 ciągle było słabe i nierównomier- ne. Dopiero po pięciu latach wzrost PKB w strefie euro ustabi- lizował się na przyzwoitym poziomie, osiągając 2,7% w 2006 r.

i 2,6% w 2007 r. Jak pokazuje tabela 2, osłabienie wzrostu z różnym nasileniem dotyczyło wszystkich krajów strefy euro, w niektórych przejawiając się nawet bezwzględnym spadkiem PKB (Niemcy, Portugalia). Akurat w Irlandii trend ten odzwier- ciedlił się najsłabiej i z pewnym opóźnieniem, bowiem pewne osłabienie wzrostu miało miejsce dopiero w 2003 roku, pro- wadząc do spadku dynamiki PKB z ok. 6% w latach 2001–2002 do 4,5%–4,7% w latach 2003–2004.

Okres wyjątkowo dobrej koniunktury pomógł Irlandii sprawnie osiągnąć kryteria konwergencji, dzięki czemu bez

problemów znalazła się ona w pierwszej grupie krajów przyj- mujących euro. Podstawowe wskaźniki charakteryzujące stan gospodarki tego kraju zaczęły zmieniać się dopiero w 2001 r., a więc już po okresie przejściowym towarzyszącym wpro- wadzaniu euro, a tuż przed jego fizycznym pojawieniem się w obiegu, kiedy to jego obecność zauważają przeciętni konsu- menci. Trudno ocenić, w jakim zakresie każde z omówionych wyżej zjawisk (przegrzanie gospodarki Irlandii, ogólne osła- bienie koniunktury w krajach wysoko rozwiniętych i wprowa- dzenie euro) odbiło się na każdym z tych wskaźników.

Bez wątpienia, przystąpienie Irlandii do strefy euro wpły- nęło na utrzymanie na niskim poziomie stóp procentowych.

Niska, stabilna stopa procentowa stymulowała zapotrzebowa- nie na kredyty, tym samym pobudzając popyt. Z drugiej stro- ny, wcześniejszy dynamiczny wzrost gospodarczy i towarzy- szący mu wysoki poziom zatrudnienia już od pewnego czasu znacznie ożywiły popyt, m.in. na trwałe dobra konsumpcyjne Tabela 1. Wybrane dane gospodarcze Irlandii w latach 1996–2007

WSKAŹNIK Lata 1996–2001

1996 1997 1998 1999 2000 2001

Wzrost PKB 8,1 11,5 8,4 10,7 9,2 5,8

Inflacja 2,2 3,8 6,6 4,0 6,1 5,5

Długookresowe stopy proc. 7,2 6, 3 4,7 4,8 5,5 5,0

Bezrobocie 11,6 9,9 7,6 5,7 4,3 4

Saldo budżetu państwa -0,10 1,45 2,27 2,61 4,72 0,98

Lata 2002–2007

2002 2003 2004 2005 2006 2007

Wzrost PKB 6,4 4,5 4,7 6,4 5,7 6

Inflacja 4,6 2,5 2,1 2,3 3,4 1,4

Długookresowe stopy proc. 4,98 4,1 4,1 3,3 3,8 4,3

Bezrobocie 4,5 4,7 4,5 4,4 4,5 4,7

Saldo budżetu państwa -0,32 0,46 1,41 1,69 3,01 0,23

Źródło: Country statistical profiles 2009, OECD, http://stats.oecd.org [dostęp 22 stycznia 2010].

Tabela 2. Dynamika PKB w strefie euro i w USA w latach 1999–2007 (w %)

Kraj 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007

Belgia 3,2 3,9 1,0 1,5 1,0 3,0 1,1 3,1 2,3

Niemcy 2,0 2,9 1,2 0,0 -0,2 1,2 0,9 2,7 2,5

Grecja 3,4 4,5 4,6 3,8 4,8 4,7 3,7 4,3 3,7

Hiszpania 4,2 4,4 3,5 2,7 3,0 3,2 3,5 3,9 3,7

Francja 3,2 3,8 2,1 1,0 1,1 2,3 1,2 2,0 2,4

Irlandia 10,7 9,2 5,8 6,4 4,5 4,7 6,4 5,7 6,0

Włochy 1,7 3,0 1,8 0,3 0,0 1,1 0,0 1,9 1,9

Luksemburg 7,8 9,0 1,5 3,8 1,3 3,6 4,0 6,2 5,0

Holandia 4,0 3,5 1,4 0,1 0,3 2,0 1,5 2,9 2,8

Austria 2,7 3,4 0,8 0,9 1,1 2,4 2,0 3,1 2,9

Portugalia 3,8 3,4 2,0 0,8 -1,1 1,2 0,4 1,3 1,8

Finlandia 3,4 5,1 1,0 1,6 1,8 3,5 2,9 5,5 3,1

Strefa euro 2,8 3,5 1,9 0,9 0,8 2,0 1,4 2,7 2,6

USA 4,5 3,7 0,8 1,6 2,5 3,9 3,2 3,3 2,2

Źródło: B. Mucha-Leszko, Strefa euro. Wprowadzenie, funkcjonowanie, między na rodo wa rola euro, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skło- dowskiej, Lublin 2007; dla Irlandii dane OECD (jak w tabeli 1).

i mieszkania. Efektem rozbudzonego popytu była z kolei silna presja inflacyjna i towarzysząca jej presja na podwyżki wyna- grodzeń⁸. Wzrost wynagrodzeń był dodatkowo stymulowany wzrostem zapotrzebowania na pracowników, co z kolei było rezultatem szybkiego wzrostu produkcji (przegrzania gospo- darki). Wydaje się zatem, że pierwotną przyczyną zwiększo- nej inflacji i wspomnianego wcześniej osłabienia równowagi budżetowej (spadku nadwyżki i przejściowego deficytu) było przegrzanie gospodarki związane z niezwykle dynamicznym wzrostem gospodarczym stosunkowo niewielkiego kraju.

Obecność w strefie euro mogła mieć o tyle wpływ na pogłę- bienie omawianego problemu, że pozbawiła Irlandię możli- wości autonomicznego podwyższenia stóp procentowych lub sterowania kursem walutowym.

Jednocześnie część ekonomistów wskazuje, że w sytuacji, gdy handel zagraniczny generuje ok. 160% PKB, dodatkowy wpływ na podwyższoną inflację miało słabe euro, zwłaszcza w stosunku do walut kluczowych partnerów handlowych Ir- landii (funta brytyjskiego i dolara)⁹. Z drugiej strony, mocne euro pogłębiłoby jeszcze bardziej osłabienie dotychczaso- wej przewagi konkurencyjnej irlandzkiego eksportu i tak już znaczne zmniejszonej w wyniku wzrostu wynagrodzeń i po- głębiającej się inflacji. W sytuacji, gdy prawie 60% eksportu Irlandii trafia do krajów spoza strefy euro¹⁰ spadek konkuren- cyjności cenowej w zasadzie wszystkich produktów stanowi znaczne obciążenie dla całej gospodarki. Tymczasem, przyna- leżność do wspólnej waluty uniemożliwiła wyrównanie tych strat – wynikających z inflacji i wzrostu płac – drogą dewalu- acji. A zatem, i po stronie importu (inflacja) i po stronie eks- portu (konkurencyjność), przynależność do strefy euro okaza- ła się obciążeniem w przypadku kraju, którego przeważające strumienie handlowe przebiegają poza Eurolandem.

