Usiłowanie przestępstw z zaniechania

(1)

Marian Dębski

Usiłowanie przestępstw z

zaniechania

Palestra 8/2(74), 26-32

1964

(2)

M A R IA N DĘBSKI

Usiłowanie przestępstw z zaniechania

Z a g a d n ie n ie cech ro d z a jo w y c h w s p ó ln y c h d z ia ła n iu i z a n ie c h a n iu w y s tę p u je ~w p r a w ie k a r n y m ze s z c z e g ó ln ą w y ra z is to ś c ią p rz y u s iło w a n iu ja k o p y ta n ie , czy p r z e s tę p s tw a z z a n ie c h a n ia m o g ą b y ć w ogóle u s iłc w a n e , a je ż e li ta k , to czy są o n e ty lk o s k u tk o w e , czy ta k ż e i b e z s k u tk o w e .1

W n a u c e p r a w a k a r n e g o o d p o w ie d z i n a to p y ta n i e są ró ż n e , a to w o b e c lic z n y c h m o ż liw o śc i w y n ik a ją c y c h z r o z r ó ż n ie n ia p r z e s tę p s t w m a te r ia ln y c h i f o r m a ln y c h 2 z z a n ie c h a n ia o r a z u s iło w a n ia z u p e łn e g o i n ie z u p e łn e g o .3

J e d n i u w a ż a ją , że u s iło w a n ie z w ią z a n e j e s t in t e g r a l n ie z g a tu n k o w ą o d m ia n ą z a c h o w a n ia s ię lu d z k ie g o , ja k im j e s t d z ia ła n ie , w o b e c c z e g o n ie m oże b y ć m o w y 0 u s iło w a n iu p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia — o c z y w iśc ie b e z w z g lę d u n a ic h o d m ia n ę . S ta n o w is k a te g o w lite r a tu r z e p o ls k ie j k o n s e k w e n tn ie b r o n ią : J . M a k a re w ic z * , Z . P a p i e r k o w s k i 5, L. P e ip e r 6, I. A n d r e je w — L. L e r n e ll — J. S a w ic k i.7

I n n i p r z y jm u j ą , że p r z e s tę p s tw a z z a n ie c h a n ia m o g ą b y ć t a k sa m o u s iło w a n e j a k p r z e s tę p s tw a z d z ia ła n ia . P o g lą d t e n r e p r e z e n to w a n y je s t p rz e z S. Ś liw iń s k ie g o 8, W. S w i d ę 9, L. L e r n e l l a 10, k tó r z y w y p o w ia d a ją s ię za m o ż liw o śc ią u s iło w a n ia z a ró w n o s k u tk o w y c h , j a k i b e z s k u tk o w y c h p r z e s tę p s t w z z a n ie c h a n ia W n a u c e zaś n ie m ie c k ie j w y m ie n io n y p o g lą d r e p r e z e n t u j ą : P. A llfe ld 1!. R. F r a n k " 1 H. W e lz e l10, a w ra d z ie c k ie j — N. K u z n ie c o w a .14 1 P o r . W. W o l t e r : P ro b le m u siło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia , „ P a ń s tw o i P r a w o ” n r 12 z 1957 r., s. 1013. 2 P o r . W . W i l t e r : o p. c it., s. 1013. 3 P o r . W. W o l t e r : o p . c it., s. 1013—1032. < P o r . J . M a k a r e w i c z : P ra w o k a r n e , K r a k ó w 1914 r., s. 94. A u to r w y ra z ił p o g lą d , ż e „ n ie m a u s iło w a n ia p r z y p r z e s tę p s tw a c h o p a r t y c h n a o p u s z c z e n iu — z p o w o d u b a rd z o p r o s te g o , iż d o u s iło w a n ia tr z e b a d z ie ła n ia . Z n a t u r y r z e c z y n ie m a u s iło w a n ia ta k ż e p r z y p r z e s tę p s tw a c h z o p u sz c z e n ia k w a lif ik o w a n y c h p rz e z n a s tę p s tw o ” . P o r. ta k ż e K o d e k s k a r n y z k o m e n ta r z e m , W y d . Z a k ł. N a r. im O sso liń sk ie g o , w y d . V, L w ó w 1938 r., s. 121. s P o r. Z. P a p i e r k o w s k i : U s iło w a n ie a p r z e s tę p s tw a p o le g a ją c e n a z a n ie c h a n iu (o d b i t k a z „ P a l e s t r y ” z 1936 r.). « P o r . L. P e i p e r : K o m e n ta r z d o k o d e k s u k a r n e g o , K r a k ó w 1936 r. (u w a g i do a r t. 23, s. 92). 7 P a r . I. A n d r e j e w — L. L e r n e l l — J. S a w i c k i : P r a w o k a r n e P o ls k i L u d o w e j, W a rsz a w 'a 1950 r., s. 255. « P o r . S. Ś l i w i ń s k i : P r a w o k a r n e , W a rsz a w a 1946 r., s. 301. 9 P o r . W . S w i d a : P ra w o k a r n e — C zęść o g ó ln a , P W N W a rsz a w a , 1961 r , s. 162. A u to r

l e n s tw ie r d z a , że „ u s iło w a n ie n ie z g ło s z e n ia s ię do p o b o r u j e s t m o ż liw e ” , n a to m ia s t o d r z u c a u s iło w a n ie w s to s u n k u d o p r z e s tę p s tw a z a r t . 162 k .k . (n ie o p u s z c z e n ie z b ie g o w is k a p u b lic z n e g o ).

10 P o r . L. L e r n e l l : WTy k ła d p r a w a k a r n e g o , P W N , W a rs z a w a 1961 r., s. 135. L e r n e ll s t w i e r d z a , iż „ b r a k r a c jo n a ln e j p o d s ta w y d o p r z y ję c ia , że s p r a w c a n ie o d p o w ia d a z a u s i

ło w a n ie , ty lk o d la te g o , że je g o z a c h o w a n ie w y r a ż a ło s ię w z a n ie c h a n iu . A rt. 23 k .k . m ó w i ■ w praw dzie o d z ia ła n iu , a le j e s t o g ó ln ą z a s a d ą n a s z e g o u s ta w o d a w s tw a k a r n e g o , że p rz e z d z ia ła n ie r o z u m ie ć tr z e b a ta k ż e z a n ie c h a n ie ” . u P o r . P . A l l f e l d : L e h rb u c h d e s d e u ts c h e n S t r a f r e c h t s , L e ip z ig -E rla n g e n 1922 r., s. 188. 12 p o r . R. F r a n k : D as S tr a f g e s e tz b u c h f ü r d a s D e u ts c h e R e ic h , T u e b in g e n 1931 r., s. U2 < u w ag i d o § 43). 13 p o r . H. W e l z e l : D as d e u ts c h e S t r a f r e c h t , B e rlin 1949 r., s. 101. 14 P o r . N. F . K u z n i e c o w a : C tw ie ts tw ie n n o s t’ za p r ig o to w le n ije k p r ie s t u p l e n i j u i p o - k u s z e n ije n a p r ie s tu p le n ije p o s o w ie ts k o m u u g o ło w n o m u p r a w u , M o sk w a 1957 r., s. 124.

