Spis kosztów i jego wiążący charakter dla sądu procesowego

Andrzej Zieliński

Spis kosztów i jego wiążący charakter

dla sądu procesowego

Palestra 21/8-9(236-237), 12-26

1977

ANDRZEJ ZIELIŃSKI

Spis kosztów i ¡ego wiqżqcy charakter

dla sqdu procesowego

A r t y k u ł o m a w ia sp ra w ą fo r m i tr e ś c i s p is u k o s z tó w p ro c e s o w y c h , sp r a w ą te r m in u , w k t ó r y m n a le ż y z ło ż y ć są d o io i te n sp is, o ra z z a g a d n ie n ie s to p n ia zw ią z a n ia są d u tr e ś c ią sp is u k o s z tó w .

I. W STĘP

W brew pozorom p ro b le m a ty k a zw ro tu kosztów procesu n a b ie ra coraz w iększego znaczenia, zw łaszcza w św ietle obecnych te n d e n c ji do w zro stu kosztów p o stę p o ­ w ania cyw ilnego. W z rasta ją ce m ożliw ości fin an so w e osób fizycznych sp ra w ia ją , że w arto śc i p rze d m io tu sp o ru w procesie cyw ilnym w y ra ź n ie w z ra sta ją , co z kolei n ie ro z erw aln ie w iąże się ze zw iększeniem kosztów tego procesu, sięgających n ie ­ je d n o k ro tn ie k w o t kilkudziesięciotysięcznych. Z tego w zględu praw id ło w e ro z­ strzygnięcie o kosztach p ro ce su m a w tych w a ru n k a c h k a p ita ln e znaczenie, zw ła­ szcza je śli się zważy, że od orzeczeń o kosztach p rocesu n ie je s t dopuszczalna rew izja n adzw yczajna,1 w obec czego praw om ocne orzeczenie w tym zakresie, n a w e t oczyw iście błędne, n ie może być ju ż zm ienione. N iedopuszczalne je s t także dochodzenie roszczenia o koszty p rocesu osobnym pow ództw em ani też pow oływ anie się n a odm ienne przepisy p ra w a m a teria ln eg o .1 2 W ynika z tego, że roszczenia o z w ro t kosztów p rocesu m ożna dochodzić tylko w to k u p o stęp o w an ia zasadnicze­ go. M a ono bow iem c h a ra k te r ak ceso ry jn y i n ie może być dochodzone sam oistnie.23 W lite ra tu rz e p rze d m io tu sp o ty k a się ró żn e poglądy dotyczące tego, ja k d a ­ lece sąd o rze k ają cy zw iązany je s t złożonym przez stro n ę spisem kosztów . Na

p rzy k ła d W. Siedlecki za jm u je stanow isko, że sąd nigdy nie je s t zw iązany w y­ sokością żądanych przez stro n ę kosztów ,3 a w szczególności nie je s t związany w k w estii w ysokości w ynag ro d zen ia a d w o k a ta u m ow ą z a w a rtą m iędzy klien tem a kiero w n ik iem zespołu adw okackiego.4 5 W iększość je d n a k p rzed staw icieli doktryny nie podziela — i słusznie — tego stan o w isk a, w y ra ż a ją c pogląd od m ien n y i stresz­ czający się w tw ierdzeniu, że sąd je s t zw iązany określo n ą w um ow ie w ysokością w ynag ro d zen ia adwokackiego.®

Z ag a d n ien ie pow yższe różnie się k sz ta łtu je w p ra k ty c e w y m ia ru sp ra w ie d li­ wości. N iek tó re są d y w ojew ódzkie d a ją w yraz stan o w isk u , że w ysokość zasądzo­

1 O rzecz. S N z d n ia 24 lis to p a d a 1965 r . I II P R 22/65 z g lo są J . K r a j e w s k i e g o (a p ro - b u ją c ą ) , N P n r 7—8/1966. 2 B. D o b r z a ń s k i : K o d e k s p o s tę p o w a n ia c y w iln e g o — K o m e n ta r z , p r a c a z b io ro w a , 1975, t . 1, S. 209. 2a M . W a l i g ó r s k i : P ro c e s c y w iln y — F u n k c ja i s t r u k t u r a , 1947, s. 209. 3 w . S i e d l e c k i : P o s tę p o w a n ie c y w iln e w z a r y s ie , 1972, s. 367. 4 T a m ż e : s. 231. 5 N p . T . B u k o w s k i : R o z strz y g a n ie o k o s z ta c h p ro c e s u c y w iln e g o , 1971, s. 103; M. P i e ­ k a r s k i i M. W i l e w s k i : Z p r o b le m a ty k i k o sz tó w p ro c e s u c y w iln e g o , „ P a l e s t r a ” n r 1/1967, s. 39 i n a s t.; M. W a l i g ó r s k i : op. c it., s. 206; S. G a r l i c k i : G lo sa d o p o s ta n o w ie ­ n ia S ą d u N a jw y ż sz e g o z d n ia 7.IV .1970 r . w s p r a w ie I I CZ 37/70, „ P a l e s t r a ” n r 12/1971, s. 67 i in n e .

N r 8-9 (236-237) W iążący ch a ra k te r spisu k o sztó w dla sądu procesow ego ₁₃ nych kosztów , bez w zględu n a złożenie ich spisu, p o w in n a być uzależniona od n a k ła d u p ra c y ad w o k a ta w d an ej spraw ie, p rzy czym ad w o k a t sk ła d a ją c y spis kosztów pow inien w y k a z a ć fa k t u sta le n ia w ysokości w ynagrodzenia ad w o k a c ­ kiego przez k ie ro w n ik a zespołu.*

Z łożenie w ięc spisu kosztów , podpisanego przez ad w o k a ta i pow ołującego się n a u sta le n ie ich w ysokości przez k ie ro w n ik a zespołu, okazało się — w św ietle pow yższego sta n o w isk a ty c h sądów — n ie w y starcz ające . A tym czasem S ą d ' N a j­ w yższy ju ż daw no w y jaśn ił, że żą d an ie zw ro tu w y n agrodzenia adw okackiego w o k re ­ ślonej kw ocie pieniężnej, odpow iad ającej m a k sy m a ln ej staw ce ta ry fo w ej, stanow i stw ie rd z en ie p rz e z stro n ę, że w łaśn ie w tej w ysokości zostało um ów ione pom iędzy n ią a a d w o k a tem w ynagrodzenie, co n ajzu p e łn ie j o d pow iada pojęciu „złożenia spisu ko sztó w ” w ro zu m ien iu a rt. 110 d.k.p.c. (obecnie a rt. 109 k.p.c.), k tó ry nie zaw iera obow iązku u dow odnienia d okum entem fa k tu i treści um ow y z zespołem . A d w o k at przez sa m f a k t zgłoszenia w im ien iu stro n y takiego żą d an ia p o tw ie rd z a istn ien ie i treść za w a rte j w ty m w zględzie um ow y ze stro n ą.* 7 N iem niej je d n a k k o n tro w e rsy jn e z a p a try w a n ia n a to zagadnienie — zarów no w d o k try n ie ja k i w p ra k ty c e — w y m a g a ją zajęcia w tej k w estii stan o w isk a. Ż ałow ać przy okazji należy, że zn ak o m ita m on o g rafia T. B ukow skiego n a te m a t kosztów p ro cesu nie z a w iera żadnych szerszych rozw ażań w tym zakresie.8