Znaczenie wprowadzenia euro dla konsumentów

Badania przeprowadzone przez Eurobarometr po prawie roku od wprowadzenia euro do obiegu wskazują, że przewa- żająca większość (79%) społeczeństwa Irlandii była zadowolo- na ze zmiany waluty obowiązującej w tym kraju, przy czym 16% obywateli zadeklarowało się jako „bardzo szczęśliwi (very happy)”, a 63% jako „raczej szczęśliwi (quite happy)” z tego powodu. Większy poziom zadowolenia z przejścia na euro zanotowano jedynie w Luksemburgu, a średnia dla całej no- wopowstałej strefy euro wyniosła 50%. Na pytanie, czy wpro- wadzenie euro było generalnie korzystne, 73% Irlandczyków odpowiedziało tak, wobec 19% odpowiedzi negatywnych (pozostali respondenci nie zauważyli zmiany lub nie mieli

8 W latach 1999–2007 jednostkowy koszt pracy w Irlandii wzrósł o 33%, w porównaniu z mniej niż 3% w Niemczech czy 5% w Austrii.

Zob. J. Stark, Bullet Points for intervention delivered at the OECD-IMF Con- ference on structural reforms, 17 March 2008, European Central Bank, http://www.ecb.int/press/key/date/2008/html/sp080317.en.html [do- stęp: 22 stycznia 2010].

9 Economic Survey of Ireland 2001, op. cit., s. 2.

10 M. Hennigan, The euro, Ireland and the quest for instant competiti- veness, 13 January 2010, http://www.finfacts.ie/irishfinancenews/Ana- lysis_Comment_5/article_1018797_printer.shtml [dostęp: 22 stycznia 2010].

zdania). W tym przypadku Irlandia zanotowała najwięcej od- powiedzi pozytywnych wśród krajów strefy euro, przy czym średnia dla całej dwunastki wyniosła 54% odpowiedzi na tak i 32% odpowiedzi na nie¹¹.

Badacze wskazują, że przypadek Irlandii jest specyficzny z dwóch powodów. Po pierwsze funt irlandzki funkcjonował jako odrębna waluta dopiero od 1979 r. (wcześniej Irlandia i Wielka Brytania miały wspólną walutę); po drugie – był jedyną walutą o wartości jednostkowej wyższej niż nowowprowadza- ne euro (1 IRP = 1,27 EUR). Pierwszy z wymienionych powo- dów oddziaływał na wyjątkowe znaczenie emocjonalne, jakie przyjęcie euro miało dla społeczeństwa Irlandii. Stało się to bowiem symbolem ostatecznego potwierdzenia i umocnienia niezależności od Wielkiej Brytanii oraz zbliżenia do wspólnoty Europy kontynentalnej i wzmocnienia tożsamości europejskiej tego kraju. Drugi z powodów wpłynął na to, że nie dochodziło do tak powszechnego zaokrąglania cen w górę, jak to miało miejsce np. we Włoszech. Przy czym konsumenci zdawali so- bie sprawę, że ceny początkowo wydawały się wyższe, w więk- szości byli jednak świadomi, że jest to efekt wyższych wartości nominalnych podawanych w euro. W utrwaleniu tej świado- mości pomagało jednoczesne podawanie cen w obu walu- tach, co pozwalało przekonać się, że ceny wyrażone w funtach są nominalnie niższe niż podane w euro¹².

Faktem jest, że po pojawieniu się euro w obrocie fizycznym ceny konsumpcyjne rzeczywiście wzrosły, choć dotyczyło to różnych grup produktów w różnym stopniu (tabela 3). Szcze- gólnie znaczący skok cen zaznaczył się dla niektórych produk- tów już w roku 2000 (prawie 12% dla alkoholu i blisko 9% dla wydatków transportowych) i w roku 2001 (ponad 6% dla żyw- ności i blisko 6% dla usług kulturalnych). Natomiast w roku fizycznego wprowadzenia banknotów i monet euro i wyco- fania funta irlandzkiego, a więc w roku, w którym przeciętny konsument zauważył zmianę waluty i zaczął uważniej śledzić ceny kupowanych przez siebie towarów, faktyczny wzrost cen już nieco osłabł. Największe zwyżki cen miały miejsce w przy- padku alkoholu (5.6%) i usług kulturalnych (7,1%); na trzecim miejscu znalazła się żywność (3,5%), a więc dobro w znacznym stopniu odbijające się na codziennych wydatkach. Jednak już w 2003 r. ceny dla części grup zaczęły spadać (m.in. odzież – systematycznie taniejąca już od 1997 r., wyposażenie mieszkań i podstawowe wydatki mieszkaniowe, w tym koszty energii elektrycznej i wody), a w 2004 r. i 2005 r. spadek cen zanoto- wano także dla żywności (odpowiednio o -0,25% i -0,7%).

Konsumenci irlandzcy potwierdzali subiektywne odczucie wzrostu cen po wprowadzeniu euro, aczkolwiek jedynie część z nich wskazywała, że to zmiana waluty była przyczyną tego zjawiska. Część natomiast wskazywała na ogólne tendencje inflacyjne, niezależne od pojawienia się nowej waluty. Co cie- kawe, niektórzy respondenci objęci badaniami zauważali, że część producentów świadomie wykorzystała moment wpro- wadzenia euro, żeby przeprowadzić podwyżkę cen, która

11 L’€uro, un an après, Flash Eubarometer 139, Novembre 2002, http://ec.europa.eu/public_opinion/flash/fl139_fr.pdf [dostęp: 22 stycz- nia 2010].

12 Rob Ranyard, „Euro stories: The Irish experience of currency change”, Psychology: Journal Articles (Peer-Reviewed), University of Bolton, 2007, http://digitalcommons.bolton.ac.uk/psych_journalspr [dostęp: 22 stycznia 2010].

dzięki temu łatwiej było ukryć¹³. Konsumenci wskazywali tak- że na pewne praktyczne problemy związane z przejściem na nową walutę, takie jak: pomyłki w liczeniu i w operowaniu no- wymi nominałami banknotów i monet, trudności w śledzeniu osobistych wydatków, szybsze ubywanie gotówki w portfelu, czy pobieranie niewystarczających kwot z bankomatu, co ma ewidentny związek z przyzwyczajeniem do wyższej wartości funta irlandzkiego.

Tym niemniej, po pięciu latach od fizycznego pojawienia się euro, badania Eurobarometru¹⁴ potwierdziły przeważają- cy pozytywny odbiór tej zmiany w Irlandii: ponad 75% osób odbiera tę zmianę jako generalnie pozytywną i wzmacniającą pozycję kraju, wobec 20% ocen negatywnych (przy średniej dla 12 krajów Eurolandu wynoszącej odpowiednio 48% i 38%).

Jako główne zalety wskazywane są: wygodniejsze i mniej kosztowne podróżowanie za granicę, łatwiejsze porównywa- nie cen. Wśród wad Irlandczycy zwracają uwagę głównie na zwiększone bezrobocie i wpływ na wzrost cen.

Wprowadzenie euro w Słowacji

Przygotowania

do wprowadzenia euro

Formalnym rozpoczęciem przygotowań do wprowadzenia euro była uchwalona 16 lipca 2003 r. Strategia przyjęcia euro w Republice Słowacji¹⁵. Nieco ponad rok później (8 września 2004 r.) we współpracy rządu z Narodowym Bankiem Słowacji

13 Tamże.

14 The eurozone, 5 years after the introduction of euro coins and bank- notes. Analytical report, Flash Eubarometer 193, November 2006, http://

ec.europa.eu/public_opinion/flash/fl193_en.pdf [dostęp: 28 stycz nia 2010].

