W
roku akademickim 2007/2008 członkowie Koła Naukowego Specjalistów Informacji zorganizowa- li Kurs Wyszukiwania Informacji, skie- rowany do studentów Uniwersyte- tu Mikołaja Kopernika w Toruniu (da- lej: UMK) i mający na celu przybliżenie podstawowych strategii wyszukiwa- nia informacji w Internecie.Kurs został zorganizowany w dniach od 14 kwietnia do 12 maja 2008 r., a swoje uczestnictwo w nim zadeklarowało 27 studentów różnych kierunków kształcenia (socjologii, in- formacji naukowej i bibliotekoznaw- stwa, prawa, administracji, archiwisty- ki i zarządzania dokumentacją, ekono- mii, filologii angielskiej, geografii, etno- logii, zarządzania i marketingu, historii sztuki i Międzywydziałowych Indywi- dualnych Studiów Humanistycznych).
Zajęcia odbywały się w Uczelnianym Centrum Nowoczesnych Technologii Nauczania – z wykorzystaniem platfor- my zdalnego nauczania Moodle – i ob- jęły 5 cotygodniowych, półtoragodzin- nych spotkań. Program kursu, przygo- towany i zrealizowany przez autorki niniejszego artykułu, uwzględniał:
1. Wyszukiwanie w katalogach bibliotek:
a) katalog Biblioteki Uniwersy- teckiej w Toruniu,
b) bazy danych Biblioteki Naro- dowej,
c) KARO, d) NUKAT.
2. Metody i strategie wyszukiwa- nia w Internecie:
a) strategia wyszukiwawcza (de- finicja, jej etapy),
b) narzędzia internetowe: kata- logi, wyszukiwarki, bazy danych,
c) mechanizmy ułatwiające wy- szukiwanie: operatory logiczne, masko- wanie, ograniczanie, stop-lista, skład- nia specjalna, metadane,
d) Google i inne wyszukiwarki, e) Ukryty Internet (termin i na- rzędzia).
3. Specjalistyczne źródła danych w Internecie:
a) katalogi tematyczne, specjali- styczne bazy danych,
b) weblogi,
c) repozytoria cyfrowe.
4. Ocena jakości informacji elek- tronicznej.
Kurs poprzedzono i zakończono dwukrotnymi badaniami ankietowymi jego uczestników. Zadaniem ankiety wstępnej było rozpoznanie zwyczajów związanych z wyszukiwaniem infor- macji, ankiety podsumowującej zaś – ocena przydatności kursu. W obydwu kwestionariuszach znalazły się pyta- nia zamknięte (jedno- i wielokrotnego wyboru), otwarte i półotwarte.
Pierwsza z ankiet składała się z 42 pytań, a do jej wypełnienia przystąpi- ło 27 osób. Przechodząc do omówienia wyników badań, warto podkreślić, że w przypadku, gdy suma odpowiedzi jest mniejsza niż liczba ankietowa- nych, oznacza to, iż nie wszyscy ba- dani udzielili odpowiedzi na dane
Kurs Wyszukiwania Informacji
dla studentów Uniwersytetu
Mikołaja Kopernika w Toruniu
pytanie. Suma odpowiedzi przekra- czająca liczbę ankietowanych dowo- dzi z kolei, że przytaczane dane zo- stały uzyskane za pomocą pytania wielokrotnego wyboru.
Niemal wszyscy studenci (26 osób) zauważyli, że istnieje bardzo duże zapotrzebowanie na kursy wy- szukiwania informacji. Większość ba- danych przyznała, że kurs taki – po- dobnie jak szkolenie biblioteczne – powinien być obowiązkowo realizo- wany na studiach i trwać około 10 godzin lekcyjnych. 5 osób stwierdzi- ło, że istnieje potrzeba uruchomienia 30 godzin tego typu zajęć, a 2 – że aż 60. Według respondentów, w progra- mie kursu powinny znaleźć się przede wszystkim zagadnienia związane z In- ternetem, wyszukiwaniem materiałów naukowych oraz użytkowaniem baz danych. 11 osób uznało, że jego zakre- sem mogłyby być objęte również kwe- stie dotyczące korzystania z materia- łów drukowanych. Od tego typu kur- su ankietowani oczekiwaliby głównie zaznajomienia ze strategią szybkie- go i efektywnego wyszukiwania infor- macji w sieci Internet (12 odpowiedzi) oraz skutecznego wyszukiwania infor- macji w ogóle (8 odpowiedzi).