(3)

N r 2 (74) U s ił o w a n i e p r z e s t ę p s t w z z a n i e c h a n i a 27 T rz e c ia g r u p a u c z o n y c h , a m ia n o w ic ie : w n a u c e p o ls k ie j — J . P a y g e r t 15, E. K r z y - m u s k i I6, A. B e r g e r 17, W . W o l t e r 18 i W. M a k o w s k i19, w n a u c e n ie m ie c k ie j — M . E. M a y e r 20, F. L is z t — E. S c h m i d t 21, M . E. M ezg er2 2 , e. H a f t e r 23, a. M a u r a c h 24 i w n a u c e ra d z ie c k ie j — A. P i o n t k o w s k i 25, A. G e r c e n z o n 28, A. M ie ń s z a - g in — Z. W y s z y ń s k a 87, d o p u sz c z a m o ż liw o ść u s iło w a n ia m a t e r i a ln y c h p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia , n a to m ia s t, z d a n ie m ic h , n ie m o ż liw e je s t u s iło w a n ie p r z e s tę p s tw f o r m a ln y c h z z a n ie c h a n ia . Z w o le n n ic y te z y o n ie m o ż liw o ś c i u s iło w a n ia p r z e s tę p s tw s k u tk o w y c h z z a n ie c h a n ia o p ie r a ją s w o ją te o r ię n a d w ó c h n a s tę p u ją c y c h p r z e s ła n k a c h : a) u s iło w a n ie p o le g a n a d z ia ła n iu w s e n s ie p e w n e j o k r e ś lo n e j a k ty w n o ś c i, ja k ie g o ś r u c h u , a s k o r o ta k , t o n ie m a u s iło w a n ia p rz y p r z e s tę p s tw a c h o p a r ty c h n a z a n ie c h a n iu p r o s ty m , ja k r ó w n ie ż p rz y p r z e s tę p s tw a c h z z a n ie c h a n ia k w a lif ik o w a n y c h p rz e z •n a stę p stw o — z te g o w z g lę d u , że do ic h p o p e łn ie n ia n ie tr z e b a d z i a ł a n i a 28;

b) a r t . 23 § 1 k .k . m ó w i w y r a ź n ie w d e f in ic ji le g a ln e j u s iło w a n ia o „ d z ia ła n iu ” ja k o w a r u n k u sine q u a n o n t e j in s ty tu c ji, w o b e c czego b r a k je s t fo r m a ln y c h p o d s ta w d o in n e j w y k ła d n i.29

S ta n o w is k o to s p o tk a ło się z o s t r ą k r y t y k ą ze s tro n y p rz e c iw n ik ó w te z y o n i e m o ż liw o śc i u s iło w a n ia p rz e z z a n ie c h a n ie , k tó r z y w y s u n ę li n a s tę p u ją c e tr z y k o n t r a r g u m e n ty :

1) n a z w a „ d z ia ła n ie ” u ż y ta je s t w k o d e k s ie k a r n y m n ie z a w sz e śc iś le ; p rz e z d z ia ła n ie r o z u m ie s ię c z ę sto n ie ty lk o d z ia ła n ie w e w ła ś c iw y m z n a c z e n iu , a le ta k ż e

is j . P a y g e r t : Z b ro d n ic z e z a n ie c h a n ie , t. I, L w ó w 1905 r., s. 417. S ta n o w is k o te g o a u t o r a w y n ik a z n a s tę p u ją c e g o je g o t w ie r d z e n ia : „ G d y z a n ie c h a n ie j e s t k a u z a ln e , t o zn a c z y g d y c z ło w ie k p rz e z z a n ie c h a n ie d z ia ła ł d la s p r a w d z e n ia s k u t k u k a r y g o d n e g o , a d z ia ła ł nie t a k , j a k m u d y k to w a ł je g o o b o w ią z e k (...), s t a j e się w in n y p r z e s tę p s tw a z d o p u sz c z e n ia p rz e z z a n ie c h a n ie p o p e łn io n e g o ” . 16 P o r . E. K r z y m u s k i : W y k ła d p r a w a k a r n e g o , K r a k ó w 1911 r., t. 1, s. 369. 17 P o r . A. B e r g e r : u s iło w a n ie p r z e s tę p s tw a , T o w a rz y s tw o P ra w n ic z e w L u b lin ie , 1933 r., s. 17 i n a s t. o ra z t e g o ż a u t o r a : U s iło w a n ie p rz e s tę p s tw a , „ G lo s S ą d o w n ic tw a ” n r 12 z 1932 r . i n r 1 z 1933 r. la P o r . W. W o l t e r : Z a ry s s y s te m u p r a w a k a r n e g o , K r a k ó w 1933 r., t. I, s. 201 i n a s t. o ra z a r t y k u ł p t.: P ro b le m u s iło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia , „ P a ń s tw o i P r a w o ” n r 12 z 1957 r., s. 1013—1032. W . W o l t e r w a r t y k u l e : p r z e s tę p n e p rz e s z k o d z e n ie („ C z a s o p ism o P r a w n ic z e ” , t. X X X II, 1959 r., s. 18 o ra z P r a w o k a r n e , s. 319) z a ją ł s ta n o w is k o , że u s iło w a n ie p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia j e s t n ie m o ż liw e . i» P o r . W. M a k o w s k i : P ra w o k a r n e , t. I, s. 186; K o m e n ta r z do k o d e k s u k a r n e g o z 1903 r., W ;\rszraw ^ 1921 r ., t . I, s. 173 (u w a g a d o a r t . 49—50); K o m e n ta r z d o k o d e k s u k a r n e g o z 1932 r., W a rsz a w a 1932 r., t. I, s. 18, 98—101 (u w a g a 8 do a r t . 23—25). S ta n o w is k o W. M a k o w sk ie g o w y n ik a z te g o , że o k r e ś la o n d z ia ła n ie ja k o „ w y r a z s t o s u n k u s p r a w c y do ś w ia ta z e w n ę tr z n e g o w p o s ta c i c z y n n e g o w p ły w u n a b ie g w y p a d k ó w lu b b e z c z y n n e g o d o p u s z c z e n ia te g o b ie g u ” . ao P o r . M. E. M a y e r : D e r a llg e m e in e T e il d e s d e u ts c h e n S tr a f r e c h ts , H e id e lb e r g 1923 r., s. 348. 21 P o r . F . L i s z t — E. S c h m i d t : L e h r b u c h d e s d e u ts c h e n S t r a f r e c h t s , B e rlin 1927 r., 5. 297. 22 P o r . M. E. M e z g e r : S t r a f r e c h t s , M lin c h e n 1931 r., s. 377. 23 P o r . E. H a f t e r : L e h r b u c h d e s s c h w e iz e r is c h e n S tr a f r e c h ts , 1946 r., s. 203. 24 P o r . A. M a u r a c h : G r u n d ris s d e s S t r a f r e c h t s , 1958 r., s. 114. P o r . A. P i o n t k o w s k i : P r a w o k a r n e — C zęść o g ó ln a , p o d r e d . M ie ń s z a g in a (tłu m . p o lsk ie ), W yd. P ra w n ic z e , W a rsz a w a 1952 r., s. 360. 26 p o r . A. G e r c e n z o n : P r a w o k a r n e — C zęść o g ó ln a (tłu m . p o ls k ie ), M O N , W a rs z a w a 1952 r., s. 398. zi P o r . A. M i e ń s z a g i n — Z. W y s z y ń s k a : R a d z ie c k ie p r a w o k a r n e (tłu m . p o lsk ie ), M ON, W a rs z a w a 1953 r., s. 36. -a P o r . J . M a k a r e w i c z : P r a w o k a r n e , s. 94. -9 P o r . Z. P a p i e r k o w s k i : P r o b le m u s iło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia , „ P a l e s t r a " n r 5—6 z 1958 r., s. 38.

