* ukasz Brzezicki – dr, Wydziaï Ekonomiczny, Uniwersytet Gdañski, Polska, https://orcid.org/0000- 0002-0761-1109.
Adres do korespondencji: Wydziaï Ekonomiczny, Uniwersytet Gdañski, ul. Armii Krajowej 119/121, 81-824 Sopot, Polska, e-mail: lukasz.brzezicki@ug.edu.pl.
Studia i Materiaïy, 1/2020 (31): 5– 20 ISSN 1733-9758, © Wydziaï ZarzÈdzania UW https://doi.org/10.7172/1733-9758.2020.32.1
Dzia ïalnoĂÊ Uniwersytetów DzieciÚcych w Polsce
ukasz Brzezicki
*W artykule na podstawie wïasnych badañ scharakteryzowano dziaïalnoĂÊ Uniwersytetów Dzie- ciÚcych (UD) w Polsce w roku akademickim 2018/2019 przez pryzmat kwestii dotyczÈcych wymiaru personalnego i finansowego, a takĝe oferty programowej skierowanej do sïuchaczy.
W badaniu braïo udziaï 45 jednostek. Wyniki badañ wskazujÈ, ĝe wiÚkszoĂÊ jednostek funk- cjonuje w ramach szkolnictwa wyĝszego. DominujÈcÈ grupÚ prowadzÈcych zajÚcia stanowili nauczyciele akademiccy, a najpopularniejszÈ formÈ zajÚÊ byïy wykïady, warsztaty, a takĝe pokazy i prezentacje multimedialne. Tematyka prowadzonych zajÚÊ dotyczyïa zagadnieñ zbbiologii (71%), nastÚpnie kultury, sztuki, muzyki i plastyki (64%), a takĝe fizyki i astronomii (58%) oraz informatyki (58%). DziaïalnoĂÊ Uniwersytetów DzieciÚcych byïa finansowana gïównie z opïat pobieranych od rodziców (47%), dotacji ze Ărodków samorzÈdowych (36%), a takĝe Ărodków przekazanych od podmiotów, które prowadziïy UD (33%).
Sïowa kluczowe: edukacja pozaformalna, nauka dla dzieci, szkolnictwo wyĝsze, uniwer- sytety dzieciÚce.
Nadesïany: 03.03.2020 | Zaakceptowany do druku: 21.06.2020
Activities of Children’s Universities in Poland
The article, on the basis of own research, describes the activities of Children’s Universities (UD) in Poland in the academic year 2018/2019 through the prism of issues concerning the personal and financial dimension, as well as the program offer addressed to the students. The survey involved 45 units. The results of the research indicate that the majority of units operate within the framework of higher education institution. The dominant group of lecturers were academic teachers, and the most popular form of classes were lectures, workshops, as well as demonstrations and multimedia presentations. The subject matter of the classes was biol- ogy (71%), followed by culture, art, music and art (64%), as well as physics and astronomy (58%) and computer science (58%). The activities of Children’s Universities were financed mainly from fees charged to parents (47%), subsidies from local government funds (36%), as well as funds transferred from the entities that ran the Children’s Universities (33%).
Keywords: children’s education, children’s university, higher education, non-formal edu- cation.
Submitted: 03.03.2020 | Accepted: 21.06.2020
JEL: I21, I28, I29
1. Wprowadzenie
W Polsce coraz wyraěniej moĝna zauwa- ĝyÊ mechanizmy i inicjatywy skutkujÈce wdraĝaniem idei gospodarki opartej na wiedzy (GOW), choÊ jest jeszcze wiele do zrobienia, aby w peïni jÈ urzeczywist- niÊ (Skrzypek, 2011). W ramach dziaïañ administracji publicznej sÈ podejmowanie róĝne inicjatywy, majÈce na celu podnosze- nia jakoĂci edukacji oraz wspierania mïo- dych utalentowanych ludzi (np. „Miejsce Odkrywania Talentów”), a takĝe tworzenia oraz rozwijania dla róĝnych podmiotów systemu grantowego na dziaïalnoĂÊ zwiÈ- zanÈ z edukacjÈ nieformalnÈ i potrzebami poznawczymi róĝnych grup wiekowych, wbtym dzieci i mïodzieĝy (MNiSW, 2018).
AktywnoĂÊ dzieci i mïodzieĝy moĝe byÊ roz- patrywana m.in. przez pryzmat ich uczest- nictwa w zajÚciach prowadzonych przez Uniwersytety DzieciÚce. MisjÈ Uniwersy- tetów DzieciÚcych jest przede wszystkim rozwijanie w dzieciach naturalnej ciekawo- Ăci otaczajÈcego ich Ăwiata oraz zaintereso- wanie naukÈ. DziaïalnoĂÊ UD wpisuje siÚ wbrozwijanÈ w Unii Europejskiej koncepcjÚ uczenia siÚ przez caïe ĝycie (lifelong lear- ning), która odnosi siÚ do wszelkich dziaïañ zwiÈzanych z uczeniem siÚ przez caïe ĝycie, zmierzajÈcych do poprawy poziomu wie- dzy, umiejÚtnoĂci i kompetencji w perspek- tywie osobistej, obywatelskiej, spoïecznej lub zwiÈzanej z zatrudnieniem (Maniak, 2015). Idea lifelong learning odnosi siÚ do osób w kaĝdym wieku, gdyĝ obejmuje ona etapy uczenia siÚ od wczesnego dzieciñstwa przez okres edukacji szkolnej i czas aktyw- noĂci zawodowej aĝ do wieku senioralnego (Maniak, 2015). W polskich realiach istotnÈ rolÚ lifelong learning odgrywajÈ zarówno Uniwersytety Trzeciego Wieku (UTW), jak i Uniwersytety DzieciÚce. O ile Uniwersy- tety Trzeciego Wieku sÈ cyklicznie badane w szerokim zakresie przez GUS (2019), ob tyle tematyka Uniwersytetów DzieciÚ- cych nie jest praktycznie podejmowana, z nielicznymi wyjÈtkami w ograniczonym aspekcie (m.in. Zióïkowski, 2016; Róĝow- ska, 2016a; Wileczek, Lewicka-Kalka ibZióïkowski, 2017;), co zostanie przedsta- wione wbdalszej czÚĂci artykuïu. W zwiÈzku z powyĝszym zasadne jest przeprowadzenie badania odnoĂnie do dziaïalnoĂci Uniwer- sytetów DzieciÚcych w aspektach, w któ- rych nie byïy one dotychczas analizowane.
Celem podejmowanych badañ byïa próba
zdiagnozowania organizacji i dziaïalno- Ăci jednostek UD gïównie przez pryzmat kwestii dotyczÈcych wymiaru personalnego ibfinansowego, a takĝe oferty programowej skierowanej do sïuchaczy.
2. Uniwersytety DzieciÚce na Ăwiecie W literaturze (Zióïkowski, 2016) wska- zuje siÚ, ĝe pierwszy Uniwersytet Dzie- ciÚcy powstaï w 2002 roku na Uniwersy- tecie wb Tybindze, pod nazwÈ Kinder-Uni.
Odniósï on sukces i nastÚpnie jego idea byïa realizowana na kolejnych niemieckich uczelniach. NastÚpnie koncepcja Uniwer- sytetów DzieciÚcych zostaïa zaadaptowana przez wiele krajów Europy, a nawet Ăwiata (Kozubska i Zióïkowski, 2014).
Liczba UD bardzo szybko wzrasta, czego naturalnÈ konsekwencjÈ byïo powo- ïanie wb 2008 roku europejskiej sieci uni- wersytetów dla dzieci – European Chil- dren’s University Network (ECUC.NET).