Wszyscy respondenci zgodzili się, że umiejętność wyszukiwania informa- cji jest w dzisiejszych czasach bardzo cenna, wymaga jednak specjalistycz- nego przygotowania, a tego – zdaniem aż 21 ankietowanych – brakuje obec- nym pracownikom bibliotek.
Doświadczenia studentów zwią- zane z nabywaniem umiejętności wy- szukiwania informacji w Internecie
nie są imponujące. Mimo że prawie wszyscy (25 osób) uczęszczali w szko- le podstawowej lub gimnazjum na za- jęcia technologii informacyjnej, to wy- szukiwanie informacji w programie za- jęć miało jedynie 8 osób. Aż 19 studen- tów nie zetknęło się z tą tematyką na pierwszym etapie kształcenia, 8 ankie- towanych poznało ją dopiero w szkole średniej (liceum). W przypadku 6 osób były to zajęcia technologii informacyj- nej, w przypadku 1 – szkolenie biblio- teczne.
W ramach lekcji technologii in- formacyjnej 15 osób poznawało za- sady poruszania się w sieci Internet.
Co dziwne, według relacji większości z nich, treści programowe nie obejmo- wały posługiwania się wyszukiwarka- mi internetowymi. Osoby, które odby- ły lekcje z tego zakresu (6), wśród po- znanych narzędzi wymieniały: Google (3 odpowiedzi), Yahoo!, Altavistę, Wir- tualną Polskę, Onet (2 odpowiedzi) oraz Search.com (1 odpowiedź). Od- powiedzi udzielone na to pytanie do- wiodły, że studenci mieli poważne problemy z rozróżnieniem podstawo- wych terminów informatycznych, za- miennie stosowali bowiem pojęcia wy- szukiwarka i przeglądarka.
Podobnych problemów dostar- czyły respondentom terminy odnoszą- ce się do ekonomiki informacji. Choć do znajomości określenia wywiadow- nia gospodarcza przyznały się 3 oso- by, żadna z nich nie potrafiła podać jej przykładu. Często były one także my- lone z bazami firm. Tylko 8 ankieto- wanych potrafiło poprawnie zdefinio- wać zakres zadań infobrokera, utoż-
samiając wykonywanie tego zawo- du z profesjonalnym wyszukiwaniem i odpłatnym udostępnianiem informa- cji. Odpowiadając na pytanie „Czy zle- ciłbyś wyszukiwanie potrzebnych in- formacji wyspecjalizowanej firmie?”, 13 osób stwierdziło, że skorzystałoby z takiej możliwości. Tyle samo osób na taki krok by się nie zdecydowało. Dla 23 respondentów wpływ na tę decyzję miałaby cena takiej usługi.
W odpowiedzi na pytanie o czę- stotliwość poszukiwania informa- cji w Internecie większość badanych (21 osób) zadeklarowała, że prowadzi je codziennie. 5 osób wykonuje tę czyn- ność kilka razy w tygodniu, a 1 osoba – raz w miesiącu lub rzadziej. 25 studen- tów poszukuje przy tym faktów (adre- sów, godzin otwarcia urzędów), 27 – materiałów potrzebnych do zajęć, 22 – informacji na temat bieżących wyda- rzeń, 14 – ofert sklepów. 2 osoby ko- rzystają z sieci głównie ze względu na pocztę elektroniczną, a kilka z uwa- gi na konieczność obsługi elektronicz- nych kont bankowych, poszukiwanie informacji prawnych, europejskich i gospodarczych, zainteresowanie ofer- tami agencji nieruchomości i pracy czy w celach rozrywkowych.