15 Strategia prijatia eura v SR, http://www.euromena.sk/oficialne- dokumenty-/9479s?page=3& [dostęp 28 stycznia 2010].

uzgodniona została Konkretyzacja strategii przyjęcia euro¹⁶, w której oceniono szczegółowo stopień wypełnienia kryte- riów konwergencji oraz wskazano, że najpóźniej w pierwszej połowie 2006 r. musi zakończyć się pierwszy etap przygoto- wań, czyli przystąpienie do mechanizmu kursu wymiany wa- lut (Exchange Rate Mechanism, ERM II)¹⁷. Jednocześnie wskaza- no datę 1 stycznia 2009 r. jako oczekiwaną datę zakończenia procesu przygotowawczego i wprowadzenia euro w Słowacji.

Pierwszy ze wskazanych celów udało się osiągnąć znacznie wcześniej niż zakładała Strategia, bowiem do ERM II Słowa- cja włączyła się już w listopadzie 2005 roku. W międzyczasie, w lipcu 2005 r. został przyjęty Narodowy Plan przyjęcia euro w Republice Słowacji¹⁸, aktualizowany później dwukrotnie:

w marcu 2007 r. oraz w kwietniu 2008 r. Potwierdził on datę 1 stycznia 2009 r. jako datę przystąpienia do strefy euro, o ile wypełnione zostaną kryteria konwergencji. W listopadzie 2007 r. Narodowa Rada Słowacji przyjęła ustawę o wprowa- dzeniu euro¹⁹.

16 Konkretizácia Stratégie prijatia eura v SR, Ministerstvo Financií Slo- venskej Republiky, Národná Banka Slovenska, http://www.euromena.

sk/oficialne-dokumenty-/9479s?page=3& [dostęp: 28 stycznia 2010].

17 ERM II jest systemem służącym do zapobiegania nadmiernym wahaniom kursów walut pomiędzy walutami krajów kandydujących a euro, które mogłyby zakłócić stabilność gospodarczą w obrębie jednolitego rynku. Uczestnictwo w ERM II jest dobrowolne, lecz jest ono także jednym z „kryteriów konwergencji” – kraje kandydujące do strefy euro muszą w nim uczestniczyć, bez poważnych napięć, przez co najmniej dwa lata przed przyjęciem euro.

18 Národný plán zavedenia eura v Slovenskej republike, Minister- stvo Financií Slovenskej Republiky, Národná Banka Slovenska, http://

www.euromena.sk/oficialne-dokumenty-/9479s?page=3& [dostęp 28 stycznia 2010].

19 Zákon o zavedení meny euro v Slovenskej republike, zákon č.

659/2007 Z. z. z 28. 11. 2007 [w:] Generálny zákon o eure a vykonávacie predpisy, Národná banka Slovenska, Október 2008, http://www.euro- mena.sk/oficialne-dokumenty-/9479s?page=1& [dostęp 28 stycznia 2010].

Tabela 3. Zmiany cen wybranych grup produktów w Irlandii w latach 1996–2009 (w %) Żywność Alkohol Odzież i buty Wydatki

mieszka niowe Wyposa że nie

mieszkań Transport Usługi kulturalne

2009 -3,46 6,33 -11,79 -3,11 -3,11 -4,55 -0,06

2008 6,53 4,76 -4,83 -1,56 -1,56 3,03 3,12

2007 2,80 5,37 -3,34 -1,76 -1,76 2,26 4,24

2006 1,37 1,09 -1,94 -1,27 -1,27 3,63 3,89

2005 -0,70 0,60 -2,79 -1,49 -1,49 3,70 3,30

2004 -0,25 3,50 -3,50 -1,81 -1,81 4,07 3,99

2003 1,43 9,88 -4,06 -0,70 -0,70 2,82 6,29

2002 3,45 5,61 -4,23 1,36 1,36 3,10 7,13

2001 6,52 2,46 -2,82 3,25 3,25 -1,91 5,94

2000 3,11 11,97 -4,80 4,03 4,03 8,69 5,58

1999 3,05 4,04 -6,15 2,43 2,43 2,22 4,02

1998 4,10 4,02 -5,39 3,39 3,39 0,88 3,93

1997 1,50 2,85 -6,83 1,26 1,26 3,17 2,92

1996 1,69 3,87 5,25 1,95 1,95 2,89 2,98

Źródło: Baza danych Europejskiego Banku Centralnego, http://sdw.ecb.europa.eu/browseSelection. do?DATASET=0&REF_AREA=183&ICP_ITE- M=050000&node=2120778 [dostęp: 22 stycznia 2010].

W maju 2008 roku, w okresowym sprawozdaniu z przygo- towań do przyjęcia euro, wykonywanym co najmniej raz na dwa lata przez Komisję Europejską dla wszystkich krajów ob- jętych tzw. „derogacją”, Komisja stwierdziła, że Słowacja jako jedyna spełnia kryteria niezbędne do przystąpienia do strefy euro. Diagnoza ta została potwierdzona decyzją Rady z lipca 2008 roku²⁰, zgodnie z którą z dniem 1 stycznia 2009 r. wobec Słowacji zostanie zniesiona derogacja zawarta w umowie ak- cesyjnej, co oznaczało, że od tego momentu Słowacja stanie się członkiem strefy euro. Kurs wymiany został ustalony na po- ziomie 30,126 korony słowackiej za 1 euro.

Przejście Słowacji na euro nastąpiło zatem według strategii Big Bangu, z bardzo krótkim okresem dwuwalutowości, trwa- jącym do 16 stycznia 2009 roku. Po tym czasie, przez kolejny rok możliwa była wymiana koron na euro w bankach komer- cyjnych (choć tylko do 19 stycznia 2009 r. wymiany dokony- wano bezpłatnie). Bezterminowo dokonywana jest wymiana banknotów w Narodowym Banku Słowacji (do końca 2013 r.

możliwa jest wymiana monet).

Przygotowaniom do wprowadzenia euro towarzyszył oczywiście plan komunikacji i informowania społeczeństwa o podejmowanych krokach i skutkach zmiany waluty dla kraju i każdego obywatela. Szczególną uwagę poświęcono grupom najbardziej wrażliwym: osobom starszym, niepełnosprawnym, mniejszościom oraz słabszym ekonomicznie regionom kraju.

W odniesieniu do środowisk biznesowych, więcej uwagi po- święcono małym i średnim przedsiębiorcom, wykorzystując w tym celu istniejącą sieć centrów informacji i konsultacji MSP.

Podstawowym instrumentem ochrony konsumentów przed niekorzystnymi skutkami zmiany waluty miało być po- dawanie cen towarów w obu walutach. Zasada ta wprowa- dzona została z chwilą przyjęcia przez Radę UE oficjalnego kursu konwersji korony na euro. Podwójne podawanie cen obowiązywało co najmniej do końca 2009 roku, aczkolwiek rekomendowano utrzymanie tej zasady jeszcze przez kolejne 6 miesięcy, do czerwca 2010 r. Podwójne podawanie wartości obowiązywało także w przypadku wszystkich pozostałych in- formacji finansowych, m.in. wynagrodzenia, składek ubezpie- czeniowych, faktur, wyciągów bankowych, itp. Jednocześnie nasilono kontrolę cen, tak aby szybko reagować na przejawy zawyżania ceny przy okazji przejścia na euro oraz wprowadzo- no zasadę regularnego publikowania bieżących cen koszyka dóbr najczęściej kupowanych. Do systemu monitorowania cen włączono również organizacje pozarządowe i stowarzy- szenia konsumenckie.

