Stanisław Zabierowski (6 sierpnia 1900 - 9 grudnia 1988)

(1)

Zbigniew Jerzy Nowak

Stanisław Zabierowski (6 sierpnia

1900 - 9 grudnia 1988)

Pamiętnik Literacki : czasopismo kwartalne poświęcone historii i krytyce literatury polskiej 81/1, 391-394

(2)

P a m i ę t n i k L i t e r a c k i L X X X I, 1990, z. 1 P L I S S N 0031-0514

STANISŁAW ZABIEROW SKI (6 sierp nia 1900 — 9 g ru d n ia 1988)

S tan isław Zabierow ski urodził się w Gorlicach. T u taj ukończył gim nazjum klasyczne. W roku 1920 w stąpił jako ochotnik do W ojska P o l skiego i służył w oddziałach łączności. Od jesieni tegoż ro ku studiow ał n a U niw ersytecie Jagiellońskim filologię polską, ale in tereso w ały go także historia, filozofia oraz germ anistyka. Podczas studiów krakow skich przyjaźn ił się z Ju lia n e m Przybosiem . M istrzem Zabierow skiego był S tanisław W indakiew icz, k tó ry zachęcał swego ucznia do p racy n ad dzie jam i te a tru oraz zapoznał go z m etodą kom p aratysty czną w badaniach literackich. Zabierow ski doktoryzow ał się n a podstaw ie rozp raw y A u gu st K otzebue w teatrze polskim, ukończonej w r. 1925, ale obronionej w p arę la t później, bo w a ru n k i życiowe zm usiły d o k to ra n ta do podjęcia p racy nauczycielskiej w szkołach średnich Olkusza, G rybow a i W łocławka. W roku 1927 Zabierow ski zetknął się ze S tefan em Kołaczkow skim , k tó ry był jego dru g im obok W indakiew icza m istrzem i in sp irato rem (Kazim ierz W yka po latach zaliczy Zabierowskiego do „czeladki” Kołaczkowskiego). W ro k u 1932 dzięki poparciu W indakiew icza otrzym ał Zabierow ski s ty pen dium F unduszu K u ltu ry N arodowej, dzięki czem u mógł podjąć s tu dia w Niemczech, gdzie zajm ow ał się teorią d ram a tu oraz grom adził dodatkow e m ateriały do twórczości Kotzebuego. Potem uczył w szko łach K rakow a i Częstochowy. Napisał wówczas w stępną w ersję zarysu m onograficznego Lilii W enedy.

Podczas okupacji hitlerow skiej Zabierow ski przebyw ał w rodzinnych G orlicach, gdzie pracow ał jako robotnik i uczył w oficjalnej M iejskiej Szkole Handlow e], ale głównie tru d n ił się tajn y m nauczaniem (już od stycznia 1940), kieru jąc od r. 1942 szkolnictw em średnim oraz p rzepro w adzając egzam iny m atu raln e. W tru d n y c h w aru n k ach okupacyjnych Z abierow ski staw iał i sobie, i uczniom wysokie w ym agania. Toteż jego w ychow ankow ie wspom inać będą z uznaniem ofiarn y tru d swego n a u czyciela z la t w ojennych. W roku 1945 uruchom ił w G orlicach G im na zju m i Liceum Ogólnokształcące im. M arcina K rom era i kierow ał nim jako zapobiegliw y i energiczny d y rektor, stw arzając pom yślne w aru n k i p racy nauczycielom oraz m łodzieży garn ącej się wówczas licznie do nauki. P rzyczynił się rów nież do pow stania L iceum Pedagogicznego

(3)

w G orlicach i spraw ow ał w nim obowiązki d y rek to ra w ro k u szkolnym 1948/49.