Badania dowiodły, że niemal wszyscy kursanci (23 osoby) korzy- stali z Internetu za pomocą łącza sta- łego. Wśród tych osób 2 osoby dostęp taki posiadały krócej niż rok, 8 osób – w przedziale 2−4 lat, 6 osób – od 5 lat, a 8 osób – od co najmniej 6 lat. Respon- denci nieposiadający stałego dostępu do sieci zadeklarowali, że najczęściej korzystają z niej w kafejkach interne-
towych (2 osoby), bibliotece (1 osoba) lub w salach dydaktycznych na uczel- ni (1 osoba).
W opinii ankietowanych, najpo- pularniejszą wyszukiwarką jest Go- ogle – wskazało ją aż 26 responden- tów. Wśród innych odpowiedzi znala- zły się Yahoo! (11 odpowiedzi), Altavi- sta (6), Wirtualna Polska (4), Infoseek, MSN, Netscape (po 1 odpowiedzi). In- trygujący wydaje się fakt, że 8 osób nie potrafiło wskazać wyszukiwarki in- nej niż Google. 1 osoba wymieniła wy- szukiwarkę plików muzycznych Bear- Share i wyszukiwarkę osób Wyczajka.
W niektórych odpowiedziach były do- datkowo wymieniane Mozilla Firefox, Internet Explorer czy Opera, co po raz kolejny dowiodło, że studenci nie od- różniali wyszukiwarki od przeglądarki internetowej.
Na pytanie „W jaki sposób wyszu- kujesz informacje w Internecie? (cze- go używasz?)” respondenci udzielili zróżnicowanych odpowiedzi. 26 osób wskazało na wyszukiwarki (20 – Go- ogle, 1 – Altavista, 5 – bez podania konkretnej nazwy), 4 – na przeglądar- ki (?!). Wśród innych narzędzi studen- ci wymieniali: katalogi on-line biblio- tek, Wikipedię, odnośniki znalezione na przeglądanych stronach interne- towych, katalogi i specjalistyczne ser- wisy, polskie i zagraniczne portale in- ternetowe oraz zakładki z wybranymi stronami WWW.
Odpowiadając na pytanie doty- czące sposobu wyszukiwania informa- cji, 21 studentów przyznało, że wpisu- je do wyszukiwarki odpowiednie fra- zy wyszukiwawcze. 13 osób korzy-
sta z Wikipedii i przegląda odnośniki na znalezionych stronach WWW, 4 – przeszukują katalogi bibliotek on-line, 2 – penetrują źródła elektroniczne i tradycyjne. 1 osoba podkreślała wy- korzystywanie katalogu biblioteczne- go, a 2 – przeszukiwanie specjalistycz- nych (dziedzinowych) stron interne- towych. Pojedynczy respondenci jako sposób pozyskiwania informacji po- traktowali także przeglądanie oferty sklepów internetowych.
Co do samego procesu wyszuki- wania informacji za pomocą wyszu- kiwarek, 13 osób stwierdziło, że wy- korzystuje do tego opcje wyszukiwa- nia zaawansowanego, a 22 osoby, że zawężają wpisywane w wyszukiwar- kę zapytanie. Większość responden- tów była także świadoma, że wyszu- kiwarki internetowe nie indeksują wszystkich stron WWW (16 odpowie- dzi). Wśród 19 osób korzystających wyłącznie z wyszukiwarki Google, 17 choć raz skorzystało z opcji „Podobne strony”, ale tylko 9 z opcji „Kopia stro- ny”. Za najpopularniejsze narzędzia wyszukiwawcze Google zostały uzna- ne Google Grafika (18 osób) i Google Scholar (3 osoby). Z innych wyszuki- warek specjalistycznych tylko 1 osoba wymieniła wyszukiwarkę Search.com, a 2 osoby, mimo deklaracji znajomości takich narzędzi, nie potrafiły podać ich nazwy.