D alsze w yw ody czynione b ę d ą p rzy uw zględnieniu podstaw ow ych zasad obow ią­ zujących przy ponoszeniu kosztów procesu, a m ianow icie zasady odpow iedzialności za w y n ik procesu oraz zasady kosztów celow ych, 9 bez bliższego p rzy tym ich o m a­

w iania, gdyż przek raczało b y to ra m y niniejszego o p rac o w a n ia. Odnosić się one będą zasadniczo do p rocesu cyw ilnego, w p o stęp o w an iu bow iem nieprocesow ym o bow ią­ z u je zasada w y rażo n a w a rt. 520 § 1 k.p.c., w m yśl k tó re j każdy u czestnik ponosi koszty p o stę p o w an ia zw iązane ze sw ym udziałem w spraw ie. Jed n ak ż e w ty c h w y ­ p ad k a ch , w k tó ry ch sąd w postęp o w an iu nieprocesow ym będzie rozdzielał koszty p o stę p o w an ia i o rzek ał o obow iązku ich zw rotu, z n a jd ą zastosow anie przepisy k o d ek su p o stę p o w an ia cyw ilnego o ko sztach procesu (art. 99 — 110 k.p.c.).10 *

C elem niniejszego o p raco w an ia je s t w skazanie n a podstaw ow e zasady dotyczące ro zstrz y g an ia o kosztach p rocesu w raz ie złożenia sp isu kosztów.

II. FOR M A I TREŚĆ S P IS U KOSZTÓW 1. F o r m a s p i s u k o s z t ó w

Z ag ad n ien ie fo rm y spisu kosztów m a n iezm iernie ubogą lite ra tu rę . W ydaw ać by się mogło, że sp ra w a ta, o ta k k a p ita ln y m znaczeniu, ja k b y uchodziła dotychczas u w ag i d o k try n y . A przecież z e w n ętrzn y k sz ta łt „spisu kosztów ” n ie m oże pozo­ sta w ać bez w y jaśn ien ia ze w zględu n a sw oją w agę. S zkoda, że odpow iedzi n a p y ­ ta n ie , ja k ą fo rm ę p ow inien m ieć sk ła d an y sądow i spis kosztów , nie udziela także T. B uk o w sk i w sw ojej m on o g rafii.11

P rz e p is a rt. 109 k.p.c. stan o w i jedynie o złożeniu sądow i spisu kosztów , nie w y ja ś n ia ją c bliżej s p r a w y .je g o form y.

e N a p r z y k ła d : o rz e c z . S W w S z c z e c in ie z d n ia 16 lu te g o 1976 r . I C r 1482/75; o rzecz. SW w S z c z e c in ie z d n ia 27 lu te g o 1976 r . I CZ 47/76.

7 O rz e c z . S N z d n ia 4 lu te g o 1960 r . 4 Cz 171/59, O S P 1961, p oz. 37.

8 Z o b . T . B u k o w s k i : R o z s trz y g a n ie o k o s z ta c h p ro c e s u c y w iln e g o , 1971. 8 W . S i e d l e c k i : o p. c it., s. 230 i n a s t.; T. B u k o w s k i : op. c it., s. 112 i n a s t. io w. S i e d l e c k i : P o s tę p o w a n ie n ie p ro c e s o w e , 1973, s. 58.

14 A n d r z e j Z i e l i ń s k i N r 8-9 (236-237)

P rz e z p ojęcie „sp is” słow nik ję zy k a polskiego rozum ie te k s t o znaczający r e ­ je s tr , w y k a z .12 Czy je d n a k w ro zu m ien iu p rze p isu a rt. 109 k.p.c. spis kosztów p o w in ie n p rzy b ie ra ć k sz ta łt pisem ny? W ydaje się, że na to p y ta n ie m ożna i należy odpow iedzieć przecząco. Za tra fn y w ięc trze b a uznać pogląd, że złożenie spisu kosz­ tó w n a s tą p ić m oże w p ostaci ośw iadczenia ad w o k ata, złożonego w fo rm ie p isem nej z czysto technicznych tylko w zględów , chociaż n ie m a żadnych przeszkód, aby o św iadczenie ta k ie złożyć u stn ie do p ro to k o łu ro zp raw y .13

Z pow yższych w zględów za słuszne należy p rzy ją ć w y jaśn ien ie S ąd u N ajw yż­ szego stw ie rd z ając e, że przez spis kosztów rozum ieć należy w yliczenie w szystkich pozycji poniesionych kosztów , dokonane w zasadzie n a .piśmie w form ie zestaw ienia. Je d n a k ż e przepis a rt. 110 d.k.c. {obecnie a rt. 109 k.p.c.) n ie w ym aga fo rm y p ise m ­ n e j i w obec tego — poza w zględam i n a tu ry technicznej — nic nie stoi n a p rz e ­ szkodzie, ab y v spis kosztów w niesiony został u stn ie do p ro to k o łu posiedzenia.14

M u ta tis m u ta n d is pogląd te n zachow ał sw o ją ak tu aln o ść do dziś. Nie m ożna bo w iem zgodzić się z tw ierdzeniem , że np. dow odem w ysokości w y n agrodzenia a d w o k a ta pow inno być ośw iadczenie ad w o k a ta p o p a rte zaśw iadczeniem k ie ro w n ik a zespołu adw okackiego o w ysokości ustalonego w ynagrodzenia lub p o k w ito w an iem .15 16 Ż ą d a n ie ta k ie je st zb y t daleko idące i godzi w zaufanie do ad w o k a ta, jako osoby p o w o łan e j do w spółdziałania z sąd am i w zakresie o chrony p o rzą d k u p raw nego, o b ow iązanej do pro w ad zen ia sp ra w y zgodnie z p rzepisam i, k tó rej to osobie nie w olno — n a w e t dla d obra k lie n ta — działać w sposób pozaprocesow y, m ogący spow odow ać w n a stę p stw ie uszczerbek dla praw idłow ości postęp o w an ia, a tym b a rd z ie j w sposób niedopuszczalny z p u n k tu w idzenia p ra w a , e ty k i ad w o k ack iej i godności zaw odu.15

W m y śl a rt. 2 u sta w y o u s tro ju ad w o k a tu ry , a d w o k a tu ra w spółdziała z s ą ­ d am i i innym i o rganam i pań stw o w y m i w zakresie ochrony p o rząd k u p raw nego P o lsk ie j R zeczypospolitej L udow ej i pow ołana je st do udzielan ia pom ocy p ra w n e j zgodnie z p raw em i in te rese m m as pracu jący ch . P rzez po rząd ek p ra w n y rozum ieć tu ta j n ależ y praw orządność, tzn. ścisłe p rze strzeg a n ie p ra w a przez w szystkie o r ­ g an y p ań stw o w e i przez o byw ateli.17 W ynika z tego, że p rzestrzeg an ie p ra w o rz ą d ­ ności sta n o w i je d n ą z podstaw ow ych zasad fu n k cjo n o w a n ia ad w o k a tu ry . W św ietle pow yższego za n ieu za sad n io n y za te m należy uznać ta k daleko id ą cy b r a k z a u ­ f a n ia d o osoby ad w o k ata, że aż p osuw ający się do ż ą d a n ia u za sa d n ien ia przez niego sw ego tw ie rd z en ia w zak resie kosztów p rocesu — dokum entem .