Byïo to póïformalne zrzeszenie europej- skich Uniwersytetów DzieciÚcych, które dziaïaïo dziÚki wsparciu Komisji Europej- skiej, wbramach VII programu ramowego – „Nauka w spoïeczeñstwie” (Róĝowska, 2016b). Po wygaĂniÚciu okresu finansowa- nia z UE, w 2010 roku, rozpoczÚto dziaïa- nia majÈce na celu powoïanie formalnego stowarzyszenia jako organizacji czïonkow- skiej non profit. W 2011 roku w Krakowie odbyïo siÚ spotkanie, na którym podpisano dokumenty zaïoĝycielskie stowarzyszenia EUCU.NET (Róĝowska, 2016b), które od tego czasu funkcjonuje jako samofinansu- jÈce siÚ stowarzyszenie. PoczÈtkowo celem stowarzyszenia byïo umoĝliwienie komu- nikacji miÚdzy doĂwiadczonymi organiza- torami, aby dalej rozwijaÊ programy, ale takĝe aby zachÚciÊ nowicjuszy do rozpo- czÚcia wïasnych inicjatyw UD. Obie per- spektywy – chÚÊ poprawy jakoĂci ibpomysï wspierania nowych placówek Uniwer- sytetów DzieciÚcych – stanowiïy gïówne obszary dziaïalnoĂci sieci ECUC.NET (2019a). Obecnie strategicznym celem ECUC.NET jest wspieranie juĝ skonsoli- dowanych Uniwersytetów DzieciÚcych oraz promowanie idei równego dostÚpu i lep- szych moĝliwoĂci edukacyjnych dla dzieci ibmïodzieĝy. SieÊ ECUC.NET skupia siÚ na pogïÚbianiu wspóïpracy miÚdzy pañstwami czïonkowskimi i promowaniu istniejÈcych praktyk nie tylko w Europie, lecz takĝe na
poziomie miÚdzynarodowym (ECUC.NET, 2019a).
Krótka historia funkcjonowania idei Uniwersytetów DzieciÚcych na Ăwiecie to powód, dla którego Ărodowisko nie wypra- cowaïo dotychczas uniwersalnej definicji, teĝ ze wzglÚdu na róĝnorodnoĂÊ form dzia- ïania. Dlatego trwa obecnie dyskusja, w jaki sposób moĝna zdefiniowaÊ dziaïalnoĂÊ UD.
Problem dotyczy równieĝ odróĝnienia dzia- ïalnoĂci UD od innych form edukacyjnych dzieci i mïodzieĝy, np. klubów dzieciÚcych, niestandardowych form ksztaïcenia, innych form dziaïalnoĂci skierowanych do mïodych ludzi, jak np. festiwale naukowe, spotkania otwarte. Wedïug ECUC.NET Uniwersytet DzieciÚcy to m.in. zachÚcanie dzieci do ciekawoĂci i krytycznego myĂlenia, a takĝe przekazywanie im idei uniwersytetów i ich roli w spoïeczeñstwie (ECUC.NET, 2019b).
Obecnie do europejskiej sieci ECUC.
NET naleĝy kilkadziesiÈt Uniwersytetów DzieciÚcych z caïego Ăwiata. Trzeba w tym miejscu zaznaczyÊ, ĝe nie kaĝdy Uniwersy- tet DzieciÚcy funkcjonujÈcy w róĝnych kra- jach naleĝy do sieci. Dla przykïadu wbPol- sce w 2016 roku funkcjonowaïo ok. 200 Uniwersytetów DzieciÚcych (Róĝowska, 2016a; Wileczek, Lewickia-Kalka i Zióï- kowski, 2017), a do sieci naleĝy zaledwie piÚÊ jednostek (ECUC.NET, 2019c). Warto równieĝ podkreĂliÊ polski wkïad w rozwój europejskiej sieci ECUC.NET, gdyĝ jednym z trzech nowych prezesów zostaïa Jolanta Róĝowska, prezes ZarzÈdu Fundacji Maïo- polski Uniwersytet Dla Dzieci.
Naleĝy równieĝ podkreĂliÊ, ĝe wraz zb rozwojem idei UD na Ăwiecie wzrasta liczba badañ poĂwiÚconych ich dziaïalno- Ăci. Na przykïad MacBeath (2011) prze- analizowaï w wÈskim zakresie sytuacje UD w Anglii, natomiast szersze badania przeprowadzone zostaïy przez Funda- cjÚ EdukacyjnÈ Endowment (Education Endowment Foundation, 2017). Harri- son ib Skujins (2016) wykorzystali m.in.
informacje uzyskane z badañ ankieto- wych, wywiadów pogïÚbionych ib danych zastanych do przebadania australijskich UD. InteresujÈce badanie przeprowadzili równieĝ Walan i Gericke (2019), którzy analizowali szwedzki UD w zakresie zain- teresowania sïuchaczy naukami Ăcisïymi, technologiÈ, inĝynieriÈ i matematykÈ.
Shelley, Ooi i Brown (2019) zrealizowali natomiast badanie porównawcze dotyczÈce funkcjonowania UD w Malezji i Australii.
3. Uniwersytety DzieciÚce w Polsce – przeglÈd literatury
Pierwszy w Polsce Uniwersytet DzieciÚcy powstaï w 2007 roku w Krakowie zbinicja- tywy Fundacji PAIDEIA. Szybko zdobyï duĝÈ popularnoĂÊ wszystkich interesariu- szy, w tym dzieci, rodziców oraz Ărodowiska akademickiego. NaturalnÈ konsekwencjÈ jego sukcesu byïo utworzenie podobnych placówek w Warszawie i Wrocïawiu (Zióï- kowski, 2016). PoczÈtkowo Uniwersytety DzieciÚce gïównie powstawaïy i rozwijaïy siÚ w duĝych miastach uniwersyteckich przy znanych uczelniach. Jednak po 2012 roku moĝna zauwaĝyÊ znaczÈcy ich wzrost rów- nieĝ w mniejszych miejscowoĂciach, niebÚ- dÈcych oĂrodkami akademickimi (Zióïkow- ski, 2016).
W Polsce Uniwersytety DzieciÚce funkcjonujÈ poza formalnym systemem edukacyjnym, co rodzi wiele problemów badawczych w przeanalizowaniu skali tego fenomenu oraz scharakteryzowaniu ich dziaïalnoĂci. Po pierwsze, nie ma ogól- nej definicji tego rodzaju dziaïalnoĂci, co powoduje, ĝe nie do koñca wiadomo, co jest takim uniwersytetem, a co nie jest.
Naleĝy równieĝ zauwaĝyÊ, ĝe istniejÈ róĝne inne inicjatywny, które nie majÈ w nazwie sformuïowania „Uniwersytet DzieciÚcy”
lub jego synonimów, a ich rodzaj dziaïal- noĂci na to wskazuje, ĝe sÈ nimi. Po dru- gie, nie ma obligatoryjnej i uniwersalnej nazwy dla tego typu przedsiÚwziÚÊ, gdyĝ jak sïusznie wskazujÈ Wileczek, Lewicka- Kalka ibZióïkowski (2017, s. 353): „Nazwy wïasne organizatorów studiów dla dzieci w Polsce moĝna zakwalifikowaÊ do dwóch kategorii: uniwersalnej i sprofilowanej (przymiotnikowej). W pierwszej mieĂci siÚ wiÚkszoĂÊ tego typu organizacji, które uĝywajÈ okreĂleñ: Uniwersytet Dzieci, Uniwersytet DzieciÚcy, Uniwersytet dla Dzieci, Uniwersytet I Wieku, Akademia Dzieci/DzieciÚca, Akademia Mïodych Odkrywców/Naukowców; w drugiej nato- miast przewaĝajÈ okreĂlenia wskazu- jÈce na dominacjÚ tematycznÈ wybranej dziedziny nauki: DzieciÚca Akademia Zdrowia, Akademia Mïodego Inĝyniera, Politechnika DzieciÚca, Ekonomiczny Uniwersytet DzieciÚcy, DzieciÚcy Uniwer- sytet Artystyczny, DzieciÚcy Uniwersytet Humanistyczny, DzieciÚcy Uniwersytet Technologiczny, Maïy Poliglota”. Po trze- cie, jak wskazuje Róĝowska (2016a), nie sÈ
prowadzone ĝadne statystyki odnoĂnie do Uniwersytetów DzieciÚcych, a ich wzrost i liczbÚ moĝna co najwyĝej okreĂlaÊ sza- cunkowo. Na ten problem równieĝ zwró- ciï uwagÚ Zióïkowski (2016, s. 85), piszÈc wprost, ĝe „nie istnieje ĝaden formalny ani nieformalny spis bÈdě rejestr dziaïajÈcych w Polsce Uniwersytetów DzieciÚcych”.