Interesujące są odpowiedzi udzie- lone na 2 pytania dotyczące korzysta- nia z baz danych. Mimo że 21 osób za- pewniło o korzystaniu z baz danych, 7 z nich nie potrafiło podać ani jednej ich nazwy. Pozostałe osoby najczęściej
wymieniały: bazy aktów prawnych na stronie Sejmu RP, bazę prawniczą LEX, rozkład jazdy PKP, bazę statystyczną Polskie Generalne Sondaże Społecz- ne GUS, bazy specjalistyczne ProQu- est, Cybercrime i SEZAM, bazy Ośrod- ka Przetwarzania Informacji w War- szawie, bazy bibliograficzne Biblioteki Narodowej oraz bazy EBSCO udostęp- niane z poziomu Biblioteki Uniwersy- teckiej w Toruniu. By sprawdzić wie- dzę respondentów o bazach danych, zapytano, czy wyszukiwarki interne- towe indeksują rekordy baz danych.
2 osoby uznały, że tak, 9 uznało, że nie, a 16 osób nie potrafiło na to pytanie odpowiedzieć.
W kwestii wykorzystywania in- nych źródeł informacji sieciowej 18 osób zadeklarowało korzystanie z cza- sopism elektronicznych udostępnia- nych w Internecie, a 10 z legalnie pub- likowanych e-booków. Co najmniej za brak konsekwencji należy uznać fakt, że tylko 5 osób (!) przyznało, że wie, gdzie takich książek szukać. Wśród przykładowych źródeł udostępniają- cych e-booki studenci wymieniali: wy- szukiwarki, strony związane z Creati- ve Commons, Google Books, SAGE Jou- rnals Online, Bibliotekę Narodową.
Jedna osoba przyznała: „trafiam na nie bardzo przypadkowo”.
Na ostatnich zajęciach Kursu Wy- szukiwania Informacji 21 uczestni- ków wypełniło ankietę podsumowu- jącą. Służyła ona poznaniu ich opi- nii na temat przebiegu samego kursu oraz uzyskaniu wskazówek przydat- nych do prowadzenia podobnych kur- sów w przyszłości. Większość oceni-
ła kurs jako spełniający ich oczeki- wania: 12 osób znacznie wzbogaciło swoją wiedzę na temat wyszukiwania informacji, a 8 – ją uzupełniło. 1 osoba nie umiała ocenić przydatności kursu.
Wszyscy studenci jednomyślnie po- twierdzili przydatność platformy Mo- odle w prowadzeniu zajęć. Aż 16 z nich korzystało z tego narzędzia i z umiesz- czonych w nim zasobów poza godzina- mi kursu.
Co do samej organizacji szkole- nia, studenci podkreślali, że kurs był prowadzony kompetentnie, ciekawie i zrozumiale pod względem języko- wym, a zajęcia odbywały się w przy- jaznej atmosferze. Pojawiło się także 7 uwag krytycznych, sugerujących, że zajęcia prowadzono zbyt szybko lub zbyt wolno oraz że realizowano zbyt mało ćwiczeń praktycznych.
Niektórzy uczestnicy szkolenia wskazali także na zagadnienia, które powinny być w nim szerzej omówio- ne. Były to przede wszystkim kwestie związane z wyszukiwaniem publikacji i czasopism naukowych, wykorzysty- waniem baz danych, katalogów, repo- zytoriów, zasobów Ukrytego Interne- tu, bibliotek cyfrowych oraz stosowa- niem algebry Boole’a czy języka haseł przedmiotowych KABA.
W osobnym pytaniu responden- ci przyznali, że w program kursu nale- żałoby włączyć jeszcze więcej ćwiczeń praktycznych (13 odpowiedzi). 6 osób stwierdziło, że na kursie zabrakło za- dań do samodzielnego wykonania, a 2 osoby, że było zbyt mało czasu w sto- sunku do dużej ilości materiału. 3 oso- by zauważyły, że na kursie poruszono
wszystkie przydatne zagadnienia. Po- jawiły się także pojedyncze propozy- cje dotyczące uwzględnienia w pro- gramie kursu zagadnień związanych z krytyką źródeł oraz wyszukiwaniem źródeł informacji dziedzinowej.
Kurs zgromadził studentów i ab- solwentów różnych kierunków stu- diów (głównie humanistycznych). Roz- piętość wieku uczestników kształto- wała się w przedziale od 19 do 30 lat.