Badania Eurobarometru ze stycznia 2009 r. wykazały, że naj- skuteczniejszym źródłem informacji o przyjęciu euro okazała się telewizja, wskazana przez 66% respondentów. Na drugim miejscu znalazła się specjalna strona internetowa, o której ist- nieniu wiedziało 60% Słowaków. Funkcjonowała ona od grud- nia 2007 r. do końca marca 2009 r., osiągając maksymalną licz- bę ponad 500 tys. odwiedzających w styczniu 2009 r. Ponad 50 tys. osób skorzystało z możliwości bezpłatnego zainstalo- wania eurokalkulatora na swoim telefonie komórkowym²¹.

20 2008/608/EC: Council Decision of 8 July 2008 in accordance with Article 122(2) of the Treaty on the adoption by Slovakia of the single currency on 1 January 2009, OJ L 195, 24.7.2008, p. 24–27.

21 http://www.euromena.sk/welcome-to-euromenask-archive/12073s [dostęp: 28 kwietnia 2010].

Sytuacja gospodarcza Słowacji

Moment wprowadzenia euro w Słowacji przypadł na naj- głębszy od lat 20. XX wieku kryzys gospodarczy. Bardzo silnie odbił się on również na gospodarce Słowacji. We wrześniu 2008 r. upadłość Lehman Brothers – czwartego co do wielko- ści banku inwestycyjnego w Stanach Zjednoczonych – uru- chomiła lawinę zaburzeń na światowym rynku finansowym, doprowadzając do gwałtownego wzrostu stóp procento- wych, ograniczenia możliwości zaciągania kredytów i ostrych spadków notowań na światowych giełdach. Wkrótce kryzys finansowy przerodził się w problemy, z różnym nasileniem i w różnym tempie dotykające całej gospodarki światowej. Po- ważnie odbił się także na sytuacji w Unii Europejskiej, mimo wdrożenia przez większość krajów intensywnych działań an- tykryzysowych.

Trudności przeżywane przez poszczególne kraje w najbar- dziej syntetyczny sposób obrazują zmiany Produktu Krajowe- go Brutto. Jak widać w tabeli 4, osłabienie wzrostu PKB w nie- których krajach (Dania, Niemcy, Estonia, Węgry) zaznaczyło się już w 2007 r. Spowolnienie wyraźne było także dla potraktowa- nego łącznie obszaru Unii Europejskiej (z 3,2% w 2006 r. i 2,9%

w 2007 r. do zaledwie 0,7% w 2008 r.). W 2009 r. dramatyczny spadek PKB wystąpił we wszystkich krajach (oprócz Polski), niezależnie od tego, czy są członkami strefy euro, czy też nie.

Spadł on średnio o 4,2% zarówno dla wszystkich 27 krajów członkowskich UE, jak i dla 15 krajów strefy euro.

Tabela 4. Dynamika PKB w wybranych krajach w latach

2006–2009 (w %)

Kraj / Region 2006 2007 2008 2009*

Belgia 2,8 2,9 1,0 -3,0

Czechy 6,8 6,1 2,5 -4,8

Dania 3,4 1,7 -0,9 -4,9

Niemcy 3,2 2,5 1,3 -5,0

Estonia 10,0 7,2 -3,6 -14,1

Irlandia 5,4 6,0 -3,0 -7,5

Grecja 4,5 4,5 2,0 -2,0

Hiszpania 4,0 3,6 0,9 -3,6

Francja 2,2 2,3 0,4 -2,2

Łotwa 12,2 10,0 -4,6 -18,0

Litwa 7,8 9,8 2,8 -14,8

Węgry 4,0 1,0 0,6 -6,3

Holandia 3,4 3,6 2,0 -4,0

Austria 3,5 3,5 2,0 -3,6

Polska 6,2 6,8 5,0 1,7

Słowacja 8,5 10,6 6,2 -4,7

Wielka Brytania 2,9 2,6 0,5 -4,9

Strefa euro (15 krajów) 3,0 2,6 0,5 -4,2 Unia Europejska (27 krajów) 3,2 2,9 0,7 -4,2

Stany Zjednoczone 2,7 2,1 0,4 -2,4

Japonia 2,0 2,4 -1,2 -5,2

Źródło: Baza danych Eurostatu, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/

portal/page/portal/statistics/search_database [dostęp: 4 maja 2010].

Sytuacja Słowacji kształtowała się w tym okresie podobnie jak w innych krajach rozwiniętych, zarówno należących do strefy euro, jak i spoza niej, a nawet nie należących do Unii Europejskiej. PKB Słowacji do 2008 roku wykazywał bardzo dynamiczny, najwyższy w gronie państw UE, wzrost (o 10,6%

w 2007 r. i 6,2% w 2008 r.), choć spadła jego dynamika. Za- łamanie (spadek PKB o 5,8% w stosunku do roku ubiegłego) przyszło w 2009 roku, a więc wraz z wprowadzeniem euro.

Zbiegło się to jednak z dramatycznym pogorszeniem sytuacji zewnętrznej, co wpłynęło na spadek eksportu aż o 16% w po- równaniu w rokiem 2008, a co za tym idzie – także ogranicze- nie importu, zahamowanie produkcji, narastanie bezrobocia i spadek popytu wewnętrznego. Z kolei inflacja obniżyła się z poziomu 4,6% w 2008 r. do 2,3% w 2009 r. i prognozowane- go poziomu oscylującego wokół 3% przez następne trzy lata (tabela 5).

Jak więc widać, przyjęcie euro nie spowodowało podnie- sienia przeciętnego poziomu cen; przeciwnie – poziom inflacji spadł w roku wprowadzenia nowej waluty i prognozowane jest jego utrzymanie się na niskim poziomie przez kolejne lata. Należy jednak przypuszczać, że sytuacja ta jest efektem globalnej koniunktury, a nie jednostkowej sytuacji wynikają- cej z wejścia Słowacji do Eurolandu. Tym samym przyczynom należy przypisać zmiany pozostałych wskaźników gospodar- czych Słowacji. Pozostaje pytanie, jak te wskaźniki mogłyby się kształtować, gdyby kraj ten pozostał przy własnej walucie, za- chowując tym samym możliwość prowadzenia samodzielnej polityki pieniężnej?. Opinie na ten temat są zróżnicowane.

Zwolennicy euro²² wskazują, że dzięki jego wprowadze- niu w okresie kryzysu Słowacja zachowała istotną dla eks- porterów i konsumentów stabilność kursu oraz niskie stopy procentowe. Tanie kredyty stymulują teraz ożywienie działal- ności gospodarczej i pomagają gospodarce Słowacji uporać się z kryzysem. W przypadku krajów spoza strefy euro, bank centralny często był zmuszony do podnoszenia stóp procen- towych, żeby przeciwdziałać inflacyjnym efektom osłabienia krajowej waluty. W rezultacie, kredyty są w tych krajach znacz- nie droższe, co utrudnia przedsiębiorcom wyjście z kryzysu.

Co więcej, stabilna waluta i brak kosztów związanych z różni- cami kursowymi skłoniły niektóre korporacje transnarodowe do koncentrowania produkcji w strefie euro, co przyniosło Słowacji dodatkowe korzyści w porównaniu z pozostałymi

22 V. Vano, Euro provides more help than Slovakia expected, www.

securities.com [dostęp: 28 stycznia 2010].

nowymi członkami Unii. Podnosi to również przewidywalność inwestycji w tym kraju w okresie wychodzenia z kryzysu.