Wedïug Róĝowskiej (2016a) do koñca 2008 roku powstaïo ich zaledwie kilkanaĂcie.
Wb 2011 roku moĝna byïo oszacowaÊ ich liczbÚ na okoïo 150 – w wiÚkszoĂci przy- padków wbduĝych/gïównych miastach Pol- ski. Obecnie widoczny jest ich gwaïtowny rozwój na obszarze caïego kraju, wïÈczajÈc w to maïe miejscowoĂci. W maju 2015 roku liczbÚ projektów edukacyjnych pod nazwÈ
„Uniwersytet DzieciÚcy” prawdopodobnie moĝna byïo oszacowaÊ na poziomie 200 (Róĝowska, 2016a). Z dokonanej przez Wileczek, LewickÈ-KalkÚ i Zióïkowskiego (2017) kwerendy internetowej wynika natomiast, ĝe na dzieñ 14.11.2016, wedïug autorów, funkcjonowaïy 204 Uniwersytety DzieciÚce, które byïy prowadzone przez uczelnie wyĝsze lub innych organizatorów, jednak we wspóïpracy z uczelniami i na ich terenie. Ponadto wspomnieni wyĝej autorzy wskazujÈ, ĝe jedynÈ inicjatywÈ majÈcÈ na celu wymianÚ dobrych praktyk w ramach zajÚÊ akademickich dla dzieci jest cyklicz- nie organizowany Kongres Uniwersytetów DzieciÚcych. Wydarzenie skierowane jest przede wszystkim do zaïoĝycieli Uniwer- sytetów DzieciÚcych, funkcjonujÈcych na terenie caïej Polski. Z badania Wileczek, Lewickiej-Kalki ib Zióïkowskiego (2017) wynika równieĝ, ĝe wiÚkszoĂÊ Uniwersyte- tów DzieciÚcych w Polsce funkcjonuje przy uczelniach wyĝszych. Warto zaznaczyÊ, ĝe oprócz inicjatyw Uniwersytetów DzieciÚ- cych uczelnie organizujÈ wiele dodatko- wych wydarzeñ, sïuĝÈcych popularyzowaniu nauki: festiwale nauki, pikniki tematyczne, konferencje dla dzieci, dni otwarte, dni nauki, dzieñ dziecka, wizyty wbplacówkach edukacyjnych i inne (Wileczek, Lewicka- Kalka i Zióïkowski, 2017, s.b 354). Domi- nacja uczelni w zakresie róĝnych form edu- kacji dzieciÚcej wynika z faktu, ĝe o pozycji konkurencyjnej danej uczelni wbprzyszïoĂci bÚdÈ ĂwiadczyÊ przede wszystkim badania, innowacje oraz inwestycje w zasoby ludzkie (Burawski, 2013, s.b 130). Nic wiÚc dziw- nego, ĝe równieĝ polskie uczelnie poszu- kujÈ takiej formy wspóïpracy ze spoïe- czeñstwem, która umoĝliwi im kierowanie
oferty edukacyjnej, choÊby poĂrednio, do moĝliwie jak najszerszej grupy odbiorców.
Organizatorami Uniwersytetów Dzie- ciÚcych nie sÈ wyïÈcznie szkoïy wyĝsze, ale równieĝ inne zróĝnicowane organizacyjnie ibprawnie jednostki, w tym m.in. organiza- cje pozarzÈdowe, agencje rzÈdowe, insty- tucje naukowe, instytucje kultury, a takĝe organy administracyjne miast (Róĝowska, 2016a).
Uniwersytety DzieciÚce funkcjonujÈ wbdwóch formuïach, tj. albo jako autorski projekt z wïasnym programem edukacyj- nym, albo jako jednostka naleĝÈca do sieci wspóïpracy, w której korzysta ze sprawdzo- nych rozwiÈzañ doĂwiadczonych organizacji i instytucji. NajwiÚkszÈ sieciÈ Uniwersyte- tów DzieciÚcych w Polsce jest Uniwersy- tet DzieciÚcy UNIKIDS, majÈcy placówki w blisko 30 miejscowoĂciach (Wileczek, Lewicka-Kalka i Zióïkowski, 2017, s. 356).
ZajÚcia prowadzone przez Uniwersy- tety DzieciÚce obejmujÈ wykïady, warsz- taty, pokazy, zajÚcia laboratoryjne, ale takĝe zajÚcia sportowe, wydarzenia arty- styczne czy teĝ kulturalne, a nawet wyjazdy naukowe majÈce charakter obozów nauko- wych (Róĝowska, 2016a).
Samo badanie instytucjonalne Uniwersy- tetów DzieciÚcych nie wyczerpuje obszaru badawczego, gdyĝ w zakresie usïug edu- kacyjnych równie waĝna jest analiza ich jakoĂci. Przykïadem moĝe byÊ analiza Marchewki i Nogaj (2013), które wb celu uzyskania danych o wiedzy, umiejÚtno- Ăci i postawach zwiÈzanych z ekonomiÈ, finansami i przedsiÚbiorczoĂciÈ mïodych osób przeprowadziïy badanie ankietowe dotyczÈce ĂwiadomoĂci i dojrzaïoĂci eko- nomicznej dzieci oraz mïodzieĝy uczest- niczÈcej w Ekonomicznym Uniwersytecie DzieciÚcym (EUD) i Akademii Mïodego Ekonomisty (AME) we wszystkich oĂrod- kach w Polsce. Podobne badanie, jednak na mniejszÈ skalÚ, zrealizowaïa równieĝ Skweres-Kuchta (2017), której gïównym celem badawczym byïa ocena Ăwiadomo- Ăci i dojrzaïoĂci ekonomicznej studentów EUD i AME w województwie zachodnio- pomorskim. InteresujÈce badania przepro- wadziï zespóï w skïadzie: Krzeczkowska, Grygo-Szymanko, ¥wit i Wïasiuk (2017), którzy dokonali ankietyzacji rodziców dzieci uczÚszczajÈcych na zajÚcia w ramach Uniwersytetu DzieciÚcego. Z przytoczo- nego badania wynika, ĝe wiÚkszoĂÊ rodzi- ców zapisaïa dzieci na zajÚcia UD, gdyĝ
ich pociechy interesujÈ siÚ naturalnym Ăwiatem, który to nauka odkrywa i poka- zuje. Opiekunowie chcÈ równieĝ, aby zajÚ- cia UD wspieraïy proces samouczenia siÚ ich dzieci, a takĝe rozwijaïy umiejÚtnoĂci wspóïpracy w grupie.
Warto równieĝ przy analizowaniu proble- matyki Uniwersytetów DzieciÚcych wbPolsce wspomnieÊ o innej interesujÈcej inicjaty- wie, a mianowicie o Uniwersytecie wedïug dzieci1. O ile w przypadku Uniwersytetów DzieciÚcych to osoby dorosïe przygotowujÈ ofertÚ edukacyjnÈ, a póěniej ksztaïcÈ dzieci i mïodzieĝ, o tyle w Uniwersytecie wedïug dzieci oferta dydaktyczna zostaïa przygo- towana dla dzieci i przez dzieci. W Uni- wersytecie Dzieci „ALFA” (KPSW, 2019)
„wïadza rektorska i dziekañska na Uniwer- sytecie Dzieci »ALFA« jest wbrÚkach dzieci.
Nazwy dziaïajÈcych wydziaïów odpowiadajÈ ich zainteresowaniom, a realizowane pod- czas zjazdów wykïady i warsztaty dotyczÈ tematów wskazanych przez najmïodszych.