Choć kurs rozpoczynała niemal jed- nakowa liczba kobiet (15) i mężczyzn (12), do ostatnich zajęć nie dotrwa- ło 6 mężczyzn. Można z tego wysnuć wniosek, że uczestniczki kursu były bardziej konsekwentne, a podjęte zo- bowiązanie postanowiły doprowadzić do końca. Podobna zależność wystą- piła w przypadku absolwentów szkół sprzed reformy edukacji i po niej. Kurs rozpoczynało 11 absolwentów szkoły zreformowanej i 16 absolwentów szkół sprzed reformy. Na ostatnich zajęciach absolwentów zreformowanej szkoły było już tylko 6 wobec 15 absolwentów sprzed reformy edukacji. Większa wy- trwałość absolwentów „starego trybu edukacji” może być związana z tym, że byli oni studentami wyższych lat stu- diów i mieli świadomość przydatno- ści umiejętności, jakie można nabyć na kursie – i to nie tylko pod kątem przy- gotowywania np. pracy magisterskiej, ale także ich wykorzystania w życiu co- dziennym, np. podczas poszukiwania pracy. Niepokojące jest to, że w edu- kacji poprzedzającej studia uniwersy- teckie zbyt rzadko ukierunkowuje się zachowania uczniów w zakresie wyko- rzystywania sieci Internet.
Podsumowując, należy stwier- dzić, że kursy wyszukiwania informa- cji na uczelniach wyższych powinny być regularnie przeprowadzane, po- nieważ studenci odczuwają potrze- bę uczestnictwa w tego typu inicjaty- wach. Może o tym świadczyć duże za- interesowanie kursem zorganizowa- nym przez bibliotekoznawców. Tego, że warto takie kursy przeprowadzać, dowodzi choćby brak umiejętności rozróżniania podstawowych termi- nów informatycznych wśród uczestni- ków kursu czy stosowanie przez nich najprostszych metod wyszukiwaw- czych (wpisywanie żądanej frazy do wyszukiwarki Google).
Wydaje się, że kurs spełnił swo- je zadanie, choć na początku niektórzy studenci oczekiwali podania konkret- nych – dających się zastosować w każ- dym procesie wyszukiwania informa- cji sieciowej – strategii; kurs przeko- nał ich, że nie da się podać gotowych i niezawodnych rozwiązań, ponieważ w procesie wyszukiwania informa-
cji konieczne jest samodzielne opa- nowanie podstawowych technik wy- szukiwania oraz świadomość istnie- nia różnorodnych narzędzi wyszuki- wawczych, z czym należy wiązać także umiejętność krytycznej oceny znale- zionych informacji. Niestety, badania dowiodły, że większość użytkowni- ków sieci nadal nie rozwinęła w sobie tej umiejętności. Potrzeba kształcenia w tym zakresie wydaje się więc w peł- ni uzasadniona, zwłaszcza w kontek- ście budowy społeczeństwa opartego na wiedzy i informacji.
Paulina Łapińska, Małgorzata Stranc
absolwentki informacji naukowej i bi- bliotekoznawstwa Uniwersytetu Miko- łaja Kopernika w Toruniu z roku 2009 Marta Wontorowska
uczestniczka studiów doktoranckich z zakresu bibliologii, prowadzonych na Wydziale Nauk Historycznych Uniwer- sytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu
Ogólnopolska Konferencja Naukowa
„Bibliotekarz: uniwersalność i innowacyjność profesji”
(Bydgoszcz, 14–15 maja 2009 r.)
W
dniach 14−15 maja 2009 r. odby- ła się w Bydgoszczy Ogólnopol- ska Konferencja Naukowa „Bibliotekarz:uniwersalność i innowacyjność profe- sji”, której organizatorami były Katedra Informacji Naukowej i Bibliologii (da- lej: KINiB UKW) oraz Biblioteka Głów- na Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy (dalej: Biblioteka Głów- na UKW). Sesja, skierowana do ośrod- ków naukowych i bibliotek, w których są prowadzone badania nad współcze- snym bibliotekarstwem, była poświę-
cona zagadnieniom uniwersalności za- wodu bibliotekarza w małej bibliotece, jego wizerunkowi, funkcjonującym na- dal stereotypom, bibliotekarstwu dzie- dzinowemu, obsłudze różnych grup