M. P ie k a rsk i i M. W ilew ski zajęli w tej sp raw ie słuszne stanow isko podnosząc, że ośw iadczenie ad w o k a ta co do w ysokości poniesionych przez stro n ę kosztów za słu g u je całkow icie n a zaufanie.18 P o g ląd ten je s t tym b ard z iej tra fn y , że a d w o ­ k a t je s t obow iązany do d ziałan ia zgodnie z praw em , p rzy czym z fa k tu należen ia do ad w o k a tu ry w ynika dla a d w o k a ta szczególny obow iązek należytego i godnego w y k o n y w an ia tych fu n k c ji (§ 11 oraz §§ 11— 13 Z bioru zasad ety k i zaw odow ej

12 M a ły S ło w n ik J ę z y k a P o ls k ie g o , 1968, s. 765. 13 S. G a r l i c k i : G lo sa do p o s ta n o w ie n ia S ą d u N a jw y ż sz e g o z d n ia 7.IV.1970 r . w s p r a ­ w ie I I CZ 37/70, „ P a l e s t r a " n r 12/1971, s. 68 i n a s t. P o ró w n a j te ż M. P i e k a r s k i i M. W i ­ l e w s k i : Z p r o b le m a ty k i k o sz tó w p ro c e s u c y w iln e g o , „ P a l e s t r a ” n r 1/1967, s. 40. 14 O rz e c z S N z d n ia 19 lu te g o 1957 r . 2 CZ 18/57, O S P 1958, poz. 27. 15 K . L i p i ń s k i : Z a s ą d z a n ie n a le ż n o ś c i a d w o k a c k ic h w p o s tę p o w a n iu c y w iln y m , N P n r 4/1954, s. 68. P o r. te ż o rz e c z e n ie S N z d n ia 2.X II.1971 r . I P Z 66/1971, O S N C P n r 5/72, p oz. 97 16 O rz e c z . S N z d n ia 28 p a ź d z ie r n ik a 1966 r . R A D 10/66, „ P a l e s t r a ” n r 9/1968, s. 88. 17 A . B u r d a i R. K l i m o w i e c k i : P ra w o p a ń s tw o w e , 1958, s. 171. 18 M. P i e k a r s k i i M. W i l e w s k i : o p . c it., s. 40.

N r 8-9 (286-237) W ią ż ą c y ch a ra kter sp is u kosztóu? d la s ą d u procesow ego ₁₅ i godności zaw odu, uchw alonego n a p le n a rn y m posiedzeniu N aczelnej R ady A dw o­ kackiej w d n iach 6—7 m a ja 1961 r., „ P a le s tra ” n r 6/1961).

W św ie tle pow yższego uznać trzeba, że u stn e złożenie przez ad w o k a ta do p ro ­ tokołu ro zp raw y ośw iadczenia co do w ysokości poniesionych przez stro n ę kosztów je s t w y sta rc z a ją c e i w zasadzie an i nie w ym aga u za sa d n ien ia go dok u m en tem , an i też nie w ym aga b a d a n ia zgodności tego o św iadczenia z rzeczyw istym sta n e m rzeczy. P rz y ją ć bow iem należy, że ośw iadczenie a d w o k a ta w k w estii kosztów p rocesu je s t zgodne z p ra w d ą . D latego też słu szn ie S ąd N ajw yższy za ją ł stanow isko, że ad w o k a t przez sam f a k t zgłoszenia w im ieniu stro n y ż ą d an ia zw ro tu w y n a g ro ­ dzenia adw okackiego w o k reślonej kw ocie p ie n ięż n ej, o dpow iadającej m a k s y ­ m aln ej sta w ce ta ry fo w ej, p o tw ierd za istn ien ie i treść z a w artej w tym w zględzie um ow y ze stro n ą.18

R e asu m u jąc , należy pow iedzieć, że spis kosztów w m yśl a rt. 10© k.p.c. m oże być złożony w dow olnej form ie, tzn. albo w form ie pisem nego te k stu z a w ie ra ją c e ­ go w ykaz poszczególnych w y d atk ó w strony, podpisanego przez stro n ę bądź jej pełnom ocnika, albo też w fo rm ie ustnego ośw iadczenia do proto k o łu posiedzenia.

2. T r e ś ć s p i s u k o s z t ó w

Spis ko sztó w pow inien obejm ow ać — bez w zględu n a fo rm ę jego złożenia — te koszty, k tó re w m yśl zasady w yrażonej w a rt. 98 k.p.c. pod leg ają zw rotow i przez stro n ę p rz e g ry w a ją c ą sp raw ę. W tym rozu m ien iu należy p rz y ją ć , że do kosztów procesu zalicza się:

1) k o sz ty sądow e,

2) w y n ag ro d z e n ie i w y d a tk i p ełnom ocnika procesow ego,

S) koszty p rzy ja zd u do sąd u stro n y o raz ró w now artość zarobku utraco n eg o w sk u te k je j sta w ie n n ic tw a w sądzie.50

Nie m ożna poza tym zapom inać o obow iązującej w naszej p rocedurze zasadzie kosztów celow ych (a r t. 98. k.p.c.), a w ięc tych kosztów , k tó re są n iezbędne do celow ego dochodzenia sw oich p ra w lu b celow ej obrony.* 20 21

M a jąc pow yższe n a uw adze, spis kosztów p o w in ie n za w ierać w yliczenie w szy st­ k ich pozycji poniesionych kosztów , dokonane, ja k to ju ż zaznaczono, b ąd ź na piśm ie, b ąd ź też w dro d ze u stnego ośw iadczenia do p ro to k o łu p o sie d z e n ia .22

O bow iązek z w ro tu ko sztó w sądow ych, n a k tó re sk ła d a ją się op łaty sąd o w e i zw rot w y d atk ó w , w zasadzie n ie bud zi w ątpliw ości.

¡Przez op łaty sądow e rozum ieć należy p o b ie ra n y przez sąd w p is sta ły lu b sto su n k o w y oraz o p ła ty k a n c e la ry jn e , p rz y p a d a ją c e od różnego ro d za ju d o k u ­ m e n tó w (odpisów , zaśw iadczeń), k tó re sąd w y d aje n a w niosek stro n .23 N ato m iast n a zw ro t w y d atk ó w sk ła d a ją się te w y d atk i, k tó re stro n a rzeczyw iście poniosła w zw iązku z p rzep ro w ad z an ie m postępow ania. B ę d ą to w ięc należności św iadków ,

18 O rz e c z . S N z d n ia 4 lu te g o 1960 r. 4 CZ 171/59, O SP 1961, poz. 37.

20 w . S i e d l e c k i : P o s tę p o w a n ie c y w iln e w z a r y s ie , 1972, s. 228.

21 K . L i p i ń s k i : Z a s ą d z a n ie n a le ż n o ś c i a d w o k a tó w w p o s tę p o w a n iu c y w iln y m — W y ­ d a tk i i k o s z ty w y ja z d u d o in n y c h m ie jsc o w o ś c i, N P n r 3/1955, s. 65; S. G a r l i c k i : P y t a n i a i o d p o w ie d z i p r a w n e , ,,P a l e s t r a ” n r 6/1966, s. 71; K . L i p i ń s k i : Z a są d z a n ie n a le ż n o ś c i a d ­ w o k a c k ic h w p o s tę p o w a n iu c y w iln y m , N P n r 4/1954 s. 67; T . B u k o w s k i : op. c it., s. 91 i n a s t.; w . S i e d l e c k i : op. c it., s. 231.

22 O rz e c z . SN z d n ia 19 lu te g o 1957 r . 2 CZ 18/58, O S P 1958, poz. 27. £3 W . S i e d l e c k i : o p . c it., s. 229.