Do prowadzenia zajÚÊ mïodzieĝ zaprasza swoich rówieĂników, nauczycieli, wykïadow- ców KPSW, a takĝe rodziców. Nad stronÈ merytorycznÈ przygotowywanych zjazdów czuwa Wydziaï Pedagogiczny KPSW oraz nauczyciele NSP nr 1”.
W ostatnim czasie stworzono wiele programów grantowych (np. „Trzecia Misja Uczelni”, „Uniwersytet Mïodego Odkrywcy”) finansowanych ze Ărodków publicznych na utworzenie, poszerzenie oferty programowej Uniwersytetów Dzie- ciÚcych funkcjonujÈcych w Polsce. Z danych przedstawionych przez Narodowe Centrum Badañ i Rozwoju wynika, ĝe ponad 200 projektów uczelni z caïej Polski uzyskaïo dofinansowanie w ramach konkursu „Trze- cia Misja Uczelni” (POWR.03.01.00-IP.08- 00-3MU/18). Celem konkursu byïo opra- cowanie i realizacja programów ksztaïcenia ibdziaïañ dydaktycznych, kursów czy szko- leñ we wspóïpracy z podmiotami dziaïa- jÈcymi na rzecz edukacji, takimi jak np.
jednostki samorzÈdu terytorialnego czy organizacje pozarzÈdowe. DziÚki niemu uczelnie mogïy przygotowaÊ specjalne pro- gramy ksztaïcenia, kursy i szkolenia skie- rowane do odbiorców spoza Ărodowiska akademickiego (Trzecia Misja Uczelni…, 2018). Celem programu „Uniwersytet Mïo- dego Odkrywcy” byïo natomiast stworzenie nowych inicjatyw oraz wsparcie juĝ istnie- jÈcych Uniwersytetów DzieciÚcych. Oba programy skierowane byïy tylko do UD
dziaïajÈcych przy uczelniach wyĝszych lub w Ăcisïej wspóïpracy z uczelniami. UD dzia- ïajÈce w miastach nieakademickich zostaïy praktycznie wykluczone z tego programu.
Cykliczne zajÚcia edukacyjne miaïy byÊ pro- wadzone przez pracowników naukowych ibspecjalistów z okreĂlonego zakresu (Wile- czek, Lewicka-Kalka i Zióïkowski, 2017).
W pierwszej edycji konkursu ogïoszonego w 2016 roku (Komunikat Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyĝszego z dnia 24bsierpnia 2016 roku) wybrano 65 projektów, które otrzymaïy dofinansowanie (MNiSW, 2016), a w drugiej edycji konkursu ogïoszonego w 2017 roku (POWR.03.01.00-IP.08-00- UMO/17) 155 wniosków uzyskaïo ocenÚ pozytywnÈ (NCBR, 2018).
Bez wÈtpienia Uniwersytety DzieciÚce sÈ zarówno szybko rozwijajÈcym siÚ feno- menem edukacyjnym ostatnich lat, jak ibnowym zjawiskiem badawczym, w porów- naniu do Uniwersytetów Trzeciego Wieku, które funkcjonujÈ w Polsce od ponad 40blat.
Wsparcie finansowe MNiSW na dziaïal- noĂÊ Uniwersytetów DzieciÚcych korzyst- nie wpïywaïo na rozwój juĝ istniejÈcych jednostek oraz byïo zachÚtÈ do tworzenia nowych inicjatyw edukacyjnych dla dzieci i mïodzieĝy. Naleĝy zatem przypuszczaÊ, ĝe obecny dynamiczny trend rozwoju Uni- wersytetów DzieciÚcych w Polsce, ale rów- nieĝ na Ăwiecie, utrzyma siÚ w przyszïoĂci.
Ponadto naleĝy oczekiwaÊ, ĝe w przyszïoĂci Ărodowisko Uniwersytetów DzieciÚcych bÚdzie bardziej skonsolidowane i sforma- lizowane organizacyjnie, jak ma to obec- nie miejsce w przypadku Uniwersytetów IIIbWieku.
4. Metodyka badawcza
W podejmowanych próbach kwantyfika- cji dziaïalnoĂci Uniwersytetów DzieciÚcych w Polsce, przedstawionych w poprzedniej czÚĂci artykuïu, autorzy opierali siÚ wyïÈcz- nie na kwerendzie internetowej stron Uniwersytetów DzieciÚcych. W zwiÈzku zbpowyĝszym ich wyniki badañ ograniczaïy siÚ jedynie do kilku aspektów, m.in.: okre- Ălenia liczby Uniwersytetów DzieciÚcych, wskazania form organizacyjno-prawnych podmiotów prowadzÈcych UD i rodzaju organizowanych zajÚÊ dla sïuchaczy.
Dotychczas nie dokonano ankietyzacji Uniwersytetów DzieciÚcych, przez co m.in.
nie uzyskano informacji o finansowaniu ich dziaïalnoĂci, liczbie i profilu osób prowa-
dzÈcych zajÚcia, a takĝe osób odpowiedzial- nych za sprawy administracyjne, obsïugÚ, itd. Istnieje zatem ogromna luka badawcza w tym zakresie.
Wobec braku danych o powyĝszych aspektach funkcjonowania Uniwersytetów DzieciÚcych w Polsce autor niniejszego artykuïu zdecydowaï siÚ zrealizowaÊ projekt badawczy majÈcy na celu wypeïnienie luki w wiedzy nt. organizacji dziaïalnoĂci UD.
W zwiÈzku z tym celem badania byïa dia- gnoza organizacji i dziaïalnoĂci jednostek UD gïównie przez pryzmat kwestii dotyczÈ- cych wymiaru personalnego i finansowego, a takĝe oferty programowej skierowanej do sïuchaczy. Postawiono dwa pytania badaw- cze. Po pierwsze: jakie zasoby osobowe ib finansowe sÈ zaangaĝowane w jednost- kach UD? Po drugie: jaka jest dominujÈca oferta programowa skierowana do sïucha- czy UD? Projekt zakïadaï przeprowadzenie ogólnokrajowego badania Uniwersytetów DzieciÚcych w Polsce, wzorowanego na badaniu Uniwersytetów Trzeciego Wieku realizowanego od dwóch edycji przez GUS (2019), którego celem byïo dostarczenie informacji o dziaïalnoĂci UTW w Polsce, ich strukturze organizacyjnej, sïuchaczach oraz ěródïach finansowania.
Projekt badawczy podzielono na kilka wystÚpujÈcych po sobie etapów, z któ- rych kaĝdy miaï inny zakres i charakter.