(4)

28 M a r i a n D ę b s k i N r 2 (74)

o d d z ia ły w a n ie , k tó r e m o że b y ć w y n ik ie m b ie r n e g o z a c h o w a n ia się, g d y s p r a w c ę o b c ią ż a p r a w n y o b o w ią z e k d z i a ł a n i a '30

2) p r z y ję c ie te z y o n ie m o ż liw o ś c i u s iło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia b y ło b y o c z y w is tą n ie s p ra w ie d liw o ś c ią ;'31

3) z a n ie c h a n ie je s t t a k sa m o p rz y c z y n o w e j a k d z ia ła n ie , w y w o łu je b o w ie m s k u te k w ta k i m se n s ie , w ja k i m to c z y n i d z ia ła n ie .'32

A r g u m e n t p i e r w s z y , a m ia n o w ic ie to , że n a z w a „ d z ia ła n ie ” u ż y ta j e s t w k o d e k s e k a r n y m n ie z a w sz e ś c iśle , n a le ż y u z n a ć za s łu sz n y . J e d n a k ż e te n b r a k śc isło śc i w c a le n ie m u s i s ię o d n o sić d o „ d z ia ła n ia ” z a r t . 23 § 1 k .k ., ja k o z d a rz e n ia in te g r a ln ie i n ie ja k o o r g a n ic z n ie z w ią z a n e g o z u s iło w a n ie m , ty lk o d la te g o , że t a k sa m o b rz m ią c y w y r a z „ d z ia ła n ie ” u ż y ty w p r z e p is ie a r t . 14 k .k . m a s z e rsz e znaczenie.'33 J a k s łu s z n ie p o d k r e ś la Z. P a p ie r k o w s k i, „ n ik t c h y b a n ie b ę d z ie tw ie r d z ił, że p rz e z » d z ia ła n ia z b ro jn e « , o k tó r y c h w s p o m in a p rz e p is a r t . 102 k .k . (» w ro g ie d z ia ła n ia « z a r t . 99 k .k ;, » d z ia ła n ia n a k o rz y ś ć n ie p r z y ja c ie la «

z a r t . 100 § 1 k .k ., » d z ia ła n ia w o je n n e « z a r t. 101 § 2 k .k . itp .) tr z e b a ro z u m ie ć

ró w n ie ż » z a n ie c h a n ia z b ro jn e « , p o n ie w a ż p r z e p is a r t . 14 k .k . u ż y w a w y ra z u » d z ia ła n ia « n a o z n a c z e n ie d z ia ła n ia i z a n ie c h a n ia ” .34