Przeciwnicy przyjęcia euro podkreślają z kolei, że pozosta- nie przy koronie i możliwość deprecjacji waluty ograniczyłyby spadek eksportu, a tym samym obniżenie PKB nie byłoby tak dramatyczne. Faktem jest, że Słowacja odnotowała rekordowy spadek eksportu spośród państw UE. Niewątpliwie deprecjacja waluty pomogłaby złagodzić skutki spadku popytu w strefie euro na słowackie towary i usługi. Jednak w przypadku Węgier i Czech – porównywalnych pod względem struktury gospo- darki a pozostających nadal przy własnej walucie – spadek eksportu okazał się równie znaczący²³. A zatem, w przypadku stosunkowo małych gospodarek w dużym stopniu uzależnio- nych od eksportu, światowy kryzys gospodarczy wywołał rów- nie bolesne skutki niezależnie od możliwości wykorzystania przez te kraje kursu walutowego jako – częściowego choćby – remedium na niekorzystne zmiany w otoczeniu.

Znaczenie wprowadzenia euro dla konsumentów

Według badań przeprowadzonych przez Eurobarometr jesienią 2009 roku²⁴ Słowacy pozostają największymi zwolen- nikami euro wśród obywateli Unii Europejskiej. Poparcie dla nowej waluty deklaruje 88% obywateli Słowacji, przed Irland- czykami i Słoweńcami (po 86%) oraz Holendrami i Finami (po 81%). Średnia dla UE jako całości wyniosła według tego bada- nia 60%, podczas gdy 33% jest przeciwnikami euro.

Analiza zmian cen w poszczególnych grupach produktów w pierwszym roku obowiązywania euro (tabela 6) potwier- dza, że przeciętny konsument nie miał podstaw, aby wiązać przejście na euro ze wzrostem kosztów utrzymania. Dla więk- szości produktów ceny nawet spadły, w największym stopniu w przypadku kosztów transportu (o 5,38% w stosunku do roku ubiegłego) i żywności (o 3,82% w stosunku do roku ubiegłe-

23 Mit o euro: Słowacja straciła na euro, materiał opracowany przez Biuro Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadzenia Euro przez Rzeczpospo- litą Polską. http://mofnet.gov.pl/_files_/euro/faq/mity/ 7_mit_slowa- cja.pdf?PortalMF=415 [dostęp: 28 stycznia 2010].

24 Eurobarometr 72. Opinia publiczna w Unii Europejskiej, jesień 2009, Dyrekcja Generalna ds. Komunikacji Społecznej Komisji Euro- pejskiej, January 2010, http://ec.europa.eu/public_opinion/ archives/

eb/eb72/eb72_en.htm [dostęp: 12 lutego 2010].

Tabela 5. Podstawowe wskaźniki gospodarcze Słowacji w latach 2006–2011 (zmiana w % w stosunku do poprzedniego roku)

2006 2007 2008 2009* 2010* 2011*

Inflacja 4,5 2,8 4,6 2,3 2,9 3,1

Stopa bezrobocia 13,3 11,0 9,6 12,4 12,5 12,1

Deficyt budżetowy (w % PKB) -3,5 -1,9 -2,5 -5,2 -4,5 -3,0

Popyt wewnętrzny 6,1 5,8 6,6 -1,5 2,7 5,0

Eksport towarów i usług 21,0 13,8 3,2 -16,0 -1,3 8,8

Import towarów i usług 17,7 8,9 3,3 -13,0 -0,3 8,6

* Dla lat 2009–2011 – przewidywania

Źródło: IMF Executive Board Concludes 2009 Article IV Consultation with the Slovak Republic, Public Information Notice (PIN) No. 09/90, 28 lipca 2009, http://www.imf.org/external/np/sec/pn/2009/ pn0990.htm [dostęp: 26 stycznia 2010].

go). Zwłaszcza w tej ostatniej grupie, dynamika cen ma duże znaczenie dla przeciętnego konsumenta, a zatem jej spadek budzi pozytywne konotacje. Nie należy oczywiście interpreto- wać spadku cen jako efektu przystąpienia do strefy euro – jak wspomniano wcześniej jest to efekt głębokiego kryzysu go- spodarki światowej. Aczkolwiek, stabilność stopy procentowej gwarantowana przez Eurosystem z pewnością przyczyniła się do utrzymania cen na niskim poziomie.

Próbom manipulowania cenami zapobiegł też bardzo ry- gorystyczny i przejrzysty system wprowadzania nowej walu- ty. Przede wszystkim długi okres obowiązku podawania cen każdego towaru w dwóch walutach pomógł konsumentom przyzwyczaić się do nowych wartości i swobodniej operować nową walutą, gdy stała się ona obowiązująca. Jednocześnie zasada ta wprowadzała możliwość bieżącej kontroli kalkula- cji dokonywanych przez przedsiębiorców, bowiem każdy, kto zauważył próbę zawyżania cen mógł interweniować. Równo- legle obowiązkowa kontrola wykonywana była przez inspek- cję handlową, uprawnioną do nakładania wysokiej grzywny w przypadku niedopełnienia obowiązku podwójnego poda- wania cen, bądź niewłaściwego ich przeliczenia. W efekcie, jedynie ok. 2% punktów usługowych i mniej niż 1,5% sklepów próbowało zawyżać ceny podczas przechodzenia na euro²⁵.

Nieoczekiwanym efektem przyjęcia euro przez Słowację okazał się wzrost opłacalności zakupów na Węgrzech, w Polsce i w Czechach, czyli sąsiadujących ze Słowacją krajach nienale- żących do strefy euro²⁶. Nie wynikało to jednak ze wzrostu cen w sklepach słowackich czy spadkiem cen w którymkolwiek z tych krajów, ale ze związanej ze światowym kryzysem gwał- townej dewaluacji forinta, złotego i korony czeskiej. W mo- mencie największego spadku wartości (luty i marzec 2009 r.) złoty był tańszy o prawie 30%, forint o ponad 20%, a korona czeska o ponad 15% w stosunku do poziomu z lipca 2008 ro- ku²⁷. Dzięki temu, ceny we wspomnianych trzech krajach stały się bardzo konkurencyjne w przeliczeniu na euro. I właśnie na pierwsze miesiące 2009 r. przypada nasilenie zakupów przy-

25 C. Kowanda, „Euro na dobre i na złe”, Polityka nr 4 (2740) z 23 stycznia 2010 r.

26 Liczba osób płacących słowackimi kartami płatniczymi zwięk- szyła się w pierwszej połowie 2009 r. w porównaniu z rokiem ubie- głym: w Czechach o 16%, w Polsce o 96%, a na Węgrzech o 109%

(A. Niewiadowski, „Słowacja pustych sklepów”, Rzeczpospolita z 2 lip- ca 2009 r.).

27 Tamże.

granicznych dokonywanych przez Słowaków w sąsiadujących z nimi krajach. Towarzyszył temu odwrót klientów z zagranicy w sklepach słowackich, które automatycznie stały się droższe dla obywateli krajów o walucie tak szybko i znacznie tracącej na wartości.

Jednak w miarę jak złoty, forint i korona czeska odzyski- wały poprzednią wartość, słabło zainteresowanie Słowaków zakupami u sąsiadów. Był to zatem efekt krótkoterminowy i wynikający raczej z sytuacji w innych krajach niż na samej Słowacji. Długoterminowo natomiast Słowacja zyskała sta- bilną walutę, dzięki czemu m.in. stała się bardziej atrakcyjna dla inwestorów i wyeliminowała ryzyko wahań kursowych.