16 A n d r z e j Z i e l i ń s k i N r 8-9 (236-237)

biegłych, koszty przew ozu rzeczy będących p rzedm iotem oględzin, koszty podróży stro n , pełnom ocników biegłych itp.24

T rz e b a tu je d n a k p a m iętać o tym , że zw rotow i po d leg ają ty lk o te koszty, k tó re są „n iez b ęd n e” do celow ego p ro w a d ze n ia p rocesu (art. 98 §• 1 k.p.c.). W ynika z tego, że celow ość d an ej czynności n ie przesądza jeszcze o tym , iż poniesiony koszt, m a ją c y obciążać stro n ę procesow ą, był niezbędny.25

P ro w ad z en ie p o stęp o w an ia może niekiedy pow odow ać ponoszenie ta k ich w y­ d atk ó w , k tó re w p ra w d zie m ieszczą się w pojęciu celowego dochodzenia p ra w i celow ej obrony, je d n ak ż e n ie m ieszczą się w pojęciu niezb ęd n y ch kosztów p ro ce su e n u m eraty w n ie w yliczonych w a rt. 98 & .3 k.p.c. N a p rzy k ła d jeszcze p rze d w ytoczeniem procesu m oże być celow e uzyskanie pozasądow ej opinii bieg­ łego d la zo rien to w an ia się co do w ysokości roszczenia, z ja k im należy w ystąpić, albo d o konanie odpow iednich w ypisów z a k t itp . N ależy w zw iązku z tym stw ie r­ dzić, że tego ro d za ju w y d a tk i nie m ogą być tra k to w a n e jako koszty niezbędne do celow ego dochodzenia p ra w lu b celow ej obrony w rozum ieniu a rt. 98 § 3 k.p.c., a za te m n ie m ogą one obciążać stro n y p rze g ry w ające j sp raw ę.2*

W y d a je się dalej, że do kosztów celow ych, podlegających zw rotow i od p rze­ gry w ająceg o przeciw nika, n ie m ożna zaliczyć w y d atk ó w n a n ien ależn e opłaty sądow e, uiszczone n a sprzeczne z p ra w e m w ezw anie sądu, jeżeli stro n a nie w y ­ k o rz y sta ła środków p ra w n y c h pozw alający ch je j u n ik n ąć uiszczenia op łaty albo u zy sk an ia je j zw ro tu .27 S tro n ie bow iem n ie p rzy słu g u je u p ra w n ie n ie do zw rotu w szy stk ich w ydatków , ja k ie poniosła w zw iązku z p row adzeniem procesu, n a to ­ m ia s t m a ona praw o do zw ro tu jed y n ie tych w ydatków , ja k ie były niezbędne do celow ego dochodzenia p r a w lu b celow ej o b r o n y 28 *

O cena celow ości dochodzenia lu b obrony sw oich p ra w należy do sąd u orze­ k ając eg o .22 Z a tra fn y należy p rzy tym uznać p o stu lat, że o tym , czy d an y n ak ład n a w y d a tk i je st kosztem p ro cesu w rozum ieniu a rt. 98 k.p.c., czyli kosztem p o d le g a­ ją cy m zw rotow i p o w in n a decydow ać okoliczność, czy stro n a u p ra w n io n a — przy uw zg lęd n ien iu jej poziom u in te le k tu aln eg o — m ogła go za ta k i uw ażać w chw ili jego dokonania.30 P o s tu la t te n odp o w iad a zasadom słuszności, a w k onsekw encji — ta k ż e zasadom w spółżycia społecznego.

N ie może budzić w ątpliw ości, że stro n ie w ygry w ającej sp raw ę nie należy się w ża d n y m razie zw rot kosztów w yw ołanych je j n iesum iennym lu b oczyw iście niew łaściw y m postępow aniem (a rg u m en tu m a contrario z a rt. 103 k.p.c.). T rudno p rzecież uznać tego ro d za ju koszty za koszty niezbędne do celowego dochodzenia p r a w lu b celow ej obrony.

Do gru p y kosztów p rocesu podlegających zw rotow i należą: w ynag ro d zen ie p e ł­ nom o cn ik a procesow ego będącego ad w o k atem oraz poniesione przez niego w yd atk i w spraw ie. W lite ra tu rz e słusznie podniesiono, że je st to pozycja pozasądow ych w y d a tk ó w strony, przy czym celow ość ich u sta w a z góry zakłada, u su w a ją c tym sam ym ocenę tej celow ości spod k o n tro li sądu.31

24 w . S i e d l e c k i : op. c it., s. 229; T . B u k o w s k i : op. c lt., s. 96. 25 T . B u k o w s k i : o p . c it., s. 91. 26 S. G a r l i c k i : P y t a n i a i o d p o w ie d z i p r a w n e „ P a le s tr a ” n r 6/1966, s. 77 i n a s t. 27 O rz e c z . SN z d n ia 20.1X.1961 r. 2 CZ 104/61, N P n r 10/1962, s. 1375. 28 M . W a l i g ó r s k i : o p . c it., s. 207. 28 K . L i p i ń s k i : Z a są d z a n ie n a le ż n o ś c i a d w o k a c k ic h w p o s tę p o w a n iu c y w iln y m , N P n r 4/1954, s. 67. 30 T. B u k o w s k i : op. c it., s. 94. 31 K . L i p i ń s k i : op. c it., s. 67.

N r 8-9 (236-237) W iążący ch a ra kter spisu k o sztó w dla sądu procesow ego 17

