W latach 1977–1994 miejscowość była siedzibą Gminy Tatrzańskiej.

(1)

Zakopane

¹

Autor: Jan Kowalski

Zakopane – gmina miejska w województwie małopolskim, siedziba powiatu ta- trzańskiego. Według danych z 31 grudnia 2010 r.[2] miasto miało 26 737 mieszkańców i było drugim co do wielkości po Nowym Targu miastem Podhala.

Zakopane jest największym ośrodkiem miejskim w bezpośrednim otoczeniu Tatr, dużym ośrodkiem sportów zimowych, od dawna nazywane nieformalnie zimową stoli- cą Polski. W granicach administracyjnych miasta znajduje się także znaczna część Ta- trzańskiego Parku Narodowego (od Doliny Suchej Wody do Doliny Małej Łąki).

W latach 1977–1994 miejscowość była siedzibą Gminy Tatrzańskiej.

(2)

Spis treści

Rozdział I. Położenie...3

Rozdział II. Dzielnice Zakopanego...3

Rozdział III. Historia...4

Rozdział IV. Kultura i sztuka...4

IV.1 Znaczenie dla kultury polskiej...4

IV.2 Muzea i galerie sztuki...5

Rozdział V. Turystyka i sport...5

Rozdział VI. Komunikacja...5

(3)

Rozdział I. Położenie

Miasto położone jest u stóp Tatr, w Rowie Podtatrzańskim (Kotlina Zakopiańska), nad kilko- ma potokami, których wody ostatecznie wpadają do rzeki Zakopianka dopływu Białego Dunajca.

Jest najwyżej położonym miastem Polski. W granicach administracyjnych miasta znajduje się część Tatr (z najwyższym punktem jakim jest wierzchołek Świnicy – 2301 m n.p.m.). Pomijając tereny TPN, miasto leży na wysokości 750–1126 m n.p.m. Centralny punkt Zakopanego – skrzyżowanie ul. Krupówki i Kościuszki znajduje się na wysokości 838 m n.p.m. Na północy rozciąga się pasmo Gubałówki, a na południu nad miastem góruje Giewont.

Rozdział II. Dzielnice Zakopanego

• Centrum

• Kasprusie

• Skibówki

• Krzeptówki

• Mraźnica

• Buńdówki

• Spadowiec

• Bogówka

• Bystre

• Jaszczurówka

• Antałówka

• Olcza

• Toporowa Cyrhla

• Gubałówka

• Harenda

• Kuźnice

• Bilinówka

(4)

Rozdział III. Historia

Zakopane powstało jako osada na miejscu sezonowych osad pasterskich. Pierwszy (zaginio- ny) przywilej osadniczy wydał podobno Stefan Batory w 1578 roku, który to przywilej został za- twierdzony przez króla Michała Wiśniowieckiego przywilejem osadniczym w 1670 roku (znanym tylko z odpisów – nie zachował się oryginał). W 1676 roku wieś liczyła 43 mieszkańców (wraz z Olczą i Poroninem). Pierwotnie osada należała do króla, później do cesarsko-królewskiego skarbu austriackiego. W 1824 roku Zakopane wraz z częścią Tatr zostało sprzedane węgierskiej rodzinie Homolacsów. W XVIII wieku w Kuźnicach zbudowano hutę żelaza (w XIX wieku był to najwięk- szy zakład metalurgiczny w Galicji). Rozkwit Zakopanego rozpoczął się w drugiej połowie XIX w., kiedy to właściwości klimatyczne Zakopanego zaczął popularyzować Tytus Chałubiński. W roku 1876 Towarzystwo Tatrzańskie otworzyło w Zakopanem szkołę snycerską. W 1886 r. zostało uzna- ne za uzdrowisko. W 1889 roku Zakopane liczyło już 3000 mieszkańców. W tymże też roku kupił je na licytacji (wraz z dużą częścią Tatr) hrabia Władysław Zamoyski – "mąż opatrznościowy" Tatr polskich, który stworzył podwaliny obecnego parku narodowego. Według austriackiego spisu lud- ności z 1900 w 1075 budynkach w Zakopanem na obszarze 6491 hektarów (gemeinde i gutsgebiete) mieszkało 5768 osób (gęstość zaludnienia 88,9 os./km²), z czego 5531 (95,9%) było katolikami a 234 (4,1%) wyznawcami judaizmu[6].

W 1933 roku Zakopane uzyskało prawa miejskie. W czasie II wojny światowej Zakopane sta- ło się punktem przerzutowym na Węgry. W podziemiach hotelu "Palace" mieścił się areszt Gestapo.

Na początku marca 1940 w wilii "Tadeusz" przy drodze do Białego miała miejsce III Metodyczna Konferencja NKWD i Gestapo, na której omówiono metody pracy operacyjnej przeciwko polskie- mu podziemiu i wymieniono się informacjami.

Rozdział IV. Kultura i sztuka

IV.1 Znaczenie dla kultury polskiej

Pod koniec XIX wieku Zakopane stało się ośrodkiem kulturalnym, odwiedzanym (lub zamieszka- nym) przez takie sławne postacie polskiej kultury jak: Henryk Sienkiewicz, Władysław Orkan, Sta- nisław Witkiewicz, Stefan Żeromski, Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Jan Kasprowicz, Mieczysław Karłowicz, Karol Szymanowski, Stanisław Ignacy Witkiewicz i inni. Stanisław Witkiewicz (ojciec) jest autorem tzw. stylu zakopiańskiego (zwanego też od jego nazwiska witkiewiczowskim) w bu- downictwie. Z pobytem letników a później także osiedlającej się w Zakopanem inteligencji nastąpił rozwój turystyki i taternictwa. W 1873 r. zawiązało się Towarzystwo Tatrzańskie, którego celem było propagowanie wiedzy o Tatrach, badanie ich, ułatwienie turystyki, ochrona przyrody i popiera- nie miejscowego rozwoju. Wśród inicjatorów powstania Towarzystwa był Tytus Chałubiński, ks.