D r u g i a r g u m e n t, czy sto p r a k ty c y s ty c z n y , c h a r a k t e r y z u j e s ię ty m , że o m o ż li w o śc i u s iło w a n ia p rz e z z a n ie c h a n ie , w sz c z e g ó ln o śc i p r z e s tę p s tw m a te r ia ln y c h , p rz e k o n a ć n a s m a ją s u g e s ty w n ie o b r a n e p r z y k ła d y , a w ię c o m a tc e , k tó r a p o s t a n a w ia zag ło d z ić sw e d z ie c k o , a le lito ś c iw a s ą s ia d k a w o s ta tn ie j c h w ili r a t u j e d z ie c k o p rz e d ś m ie rc ią g ło d o w ą , o z w ro tn ic z y m , k tó r y w c e lu w y w o ła n ia k a t a s tr o f y i s p o w o d o w a n ia w te n s p o s ó b ś m ie rc i c z ło w ie k a n ie p r z e s ta w ia z w ro tn ic y , a le w o s ta tn i e j c h w ili k to ś się w łą c z a i p r z e s ta w ia t ę z w ro tn ic ę , a lb o n a w e t p o w o d u je k a ta s tr o f ę , a le sz c z ę ś liw y m z b ie g ie m o k o lic z n o śc i c z ło w ie k , k tó r y m ia ł z g in ą ć , n ie d o z n a je p o w a ż n ie js z e g o u s z c z e r b k u n a c ie le i n a z d ro w iu itp .’ 5 A r g u m e n t p o w y ż sz y , s łu s z n y z p u n k tu w id z e n ia ży cio w eg o , p o z b a w io n y je s t je d n a k r a c ji n a u k o w e j, g d y ż — j a k p o d k r e ś la W . W o lte r — k to w o d p o w ie d z i n a t w i e r d z e n ie , że do u s iło w a n ia n a le ż y d z ia ła n ie , r u c h , p r z e d s ta w ia te g o r o d z a ju p r z y k ła d y co p o d a n e w y ż e j, te n n ie p o w o łu je się n a j a k i e ś u z a s a d n ie n ie b e z p o ś re d n ie , a le po p r o s tu ch ce p rz e k o n a ć , że p r z e d s ta w io n y s t a n rz e c z y z a s łu g u je n a u k a r a n ie , że je s t czy m ś k a ry g o d n y m .136 „N ic w ię c d z iw n e g o — k o n k lu d u j e W . W o lte r — że w s p o rz e t a k p ro w a d z o n y m , o p a r t y m z je d n e j s t r o n y n a p o k ła d z ie c z y sto p r a k ty c z n y m , c a ła p rz e w a g a j e s t p o s tr o n ie ty c h , k tó r z y p rz e c z ą m o ż liw o śc i u s iło w a n ia p rz e z z a n ie c h a n ie .” '37 J e ś li ch o d zi o t r z e c i a r g u m e n t, to n a le ż y z a u w a ż y ć , że te z a o p rz y c z y n o w o śc i z a n ie c h a n ia je s t w ie lc e p r o b le m a ty c z n a , n a co z re s z tą w s k a z u ją n a w e t s a m i z w o oo P o r . S. Ś l i w i ń s k i : P ra w o k a r n e , s. 303; w . W o l t e r : P r o b le m u s iło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia , s. 1015. T a k te ż M . S i e w i e r s k i : K o d e k s k a r n y z k o m e n ta r z e m , w y d . V III, W a rsz a w a 1958 r., s. 61, g d z ie w u w a d z e 5 d o a r t . 23 c z y ta m y : „ U s iło w a n ie m o że ta c h o d z ić p rz y p r z e s tę p s tw a c h s k u tk o w y c h p o le g a ją c y c h n a z a n ie c h a n iu ( d e ll: ta p e r o m is-

ti o n e m c o m m issa ) p o n ie w a ż d z ia ła n ie , o k t ó r y m m o w a w a r t . n in ie js z y m , o b e jm u je p o ję 

c ie m ty m z a ró w n o d z ia ła n ie p o z y ty w n e , j a k i z a n i e c h a n 'e ” .

i i P o r. W. W o l t e r : P ro b le m u s iło w a n ia p r z e s tę p s tv / z z a n ie c h a n ia , s. 1019. T a k te ż L. L e r n e l l : W y k ła d p r a w a k a r n e g o , s. 135 o r a z W . S w i d a : P r a w o k a r n e , s. 162.

» 2 P o r . A. B e r g e r : U s ło w a n ie p r z e s tę p s tw a , „ G ło s S ą d o w n ic tw a ” n r 1 z 1933 r., s. XI.

«J P o r . Z. P a p i e r k o w s k i : P r o b le m u s iło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia , s. 39. m P o r . Z. P a p i e r k o w s k i : P r o b le m u s iło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia , s. 39. «s P o r. W. W o l t e r : P ro b le m u s iło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia , s. 1017.

»« P o r . W. W o l t e r : P ro b le m u s iło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia , rr p o r . W. W o l t e r : P r o b le m u s iło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia .

(5)

C /słlotoanie p r z e s t ę p s t w z z a n i e c h a n i a ₂₉

le n n ic y u s iło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia . N a p r z y k ła d W. W o lte r s t w ie r d z a : „ S to ją c n a s ta n o w is k u , iż p rz y c z y n o w o ść je s t c zy m ś o b ie k ty w n y m , a n ie ty lk o k a te g o r ią m y ś le n ia , d o p a tr u ję się w tz w . p rz y c z y n o w o śc i z a n ie c h a n ia je d y n ie ja k i e jś k o n s t r u k c ji m y ś lo w e j, k tó r a w y k a z u je te s a m e c e c h y u je m n e , ja k i e w y tk n ą ć t r z e b a p o ję c iu » n e g a ty w n e j rz e c z y w is to ś c i« .38 „ T o co ch ce s ię tr a k t o w a ć ja k o p rz y c z y n o w o ś ć z a n ie c h a n ia — p is z e d a le j W . W o lte r — je s t n ic z y m in n y m j a k b r a k i e m p rz y c z y n o w o ś c i p r z e c iw s ta w n e j, z w ią z a n e j z b r a k ie m d z ia ła n ia p r z e s z k a d z a ją c e g o s k u tk o w i, w o b e c czego te ż w y s tę p u j e s k u te k , a le ja k o w y n ik ja k ie g o ś od z a c h o w a n ia się s p r a w c y w p o s ta c i z a n ie c h a n ia z u p e łn ie n ie z a le ż n e g o o b ie k ty w n e g o z w ią z k u p rz y c z y n o w e g o ”.139

W id z im y w ię c , że p rz y ta c z a n e w y ż e j a r g u m e n ty za m o ż liw o śc ią u s iło w a n ia p r z e s tę p s t w z z a n ie c h a n 'a n ie są w s t a n ie o b a lić tw ie r d z e n ia w y s u n ię te g o p rz e z J . M a k a r e w ic z a , że do u s iło w a n ia p o tr z e b a d z ia ła n ia . F a k t te n p o tw ie r d z a W. W o l t e r w s ło w a c h : „ P rz y z n a ć tr z e b a , iż s ta n o w is k o , że do u s iło w a n ia p o tr z e b a d z ia ł a n ia w s e n s ie p e w n e j a k ty w n o ś c i, je s t d o ść o c z y w is te . U s ta la ją c tr e ś ć p o ję c ia » u siło w a n ie « m e to d ą in d u k c y jn ą , d o c h o d z i się do p rz e k o n a n ia , iż w y r a z » u siło w a n ie « w s k a z u je n a ja k ą ś a k ty w n o ś ć , ja k i ś r u c h ” .40 J e d n a k ż e W. W o lte r, s to ją c n a g ru n c ie p o c z u c ia s p r a w ie d liw o ś c i, w y r a ż a p r z e k o n a n ia , że „ k ru c h o ś ć a r g u m e n tó w p r z y ta c z a n y c h za m o ż liw o śc ią u s iło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia n ie je s t j e d n a k w s ta n ie u s u n ą ć f a k t u , że w a lk a o m o ż liw o ść u k a r a n i a za z a n ie c h a n ie , g d y s k u t e k , k tó r e m u n a le ż a ło zap o b ie c , n ie n a s t ą p ił , w y n ik a z ja k i e jś p o tr z e b y re a g o w a n ia n a te g o r o d z a ju k a ry g o d n e z a c h o w a n ie się. I w ła ś n ie d la te g o — p isz e W. W o lte r — r a z i ta k ie śc ię c ie p ro b le m u , ja k i e s p o ty k a m y u M a k a r e w ic z a , g dy k r ó tk o s tw ie rd z a , że do u s iło w a n ia p o tr z e b a d z ia ła n ia , a w ię c n ie m a u s iło w a n ia p r z e s te p s t w z z a n ie c h a n ia , co z n aczy , że t a k i e w y p a d k i, k tó r e in n i c h c ą k a r a ć ja k o u s iło w a n ie , są i m u s z ą b y ć b e z k a r n e ”.41 W o b ec te g o — z d a n ie m W . W o lte ra — tr z e b a ro z e jrz e ć się za a r g u m e n ta m i n ie o b c ią ż o n y m i k ry ty k o w a n y m i b r a k a m i.