T. B ukow ski w y raził w p raw d zie pogląd, że m ogą pow stać sytuacje, w k tó ry ch zlecenie sp raw y adw o k ato w i będzie w yraźnym p rze jaw em złej woli, k a p ry su , szy­ k a n y czy rozrzutności. W ta k ich sy tu acjach , zdaniem au to ra , koszty p ełnom ocnika n ależ ą do kosztów nie podlegających zw rotow i.* 31 32 P oglądow i te m u nie m ożna je d n a k przyznać ra c ji. K odeks p o stę p o w an ia cyw ilnego stanow i bow iem w yraźnie w art. 86, że stro n a m a praw o działać p rzed sądem przez pełnom ocnika. R ep rezen to w an e przez T. B ukow skiego stan o w isk o pozbaw iałoby stro n ę w n ie k tó ry ch w y p a d k a c h m ożności działan ia przez pełnom ocnika. B ra k całkow icie p o d sta w do w y sn u ­ w a n ia przypuszczeń, że u sta w o d aw ca k ie ro w a ł się ta k ą w łaśn ie in te n cją, ja k ą p r e ­ ze n tu je T. B ukow ski. P rzeciw nie, z treśc i a rt. 98 § 3 k.p.c. w y n ik a w sposób jednoznaczny, że w y n agrodzenie i w y d a tk i jednego ad w o k a ta są zawsze n ie zb ę d n y ­ m i kosztam i procesu. D alszą zaś k o n se k w e n cją tego p rze p isu je st u su n ięcie spod oceny sądu celow ości tego ro d a ju w ydatków , ja k ju ż w spom niano o ty m w yżej.33 Bez znaczenia je s t tu rów n ież okoliczność, że stro n a w y g ra ła proces n ie dzięki n ależ y tem u p ro w a d ze n iu go przez a d w o k a ta, lecz jed y n ie dlatego, że k o rzy stn y dla stro n y w y n ik p rocesu w y n ik ał z okoliczności i poglądów p raw n y ch , k tó re sąd w ziął pod u w ag ę z urzędu. W p raw dzie S ąd N ajw yższy w jed n y m z orzeczeń w ypow iedział pogląd, iż stro n ie nie p rzy słu g u je zw ro t kosztów adw okackich, jako nie stanow iących niezbędnych kosztów do celowego dochodzenia p ra w lu b celo­ w ej obrony, w tedy, gdy na sk u te k niezapoznania się przez ad w o k a ta z p rze p isam i m a jąc y m i zastosow anie w sp raw ie i n iepow ołania się n a nie w to k u p o stęp o w an ia, pow ództw o zostało oddalone przez sąd I in stan c ji, a n astęp n ie w yrok te n został p rzez sąd rew iz y jn y uchylony nie n a sk u te k zarzutów (czynności) ad w o k a ta, lecz n a p o d sta w ie o b ligatoryjnego w zięcia przez sąd rew izy jn y pod rozw agę n a ru sz e n ia przepisów p ra w a m a teria ln eg o — je d n ak ż e pogląd ten został oceniony zdecydow anie k ry ty cz n ie w lite ra tu rz e .34 T ra fn ie bow iem podniesiono, że je s t on zbyt daleko idący, gdyż odm aw ia p ra w a do zw ro tu kosztów zastę p stw a adw okackiego, obcią­ ża ją c n im i sam ą stro n ę, aczkolw iek w łaśn ie w n iesien ie śro d k a odw oław czego p rzez ad w o k a ta okazało się celowe, bo przecież tylko dlatego sąd odw oław czy m ógł zm ienić w adliw e orzeczenie, za k tó re odpow iedzialny je st p rzede w szy stk im sąd, i to zarów no ze w zględu na o b ow iązującą zasadę p ra w d y obiektyw nej (jeśli chodzi o u sta le n ie sta n u faktycznego), ja k i ze w zględu na zasadę iura n o v it curia (jeśli chodzi o sto so w an ie przepisów p r a w a ) .35 W tej m a te rii E. W engerek słusznie zauw ażył, że k ry ty k o w a n e stanow isko S ądu N ajw yższego je s t niezgodne z p o g lą­ dem p rzy ję ty m przez lite r a tu r ę i orzecznictw o SN, w edług którego stro n ie należy się od p rze ciw n ik a zw rot ta k ie j sum y, ja k ą zgodnie z p rzep isam i rzeczyw iście ad w o k a to w i zapłaciła, p rzy czym sąd nie je s t p o w ołany do oceny tego, czy a d ­ w o k a t p o b rał od stro n y k w o tę o d p o w iad ającą n ak ład o w i jego pracy.3*

S ąd N ajw yższy pow rócił potem jeszcze ra z do stan o w isk a zajętego w k r y ty ­ kow an ej tezie stw ie rd z ając , że jeżeli rozstrzygnięcie sp o ru o p arte zostało n a p o d ­

32 T . B u k o w s k i : o p. c it., s. 99. 33 S. G a r l i c k i : G lo sa d o p o s ta n o w ie n ia S ą d u N a jw y ż sz e g o z d n ia 7.IV .1970 r . w s p r a ­ w ie I I C Z 37/70, „ P a l e s t r a ” n r 12/1971, s. 66. P o r. te ż W. F o r m a ń s k i : W y n a g ro d z e n ie ja k o e le m e n t k o s z tó w p r o c e s u , N P n r 10/1959, s. 1239. 31 E. W e n g e r e k : G lo sa d o o rz e c z e n ia S ą d u N a jw y ż s z e g o z d n ia 29 w r z e n ś ia 1960 r. 4 CR 264/60, O S P 1961, s. 353 i n a s t.; w . S i e d l e c k i : P rz e g lą d o rz e c z n ic tw a S ą d u N a jw y ż ­ sz e g o ( p ra w o p ro c e so w e c y w iln e — I p ó łro c z e 1961 r .), P i p n r 3/1962, s. 494; T . B u k o w s k i : o p . c it., s. 102 i n a s t.; S . G a r l i c k i : o p . c it., s. 166; B . D o b r z a ń s k i : K o d e k s p o s tę p o ­ w a n ia c y w iln e g o — K o m e n ta r z , p r a c a z b io ro w a , 1975, s. 211; M. P i e k a r s k i i M. W i l e w - s k i : Z p r o b le m a ty k i k o s z tó w p ro c e s u c y w iln e g o , „ P a le s tr a n r 1/1967, s. 36. 33 w . S i e d l e c k i : op. c it., s. 494. 3« E. W e n g e r e k : o p. c it., s. 354. 2 — P a le s tr a

18 A n d r z e j Z i e l i ń s k i N r 8-9 (236-237)

staw ie, k tó r ą sąd uw zględnił z urzędu, to w zględy słuszności, ja k ie m a n a uw adze przep is a r t. 102 k.p.c. p rz e m a w ia ją za ty m b y nie obciążać stro n y kosztam i procesu p o n iesio n y m i przez p rzeciw nika.37

O ba te orzeczenia S ą d u N ajw yższego są je d n a k odosobnione i nie p rzy jęły się później w o rzecznictw ie w św ie tle o s tre j k ry ty k i, ja k ie j zostały poddane.

R e asu m u jąc , należy dojść do w niosku, że b r a k je st po d staw y do odm ów ienia z w ro tu kosztów ty lk o z tego w zględu, że p rzy dochodzeniu p r a w lu b w ich obronie s tro n a albo je j pełnom ocnik zajm ow ali sta n o w isk o p ra w n ie b łę d n e i że uw zględ­ n ie n ie pow ództw a bądź jego oddalenie n a s tą p iło z innych przyczyn.

A nalogiczne stanow isko należy zająć rów nież, jeśli chodzi o w y n agrodzenie a d w o k a ta ustanow ionego dla stro n y z urzęd u . M u ta tis m u ta n d is p rzy ją ć m ożna za tr a f n ą w o dniesieniu do takiego p ełnom ocnika a rg u m e n ta c ję p rze d staw io n ą w yżej, a dotyczącą p ełnom ocnika ustanow ionego z w yboru. W praw dzie w lite r a ­ tu rz e w yrażono pogląd, że aby p rzeciw działać n iesum ienności zastępców stron, byłoby celow e de lege fe re n d a p rzy z n an ie w ta k ich w yp ad k ach sądow i p ra w a do n ie u w z g lę d n ian ia kosztów ad w o k a ta ustanow ionego n a pod staw ie zw olnienia stro n y od kosztów sądow ych, jeżeli nie zachow ał o n należytej sta ra n n o śc i w procesie.38 * Je d n a k ż e pogląd ten nie uw zględnia u n o rm o w an ia , ja k ie w tej m ierze zaw iera rozporządzenie M in istra S praw iedliw ości z d n ia 2l.XH.lS67 r. w sp raw ie o p ła t za czynności zespołów adw okackich (Dz. U. N r 48, poz. 241). Otóż w m yśl § 19 tego rozporządzenia, jeżeli w sp raw ie pro w ad zo n ej przez a d w o k a ta ustanow ionego z u rzę d u osoba k o rz y sta ją c a z jego pom ocy p ra w n e j uzyska korzyść m ajątk o w ą, a nie zo stan ą n a jej rzecz zasądzone koszty procesu lu b zo stan ą zasądzone w w y­ sokości n ie pozw alającej n a zaspokojenie o p ła t na rzecz zespołu (art. 122 k.p.c.), to zespołow i tem u należy się od tej osoby o p ła ta obliczona w edług sta w ek p rze w i­ dzianych w rozporządzeniu, przy czym n ie m oże ona przek raczać je d n ej piątej u zy sk an e j przez tę osobę korzyści m a ją tk o w e j. W k onsekw encji zatem koszt p e ł­ n om ocnika obciążałby sam ą stronę, co je d n a k w obec jej sy tu a cji m a jątk o w e j (zwol­ n ienie od kosztów) byłoby tym b ardziej niedopuszczalne i społecznie całkow icie nieuzasadnione.