Wbpierwszym etapie stworzono bazÚ – listÚ UD. W tym celu zebrano zestawienia UD opracowane przez poprzednich autorów zawarte w literaturze przedmiotu. Pobrano wyniki konkursów MNiSW oraz NCBR na utworzenie i dofinansowanie dziaïalnoĂci UD. Za pomocÈ wyszukiwarki Google przeszukano zasoby internetu, wpisujÈc róĝne kombinacje sïów: uniwersytet, akade- mia, dzieciÚcy, dzieci, malucha, odkrywcy, pierwszego wieku, I wieku, gimnazjalisty, itp. Po zebraniu znalezionych UD doko- nano ich selekcji, usuwajÈc powielajÈce siÚ jednostki i otrzymano zestawienie 209bjed- nostek. Mimo ĝe nie ma uniwersalnej defi- nicji Uniwersytetu DzieciÚcego, o czym wspomniano wczeĂniej, naleĝy przyjÈÊ, przynajmniej na potrzeby badania, kryteria wïÈczenia lub wyïÈczenia jednostek zbbada- nia. Kryteria muszÈ byÊ z jednej strony na tyle precyzyjne, aby odróĝniÊ jednostki UD od innych przedsiÚwziÚÊ skierowanych do dzieci i mïodzieĝy, a z drugiej na tyle ogólne, aby uwzglÚdniÊ bardzo zróĝnico- wany charakter poszczególnych UD. Posta-
nowiono przyjÈÊ, ĝe UD jest jednostkÈ, która ma okreĂlony program edukacyjny, który bÚdzie realizowany w cyklu semestral- nym lub rocznym. UczÚszczanie dziecka na zajÚcia UD jest natomiast poprzedzone zïo- ĝeniem deklaracji przez rodzica lub opie- kuna prawnego albo innÈ formÈ rekrutacji, przewidzianÈ przez organ UD. PrzyjÚcie takich kryteriów nawiÈzuje zarówno do postrzegania UD przez ECUC.NET, jak ib tradycyjnego obrazu uniwersytetu czy –bszerzej – uczelni wyĝszej. Ponadto powyĝ- sze kryteria umoĝliwiajÈ zarówno prostÈ weryfikacjÚ, jak ibbezstronne sklasyfikowa- nie jednostek, co równieĝ przesÈdziïo o ich zastosowaniu, wbprzeciwieñstwie do rozwa- ĝanych równieĝ przed badaniem kryteriów nastawionych na ocenÚ wartoĂciujÈcÈ czy oceniajÈcÈ stopieñ realizacji przez UD róĝ- nych celów edukacyjnych, m.in. rozwijania ciekawoĂci ib krytycznego myĂlenia czy teĝ przekazywanie dzieciom idei uniwersyte- tów i ich roli w spoïeczeñstwie. Z jednej strony kryteria oceniajÈce nie pozwalaïy jednoznacznie zdefiniowaÊ przynaleĝnoĂci danej jednostki do grupy UD, a z drugiej strony ocena obarczona byïaby zarówno duĝym ryzykiem niekompletnoĂci pomiaru (np. nie wszystkie aspekty zostaïy wziÚte pod uwagÚ), jak i subiektywizmem (udziaï realizacji danego celu edukacyjnego).
Jednostka UD, która opracowaïa pro- gram edukacyjny, opieraïa go na przyjÚtym celu, który wyznacza kierunek i tok nauki w okreĂlonym cyklu ksztaïcenia. O przy- jÚciu dziecka na zajÚcia UD decyduje sze- roko pojÚta rekrutacja, co oznacza, ĝe nie majÈ one charakteru otwartego jak pokazy naukowe, na które moĝe przyjĂÊ kaĝdy bez rejestracji. W zwiÈzku z powyĝszym orga- nizacja zajÚÊ ma bardziej sformalizowany i zamkniÚty charakter niĝ inne aktywnoĂci skierowane do dzieci i mïodzieĝy. Podobne zaleĝnoĂci wystÚpujÈ na studiach wyĝszych, na których okreĂlony jest odpowiedni program edukacyjny, majÈcy za zadanie realizacjÚ wyznaczonego celu utworzenia danego kierunku studiów. O przyjÚciu kandydata na studia decyduje natomiast rekrutacja. Po dokonaniu selekcji z wstÚp- nej listy 209 jednostek wedïug powyĝszych kryteriów pozostaïo 157 podmiotów.
W drugim etapie stworzono kwestio- nariusz ankiety. Postanowiono w tym celu skorzystaÊ z formularza GUS dot. bada- nia dziaïalnoĂci Uniwersytetów Trzeciego Wieku. PrzyjÚto rok akademicki 2018/2019
za okres badawczy, a jedynie w kwestiach finansowych przyjÚto rok kalendarzowy, zb uwagi na powszechny okres rozliczeñ finansowych. Zastosowano zatem kon- wencjÚ badawczÈ, wykorzystywanÈ przez GUS do badania Uniwersytetów Trzeciego Wieku. Opracowano wstÚpny formularz ankiety oraz konsultacyjnie przesïano go do kilku UD w celu sprawdzenia poprawnoĂci jego konstrukcji oraz zebrano m.in. infor- macje dotyczÈce problemów i propozycji zagadnieñ, jakie moĝna zawrzeÊ w ankiecie.
Docelowy kwestionariusz ankiety (Aneks) poprawiono i umieszczono na specjalnie stworzonej na potrzeby projektu badaw- czego stronie internetowej. W kwestiona- riuszu ankiety zwrócono przede wszystkim uwagÚ na:
• osoby wykonujÈce pracÚ na rzecz Uniwersytetów DzieciÚcych (kadrÚ dydaktycznÈ i administracyjnÈ),
• ofertÚ programowÈ Uniwersytetów DzieciÚcych (w tym zakres i formÚ pro- wadzonych zajÚÊ),
• finansowanie dziaïalnoĂci Uniwersytetów DzieciÚcych.
Od 21 paědziernika 2019 roku rozpo- czÚto docelowe badane empiryczne.
W kolejnym etapie rozpropagowano informacje o badaniu. W tym celu wysïano do kaĝdego UD z powyĝszego zestawie- nia informacje o prowadzonym badaniu zb proĂbÈ o aktywne uczestnictwo i wypeï- nienie kwestionariusza ankiety. NastÚpnie przypominajÈco kontaktowano siÚ telefo- nicznie z jednostkami z proĂbÈ o wypeï- nienie kwestionariusza ankiety. Na bieĝÈco weryfikowano poprawnoĂÊ przekazywa- nych danych oraz wyjaĂniano nieĂcisïoĂci zbposzczególnymi UD. Badanie zakoñczono 31 stycznia 2020 roku. Ostatnim etapem projektu byïo opracowanie wyników bada- nia.
5. Wyniki badañ
Po zakoñczeniu badania z 157 UD wyïÈ- czono zarówno jednostki, które zakoñczyïy dziaïalnoĂÊ, jak i podmioty, które nie pro- wadziïy rekrutacji i zajÚÊ w roku akademic- kim 2018/2019. Ostatecznie 132 jednostki speïniaïy kryteria badawcze. Kwestiona- riusz ankiety z jednostek objÚtych bada- niem wypeïniïo 45 Uniwersytetów DzieciÚ- cych (co stanowi 34% udziaïu w badaniu), natomiast pozostaïa czÚĂÊ odmówiïa udziaïu wb badaniu. Jednostki odmawiaïy
udziaïu wbbadaniu najczÚĂciej zbkilku przy- czyn, m.in. braku czasu lub osób do wyko- nania dodatkowych obowiÈzków admini- stracyjnych. NastÚpnie podkreĂlano obawy o przekazane dane, które, nawet wyko- rzystane do prezentacji zagregowanych wyników, mogÈ posïuĝyÊ do zachÚcenia innych podmiotów do tworzenia nowych jednostek UD i zwiÚkszenia konkurencji szczególnie wbduĝych aglomeracjach miej- skich. Inne jednostki wskazywaïy, ĝe dane zawarte wb kwestionariuszu ankiety stano- wiÈ tajemnicÚ przedsiÚbiorstwa. Sporadycz- nie jednostki odmawiaïy bez podawania przyczyny. Warto w tym miejscu podkreĂliÊ, ĝe z uwagi na maïÈ stopÚ realizacji niniej- sze badanie stanowi jedynie przyczynek zarówno do szerszej dyskusji o dziaïalnoĂci UD w Polsce, jak i dalszych pogïÚbionych badañ wb przyszïoĂci. W zwiÈzku z powyĝ- szym nie moĝna uogólniaÊ prezentowanych wyników badania na dziaïalnoĂÊ wszystkich jednostek UD w Polsce.
Uniwersytety DzieciÚce w przewaĝajÈ- cej czÚĂci byïy prowadzone przez szkoïy wyĝsze (29 jednostek), nastÚpnie fundacje (8bjednostek), domy, oĂrodki kultury (5 jed- nostek), a takĝe stowarzyszenia, biblioteki ib inne jednostki powoïane przez urzÚdy gmin oraz miast (3 jednostki).
