PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ.
PRACA - BIZNES - KARIERA
STRES I WYPALENIE ZAWODOWE
dr Dorota Molek-Winiarska Katedra Zarządzania Kadrami
Uniwersytet Ekonomiczny we Wrocławiu
CZYM JEST STRES?
Definicja 1
Stres jako sytuacja zewnętrzna
Wczesne badania psychologiczne nad stresem
traktowały go jako sytuację zewnętrzną (bodźcową) wywołującą określone stany emocjonalne
Definicja 2
Stres jako reakcja
Koncepcja H. Selye’go: stres jest
rozumiany jako niespecyficzna reakcja organizmu na wszelkie stawiane mu wymagania.
Czynnik zewnętrzny wywołujący stres to STRESOR (czynnik stresogenny)
Stres fizjologiczny
faza alarmowa faza odporności faza wyczerpania normalny poziom
odporności upływ czasu
Definicja 3
Stres jako relacja
„Stres psychologiczny jest szczególną
relacją między osobą a środowiskiem, którą
osoba ocenia jako nadwyrężającą jej zasoby i zagrażającą jej dobrostanowi”
R. Lazarus
4 elementy składowe relacji:
1 – czynnik stresujący
2 – ocena pierwotna: zakwalifikowanie czynnika jako
zagrażającego, szkodliwego, neutralnego lub sprzyjającego 3 – reakcja stresowa
4 – ocena wtórna: wybór określonej strategii radzenia sobie ze stresem
Stres psychologiczny
faza mobilizacji
faza rozstrojenia
faza
destrukcji normalny poziom
odporności
upływ czasu
Stres w pracy
Stan psychiczny, w którym subiektywnie oceniane zasoby pracownika nie wystarczają by sprostać wymaganiom
stawianym przez środowisko pracy.
Stan utraty kontroli nad podejmowanymi działaniami.
Eustres – pozytywny stres
Eustres to pozytywna siła, która motywuje
do działania, podwyższa subiektywną jakość
życia, daje radość, zadowolenie i poczucie
spełnienia realizowanych zadań.
Jakie są źródła stresu?
W człowieku
§ Błędne, katastroficzne myślenie, brak
elastyczności w stosowaniu technik radzenia sobie z nim, brak dbałości o kondycję
fizyczną i zdrowy tryb życia, osobowość;
W organizacji
§ Źle zorganizowana praca, przestarzały sprzęt, presja czasu, niedobór zasobów, konflikty, zła atmosfera, brak zaufania, niejasne warunki pracy (obowiązki, forma zatrudnienia), brak możliwości rozwoju.
Jakie są konsekwencje stresu?
Dla pracownika:
§ Choroby – serca, układu pokarmowego, endokrynologicznego, zaburzenia odporności
§ Zaburzenia psychiczne – nerwice, depresja
§ Uzależnienia
§ Wypalenie zawodowe Dla organizacji:
§ Koszty ekonomiczne
§ Spadek wydajności pracownika,
§ Pogorszenie wizerunku firmy, niskie morale itp.
WYPALENIE ZAWODOWE
Wypalenie zawodowe
„Stan, który krystalizuje się powoli, przez dłuższy okres przeżywania ciągłego stresu i angażowania całej energii życiowej; w końcowym efekcie wywiera on negatywny wpływ na motywację, przekonania i zachowanie.”
H. Freudenberger
3 komponenty wypalenia zawodowego
§ wyczerpanie emocjonalne
§ depersonalizacja
§ obniżenie oceny dokonań zawodowych
Christina Maslach
Objawy WZ
Emocjonalne
§ subiektywne poczucie przepracowania, brak chęci do pracy;
§ uczucie zawodu wobec siebie;
§ poczucie izolacji, osamotnienia;
§ postrzeganie życia jako ponurego i ciężkiego;
§ złość, niechęć do zmian;
§ niezdolność do koncentrowania się na rozmowie;
§ negatywne, ucieczkowe, a nawet samobójcze myśli;
Objawy WZ
Behawioralne
§ niechęć wychodzenia do pracy;
§ brak cierpliwości, drażliwość, poirytowanie;
§ pogardliwa postawa wobec innych
§ awersja do telefonów, spotkań, przesuwanie terminów spotkań z klientami;
§ częsta nieobecność w pracy;
§ problemy małżeńskie i rodzinne;
Objawy WZ
Somatyczne
§ częste choroby (przeziębienia, grypy);
§ codzienne uczucie zmęczenia;
§ zaburzenia snu;
§ częste bóle głowy i dolegliwości układu pokarmowego;
KOSZTY STRESU I WZ
Koszty stresu i WZ
§ Koszty pracownika
§ koszty leczenia chorób wywołanych długotrwałym stresem,
§ wypadki – leczenie,
§ koszty związane z utratą obecnych i przyszłych dochodów na skutek uszkodzenia zdrowia,
§ KOSZTY PSYCHOLOGICZNE.
§ Koszty organizacji
§ koszty spadku produktywności, pracy bezproduktywnej,
§ odszkodowania dla pracowników,
§ absencja pracownika, koszt zastępstw,
§ fluktuacja kadry,
§ wypadki w pracy (zniszczenia materiału),
§ koszty zachowań kontrproduktywnych (kradzieże, wandalizm, sabotaż),
§ koszty usług medycznych (w niektórych krajach/firmach),
Ile to jest?
W ostatnim raporcie Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (2014) przedstawiono koszty stresu:
Koszy stresu w pracy, depresji i trudności natury psychologicznej wynikające dla Europy - 617 mld € rocznie.