O sobnym zagadnieniem je s t w ysokość zasądzanego przez sąd w ynag ro d zen ia i w y d atk ó w jednego ad w o k ata. N ależą one do niezbędnych kosztów procesu osoby rep rez en to w an e j przez adw okata.

O bow iązujący daw niej w tej k w estii p rze p is art. 89 § 1 d.k.p.c. stanow ił, że do niezbędnych kosztów p rocesu zalicza się n a l e ż n o ś c i i w y d a tk i jednego ad w o k a ta. Z w y k ład n i zaś obecnie obow iązującego analogicznego p rze p isu (art. 98 § 3 k.p.c.) w ynika, że oprócz w y n a g r o d z e n i a i w y d atk ó w jednego adw o k ata, określo n y ch obow iązującym i przepisam i, żad n e inne św iadczenia na jego rzecz n ie w chodzą w rac h u b ę.59 Z aw ężenie to n ie je s t m . zd. słuszne, gdyż prow adzić m oże do nieuzasadnionego obciążania stro n y w ygry w ającej proces in n y m i niż w y­ nag ro d zen ie należnościam i adw o k ata, k tó ry c h nie m ożna zaliczyć ta k że do w y d a t­ ków . A by w ięc un ik n ąć w tej kw estii nieporozum ień, należy zaznaczyć, że zespół ad w o k ack i p obiera od k lie n ta — oprócz w y n ag ro d zen ia i kosztów n a w y d atk i — jeszcze ry cz ałt w w ysokości od 40 do 150 zł (§ 21 reg u la m in u w sp ra w ie rozliczania i rach u n k o w o ści w zespołach adw okackich, uchw alonego przez N aczelną R adę A d­ w o k ac k ą w dniu 15 paźd ziern ik a 197,2 r. i zatw ierdzonego przez M in istra S p ra ­ w iedliw ości decy zją z d n ia 17.XIJ1972 r. — „ P a le s tra ” n r 11/1972, s. 31 i nast.).

37 O rzecz. S N z d n ia 3 m a ja 1966 r. I I P R 115/1966, O S P iK A 1967, poz. 8. 88 E. W e n g e r e k : op. c it., s. 355.

N r 8-9 (236-237) W iążący ch a ra k te r spisu k o sztó w dla są d u procesow ego ₁₉ P o n ad to stro n a zlecająca sp raw ę p łaci ta k że w zespole ry cz ałt w kw ocie do łącz­ n e j w ysokości 10% u sta lo n e j o p ła ty za czynności zespołu, ale nie w ięcej niż 100 zł

w każdej sp raw ie, poczet drobnych w y d a tk ó w ponoszonych w zw iązku z p ro ­

w adzeniem spraw y, k tó -y ch u d o k u m e n to w an ie rac h u n k iem je s t z n a tu ry rzeczy niem ożliw e lu b znacznie u tru d n io n e (§ 24 ust. 1 p k t 7 cytow anego w yżej re g u la ­ m inu). O bu tego ro d za ju p łatn o ści (ryczałtów ) tych nie m ożna zaliczyć a n i do w ynagrodzenia ad w o k a ta, an i też do jego w ydatków . S koro je d n a k in te n c ją u sta w o ­ daw cy je s t zw rócenie w y g ry w a jąc em u sp ra w ę w s z y s t k i c h kosztów n iezb ęd ­ nych, ja k ie stro n a poniosła, to rów nież i te koszty pow inny być stro n ie zw rócone. K oszty te przecież stro n a m u s i ponieść, jeśli chce zlecić sp raw ę do p ro w a d ze n ia zespołow i adw okackiem u.

S p ra w a ta w yw ołuje ró żn e k o n tro w ersje , n ajczęściej je d n a k sądy sto ją na stan o w isk u , że koszty te nie w chodzą w skład taryfow ego w y n agrodzenia ad w o ­ k a ta i dlatego, m im o um ieszczenia ich w spisie kosztów , o d m a w iają zasądzania ryczałtów . De lege lata należałoby postulow ać, aby sp raw ę tę — oczyw iście na korzyść stro n y w y g ry w a jąc ej proces — w yjaśniło ostatecznie orzecznictw o S ądu N ajw yższego. N ato m iast de lege je ren d a w ypadałoby zastanow ić się, czy re d a k c ja p rze p isu a rt. 89 § 1 d.k.p.c., m ów iącego o n a l e ż n o ś c i a c h , a ni e o w y n a ­ g r o d z e n i u (art. 98 § 3 k.p.c.), nie b y ła w łaściw sza i czy wobec tego n ie n a ­ leżałoby pow rócić do poprzednio użytego pojęcia. W ydaje się, że ta k w łaśnie być pow inno, ty m b ard z iej, że n a p o trzeb ę ta k ą w sk az u ją np. w ym ienione ry ­ czałty. A m ożna przecież liczyć się w przyszłości — wobec p o stęp u te c h n ik i — także z in n y m i jeszcze należnościam i.

W edług obecnie obow iązującej w y k ład n i przyjąć trzeba, że w ysokość w y n a ­ grodzenia a d w o k a ta p o w in n a się m ieścić w gran icach norm ta ry fo w y ch u s ta ­ lon y ch cytow anym ju ż rozporządzeniem M in istra S praw iedliw ości w sp raw ie o p ła t za czynności zespołów adw okackich. R ozporządzenie to stan o w i pierw sze ograniczenie w ysokości w y n ag ro d zen ia ad w o k a ta , ja k ie sąd może przyznać stro n ie w y g ry w a jąc ej proces. D rugie zaś o g raniczenie uzależnione je st od fak ty c zn e j w ysokości w ynag ro d zen ia przew idzianego w um ow ie za w a rte j pom iędzy k lie n te m a zespołem adw okackim (przy czym w ysokość ta pow in n a się m ieścić w ra m a c h sta w ek określonych pow yższym ro zporządzeniem — por. § 6 p k t 1).

O dstęp stw em od zasady, że w ysokość opłaty za czynności zespołu m u si się m ieścić w g ran icach sta w e k p rzew idzianych rozporządzeniem , są sp raw y cudzo­ ziem ców dew izow ych. W m yśl § 6 ust. 2 tego rozporządzenia, jeżeli k lie n te m je s t cudzoziem iec dew izow y, a sp ra w a w ym aga szczególnego n a k ład u p ra c y lub w iadom ości specjalnych, k ie ro w n ik zespołu może u stalić w um ow ie w ysokość op łaty w yższą od sta w e k przew id zian y ch w rozporządzeniu. P rzepis te n stosuje się odpow iednio w w y p a d k u zlecenia sp ra w y dotyczącej sp a d k u lu b darow izny, o trzy m y w an y ch przez obyw ateli polskich z zagranicy, jeżeli p rze d m io t sp ad k u lu b d arow izny zn a jd u je się poza g ran ic am i k ra ju . P odkreślić przy tym w ypada, że stro n a w y g ry w a jąc a sp raw ę m a p raw o żądać od przeciw n ik a z w ro tu kosztów adw o k ack ich tylko w ów czas, gdy by ła za stęp o w an a w procesie przez a d w o k a ta ja k o pełnom ocnika procesow ego; pom oc p ra w n a ad w o k a ta poza pro cesem nie u zasad n ia żąd an ia zw ro tu kosztów adw okackich.40

P oza pow yższym i zastrzeżeniam i należy jeszcze zwrócić uw agę na to, że o tym , czy stro n ie p rzy słu g u je od p rze ciw n ik a zw rot w ynagrodzenia za p ro w a d ze n ie

40 z . K r z e m i ń s k i : A d w o k a t w o rz e c z n ic tw ie S ą d u N a jw y ż sz e g o (Izb a C y w iln a 1945— 1957), „ P a l e s t r a ” n r 3/1957, s. 82.