SpoĂród 16 jednostek funkcjonujÈcych poza strukturÈ szkóï wyĝszych aĝ 11 z nich miaïo podpisanÈ umowÚ o wspóïpracy lub patronacie uczelni. NajczÚĂciej w ramach tej wspóïpracy nastÚpuje udostÚpnienie lokali, sal wykïadowych itp. (11 jedno- stek), nastÚpnie wsparcie naukowe (dydak- tyczne), tj. prowadzenie zajÚÊ (8 jednostek), w dalszej kolejnoĂci udostÚpnienie sprzÚtu specjalistycznego (4 jednostki) i wsparcie organizacyjne (pomoc w obsïudze admi- nistracyjnej, ksiÚgowej, itp.) – 3 jednostki.
Najmniejszy odsetek odpowiedzi dotyczyï wsparcia finansowego (2 jednostki).
W wiÚkszoĂci Uniwersytetów DzieciÚ- cych prace administracyjne, organizacyjne itp. wykonywaïy od 1 do 9 osób. W przy- padku wiÚkszych jednostek dodatkowo angaĝowano osoby pomagajÈce prowadzÈ- cym zajÚcia, wówczas odpowiadajÈcych za organizacjÚ byïo od 10 do 30 osób. Wbjed- nostkach, w których do 10 osób wykony- wano prace administracyjno-organizacyjne, wiÚkszoĂÊ stanowili pracownicy podmiotu prowadzÈcego UD. Natomiast wb jednost- kach, w których pracowaïo powyĝej 10 pra- cowników zauwaĝono zdecydowanie wiÚk-
szy odsetek pozostaïych osób zwiÈzanych zbobsïugÈ UD.
StrukturÚ prowadzÈcych zajÚcia w bada- nej grupie UD przedstawiono na rysunkub1.
NajwiÚkszÈ grupÚ, bo aĝ 44%, stanowiÈ
nauczyciele akademiccy. Warto zaznaczyÊ, ĝe w przypadku jednostek funkcjonujÈcych w ramach struktury uczelni Ărednio 58%
prowadzÈcych stanowiÈ nauczyciele akade- miccy.
Rysunek 1. ProwadzÈcy zajÚcia na Uniwersytetach DzieciÚcych
Inni
0 10 20 30 40 50%
Lektorzy/nauczyciele języków obcych Pracownicy podmiotu prowadzącego UD Zawodowi instruktorzy, trenerzy Studenci uczelni Pasjonaci Eksperci, specjaliści w danej dziedzinie nauki Nauczyciele akademiccy (bez lektorów/nauczycieli języków obcych)
½ródïo: opracowanie wïasne.
Formy organizowanych w UD zajÚÊ dla dzieci byïy zróĝnicowane, jednak domi- nowaïy trzy rodzaje. W 43 jednostkach zb45bbadanych prowadzono zajÚcia wbformie wykïadów, a w 40 realizowano je wbformie warsztatów, a takĝe pokazów ib prezenta- cji multimedialnych. ZajÚcia laboratoryjne odbywaïy siÚ w 27 placówkach. ZajÚcia artystyczne prowadziïy 23 UD, 22 jednostki realizowaïy zajÚcia w plenerze, ab21bw for- mie gier i zabaw. MniejszÈ popularno- ĂciÈ cieszyïy siÚ zajÚcia zewnÚtrzne (np.
wbmuzeum, centrum nauki) (16) oraz inne formy (11). Niemalĝe w 25% jednostek
prowadzono zajÚcia w 4bróĝnych formach, wb20% UD w 7 formach, w 16% placówek w 5 formach, a w 13% oĂrodków we wszyst- kich formach.
Obszary tematyczne róĝnych form prowadzonych zajÚÊ przedstawiono na rysunkub2. Uniwersytety DzieciÚce wbprze- waĝajÈcej czÚĂci organizujÈ zajÚcia zwiÈ- zane z biologiÈ, przyrodÈ, paleontologiÈ ibgeologiÈ (71%), a takĝe kulturÈ ibsztukÈ (64%). Zbprzeprowadzonych badañ wynika, ĝe tylko dwie jednostki spoĂród 45b bada- nych organizowaïy zajÚcia dla dzieci wbokresie wakacji.
Rysunek 2. Obszary tematyczne wykïadów, zajÚÊ, warsztatów, pokazów, zajÚÊ laboratoryjnych i innych organizowane przez UD
Inne
0 10 20 30 40 50 60 70 80 %
Wiedza o społeczeństwie, filozofia Geografia i turystyka Język polski i język obcy nowożytny Ekonomia, finanse i zarządzanie Historia i archeologia Chemia Informatyka Fizyka i astronomia Kultura i sztuka (np. muzyka, plastyka) Biologia, przyroda, paleontologia, geologia
Matematyka Technika
½ródïo: opracowanie wïasne.
Z zestawienia ěródeï finansowania dziaïalnoĂci Uniwersytetów DzieciÚcych (rysunek 3) wynika, ĝe dominujÈ opïaty pobierane od rodziców (47%), a nastÚpnie
dotacje ze Ărodków samorzÈdowych (miast i gmin) – 36% oraz Ărodki przekazane od podmiotu, w ramach którego dziaïaï UD (33%).
Rysunek 3. ½ródïa finansowania dziaïalnoĂci Uniwersytetów DzieciÚcych
Inne
0 10 20 30 40 50 %
Darowizny od osób fizycznych Dotacje ze źródeł publicznych – rządowych Dotacje ze środków Unii Europejskiej Darowizny od instytucji i firm Środki przekazane od podmiotu prowadzącego UD Dotacje ze środków samorządowych Opłaty pobierane od rodziców
½ródïo: opracowanie wïasne.
¥rednia wartoĂÊ rocznych wydatków poniesionych na dziaïalnoĂÊ UD wynosiïa 73 tys. zï, a mediana 27 tys. zï. Naleĝy jed- nak zauwaĝyÊ, ĝe koszty byïy bardzo zróĝni- cowane, zaleĝnie od skali dziaïalnoĂci ibcha- rakteru prowadzonych zajÚÊ. Dla przykïadu pierwszy kwartyl wyniósï 13 tys. zï, a trzeci kwartyl 100 tys. zï. JeĂli placówki pobie- raïy opïaty od rodziców, wówczas Ărednia opïata rekrutacyjna wynosiïa 43 zï, czesne lub opïata podstawowa za wykïady ogólne 246 zï, a opïata za zajÚcia fakultatywne (dodatkowe) 65 zï.
6. Podsumowanie
Z przeprowadzonego badania moĝna wysnuÊ nastÚpujÈce wnioski. WiÚkszoĂÊ Uniwersytetów DzieciÚcych funkcjonuje w ramach szkolnictwa wyĝszego. Jednostki UD dziaïajÈce w ramach innych podmio- tów (np.bfundacji, stowarzyszeñ, oĂrodków kultury) poza sektorem szkolnictwa wyĝ- szego wb zdecydowanej wiÚkszoĂci podpi- saïy umowÚ ob wspóïpracy lub patronacie uczelni. NajczÚstszÈ formÈ umowy jest udostÚpnianie sal wykïadowych i wsparcie dydaktyczne. Wb mniejszych jednostkach UD prace administracyjne i organizacyjne byïy przewaĝnie wykonywane przez pra- cowników podmiotu prowadzÈcego UD.
DominujÈcÈ grupÚ prowadzÈcych róĝnego rodzaju zajÚcia stanowiÈ nauczyciele akade- miccy. Formy zajÚÊ organizowanych przez UD byïy zróĝnicowane, jednak najwiÚkszÈ popularnoĂciÈ cieszyïy siÚ wykïady, warsz- taty, ab takĝe pokazy i prezentacje multi- medialne. Tematyka prowadzonych zajÚÊ skupiona byïa przede wszystkim na zagad- nieniach zbbiologii, przyrody, paleontologii i geologii, nastÚpnie kultury i sztuki, w tym muzyki i plastyki, a takĝe fizyce i astrono- mii oraz informatyce. Trzema gïównymi ěródïami finansowania dziaïalnoĂci UD byïy opïaty pobierane od rodziców, dotacje ze Ărodków samorzÈdowych, a takĝe Ărodki przekazane od podmiotu prowadzÈcego UD.