S k o ro — z d a n ie m W. W o lte ra — do u s iło w a n ia p o tr z e b n a je s t a k ty w n o ś ć , ja k iś r u c h , to m o ż liw o ść w ią z a n ia d z ia ła n ia i z a n ie c h a n ia o s z e rs z e j k a te g o r ii r o d z a j o w e j u z a le ż n io n a je s t od ja k ie g o ś w s p ó ln e g o p o z y ty w n e g o e le m e n tu ro d z a jo w e g o , w ła ś c iw e g o i d z ia ła n iu , i z a n ie c h a n iu . T y m e le m e n te m w s p ó ln y m je s t o d r u c h w a r u n k o w y , k tó r y w y s tę p u j e w p o s ta c ia c h p o b u d z e n ia i h a m o w a n ia . P r z y d z ia ła n iu n e r w y o d ś ro d k o w e w p r o w a d z a ją w r u c h n a sz e e f e k to r y , n a r z ą d y c ia ła , p rz e z co r u c h p r z e ja w ia się n ą z e w n ą trz , s t a je się w ła ś n ie ty m p o s trz e g a ln y m ru c h e m z e w n ę trz n y m . P r z y z a n ie c h a n iu s p r a w a p r z e d s ta w ia s ię o d m ie n n ie , g d y ż t u t a j a k ty w n o ś ć p o z o s ta je w y łą c z n ie w w e w n ę tr z n e j części łu k u o d ru c h o w e g o , n ie w y s tę p u je n a z e w n ą tr z , e f e k t o r w ła ś n ie p rz e z h a m o w a n ie n ie z o s ta je p o b u d z o n y do d z ia ła n ia .

Z p o w y ż sz e g o n a le ż a ło b y w y s n u ć w n io s e k , że z a n ie c h a n ie ja k o je d n a z f o r m lu d z k ie g o z a c h o w a n ia się z e w n ę trz n e g o ty m s ię ró ż n i od d z ia ła n ia , że a k ty w n o ś ć w e w n ę t r z n a ja k o ź ró d ło d z ia ła n ia i z a n ie c h a n ia z o s ta je z u ż y ta w e w n ą t r z p s y c h ik i lu d z k ie j n a u tr z y m a n ie w b e z c z y n n o śc i n a s z y c h e fe k to ró w , a w ię c p o to , a b y c z ło w e k z e w n ę trz n ie z a c h o w a ł p o s ta w ę b ie r n ą , co z n aczy d la n a s , żeb y d o p u ś c ił się z a n ie c h a n ia . I n n e g o ;e d n a k z d a n ia je s t W. W o lte r, g d y ż s tw ie r d z a : „ je ż e li m im o to i z a n ie c h a n iu p r z y p is u je m y c h a r a k t e r c z y n u z e w n ę trz n e g o , to d la te g o , że to z a h a m o w a 3« P o r . W . W o l t e r : O tz w . p r z y c z y n u w o ś c i z a n ie c h a n ia , „ P a ń s tw o i P r a w o ” n r 10—11 z 1954 r. ss P o r . W. W o l t e r : P r o b le m u s iło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia , s. 1018 •• P o r . W. W o l t e r : F r o b le r a u s iło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia , s. 1018 «i P o r . W. W o l t e r : P r o b le m u s iło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia , s. 1019.

(6)

30 M a r i a n D ę b s k 1 _{N r 2 (74)} n ie r e a k c j i e f e k to r a n ie je s t c zy m ś iz o lo w a n y m , le c z j e s t (...) » w k o m p o n o w a n e « w ś r o d o w is k o , co zn a c z y d la n a s : w k o m p o n o w a n ie w s y tu a c ję , b ę d ą c ą p e w n y m r u c h e m w k ie r u n k u s p o łe c z n e n ie p o ż ą d a n y m .” 42 Т е г а p o w y ż sz a n ie je s t z g o d n a z o b ie k ty w n y m s ta n e m rz e c z y , g d y ż z a n ie c h a n ie , j a k s tw ie r d z a sa m W. W o lte r, p r z e d s ta w ia się ja k o o b ie k ty w n a s y tu a c ja c h a r a k t e r y z u j ą c a się ty m , że n ie m a w n ie j p e w n e g o r u c h u — d z ia ła n ia . C zy m o ż n a je d n a k m ó w ić o „ w k o m p o n o w a n iu ” w r u c h ta m , g d z ie je g o b r a k tw o rz y is to tę o k re ś lo n e g o z ja w is k a , ja k i m je s t z a n ie c h a n ie . S to ją c n a w e t n a g ru n c ie filo z o fic z n e g o „ t a k ” i „ n ie ” , w t j m w y p a d k u tr z e b a o d p o w ie d z ie ć , że d z ia ła n ie je s t ru c h e m , a k ty w n o ś c ią , n a to m ia s t z a n ie c h a n ie — je g o a n ty te z ą , p rz e c iw ie ń s tw e m , a w ię c b r a k i e m r u c h u , b r a k ie m a k ty w n o ś c i w z e w n ę trz n y m z a c h o w a n iu się c z ło w ie k a . T e z a , że z a n ie c h a n ie m a c h a r a k t e r c z y n u z e w n ę trz n e g o , d o p ro w a d z iła W. W o l t e r a do w n io s k u , że „ g d y b y z a n ie c h a n ie n ie b y ło a k ty w n o ś c ią , to n ie b y ło b y c z y n e m , c z y li z a n ie c h a n ie ja k o a k ty w n o ś ć j e s t w a r u n k ie m k o n ie c z n y m m o ż liw o śc i u s iło w a n ia , s k o ro i u s iło w a n ie m u s i b y ć c z y n e m .” 43