Z punktu widzenia przeciętnego obywatela ten pierwszy czynnik ma znaczenie dla powstawania nowych miejsc pracy, drugi zaś – stwarza warunki prostszego i bezpieczniejszego zaciągania kredytów, np. na kupno domu lub samochodu, z większą pewnością co do wysokości przyszłych rat czy do- datkowych kosztów w postaci uciążliwego ostatnio w Polsce tzw. spreadu kursowego.

Przygotowania

do wprowadzenia euro w Polsce

W kwietniu 2010 roku Komitet do Spraw Europejskich przyjął Ramy Strategiczne Narodowego Planu Wprowadzenia Euro, opracowane przez Pełnomocnika Rządu ds. Wprowadze- nia Euro i przekazał je do akceptacji Rady Ministrów. Zgodnie z zapowiedzią Pełnomocnika (a zarazem Wiceministra Finan- sów), Ramy Strategiczne mają zostać opublikowane do końca drugiego kwartału.

Dokument ten składa się z trzech części: bilansu korzyści i kosztów przyjęcia euro, omówienia uwarunkowań wpro- wadzenia euro w Polsce (w szczególności współzależności pomiędzy strategią wypełniania poszczególnych kryteriów a stabilnością kursu walutowego w mechanizmie kursowym ERM II) oraz harmonogramu działań przygotowawczych. Naj- bardziej istotnym elementem tej ostatniej części jest szczegó- łowy kalendarz działań Narodowego Komitetu Koordynacyj- nego ds. Euro oraz jego Zespołów Roboczych. Ich zadaniem jest opracowanie poszczególnych komponentów stanowią- cych podstawę dla wypracowania najważniejszego dokumen- tu na polskiej drodze do euro, czyli Narodowego Planu Wpro- wadzenia Euro.

Tabela 6. Zmiany cen wybranych grup produktów w Słowacji w latach 2004–2009 (w %) Żywność Alkohol Odzież i buty Wydatki

mieszka niowe Wyposa że nie

mieszkań Transport Usługi kulturalne

2009 -3,82 8,73 -0,86 3,44 -1,85 -5,38 -0,25

2008 7,01 4,36 0,94 4,20 0,31 3,20 1,16

2007 4,01 4,41 0,79 2,32 0,06 -1,98 0,94

2006 2,00 3,15 -0,14 12,13 -0,53 0,62 1,72

2005 -0,74 -0,69 -0,82 8,18 -3,16 1,26 1,84

2004 4,87 8,44 0,52 15,89 -2,15 7,76 5,40

Źródło: Baza danych Europejskiego Banku Centralnego, http://sdw.ecb.europa.eu/browseSelection. do?DATASET=0&REF_AREA=183&ICP_

ITEM =050000&node=2120778 [dostęp: 12 lutego 2010].

Obecnie Polska nie spełnia większości z warunków przyję- cia wspólnej waluty zdefiniowanych w Traktacie z Maastricht²⁸. W dużej mierze jest to efekt światowego kryzysu gospodar- czego. Jednocześnie kryzys unaocznił pewne zjawiska, spra- wiając, że ocena sposobu funkcjonowania strefy euro nie jest już tak jednoznaczna, jak przed kryzysem. Z drugiej strony kra- je należące już do strefy są znacznie mniej skłonne do akcep- towania nowych członków, oczekując precyzyjnej i głębokiej weryfikacji ich gotowości do prawidłowego funkcjonowania we wspólnym obszarze walutowym. Wszystko to sprawia, że przygotowania do przystąpienia do strefy euro muszą być bardzo staranne i konsekwentne, mogą też potrwać dłużej niż pierwotnie zakładano.

Pierwszej kompleksowej analizy skutków wprowadzenia euro dokonał Narodowy Bank Polski, opracowując obszerny Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej ²⁹. Z perspekty- wy zagadnień podjętych w niniejszym artykule najważniejsze są konkluzje tego Raportu dotyczące wpływu jednolitego obszaru walutowego na podstawowe zmienne makroeko- nomiczne (PKB, inflacja, handel zagraniczny) oraz na odbiór wspólnej waluty europejskiej przez krajowych konsumentów.

Badania podjęte przez autorów Raportu wskazują, że śred- nie roczne tempo wzrostu gospodarczego na jednego miesz- kańca obniżyło się w przypadku dziesięciu krajów-członków Eurolandu, dla Niemiec pozostało na tym samym poziomie (1,5%), a jedynie w przypadku Luksemburga wzrosło z 2,4%

do 3,9%. Średnia zmiana roczna dla całej grupy spadła z 3,7%

za okres 1995–1998 do poziomu 2,7% w latach 1999–2007.

Dwa kraje o najsłabszych wynikach to Portugalia i Włochy³⁰. Jeżeli wyłączyłoby się z obszaru unii walutowej te kraje, to spadek średniego wzrostu PKB per capita byłby mniejszy, osią- gnąłby wówczas poziom 3%. W przypadku krajów, które nie wstąpiły do unii walutowej średnie tempo wzrostu produktu krajowego brutto na jednego mieszkańca obniżyło się z 2,6%

do poziomu 2,3%. Jedynie w Szwecji wskaźnik ten utrzymał się na nie zmienionym poziomie (2,8%). A zatem, w okresie tworzenia unii walutowej spadek tempa wzrostu PKB nastą- pił w całej Europie Zachodniej, przy czym wzrost ten pozo- stał mimo wszystko na wyższym poziomie niż w krajach poza strefą euro.

Prowadzi to do wniosku, że przyjęcie wspólnej waluty może wywoływać negatywne efekty w krajach niewystarczająco do tego przygotowanych. Wstąpieniu do unii walutowej towarzy- szą bowiem liczne zmiany w otoczeniu makroekonomicznym.

Dotyczą one m.in. przejścia z płynnego na sztywny kurs wa- lutowy, zmiany sposobu prowadzenia polityki stóp procento- wych oraz polityki fiskalnej. Ogół tych czynników wpływa na

28 Mimo wysokiego deficytu sektora finansów publicznych (7,1% PKB w 2009 r.) i szybko rosnącego w związku z tym zadłużenia (45% PKB w 2007 r. i 51% w 2009 r.), Polska nadal utrzymuje się w gra- nicach długu publicznego dopuszczalnych przez kryteria z Maastricht (60% PKB).

29 http://www.nbportal.pl/r/euro/materialy_papierowe_pdf/ra- port_euro/re11.pdf [dostęp 12 lutego 2010].

30 M. Mucha, Konkurencyjność polskiego sektora przedsiębiorstw w perspektywie przystąpienia Polski do strefy euro, „Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej”, Projekty badawcze, Część IV, Narodowy Bank Polski, Warszawa 2009.

warunki w jakich działają przedsiębiorstwa, a co za tym idzie pośrednio wywiera skutki dla funkcjonowania całej gospodar- ki. Znikają jednocześnie możliwości samodzielnego kształto- wania polityki pieniężnej przez bank centralny konkretnego kraju. Efektem jest wystąpienie szoku asymetrycznego w wy- niku braku zbieżności cykli koniunkturalnych w pewnych kra- jach w stosunku do całości strefy euro, dla której prowadzona jest wspólna polityka stóp procentowych przez Europejski Bank Centralny.