W niniejszej analizie dokonano rozpo- znawczego badania UD, dlatego przyszïe kierunki badañ powinny byÊ prowadzone wieloaspektowo. Po pierwsze, naleĝaïo- by porównawczo przebadaÊ oba sektory (tj.b UD i UTW), wskazujÈc stopieñ ich rozwoju, a takĝe najlepsze praktyki UTW, które moĝna wdroĝyÊ w jednostkach UD.
Po drugie, warto zbadaÊ, jakie czynniki utrudniajÈ dziaïalnoĂÊ UD, czego ocze- kujÈ one od instytucji publicznych, a takĝe czy Ărodki pañstwowe przeznaczone na powstanie ib rozwój UD przyczyniajÈ siÚ do ustabilizowania dziaïalnoĂci sektora
UD. Zb dokonanego przeglÈdu literatury wynika, ĝe wiÚkszoĂÊ autorów skupiaïa siÚ na badaniu instytucjonalnym dziaïalnoĂci Uniwersytetów DzieciÚcych wyïÈcznie na podstawie kwerendy internetowej stron, bez ankietyzacji jednostek UD, a takĝe pomijajÈc kwestie jakoĂci zajÚÊ i analizy opinii rodziców, wpïywu uczestnictwa dziecka w zajÚciach UD na jego sukcesy szkolne i pozaszkolne. Jedynie w badaniu Marchewki i Nogaj (2013) oraz Skweres- Kuchty (2017) zwrócono uwagÚ na kwestie badania wiedzy uczestników zajÚÊ dla dzieci i mïodzieĝy, które moĝna zakwalifikowaÊ do analizy jakoĂci Ăwiadczonych usïug, natomiast w badaniu Krzeczkowskiej i in.
(2017) skupiono siÚ na motywacji rodziców zapisujÈcych dzieci na zajÚcia na Uniwersy- tecie DzieciÚcym. W zwiÈzku z powyĝszym w przyszïych badaniach naleĝy w sposób kompleksowy zwróciÊ uwagÚ na te kwestie.
Przypisy
1 WiÚcej o tym niecodziennym eksperymencie pedagogicznym moĝna znaleěÊ w publikacji:
Jaworska-Witkowska i Olejniczak (2013).
Bibliografia
Burawski, D. (2013). Uniwersytet trzeciej generacji stan i perspektywy rozwoju. Poznañ: Europejskie Centrum Wspierania PrzedsiÚbiorczoĂci.
ECUC.NET (2019a). The history. Pozyskano z:
https://eucu.net/the-history (29.06.2019).
ECUC.NET (2019b). eucu.net charter. Pozyskano z: https://eucu.net/eucu-net-charter (29.06.2019).
ECUC.NET (2019c). The member map. Pozyskano z: https://eucu.net/the-members (29.06.2019).
Education Endowment Foundation (2017). Chil- dren’s University. Evaluation report and executive summary. Pozyskano z: https://files.eric.ed.gov/full- text/ED581159.pdf (20.11.2020).
GUS (2019). Uniwersytety Trzeciego Wieku w roku akademickim 2017/2018. Warszawa: GUS.
Harrison, A. i Skujins, P. (2016). Children’s Univer- sity Australia evaluation: Summary report. National Centre for Vocational Education Research.
Pozyskano z: https://cuaustralasia.com/wp-con- tent/uploads/2020/07/NCVER_DMSummary-.pdf (20.11.2020).
Jaworska-Witkowska, M. i Olejniczak, A. (2013).
Uniwersytet (wedïug) dzieci. Od inicjacji poznawczych do integracji akademickich. Bydgoszcz: Wydawnic- two Kujawsko-Pomorskiej Wyĝszej w Bydgoszczy.
Komunikat Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyĝszego z dnia 24 sierpnia 2016 r. o ustanowieniu programu pod nazwÈ „Uniwersytet Mïodego Odkrywcy”. M.P.
2016 poz. 871.
Kozubska, A. i Zióïkowski, P. (2014). Artystyczny uniwersytet dziecka i rodzica. Bydgoszcz: Wydaw- nictwo Uczelniane Wyĝszej Szkoïy Gospodarki wbBydgoszczy.
KPSW (2019). Uniwersytet Dzieci „ALFA” i Uni- wersytet MiÚdzypokoleniowy „OMEGA”. Pozyskano z: http://kpsw.edu.pl/inicjatywy/uniwersytet-dzieci- alfa-i-uniwersytet-miedzypokoleniowy-omega (29.06.2019).
Krzeczkowska, M., Grygo-Szymanko, E., ¥wit, P.
i Wïasiuk, P. (2017). What and why – non-formal education of children in Poland – possibilities and experiences. W: G. Karwasz i M. Nodzyñska (red.), Entertainment-education in science educa- tion (36– 47). Kraków: Pedagogical University of Cracow.
MacBeath, J. (2011). Evaluation of the Children’s University 2010. Third Report to the CU Trust. Pozys- kano z: https://www.educ.cam.ac.uk/networks/lfl/
projects/childrensuniversity/CU%20Evaluation%20 2010.pdf (20.11.2020).
Maniak, G. (2015). Ksztaïcenie przez caïe ĝycie –bidea i realizacja. Polska na tle Unii Europejskiej.
Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, 214, 128–139.
Marchewka, M. i Nogaj, W. (2013). „Ekonomia przyda siÚ w dorosïym ĝyciu”, czyli nauka ekonomii oczami nastolatków. E-mentor, 4(51), 14–22.
MNiSW (2016). Uniwersytet Mïodego Odkrywcy.
Pozyskano z: https://www.archiwum.nauka.gov.
pl/projekty-i-inicjatywy/uniwersytet-mlodego- odkrywcy.html (29.06.2019).
MNiSW (2018). Spoïeczna odpowiedzialnoĂÊ nauki jednym z priorytetów MNiSW. Pozyskano z: http://
www.bip.nauka.gov.pl/komunikaty-rzecznika-pra- sowego-mnisw/spoleczna-odpowiedzialnosc-nauki- jednym-z-priorytetow-mnisw.html (29.06.2019).
NCBR (2018). Lista rankingowa wniosków ocenionych pozytywnie w ramach konkursu nrb POWR.03.01.00-IP.08-00-UMO/17 na projekty w programie „Uniwersytet Mïodego Odkrywcy”.
Pozyskano z: https://www.ncbr.gov.pl/fileadmin/
user_upload/import/other/lista_rankingowa_kon- kurs_umo.pdf (29.06.2019).
Róĝowska, J. (2016a). Historia uniwersytetów dzie- ciÚcych. Pozyskano z: http://uniwersytetdladzieci.
com.pl/historia.php (29.06.2019).
Róĝowska, J. (2016b). Stowarzyszenie EUCU.NET.
Pozyskano z: http://uniwersytetdladzieci.com.pl/
eucu_net.php (29.06.2019).
Shelley, B., Ooi, C-S. i Brown, N. (2019). Playful learning? An extreme comparison of the Children’s
University in Malaysia and in Australia. Journal of Applied Learning & Teaching, 2(1), 16–23.
Skrzypek, E. (2011). Gospodarka oparta na wiedzy i jej wyznaczniki. NierównoĂci Spoïeczne a Wzrost Gospodarczy, 23, 270–285.
Skweres-Kuchta, M. (2017). Inwestycja w rozwój kompetencji kluczowych wĂród dzieci i mïodzieĝy –bstudium przypadku. Ekonomiczne Problemy Usïug, 4(129), 245–255.
Trzecia Misja Uczelni – wyniki konkursu NCBiR.
(2018). Forum Akademickie. Pozyskano z: https://
forumakademickie.pl/news/trzecia-misja-uczelni- wyniki-konkursu-ncbir (29.06.2019).
Walan, S. i Gericke, N. (2019). Factors from infor- mal learning contributing to the children’s inter- est in STEM – experiences from the out-of-school activity called Children’s University. Research in Science & Technological Education. https://doi.org /10.1080/02635143.2019.1667321.