N a le ż y z a u w a ż y ć , że g d y b y z a n ie c h a n ie c h a r a k te r y z o w a ło s ię a k ty w n o ś c ią , r u c h e m — j a k tw ie r d z i W . W o lte r — to z n a tu r y rz e c z y b y ło b y p rz y c z y n o w e i w ó w c z a s r a c j ę m ie lib y ci w sz y sc y , k tó r z y u z n a ją p rz y c z j n o w o ść z a n ie c h a n ia . W k o n s e k w e n c ji z b ę d n a b y ła b y te o r ia W . W o lte ra , k tó r e j c ele m j e s t p rz e c ie ż w y k a z a n ie , że is tn ie je m o żliw o ść u s iło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia , m im o że s a m o z a n ie c h a n ie n ie je s t p rz y c z y n o w e . T a k je d n a k n ie je s t, g d y ż z a n ie c h a n ie d la te g o n ie j e s t p rz y c z y n o w e d la s k u tk u , że n ie j e s t a k ty w n o ś c ią , ru c h e m , a ty lk o je g o a n ty te z ą , p rz e c iw ie ń s tw e m : b r a k ie m a k ty w n o ś c i, b r a k ie m r u c h u .44

J e ś li c h o d z i o k w e s tię , czy z a n ie c h a n ie j e s t cz y n e m , to n i k t in n y ty lk o s a m W . W o lte r z a u w a ż y ł, że „ łą c z e n ie d z ia ła n ia i z a n ie c h a n ia w e w s p ó ln y m p o ję c iu c z y n u p o z b a w io n e je s t (...) p o k ry c ia , je ż e li z a n ie c h a n ie je s t w ła ś n ie ty lk o b r a k ie m d z ia ła n ia , a ty m sa m y m je g o z a p rz e c z e n ie m . M o żliw o ść w ią z a n ia d z ia ła n ia i z a n ie c h a n ia o sz e rsz e j k a te g o r ii ro d z a jo w e j u z a le ż n io n a j e s t od ja k ie g o ś w sp ó ln e g o p o z y ty w n e g o e le m e n tu ro d z a jo w e g o , w ła ś c iw e g o i d z ia ła n iu , i z a n ie c h a n iu .” 4* J e d n a k ż e z te g o słu sz n e g o tw ie r d z e n ia W. W o lte r n ie w y c ią g a w ła ś c iw y c h w n io s k ó w , g d y ż w d a ls z y c h ro z w a ż a n ia c h p r z y jm u je , że czyn to p o ję c ie n a d r z ę d n e d la d z ia ła n ia i z a n ie c h a n ia . J e ż e li b o w ie m p rz y jm ie m y , ż e d z ia ła n ie i z a n ie c h a n ie c z ło w ie k a m a s w o je ź ró d ło w o d ru c h u w a r u n k o w y m ja k o p e w n e j a k ty w n o ś c i, k tó r a w y s tę p u j e w p o s ta c ia c h p o b u d z e n ia i h a m o w a n ia , to d z ia ła n ie z e w n ę tr z n e b ę d z ie w y n ik ie m o d r u c h u p o b u d z a ją c e g o , z a n ie c h a n ie zaś — o d r u c h u h a m u ją c e g o . D z ia ła n ie o d r u c h u w a ru n k o w e g o za p c m o c ą n e rw ó w o d śro d k o w y c h u r u c h a m ia n a s z e e f e k to r y , czy li n a r z ą d y c ia ła , p rz e z co r u c h p r z e ja w ia s ię n a z e w n ą tr z w p o s ta c i d z ia ła n ia .46 D z ia ła n ie o d ru c h u h a m u ją c e g o p o le g a n a ty m , że je g o a k ty w n o ś ć z o s ta je z u ż y tk o w a n a n ie n a u r u c h o m ie n ie e fe k tó w , lecz n a u tr z y m a n i u ic h w b e z c z y n n o śc i. J e ż e li a k ty w n o ś ć o d r u c h u p o b u d z a ją c e g o z o s ta je za p o m o c ą s y s te m u n e rw o w e g o p rz e n ie s io n a ze s f e ry w e w n ę tr z n e j w s f e rę rz e c z y w is to ś c i, t o p rz y o d r u c h u h a m u ją c y m a k ty w n o ś ć p o z o s ta je w w e w n ę tr z n e j części łu k u o d r u c h o w eg o , n ie w y s tę p u je n a z e w n ą tr z .41 <2 P o r . W. W o l t e r : P ro b le m u s iło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia , s. 1020. 4* P o r . W. W o l t e r : P ro b ie ra u s iło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n i e c h a n a . » P o r. Z. P a p i e r k o w s k i : P ro b le m u s iło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia , s. 42. 45 P e r . W. W o l t e r : P ro b le m u s iło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia , s. 1019. 4* P o r . S. L . R u b i n s z t e j n : P o d s ta w y p s y c h o lo g ii o g ó ln e j, ,,K s ią ż k a i W ie d z a ” 1962 r.„ s. 7! 6—718. 4 7 P o r. W. W o l t e r : P ro b le m u siło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia , s. 1€20.

(7)

N r 2 (74) U s i ł o w a n i e p r z e s t ę p s t w z z a n i e c h a n i a 31

T a k w ię c d z ia ła n ie i z a n ie c h a n ie , m a ją c sw o je ź ró d ło w a k ty w n o ś c i w e w n ę t r z n e j, są fo r m a m i, p o s ta c ia m i lu d z k ie g o z a c h o w a n ia się. D z ia ła n ie 48 je s t to z a c h o w a n ie się c z ło w ie k a w p o s ta c i p rz e d s ię w z ię c ia o k re ś lo n e g o k o m p le k s u r u c h ó w fiz y c z n y c h ,49 z a n ie c h a n ie z aś to z a c h o w a n ie się c z ło w ie k a w p o s ta c i p e w n e j „ k ie r u n k o w e j” b e z c z y n n o śc i.50