20 A n d r z e j Z i e l i ń s k i N r 8-9 (236-237)

sp raw y , nie decy d u ją przep isy p raw a m aterialn eg o , reg u lu jące jej sto su n ek do p ełn o m o cn ik a, an i też f a k t w ypłacenia m u w ynagrodzenia, lecz p rzepisy p ra w a procesow ego. Te zaś za p e w n ia ją z w ro t kosztów za pro w ad zen ie sp raw y tylko ze w zględu n a zastępstw o w procesie przez a d w o k a ta lu b je d n ą z osób w y m ie­ n io n y c h w a rt. 89 §■ 2 d.k.p.c. (obecnie a rt. 99 k.p.c.).41 42 43 44 P oniew aż w m yśl § 6 ust. 1 ro zp o rzą d zen ia M in istra S praw iedliw ośco o o p ła tac h w ysokość opłaty ok reśla u m o w a m iędzy k ie ro w n ik iem zespołu a k lie n te m , przeto w łaśnie ta um ow a d e ­ cy d u je o w ysokości w ynagrodzenia, ja k ie sąd m a obow iązek zasądzić od stro n y p rz e g ry w a ją c e j p ro c e s .42

N a tle wysokości w y n agrodzenia ad w o k a ta może się w yłonić problem , ja k n a ­ leży ją u sta la ć w razie p ro w ad zen ia sp raw y z pow ództw a głów nego i pow ódz­ tw a w zajem nego. Z auw ażyć trzeb a, że- pozew głów ny i pozew w zajem ny stan o w ią je d n ą sp ra w ę w rozum ieniu § 10 ust. 1 ro zporządzenia o opłatach za czynności zespołów adw okackich.43 D latego też w w y p ad k u kiedy ad w o k a t z a stę p u je stro n ę w sp raw ie , w któ rej d ru g a stro n a w ytacza pow ództw o w zajem ne, należy m u się ty lk o jed n o łączne w ynagrodzenie. P o d sta w ą do obliczenia w ysokości w yn ag ro ­ d ze n ia a d w o k a ta w ta k ich w yp ad k ach — jeśli chodzi o sp raw y m a ją tk o w e —

będzie w artość p rze d m io tu sporu obliczona łącznie dla pow ództw a głównego

i p o w ó d ztw a w zajem nego.44 Z a słuszny bow iem w y p ad a uznać pogląd, że p ro w a ­ d ze n ie sp raw y z pow ództw a głównego i pow ództw a w zajem nego pow oduje zw ięk­ szenie n a k ła d u p rac y ad w o k ata, co z kolei pow inno być zrekom pensow ane zw ięk­ szoną w a rto śc ią p rze d m io tu sporu, p o leg ającą na zsum ow aniu w arto ści pow ództw a głów nego i pow ództw a w zajem nego.45 46 N ato m iast jeżeli sąd n a pod staw ie a rt. 218 k.p.c. zarządzi odd zieln ą ro zp raw ę co do pozw u głównego i pozw u w zajem nego, n a le ż y w ów czas p o trak to w a ć pozew głów ny i pozew w za jem n y jako dw ie odrębne sp ra w y i u sta lić w y n ag ro d ze n ie ad w okackie oddzielnie dla każdej z ty c h s p r a w .49 R ozw ażenia w ym aga rów nież — w zw iązku z w ysokością w ynag ro d zen ia adw o­ k ackiego — zagadnienie zw ro tu kosztów p o stęp o w an ia incydentalnego. Otóż Sąd N ajw y ż szy praw idłow o w y jaśn ił, że stro n ie w y g ry w a jąc ej sp ra w ę należy się od p rz e c iw n ik a zw rot kosztów procesu niezbędnych do celowego dochodzenia p ra w lu b celow ej obrony poniesionych w to k u całego procesu, w tym także kosztów p o stę p o w a n ia incydentalnego, chociażby n a w e t w tym p o stę p o w an iu stro n a uległa

przeciw n ik o w i. D ecyduje tu bow iem w za k resie kosztów ostateczny w y n ik

sp ra w y .47 *

41 O rzecz. SN z d n ia 23 k w ie tn ia 1965 r . I CR 27/65, O S P iK A 1966, poz. 11.

42 P o r . S. G a r l i c k i : op. c it., s. 67; M. P i e k a r s k i i M. W i l e w s k i : op. c it., s. 38; T . B u k o w s k i : op. c it., s. 103; Z. K r z e m i ń s k i : op. c it., s. 82; E . W e n g e r e k : op. c it., s . 354; M. W a l i g ó r s k i : o p. c it., s. 208; K. L i p i ń s k i : Z a są d z a n ie n a le ż n o ś c i a d w o ­ k a c k ic h w p o stę p o w a n iu c y w iln y m , N P n r 4/1954, s. 67; W . F o r m a ń s k i : o p. c it., s. 1239; u c h w a ła P re z y d iu m N a c z e ln e j R a d y A d w o k a c k ie j z d n ia 7 m a r c a 1968 r ., „ P a l e s t r a ” n r 4/1968, S. 114 i n a s t.; orzecz. S N z d n ia 16 lu te g o 1955 r . I I CZ 14/55, P iP n r 7—8/1955, s. 297; o rz e c z . S N z d n ia 31 m a r c a 1955 r . I CZ 316/54, O SN 1955, poz. 89; o rz e c z . SN z d n ia 29 g r u d ­ n ia 1958 r . 4 CZ 260/58, O S P 1959, poz. 212. 43 K . P o t r z o b o w s k i : N o w e o p ła ty za c z y n n o ś c i z e sp o łó w a d w o k a c k ic h , „ P a l e s t r a ” n r 6/1968, s . 14; S. G a r l i c k i : P y ta n ia i o d p o w ie d z i p r a w n e , „ P a l e s t r a ” n r 6/1967, s. 57. 44 s . G a r l i c k i : o p. c it., s. 57; W . S i e d l e c k i : P o s tę p o w a n ie c y w iln e w z a r y s ie , 1972, s. 178; o rz e c z . SN z d n ia 25 lip c a 1953 r . II C 609/53, O S N 1954, poz. 61. 45 s . G a r l i c k i : o p. c it., s. 57 i n a s t. 46 K . P o t r z o b o w s k i : o p . c it., s. 14; S. G a r l i c k i : o p . c it., s. 58. 47 O rz e c z . S N z d n ia 7 lis to p a d a 1976 r. I P Z 66/66, N P n r 10/1968, s. 1950 z g lo są a p r o b u ­ j ą c ą te z ę M. P i e k a r s k i e g o i M. W i l e w s k i e g o ; o rz e c z . SIN z d n ia 30 k w ie tn ia 1973 r . II CR 159/73, O SN C P 1974, poz. 90; B. D o b r z a ń s k i : K o d e k s p o s tę p o w a n ia c y w iln e ­ g o — K o m e n ta r z , p r a c a z b io ro w a , 1975, s. 212.