Wileczek, A., Lewicka-Kalka, E. i Zióïkowski, P. (2017). Uniwersytet (dla) dzieci. Wokóï teorii ibpraktyki. Zagadnienia Naukoznawstwa, 53/3(213), 343–362.
Zióïkowski, P. (2016). Uniwersytet dla dzieci. Uni- wersytet DzieciÚcy Wyĝszej Szkoïy Gospodarki jako przykïad innowacji pedagogicznej na rzecz rozwoju twórczoĂci i kreatywnoĂci dzieciÚcej. Bydgoszcz:
Wydawnictwo Uczelniane Wyĝszej Szkoïy Gospo- darki w Bydgoszczy.
PodziÚkowanie
Autor bardzo serdecznie dziÚkuje wszystkim Uniwersytetom DzieciÚcym, które zgodziïy siÚ na udziaï w badaniu ib wypeïniïy kwestionariusz ankiety. Autor dziÚkuje równieĝ Zofii Brzezickiej za pomoc w zorganizowaniu badania i zebra- niu danych, a takĝe Jolancie Róĝowskiej –bPrezes Fundacji Maïopolski Uniwersytet dla Dzieci, a od 2019 roku jednej z trzech prezydentów EUCU.NET za wiele cennych uwag i sugestii w stosunku do wczeĂniejszej wersji artykuïu.
Aneks
Badanie Uniwersytetów DzieciÚcych (UD) w Polsce za rok akademicki 2018/2019
Nazwa i adres Uniwersytetu DzieciÚcego (UD)
Nazwa:
Województwo Powiat Gmina MiejscowoĂÊ
(e-mail kontaktowy w zakresie sporzÈdzonego sprawozdania – WYPENIAm WIELKIMI LITERAMI)
(Telefon kontaktowy w zakresie sporzÈdzonego sprawozdania) DZIA I. DANE OGÓLNE
1.1 Czy Uniwersytet DzieciÚcy (UD) prowadziï zajÚcia w roku akademickim 2018/2019:
tak 1
nie ® koniec ankiety 2
1.2 Forma organizacyjno-prawna:
Moĝna zaznaczyÊ tylko jednÈ odpowiedě.
stowarzyszenie 1 dom, oĂrodek kultury 6
fundacja 2 biblioteka 7
organizacja pozarzÈdowa (stowarzyszenie, fundacja), której gïówna forma
dziaïalnoĂci jest inna niĝ UD 3 instytucja pomocy spoïecznej 8
uczelnia 4 inna jednostka powoïana
przez urzÈd gminy, miasta 9
centrum ksztaïcenia ustawicznego 5 inna forma 10
1.3 Rok rozpoczÚcia dziaïalnoĂci UD:
(prowadzenia wykïadów/zajÚÊ po raz pierwszy)
rok
1.4 UD prowadziï dziaïalnoĂÊ:
Moĝna zaznaczyÊ tylko jednÈ odpowiedě.
staïÈ, statutowÈ, cyklicznÈ 1
tymczasowÈ (np. w ramach projektu, grantu) 2
1.5 Podpisane porozumienie o wspóïpracy lub patronacie z uczelniÈ:
(nie dotyczy UD dziaïajÈcego w uczelni – pyt. 1.2 odp. 4)
tak 1
nie ® pyt. 2.1 2
1.6 Zakres wspóïpracy UD z uczelniÈ:
wsparcie naukowe (dydaktyczne) 1
wsparcie organizacyjne (pomoc w obsïudze administracyjnej, ksiÚgowej itp.) 2
wsparcie finansowe 3
udostÚpnienie lokali, sal wykïadowych itp. 4
udostÚpnienie sprzÚtu specjalistycznego (np. komputery) 5
DZIA II. UCZESTNICY I OSOBY WYKONUJkCE PRAC}
NA RZECZ UNIWERSYTETU DZIECI}CEGO
2.1 Uczestnicy w roku akademickim:
ogóïem
2.2 Osoby, które wykonywaïy prace organizacyjne, administracyjne w UD
ogóïem 1
w tym
pracownicy podmiotu prowadzÈcego UD
(np. stowarzyszenia, fundacji, biblioteki) 2
inni 3
2.3 Osoby, które prowadziïy w UD zajÚcia dla klas, grup
ogóïem 1
w tym
lektorzy/nauczyciele jÚzyków obcych 2
nauczyciele akademiccy
(bez lektorów/nauczycieli jÚzyków obcych) 3
zawodowi instruktorzy, trenerzy 4
studenci uczelni 5
eksperci, specjaliĂci w danej dziedzinie nauki 6
pasjonaci 7
pracownicy podmiotu prowadzÈcego UD
(np. stowarzyszenia, fundacji, biblioteki) 8
inni 9
DZIA III. OFERTA PROGRAMOWA UNIWERSYTETU DZIECI}CEGO
3.1 Formy organizowanych w UD zajÚÊ dla dzieci:
Moĝna zaznaczyÊ wiele odpowiedzi.
wykïady 1 pokazy, prezentacje multimedialne 6
warsztaty (zajÚcia manualne) 2 gry i zabawy 7
zajÚcia artystyczne 3 zajÚcia w plenerze 8
kursy (jÚzykowe, komputerowe) 4 zajÚcia zewnÚtrzne
(np. w muzeum, centrum nauki) 9
zajÚcia laboratoryjne 5 inne 10
3.2 Obszary tematyczne wykïadów, zajÚÊ, warsztatów, pokazów, zajÚÊ laboratoryjnych i innych organizowane przez UD
Obszary tematyczne Liczba zajÚÊ
ogóïem Liczba godzin
ogóïem ekonomia, finanse i zarzÈdzanie 1
jÚzyk polski i jÚzyk obcy nowoĝytny 2 kultura i sztuka (np. muzyka, plastyka) 3
historia i archeologia, 4
wiedza o spoïeczeñstwie, filozofia 5 biologia, przyroda, paleontologia, geologia 6
geografia i turystyka 7
chemia 8
fizyka i astronomia 9
matematyka 10
informatyka 11
technika 12
inne 13
3.3 Czy UD organizowaï zajÚcia dla dzieci w okresie wakacji: tak 1
nie 2
DZIA IV. FINANSOWANIE DZIAALNO¥CI UD
4.1 ½ródïa finansowania dziaïalnoĂci w 2019 roku:
Moĝna zaznaczyÊ wiÚcej niĝ jednÈ odpowiedě.
Ărodki przekazane od podmiotu,
w ramach którego dziaïaï UD 1 darowizny od instytucji i firm 7 opïaty pobierane od rodziców lub
opiekunów prawnych (opïata rekrutacyjna, czesne, opïaty za zajÚcia)
2
dotacje od krajowych organizacji pozarzÈdowych, np. fundacji (innej niĝ w ramach którego dziaïaï UD)
8
dochody z 1% podatku PIT 3 dotacje z innych ěródeï 9
dotacje ze ěródeï publicznych
– rzÈdowych 4 darowizny od osób fizycznych 10
dotacje ze Ărodków Unii Europejskiej 5 inne 11
dotacje ze Ărodków samorzÈdowych
(miasta, gminy, powiatu) 6
4.2 Kwota wydatków brutto na dziaïalnoĂÊ UD w 2018 roku: zï
4.3 Czy UD pobieraï opïaty za udziaï dzieci w zajÚciach UD w roku akademickim:
tak 1
nie ® koniec ankiety 2
4.4 Opïaty pobierane za udziaï dzieci w zajÚciach UD w roku akademickim:
Wyszczególnienie
¥rednia kwota pobrana od jednego rodzica lub opiekuna prawnego dziecka
w ciÈgu roku (w zï)
opïata rekrutacyjna (wpisowe) 1
czesne lub opïata podstawowa za wykïady ogólne
oraz zajÚcia programowe 2
opïata za zajÚcia fakultatywne (dodatkowe) 3 czÚĂciowe odpïatnoĂci zwiÈzane z wyjĂciami
grupowymi, np. do muzeum, wycieczkami itp. 4