Na wartość tą składają się:
§ Absencja i bezproduktywna obecność w pracy - 272 mld €,
§ Spadek produktywności pracy 242 mld €,
§ Koszty opieki zdrowotnej 63 mld €
§ Zasiłki z opieki społecznej 39 mld €
§ Na podstawie badań USA szacuje się, że dla organizacji zatrudniającej ponad 2000 osób koszt związany z absencją, stresem i spadkiem
produktywności wynosi 670 tys.$ rocznie (Faley i in. 2006)
§ Szacunkowe roczne straty wynikające z braku działań interwencyjnych to:
§ Bad. USA – 320$ oraz 6 dni roboczych na 1 pracownika rocznie (Cooper i in., 1996);
§ Bad. holenderskie – 1368€ na 1 pracownika rocznie (w: Milczarek i in. 2009)
RADZENIE SOBIE ZE STRESEM
Profilaktyka zdrowia zawodowego
Zorganizowane interwencje dotyczące redukcji lub eliminacji stresu zawodowego i innych obciążeń
psychospołecznych oraz wsparcia pracowników w zakresie
radzenia sobie z nimi.
Przykłady
Organizacyjne
§ partycypacyjne i podmiotowe zarządzanie,
§ monitoring i usprawnianie ergonomii stanowisk pracy,
§ wprowadzanie zmian systemu pracy,
§ wspieranie rozwoju i podnoszenie kwalifikacji pracowników,
§ szkolenia menedżerów w zakresie zarządzania stresem,
§ osłabianie konfliktu praca-rodzina
Indywidualne
§ szkolenia z zakresu umiejętności radzenia sobie ze stresem
§ doradztwo psychologiczne i psychoterapia
§ treningi relaksacji i ćwiczenia fizyczne,
§ promocja zdrowia w zakresie zdrowego trybu życia.
Zapobieganie WZ
§ Działania organizacji
§ Krótsze zmiany, rotacja, specjalne urlopy
§ Stwarzanie możliwości rozwoju i uczenia się
§ Spłaszczenie hierarchii, partycypacja, delegowanie
§ Działania kierownika
§ Powierzanie zadań adekwatnych do możliwości
§ Zapewnianie poczucia sensowności i
znaczenia pracy
§ Delegowanie
§ Motywowanie przez pochwały i uznanie
§ Działania pracownika
§ Ustalanie priorytetów, odróżnianie obowiązków
wymaganych przez organizacje od nałożonych przez siebie
§ Rozpoznawanie własnych możliwości i ograniczeń
§ Autonomia i niezależność myślenia, asertywność
§ Nagradzanie się za drobne sukcesy
§ Współpraca z zespołem
§ Techniki relaksacji, hobby
Indywidualne techniki radzenia sobie ze stresem i WZ
§ Aktywność fizyczna (sport, taniec)
§ Techniki poznawczo-behawioralne
§ Trening oparty uważności (Mindfullness)
§ Biofeedback
§ Relaksacja, masaż
Techniki
poznawczo-behawioralne
Celem TP-B jest eliminowanie zniekształceń w sposobach myślenia takich jak generalizacja, wyolbrzymianie czy personalizacja.
Konsekwencją tego działania jest bardziej racjonalne myślenie i obniżanie poziomu
stresu w trudnych sytuacjach zawodowych.
ÒTechnika przeformułowania - reframing ÒAnaliza autosugestii
Trening oparty na uważności
MBSR (Mindfullness Based Stress Reduction) to program nauki medytacji, która pozwala zwiększyć koncentrację i znacząco zredukować stres.
MBSR został stworzony w 1979r. przez prof. Jon'a Kabat-Zinn'a (University of Massachusetts).
Trening opiera się na uczeniu się obserwacji siebie i subtelnych znaków wysyłanych przez organizm w celu redukowania i zapobiegania skutkom
długotrwałego stresu.
Biofeedback
Jest techniką opartą na monitorowaniu i kontroli czynności biologicznych
sterowanych zazwyczaj przez AUN.
Wykorzystuje się zwrotne podawanie informacji o przebiegu i parametrach monitorowanej czynności fizjologicznej.
Uzyskane tą drogą informacje umożliwiają kontrolę i optymalizację monitorowanego parametru, a tym samym te czynności.
Biofeedback – przykładowe urządzenia Silva Trainer
Mierzy on oporność elektryczną skóry, która
zmienia się wraz z częstotliwością fal mózgowych i w zależności od tej wartości oscyluje z
określoną częstotliwością (zwykle wydając krótkie dźwięki o jakieś częstotliwości).
Sita Learning System
W tym urządzeniu do wprowadzenia w stan alfa wykorzystane zostały okulary z dwiema
migającymi diodami i czujnik reagujący na rytm oddechu.
Metody relaksacji
§ Trans i wizualizacja
§ Trening autogenny Schultza
§ Trening relaksacji Jacobsona
§ Relaksacja z medytacją
§ Relaksacja z jogą
Literatura cytowana i zalecana:
§ Cooper C., Payne R., Stres w pracy. PWN, Warszawa 1987.
§ Hartley M., Dobry stres – przewodnik. Jedność, Kielce 2002.
§ Litzke S., Schuh H., Stres, mobbing i wypalenie zawodowe, GWP, Gdańsk 2007.
§ Ogińska-Bulik N., Stres zawodowy w zawodach usług społecznych. Difin, Warszawa 2006.
§ Stres w pracy zawodowej. Wybrane zagadnienia. Red. A. Biela, KUL, Lublin 1990.
§ Terelak J., Psychologia stresu. Branta, Bydgoszcz 2001.
Dziękuję za uwagę
dorota.winiarska@ue.wroc.pl