T a k w ię c a r g u m e n ty W . W o lte ra n ie p r z e k o n y w a ją n a s o m o ż liw o śc i u s iło w a n ia p rz e z z a n ie c h a n ie . N ie m o ż liw o ść b o w ie m u s iło w a n ia p rz e z z a n ie c h a n ie w y n ik a n ie ty lk o z te g o o c z y w iste g o f a k t u , że do u s iło w a n ia p o tr z e b n a je s t a k ty w n o ś ć , r u c h , a le i s tą d , że u s iło w a n ie je s t je d n y m ze s ta d ió w p rz e d d o k o n a n ie m c z y n u p r z e s tę p n e g o . C z y n n o śc i p rz y g o to w a w c z e ja k o zesp ó ł o k re ś lo n y c h r u c h ó w fiz y c z n y c h s tw a r z a ją p rz y g o to w a n ie , r e a l n ą m o ż liw o ść d o k o n a n ia z a m ie rz o n e g o p r z e s tę p s t w a . N a to m ia s t c z y n n o śc i „ u s iłu ją c e ” , w y k o n a w c z e r e a liz u ją t ę m o ż liw o ść , p r z e k s z ta ł c a ją ją w rz e c z y w is to ść . W ty m u ję c iu is to tą te g o p ro c e s u je s t „ s p r a w s tw o ” , k t ó r e w y w o łu je , p o c ią g a za so b ą , p o w o d u je z ja w is k o z w a n e w y n ik ie m d z ia ła n ia l u b s k u tk ie m s e n s u largo. In a c z e j m ó w ią c : d z ia ła n ie , o d d z ia ły w a n ie c h a r a k t e r y z u j e s ię o k re ś lo n ą s iłą b ę d ą c ą w y ra z e m , m ia r ą o d d z ia ły w a n ia je d n e g o z ja w is k a n a d ru g ie . D z ia ła n ie b o w ie m „ u s iłu ją c e ” je s t b e z p o ś r e d n io z re la c jo n o w a n e do z n a m ie n ia c z a s o w n ik o w e g o k o n k r e tn e g o s ta n u u s ta w o w e g o .51 W a r u n k ie m k o n ie c z n y m m o ż liw o śc i u s iło w a n ia je s t p o w s ta n ie p ie rw s z e g o s ta d iu m w ro z w o ju c z y n u p r z e stę p n e g o , tj. p rz y g o to w a n ia do p rz e s tę p s tw a . N a to m ia s t że b y m ó c n ie s p e łn ić ja k ie g o ś d z ia ła n ia , tz n . ż e b y m ó c p o p e łn ić p r z e s tę p s tw o z z a n ie c h a n ia (np. z a r t . 247 k .k.), s p r a w c a n ie p o tr z e b u je s tw a r z a ć ja k ic h ś sz c z e g ó ln y c h w a r u n k ó w w ła ś n ie d la te g o , że d z ia ła n ie a k ty w iz u j e się w s fe rz e w e w n ę tr z n e j. Z n a c z y to , że o k re ś lo n a a k ty w n o ś ć o d r u c h u w a ru n k o w e g o z o s ta je s k ie ro w a n a n a u tr z y m a n ie n a s z y c h e fe k to ró w w b e z c z y n n o śc i w te d y , g dy w m y ś l o b o w ią z u ją c e j n o rm y k a r n e j p o w in n y o n e b y ć u ru c h o m io n e , a w ię c by ć czy n n e. B ra k s ta d ió w p rz e d d o k o n a n ie m p r z e s tę p s tw a z z a n ie c h a n ia ja k o w a r u n k u s i n e q u a n o n p r z e s tę p s tw z d z ia ła n ia , i to z a ró w n o p rz y b e z s k u tk o w y c h , j a k i k w a l i  fik o w a n y c h p rz e z n a s tę p s tw o , je s t jeszcze je d n y m a r g u m e n te m p r z e m a w ia ją c y m za te z ą o n ie m o ż liw o ś c i u s iło w a n ia p rz e z z a n ie c h a n ie .52

O b e c n ie n a s u w a się p y ta n ie , czy p rz y ję c ie te z y o n ie m o ż liw o ś c i u s iło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia b e z w z g lę d u n a ic h o d m ia n ę , b y ło b y (a r a c z e j czy je s t) — n a tle o b o w ią z u ją c e g o s t a n u p ra w n e g o w P o ls c e L u d o w e j — z g o d n e z p o c z u c ie m ja k ie jk o lw ie k s p r a w ie d liw o ś c i sp o łe c z n e j. O tóż n a le ż y p rz y z n a ć r a c j ę

<8 P o r . s . L . R u b i n s z t e j n : P o d s ta w y p s y c h o lo g ii o g ó ln e j, s. 176. w p r a w ie k a r n y m n a le ż a ło b y u ż y w a ć p o ję ć : d z ia ła n ie i z a n ie c h a n ie , n ie z w e ż a ją c n a f a k t, że z te g o t y t u ł u p rz y sz ły k o d e k s k a r n y b y łb y tr o c h ę g ru b s z y . S tą d te ż n ie z r o z u m ia ły j e s t a r t . 433 § 3 p r o j e k t u k o d e k s u k a r n e g o PRL, z 1963 r., w k tó r y m c z y ta m y : „ D z ia ła n ie o b e jm u je ró w n ie ż z a n ie c h a n ie , je ż e li z p r z e p is u u s ta w y n ie w y n ik a in a c z e j” . P o r. W. W o l t e r : P ra w o k a r n e — Z c ry s w y k ła d u s y s te m a ty c z n e g o , s. 91. P o r . W. W o l t e r : P ra w o k a r n e , s. 91. •i 'Ęo t. I. A n d r e j e w : U s ta w o w e z n a m io n a p r z e s tę p s tw a , 1959 r., s. IM. 32 T w ie rd z e n ie , ja k o b y d o z a n ie c h a n ia p o tr z e b n a b y ła j a k a ś o k r e ś lo n a s y tu a c ja (p o r_ K o n o r s k i : K o n f e r e n c ja n a u k o w a p o ś w ię c o n a n a u c e F a w ło w a , K r y n ic a 1951—1952, r e f. K o - n o r s k ie g o , P Z W L , W a rsz a w a 1952 r „ s. 43—4'=), n ie p o z o s ta je w s p rz e c z n o ś c i z n a s z y m r o z u m o w a n ie m , g d y ż c h o d z i n a m o b r a k d z i a ł a r i a ze s tr o n y s a m e g o s p r a w c y , tz n . w y tw a r z a n ia p rz e z n ie g o o k r e ś lo n e j : y t u a e j i czy w a r u n k ó w n ie z b ę d n y c h d o d o k o n a n ia p r z e s tę p s tw a z a m ie rz o n e g o .