Dla przedsiębiorstw największą korzyścią wynikającą z wprowadzenia wspólnej waluty jest jednak wyeliminowanie niepewności co do kształtowania się kursów walutowych na obszarze unii walutowej (także w handlu między strefą euro a krajami trzecimi)³¹. W konsekwencji po wprowadzeniu euro o wiele więcej przedsiębiorstw skłonnych jest podejmować działalność w sferze handlu zagranicznego, co przejawia się we wzroście udziału eksporterów wśród ogółu przedsiębiorstw (głównie w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw). Obec- nie eksporterzy stanowią mniej niż połowę ogólnej liczby pol- skich przedsiębiorstw, przy czym wielu z nich wskazuje, że największą barierą w prowadzeniu działalności zagranicznej jest zmienność kursu walutowego. Jednocześnie większość handlu zagranicznego fakturowana jest w euro. To właśnie ryzyko kursowe było pierwotną przyczyną kłopotów wielu polskich przedsiębiorców związanych z opcjami walutowymi.

Po przyjęciu euro duża część przedsiębiorców byłaby wolna od zagrożeń związanych z ryzykiem kursowym. Niebagatelną korzyścią jest też wyeliminowanie kosztów transakcyjnych dla dominującej części handlu.

Warto również zwrócić uwagę na potencjalne zachwianie pozycji polskich eksporterów wynikające z pozostania poza strefą euro w sytuacji, gdy przystąpią do niej inne kraje Europy Środkowo-Wschodniej. Przykładów dostarczają tu doświad- czenia krajów, które pozostały poza strefą euro w momencie jej powstawania, tzn. Danii, Szwecji i Wielkiej Brytanii. Dowo- dzą one zmniejszania się roli eksportu jako czynnika wzrostu gospodarczego oraz pogorszenia się salda w handlu zagra- nicznym. Konsekwencje pozostawania poza UGW dla han- dlu tych krajów są tym większe im większy jest udział strefy euro w wymianie handlowej. Przed takim problemem staną więc polscy eksporterzy, a wraz z przystępowaniem do strefy euro poszczególnych krajów Europy Środkowej i Wschodniej będzie on przybierał na znaczeniu. Eksport z Polski może bo- wiem stawać się mniej konkurencyjny wobec eksportu z tych krajów EŚW, które będą się posługiwały wspólną walutą.

Przyjęcie wspólnej waluty ma również pozytywny wpływ na wzrost inwestycji. Dotyczy to zarówno przepływów bezpo- średnich inwestycji zagranicznych (BIZ) w ramach unii mone- tarnej, jak i napływu środków z zewnątrz. Kiedy spadają koszty transakcyjne w obrębie unii walutowej mniej korzystne staje się przenoszenie produkcji za granicę. Z drugiej jednak strony bardziej opłacalny staje się podział produkcji i przeniesienie jej części do innego kraju. Należy jednak pamiętać, że zasad- niczą motywacją inwestorów jest osiągnięcie wysokiej stopy zwrotu, a zatem inwestycje lokowane są przede wszystkim w krajach o niskich jednostkowych kosztach pracy i względnie

31 W. Mroczek, Wpływ wprowadzenia euro na stopień otwartości i zmiany strukturalne w handlu krajów strefy euro [w:] Raport na temat, op. cit., s. 6–84.

wysokim poziomie produktywności. Polska dzisiaj dysponuje istotnymi przewagami konkurencyjnymi wynikającymi z ni- skich kosztów produkcji w porównaniu z krajami „starej” Unii.

Ta przewaga kosztowa jednak maleje. Doświadczenia krajów, które wstąpiły do unii monetarnej wskazują, że tempo wzro- stu jednostkowych kosztów pracy było tam niższe niż w go- spodarkach, które nie przyjęły euro. Tym samym, przy stałej tendencji do wzrostu kosztów pracy w Polsce, przystąpienie do Unii może wpłynąć na tę tendencję hamująco.

Wiele kontrowersji budzi kwestia wzrostu cen wywołane- go przystąpieniem do strefy euro. Badania wskazują, że wzrost cen po wprowadzeniu euro nastąpił we wszystkich krajach, ale w sposób zróżnicowany. W 1999 r., tempo inflacji było większe w Eurolandzie niż w krajach, które do strefy euro nie weszły, podczas gdy przed wprowadzeniem wspólnej waluty ta zależ- ność kształtowała się odwrotnie³². W 2003 r. Eurostat szacował, że trzy lata po wprowadzeniu euro efekt inflacyjny wywołany przez jednolitą walutę wciąż wynosił 0,12–0,29 pp. Paradok- salnie, ogólna strata dobrobytu społecznego, jaka wynika ze wzrostu cen, może stanowić przejściową korzyść netto dla przedsiębiorstw. Przedsiębiorcy mogą być bowiem skłonni do tego, aby ceny produktów podnieść bardziej niż płace. To spo- woduje skokowy spadek siły nabywczej oraz wzrost zysków przedsiębiorców. Sytuacja będzie trwała dopóki nie wzrosną ponownie realne płace.

Konsumentów interesują natomiast nie tyle zmiany ogól- nych wskaźników inflacyjnych, co konkretne efekty cenowe zaokrąglania cen po wprowadzeniu euro. Omawiane badania wskazują, że zależą one w dużym stopniu od poziomu kursu zamiany złotego na euro. W najbardziej pesymistycznym wa- riancie przeciętny wzrost cen wynosi 2,56%, natomiast naj- mniejszy efekt cenowy ogranicza się do w praktyce niezauwa- żalnego wzrostu o 0,04%. Najwyższy wzrost cen ma miejsce w przypadku produktów o niskich cenach jednostkowych, w tym w grupie towarów najczęściej nabywanych³³. Zaokrą- glanie cen w górę jest najbardziej widoczne w grupie cen „ni- skich”, co jest zgodne z oceną intuicyjną: dla produktu drogie- go zaokrąglenie o jeden eurocent jest zmianą pomijalną, dla produktów najtańszych może sięgać nawet 10% pierwotnej ceny. Tymczasem ta ostatnia grupa produktów obejmuje to- wary najczęściej nabywane przez konsumentów (m.in. pieczy- wo, nabiał, jaja). Oznacza to, że wzrost cen tych dóbr prowadzi do postrzegania inflacji przewyższającego faktyczną dynami- kę cen. Z kolei, wzrost postrzeganej inflacji rodził ryzyko wzro- stu oczekiwań inflacyjnych, a co za tym idzie – nasilenie żądań płacowych, czyli faktyczne przyspieszenie inflacji.

Badania w podziale na poszczególne kategorie produk- tów pokazują, że największego wzrostu cen można oczeki- wać w kategorii „Łączność” (głównie w wyniku wzrostu kosz- tów sms-ów) oraz w kategorii „Restauracje i hotele”. Wyniki te zgodne są z danymi Eurostatu, według których to właśnie w tych dwóch kategoriach wzrost cen w wyniku wprowadze- nia euro był najbardziej widoczny. Najmniejszy cenowy efekt

32 M. Mucha, Konkurencyjność polskiego, op. cit., s. 86–120.

33 K. Konopczak, M. Rozkrut, J. Jakubik, Efekty zaokrągleń w Polsce po wprowadzeniu euro do obiegu bezgotówkowego, „Raport na temat pełnego uczestnictwa Rzeczpospolitej Polskiej w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej”, Projekty badawcze, Część VIII Narodowy Bank Polski, Warszawa 2009.

zaokrągleń występuje z kolei w grupach: „Odzież i obuwie”,

„Edukacja”, „Transport” oraz „Użytkowanie mieszkania lub domu i nośniki energii”.