Od ro k u 1951 Zabierow ski w y k ład ał lite ra tu rę pow szechną i nowszą polską w W yższej Szkole Pedagogicznej w K atow icach. W roku 1956 uzyskał ty tu ł nau ko w y docenta. Od ro k u 1959 kierow ał K a te d rą H istorii L ite ra tu ry Pow szechnej w spom nianej uczelni, zapew niając sobie w spół pracę profesorów U n iw ersy tetu Jagiellońskiego: filologa klasycznego W ładysław a M adydy oraz rom anistów M arii Strzałkow ej i Z y gm un ta Czernego. W cześniej, w latach 1954— 1956, pełnił obow iązki dziekana W ydziału Filologii P olskiej W SP, a potem , w latach 1964— 1968, dzie kan a W ydziału Filologiczno-H istorycznego tejże uczelni. Z in icjaty w y Zabierow skiego pow stało w r. 1956 S tu d iu m W ieczorowe dla P racujący ch . Od r. 1968 w y k ład ał w now o p o w stały m U niw ersytecie Śląskim . W ro ku 1970 przeszedł n a e m e ry tu rę , prow adząc jed n a k w dalszym ciągu (do r. 1980) sem in arium m agisterskie. W yprom ow ał około 300 m agistrów i 5 doktorów , k tó ry c h prace dyplom ow e dotyczyły głównie lite ra tu ry M łodej Polski, lite ra tu ry m iędzyw ojennej oraz teorii lite ra tu ry . Z abie ro w ski w spółpracow ał z K om isją H istorii L ite ra tu ry Polskiej PAU, a potem z analogicznym i kom isjam i działającym i p rzy oddziałach PA N w K rakow ie i K atow icach. Dał się też poznać jako ceniony p o p u laryzator, w ygłaszając liczne odczyty w in sty tu cja ch i szkołach Górnego Śląska i Zagłębia к

N ajw ięcej w ysiłku badaw czego pośw ięcił Zabierow ski lite ra tu rz e ro m an ty zm u oraz M łodej Polski. W ro k u 1981 ogłosił opracow aną na nowo m onografię o Lilii W en ed zie , pt. Tragedia w e n e d y js k a Juliusza Słow ac kiego („Prace N aukow e U n iw e rsy te tu Śląskiego” n r 415). W skazał, że w dram acie ty m zostały zrealizow ane podstaw ow e ten dencje ro m a n tycznej estety k i: łączenie przeciw ieństw i syn teza sztuk. P onadto u w y d a tn ił zw iązki Lilii W e n e d y ze św iatem pogańskim (ante legem), S ta r y m T e sta m e n te m (sub lege), N o w y m T e sta m e n te m (sub gratia) oraz z fol klorem (rola liczb), przep ro w ad zając p rzy ty m p aralele sięgające n ie m ieckiego rom anty zm u , polskiego m odernizm u oraz m a la rstw a re n e sa n su włoskiego. Z prac Z abierow skiego dotyczących recep cji M ickiewicza w ym ienić trz e b a przede w szystkim rozp raw ę M iędzy p o e ty k ą a polityką. Odbiór „Ody do młodości” w latach 1820— 1970 (Katow ice 1976); p rze d  staw iono tu ro lę Ody w lite ra tu rz e , ideologii oraz b adan ia historyczno literack ie n a d ty m u tw orem . W szkicu „Pan Tadeusz” w kręgu N ie tz  schego (w zbiorze: A d a m Mickiewicz. M ateriały Śląskiej Sesji M ickiew i czow skiej W y ż s z e j S z k o ły Pedagogicznej. K atow ice 1958) Zabierow ski udow odnił, że to nie F rie d ric h N ietzsche entuzjazm ow ał się eposem

pol-1 Obszerniejszy biogram pt. Stanislaw Zabierowski — badacz i nauczyciel wraz z bibliografią jego publikacji ogłosiłem, z okazji 80 rocznicy urodzin, w tom ie 4 serii „Z Teorii i Praktyki Dydaktycznej Języka Polskiego” (Katowice 1982. „Prace N aukow e U niw ersytetu Śląskiego” nr 501).