(8)

32 M a r i a n D ę b s k i N r 2 (74)

W. W o lte ro w i, że „(...) w a lk a o m o ż liw o ść u k a r a n i a za z a n ie c h a n ie , g d y s k u te k , k tó r e m u n a le ż a ło zap o b ie c, n ie n a s tą p ił, w y n ik a z j a k i e jś p o tr z e b y r e a g o w a n ia n a te g o r o d z a ju k a r y g o d n e z a c h o w a n ie s ię ” .53 A le a b y te n p o s t u la t r e a liz o w a ć , n ie je s t rz e c z ą k o n ie c z n ą z n ie k s z ta łc a ć s e n s i is to tę in s ty t u c ji u s iło w a n ia , t a k j a k to c z y n i p r o j e k t k o d e k s u k a rn e g o P o ls k i L u d o w e j z 1963 r., k tó r y w a r t . 28 § 2 s t a n o w i, że „ u s iło w a n ie z a c h o d z i ta k ż e w te d y , g d y s p r a w c a , w c e lu d o k o n a n ia c z y n u z a b ro n io n e g o p rz e z u s ta w ę k a r n ą , w b r e w c ią ż ą c e m u n a n im sz c z e g ó ln e m u o b o w ią z k o w i n ie p rz e d s ię b ie rz e n a czas w y m a g a n e g o d z ia ła n ia , le c z d o k o n a n ie p r z e s tę p s tw a n ie n a s t ę p u je .”

P r a w d ą je s t, że u s ta w a m o że n a rz u c ić p r a w n e k o n s e k w e n c je , a le a k t n o r m a ty w n y n ie m oże u s ta la ć is to ty ja k ie g o ś z ja w is k a w sp o só b n ie z g o d n y z je g o z a s a d n ic z y m i w ła ś c iw o ś c ia m i,54 g d y ż is tn ie ją p e w n e g ra n ic e , k tó r e z a k re ś la p r z e d m io t, ja k i u s ta w o d a w c a n o r m u je , p o z a k tó r e te n u s ta w o d a w c a w y jś ć n ie m oże. A je ś li ta k , to p o s t u la t w z m o ż e n ia o c h ro n y a k tu a l n ie is tn ie ją c e g o u k ła d u s t o s u n k ó w sp o łe c z n y c h p o w in ie n b y ć z re a liz o w a n y w in n y sp o só b , a m ia n o w ic ie w d ro d z e tw o r z e n ia p r z e s tę p s tw s tu g e n e r i s d o k o n a n y c h . Z a te g o r o d z a ju m e to d ą u s ta w o d a w c z ą p r z e m a w ia ró w n ie ż f a k t , że p ro b le m u s i ło w a n ia te o r e ty c z n e g o m a n ie w ie lk ą p r a k ty c z n ą d o n io sło ść .55 N a p r z y k ła d k o d e k s k a r n y z 1932 r. w y ra ź n ie w y m ie n ia ja k o m a t e r ia ln e p r z e s tę p s tw o z z a n ie c h a n ia a r t 201 k .k . o ty p ie w y łą c z n y m z a n ie c h a n ia o ra z p r z e s tę p s tw a z a r t . 264 i 286 k.k. ■o d w ó c h o d m ia n a c h : d z ia ła n ia i z a n ie c h a n ia . J e ś li ch o d zi o m a te r i a ln e p r z e s tę p s tw a w o g ó le , to — j a k w ia d o m o — są o n e n a s ta w io n e n a s k u te k ja k o e le m e n t d e c y d u ją c y o k a ra ln o ś c i, k tó r y m o że b y ć w y w o ła n y w z a sa d z ie ja k im k o lw ie k z a c h o w a n ie m się s p r a w c y , b y le b y to z a c h o w a n ie się b y ło p rz y c z y n o w e d la s k u tk u . P o n ie w a ż z a n ie c h a n ie n ie je s t p rz y c z y n o w e , w ię c te ż p o p e łn ie n ie p r z e s tę p s tw a m a te r ia ln e g o p rz e z z a n ie c h a n ie je s t n ie m o ż liw e . A w o b e c te g o te n n ie z m ie r n ie c ie k a w y i zło żo n y z p u n k tu w id z e n ia te o re ty c z n e g o p ro b le m , ja k i m je s t te z a o m o ż liw o ś c i u s iło w a n ia p rz e z z a n ie c h a n ie , n ie s ta n o w i z p u n k tu w id z e n ia p ra k ty c z n e g o ja k i e jś k w e s tii z a s a d n ic z e j, d la k tó r e j n a le ż a ło b y w części o g ó ln e j tw o rz y ć s p e c j a l n ą in s ty t u c ję „ n ie p r z e s z k o d z e n ia ” , t a k ja k to c z y n i p r o j e k t k o d e k s u k a r n e g o PRL, z 1S63 r. w a r t. 28 § 2

T a k w ię c w ś w ie tle p o w y ż sz y c h ro z w a ż a ń n a le ż y p rz y z n a ć r a c j ę ty m w s z y s tk im , k tó r z y k o n s e k w e n tn ie b r o n ią te z y o n ie m o ż liw o ś c i u s iło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia b e z w z g lę d u n a ich o d m ia n ę . N a to m ia s t je ś li c h o d z i o m o ż liw o ść u k a r a n i a za z a n ie c h a n ie , g dy s k u te k , k tó r e m u n a le ż a ło zap o b ie c, n 'e n a s tą p ił, to j e d y n y m s p o s o b e m k o d y f ik a c y jn y m je s t s tw o r z e n ie o so b n y c h d e lik tó w su i g e m r i t z z a c h o w a n ia się m a ją c e g o c h a r a k t e r n ie p rz e s z k o d z e n ia w n a s t ą p ie n i u n ie p o ż ą d a n e j z m ia n y w św ie c le z e w n ę trz n y m . 33 p o r . W . W o l t e r : P ro b le m u siło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia , *. 1019. 54 P o r . A. A J d u k i e w i c z : Z a ry s lo g ik i, P Z W S , W a rsz a w a 1955 r . t s. 40. 35 P o r. E. H a f t e r : S tr a f r e c h ts , 39^6 r . t s. 205 i n a s t. P o r. w . W o l t e r : P r o b le m umiło w a n ia p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia , s. 1015 o ra z P r a w o k a r n e , s. 146 (g d zie a u t o r o m a w ia -z a k re s p r z e s tę p s tw z z a n ie c h a n ia ).