W dyskusji na temat efektów cenowych wprowadzenia euro do obiegu gotówkowego podkreśla się, że wzrost cen może mieć różne faktyczne skutki dla różnych grup społecz- nych, wskazując zwłaszcza na najuboższe gospodarstwa domowe oraz na emerytów i rencistów. Badania przeprowa- dzone w podziale na zróżnicowane koszyki konsumpcyjne, reprezentatywne dla poszczególnych grup gospodarstw, inne od tradycyjnego koszyka zazwyczaj analizowanego przy badaniach inflacji, nie potwierdzają tej prawidłowości.

Skutki zaokrągleń będą odczuwane w takim samym stopniu, niezależnie od grupy społeczno-ekonomicznej, do której na- leży dane gospodarstwo. Podobnie brak jest istotnych różnic pomiędzy efektami cenowymi zaokrągleń dla mieszkańców dużych miast, małych miejscowości czy wsi. Znajduje to od- bicie w kosztach utrzymania: największy wzrost tych kosztów poniosą te gospodarstwa, które relatywnie najwięcej wydają na konsumpcję bieżącą. Badania potwierdzają, że najwyższe kwoty obciążą pracujących na własny rachunek, a najniższe – rolników. Zagadnieniem nie podjętym w badaniach jest jed- nak skala faktycznej nadwyżki, jaką dysponują poszczególne gospodarstwa i na ile jej „zjedzenie” przez zaokrąglanie cen wpłynie na jakość życia tych gospodarstw.

Podsumowanie

Przystąpienie do Eurolandu jest bardzo skomplikowaną operacją, wymagającą długotrwałych przygotowań na wszyst- kich płaszczyznach. Nie jest też łatwa jednoznaczna ocena jej skutków. Irlandia i Słowacja przyjmowały euro w różnym cza- sie i w bardzo różnej sytuacji gospodarczej. Dodatkowo Sło- wacja miała możliwość skorzystania z doświadczenia krajów wcześniej dokonujących tej operacji, co uchroniło ją przez niektórymi błędami, zwłaszcza zjawiskiem sztucznego zawy- żania cen przy okazji ich przeliczania na nową walutę. W obu krajach charakterystyczne jest jednak, że wprowadzenie euro zostało bardzo pozytywnie przyjęte przez większość obywa- teli i nadal akceptacja dla nowej waluty zarówno w Irlandii, jak i w Słowacji jest bardzo wysoka. Badania potwierdzają też, że mimo pewnych turbulencji, długoterminowo wprowadzenie euro nie spowodowało znaczniejszego wzrostu cen czy nieko- rzystnych zjawisk gospodarczych.

Przygotowania Polski do przystąpienia do strefy euro od- bywają się w jeszcze innych uwarunkowaniach gospodar- czych. Świat wychodzi stopniowo z najpoważniejszego od czasów II wojny kryzysu, który znacząco wstrząsnął także stre- fą euro, zmieniając przy tym podejście do kolejnych etapów jej rozszerzania. Nie brakuje głosów, że opóźni to nasze przy- jęcie wspólnej waluty nawet o 10–12 lat³⁴. W literaturze sto- sowane są różne podejścia metodologiczne, prowadzące do zróżnicowanej oceny potencjalnych szans i zagrożeń wynika- jących z przystąpienia do unii walutowej. Jednoznaczna oce- na skutków tego procesu nie jest możliwa, bowiem zależą one od zbyt wielu zmiennych i zależności, nieporównywalnych dla

34 A. Halesiak, „Dłuższa droga do euro”, Rzeczpospolita z dn.

23 kwietnia 2010 r.

Zespół redakcyjny:

Grzegorz Gołębiowski (redaktor naczelny), Adrian Grycuk (sekretarz redakcji; tel. +48 22 694 18 66, e-mail: adrian.grycuk@sejm.gov.pl), Dobromir Dziewulak, Piotr Russel, Piotr Chybalski

Biuro Analiz Sejmowych Kancelarii Sejmu, ul. Zagórna 3, 00-441 Warszawa każdego z krajów i dla kolejnych okresów rozwoju Eurolandu,

w tym także wynikających z dynamicznych uwarunkowań ze- wnętrznych.

Oczekiwane korzyści przystąpienia Polski do strefy euro wynikają przede wszystkim z podniesienia konkurencyjności i racjonalności funkcjonowania podmiotów gospodarczych, co może przyczynić się do wzrostu efektywności makro- ekonomicznej, przyspieszenia rozwoju gospodarczego oraz wzrostu dobrobytu społecznego. Przy tym, na bilans korzyści i kosztów należy patrzeć również z perspektywy zaniechania przystąpienia do strefy euro³⁵, co jest jeszcze trudniejsze do oceny, bowiem doświadczenia Danii, Szwecji i Wielkiej Bry- tanii nie do końca dają się przenieść na grunt polski. Wiele zależy także od przygotowania gospodarki kraju przystępu- jącego i osiągniętego przez nią stopnia rzeczywistej konwer- gencji z wiodącymi gospodarkami Eurolandu. Negatywnym przykładem są tu Portugalia i Hiszpania, w których nastąpiło przegrzanie koniunktury i następujące po nim spowolnienie rozwoju. Szczególnym przypadkiem jest Grecja, gdzie próby wykorzystania skomplikowanych instrumentów finansowych dla zaniżenia deficytu budżetowego, przy bardzo słabych fun- damentach gospodarczych, skończyły się głębokim kryzysem, uderzającym w całą unię walutową³⁶.

35 Przystępując do Unii Europejskiej, Polska zobowiązała się wpraw- dzie przyjąć euro, lecz nie został uzgodniony termin realizacji tego zobowiązania. Może zatem – podobnie jak Szwecja – przeciągać ten proces w nieskończoność, jeśli tylko taka będzie decyzja polityczna.

36 Zob. P. Wiśniewski, „Kryzys w strefie euro”, Infos BAS nr 7(77).

Z drugiej strony, analiza problemów w krajach, które już przyjęły jednolitą walutę pozwala na uniknięcie pewnych błę- dów. Odnosi się to zwłaszcza do zagrożenia skokowym wzro- stem cen, co już zyskało swoją publicystyczną nazwę „efektu cappuccino”. Ważnym czynnikiem przeciwdziałającym tym zjawiskom jest stopień świadomości społecznej i przygotowa- nie klientów do przeliczania cen z waluty krajowej na euro.

Cenne jest to doświadczenie Słowacji, która dzięki długo- trwałemu obowiązkowi podwójnego podawania cen w okre- sie przed i po wprowadzeniu euro do obiegu gotówkowego uniknęła w znacznym stopniu zawyżania cen. Innym sposo- bem jest zachęcenie przedsiębiorców do zobowiązania się do niewykorzystywania faktu wymiany waluty do zawyżania cen poprzez wykorzystanie logo FAIR (Fair-Pricing Agreements in Retailing), jak to zrobiono na Malcie.

Generalnie, aby odnieść trwałe korzyści z przyjęcia euro należy przede wszystkim zbudować silne i stabilne podstawy własnej gospodarki oraz odpowiednio przygotować poszcze- gólne podmioty, w tym także konsumentów. Wymaga to tak- że konkretnych działań z precyzyjną perspektywą czasową:

od około 2,5 roku dla instytucji finansowych do około 9 mie- sięcy dla małych firm produkcyjnych, handlowych i usługo- wych³⁷. Pierwszym etapem musi jednak być wypełnienie kry- teriów z Maastricht i uzgodnienie daty przystąpienia do unii walutowej.

37 P. Pietkun, „Euroland jak marzenie”, Gazeta Bankowa 1/1105, styczeń 2010.