Józef Stolarczyk, Walery Eljasz-Radzikowski i inni. Działalności tego Towarzystwa Zakopane za-

wdzięcza pierwsze oświetlenie, organizację poczty i telegrafu, budowę Dworca Tatrzańskiego. Roz-

wój taternictwa i powtarzające się wypadki były powodem powołania Tatrzańskiego Ochotniczego

Pogotowia Ratunkowego (1909). Inicjatorem jego powstania był przede wszystkim Mariusz Zaru-

ski. Z pobytem letników związana jest także historia teatru w Zakopanem. Pierwsze przedstawienia

wystawiane były przez zespoły amatorskie tworzone przez gości, ale już w 1892 Zakopane odwie-

dza zespół teatralny złożony z zawodowych aktorów. Powołany w 1900 r. Związek Przyjaciół Za-

kopanego zainicjował powstanie stałego teatru amatorskiego, a od 1904 sezonowego zespołu zawo-

dowego. W Zakopanem występowała Helena Modrzejewska, Antonina Hoffman, Irena i Ludwik

Solscy i inni. W latach międzywojennych działał w Zakopanem Teatr Formistyczny.

(5)

IV.2 Muzea i galerie sztuki

1) Muzeum Tatrzańskie im. dra Tytusa Chałubińskiego 2) Muzeum Stylu Zakopiańskiego w willi Koliba

3) Muzeum Przyrodnicze Tatrzańskiego Parku Narodowego 4) Muzeum Kornela Makuszyńskiego

5) Muzeum Jana Kasprowicza

6) Muzeum Karola Szymanowskiego w willi "Atma"

7) Galeria Władysława Hasiora 8) Miejska Galeria Sztuki 9) Muzeum Walki i Męczeństwa

Rozdział V. Turystyka i sport

Rokrocznie na Wielkiej Krokwi odbywa się Puchar Świata w skokach narciarskich.Wielokrot- nie odbywał się także Puchar Świata w kombinacji norweskiej. W mieście tym trzykrotnie odbywa- ły się mistrzostwa świata w narciarstwie klasycznym: w latach 1929, 1939 oraz w 1962 oraz jeden raz mistrzostwa świata w narciarstwie alpejskim w 1939 roku. Miasto kandydowało do organizacji Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2011 (przegrana z Oslo), Mistrzostw Świata w Nar- ciarstwie Klasycznym 2013 (przegrana z Val di Fiemme), Mistrzostw Świata w Narciarstwie Kla- sycznym 2015 (przegrana z Falun) i Mistrzostw Świata w Narciarstwie Klasycznym 2017 (przegra- na z Lahti)[7]. Miasto starało się też (bezskutecznie) o organizację w 2006 roku Zimowych Igrzysk Olimpijskich (wygrał Turyn). Obecnie czynione są starania o organizację Zimowych Igrzysk Olim- pijskich w 2022 roku wraz z Krakowem oraz ośrodkiem narciarskim Jasna Niskie Tatry na Słowa- cji[7].

Rozdział VI. Komunikacja

Pociągi dojeżdżają do stacji Zakopane.

Komunikację autobusową zapewnia PKS i przewoźnicy prywatni zarówno w ramach regular- nych, całorocznych linii jak i okresowych, uruchamianych dodatkowo w sezonach turystycznych.

Komunikacja z miejscowościami sąsiednimi w głównej mierze zapewniana jest przez regularne li- nie prywatnych przewoźników.

Po mieście kursują linie komunikacji miejskiej obsługiwane przez PKS i przewoźników pry-

watnych tzw. busy które mają główny punkt pod barem FIS koło ronda przy dworcach kolejowym i

autobusowym. Zapewniają komunikację z centrum miasta do sąsiednich miejscowości, początków

szlaków turystycznych prowadzących w Tatry i okolice Zakopanego, oraz obiektów turystycznych

(np. wyciągów i tras narciarskich) – m.in. do wylotów dolin: Chochołowskiej, Kościeliskiej, Małej

(6)

ciarskich pod Nosalem, Jaszczurówki, Toporowej Cyrhli, Brzezin, Zazadniej, Wierchporońca, na Głodówkę, do granicy na Łysej Polanie, Palenicy Białczańskiej (droga do Doliny Roztoki i Mor- skiego Oka), do Bukowiny Tatrzańskiej, Poronina, Białego Dunajca, Małego Cichego, Murzasichla, Olczy, na Szymoszkową Polanę, do dolnej stacji wyciągu na Butorowy Wierch, do Kościeliska i Witowa). Opłaty wynoszą od dwóch do sześciu – ośmiu złotych od osoby zależnie od trasy.

Tabor to prywatne mikrobusy zabierające od dziesięciu do 22 osób, jest możliwość zabrania

bagażu (plecaka), a zimą nart, większość jest wyposażona w środki łączności. Jeden z mikrobusów

dostosowany jest do transportu osób niepełnosprawnych.