(4)

skim, ale jego przyjaciel F ran z Overbeck. U kazyw ał też Zabierow ski paro k ro tn ie insp irato rsk ą rolę poezji M ickiewicza w twórczości au to ra S y z y fo w y c h prac.

U lubionym pisarzem Zabierowskiego był w łaśnie Żerom ski. O dnoto wać tu trzeb a liczne szkice i rozpraw y, a także dwie publik acje książ kowe. Po ogłoszeniu pionierskiej p rac y Folklor w „Popiołach” Ż e ro m  skiego („P am iętnik L iteracki” 1957, z. 3) Zabierow ski zajął się genezą tej powieści, dochodząc do dwóch wniosków: 1) jej tek st k ształto w ał się pod p resją cenzury rosyjskiej; 2) pod w pływ em badań Szym ona A ske- nazego, apologety Ja n a H en ry k a D ąbrow skiego i jego Legionów, Żerom ski przerobił pierw otną w ersję swej powieści, dopisując nowe rozdziały

S t a n i s ł a w Z a b i e r o w s k i

i przedstaw iając w sposób życzliw y postać generała. Szczegółowy w yw ód na ten tem a t w raz z dociekaniam i w spraw ie źródeł i języka powieści pom ieścił Zabierow ski w tom ie Ze studiów nad Ż e ro m sk im — „Popioły” (W rocław 1981). We w cześniejszej zaś publikacji pt. O Ż e ro m sk im trzy studia (Katowice 1967) zajął się m.in. stosunkiem Żerom skiego do D an tego. Przypom nieć rów nież należy, że z kom paratystycznego w arsztatu Zabierow skiego wyszło cenne stu d iu m u stalające związek Ech leśnych Żerom skiego z powieścią V ictora Hugo Rok dziewięćdziesiąty trzeci („Prace H istorycznoliterackie K a te d ry L ite ra tu ry P o lsk iej” W SP w K a towicach, n r 3 (1965)).

Ale w dorobku Z abierow skiego-kom paratysty n a plan pierw szy w y sunąć należy dw a studia: T e sta m e n ty poetyckie (Księga pam iątkow a

(5)

k u czci Stanisława Pigonia. K rak ó w 1961) oraz Polskie A n ty g o n y („Rocz n ik K om isji H isto ry czn o literack iej” K rakow skiego O ddziału PAN, t. 15

(1978)). S tu d iu m pierw sze zobrazow ało dzieje w yraźnie krystalizującego się g a tu n k u literackiego w lite ra tu rz e polskiej i w inn ych litera tu ra c h , p rzy czym p u n k tem w yjścia był T e stam e n t m ó j Słowackiego. Badacz u w y d a tn ił szczególną rolę tego g a tu n k u (podobnie jak i m itu A ntygony) w lite ra tu rz e zw iązanej z d rug ą w ojną św iatow ą. O ba stu d ia są re a li zacją typow ej dla Zabierow skiego m etody: bada on recep cję dzieła lite rackiego oraz um ieszcza je n a tle porów naw czym , p rzy czym in teresu je go w sposób szczególny inspirow anie in n ych tw órców przez owo dzieło. W spom nieć też trz e b a o serii szkiców Zabierow skiego z zakresu tzw. topiki: p rzed staw ił np. literackie dzieje p e ry fraz y K ochanow skiego do tyczącej śm ierci jako „snu nieprzespanego” („Ruch L ite rac k i” 1970, z. 6), jak też genezę afo ry zm u Żerom skiego z S y z y f o w y c h prac: „N auka jest jak niezm ierne m orze...” (jw., 1967, z. 2).

S tanisław Z abierow ski zm arł w K atow icach. Do końca był ak ty w n y naukow o i nieodm iennie zain tereso w an y sw y m ulubionym pisarzem — Żerom skim .