N r 8-9 (236-237) W iążący ch a ra kter spisu k o sztó w dla sądu procesow ego ₂₁

N ależy rów nież podkreślić, że nie m oże budzić zastrzeżeń stanow isko, w edług, k tó re g o ad w okatow i, k tó ry w ra m a c h działalności zespołu adw okackiego p r o ­ w adził i w y g ra ł w ła sn ą spraw ę, p rzy słu g u je ta ry fo w e w y n agrodzenie ad w o ­ kackie 48 49 w w ysokości u sta lo n e j przez k ie ro w n ik a zespołu.

N ieb a g ateln e znaczenie m a ta k że p roblem w ysokości w ynag ro d zen ia n a le ż ­ nego ad w o k a to w i w ty c h sp raw ach , w k tó ry c h w ta ry fie n ie zostały o k reślo n e k w o ty tego w ynagrodzenia. W m yśl p rze p isu §• 6 ust. 3 rozporządzenia o o p ła­ ta ch w ysokość opłaty za czynności zespołu nie przew idziane w rozp o rząd zen iu o k reśla k ie ro w n ik zespołu adw okackiego, b io rąc za p odstaw ę opłaty w sp ra w a c h o n a jb a rd z ie j zbliżonym ch a rak te rz e. Chodzić tu będzie przede w szystkim o s p r a ­ w y o c h a ra k te rz e n ie m ajątk o w y m . N ależałoby uznać, że w ynagrodzenie u sta lo n e przez k ie ro w n ik a zespołu w tych sp raw ac h je s t w iążące d la sąd u orzekającego. Je d n a k ż e w ta k ich w y p a d k a c h a d w o k a t, m a ją c n a uw adze in te re s k lie n ta , p o w in ie n — zgodnie z zaleceniam i uchw ały P re zy d iu m N aczelnej R ady A dw okackiej — składać spis kosztów zaw ierający u stalo n e przez k ie ro w n ik a zespołu o p ła ty za pro w ad zen ie spraw y, aby przy p ad k iem nie narazić k lie n ta na p rzyznanie m u zw ro tu kosztów adw o k ack ich w kw ocie niższej niż w ynoszą um ów ione op łaty w zespole.48

Do niezb ęd n y ch kosztów procesu stro n y zalicza się rów nież w y d a t k i je d n eg o ad w o k a ta. N ależy p rzy ją ć, że w skład tych w y d atk ó w poniesionych przez p e łn o ­ m ocn ik a w chodzą w y d a tk i przew idziane w obow iązujących przepisach, a p rz e d e w szystkim koszty p rze jaz d ó w do sądu. B ędą tu w ięc wchodzić w grę w y łącznie w y d a tk i n a koszty podróży, noclegu oraz diety — stosow nie do § 25 u s t.l re g u ­ la m in u w sp raw ie rozliczan ia i rach u n k o w o ści w zespołach adw okackich, u c h w a ­ lonego przez N aczelną R adę A dw okacką w d n iu 15 p aźd ziern ik a 1972 r. i z a tw ie r ­ dzonego przez M in istra S praw iedliw ości decyzją z d n ia 17 listo p ad a 1972 r. ( „ P a le s tra ” n r 11/1972, s. 31 i nast.). R egulam in te n w y ja śn ił szereg w ątpliw ości, ja k ie w lite ra tu rz e i orzecznictw ie p o jaw iały się n a ty m tle.50

48 O rz e c z . SN z d n ia 16 s ie rp n ia 1965 r . II P Z 29/63, N P n r 9/1966 s. 1142 z g lo są a p r o b u ją c ą M. W i l e w s k i e g o , s. 1143 i n a s t. Z a m ie sz c z o n a ta m ż e k r y ty c z n a g lo sa S. G r o s s a (s. 1147 i n a s t.) n i e j e s t p r z e k o n y w a ją c a . B. D o b r z a ń s k i (K o d e k s p o s tę p o w a n ia c y w iln e g o — K o ­ m e n ta r z , p r a c a z b io ro w a , 1975, s. 213) p o d z ie la p o g lą d S. G r o s s a .

N ie m o ż n a się je d n a k zg o d z ić z tw ie r d z e n ia m i ty c h d w ó c h o s ta tn ic h a u to r ó w , że w t e n s p o ­ só b z e s p ó ł w s p ó łd z ia ła w tw o r z e n iu f ik c ji w c e lu u z y s k a n ia k o s z tó w z a s tę p s tw a a d w o k a c k ie ­ go o d p r z e c iw n ik a . P rz e c ie ż a d w o k a t, p ro w a d z ą c i o p r a c o w u ją c w ła s n ą s p r a w ę , t r a c i n a n ią d o d a tk o w y c zas w r a m a c h s w o ic h c z y n n o ś c i z a w o d o w y c h w y k o n y w a n y c h w zesp o le. O d m ó ­ w ie n ie p r z y z n a n ia a d w o k a to w i k o sz tó w w ta k im w y p a d k u s ta n o w iło b y te ż sw o istą „ p r e m ię ” d la p r z e c iw n ik a p ro c e so w e g o , p rz e g r y w a ją c e g o p ro c e s, w p o s ta c i z w o ln ie n ia go o d o b o w ią z k u p o n ie s ie n ia z w r o tu k o s z tó w a d w o k a c k ic h . Z ty c h r ó w n ie ż w z g lę d ó w n ie m o żn a p o d z ie lić p o g lą d u W. S i e d l e c k i e g o (P iP 1967, n r 4—5, s. 736) a n i te ż T . B u k o w s k i e g o (op. c it., s. 104 i n a s t.). S ta n o w is k o S ą d u N a jw y ż sz e g o w o m a w ia n y m z a k r e s ie a p r o b u ją słu s z n ie E. W e n g e r e k i J. S o b k o w s k i (N P n r 5/1970, s. 717). M . P i e k a r s k i i M. W i l e w s k i (op. c it., s. 36 i n a s t.), a p r o b u ją c te z ę S ą d u N a jw y ż ­ sz e g o , s łu s z n ie p o d k r e ś la ją , że g d y b y p r z e c iw n ik p ro c e so w y p o s tą p ił z g o d n ie z p r a w e m , t o n ie d o s z ło b y do p ro c e s u i a d w o k a t w y k o r z y s ta łb y c zas, j a k i p o ś w ię c ił n a p ro w a d z e n ie p r o ­ c e s u , n a w y n a g r a d z a n ą d z ia ła ln o ś ć z a w o d o w ą . 49 U c h w a ła P re z y d iu m N a c z e ln e j R a d y A d w o k a c k ie j z d n ia 7 m a r c a 1968 r ., „ P a l e s t r a ” n r 4/1963, s. 114 i n a s t. 59 W. D ą b r o w s k i : P y t a n i a i o d p o w ie d z i p r a w n e , „ P a l e s t r a ” n r 11/1966, s. 60 i n a s t.; M. P i e k a r s k i i M. W i l e w s k i : Z p r o b le m a ty k i k o s z tó w p ro c e s u c y w iln e g o , „ P a l e s t r a ” n r 1/1967, s. 40 i n a s t.; W. D ą b r o w s k i : P y ta n ia i o d p o w ie d z i p r a w n e , „ P a l e s t r a ” n r 10—11/ /1967, s. 4»--50; K . L i p i ń s k i : Z a s ą d z a n ie n a le ż n o ś c i a d w o k a tó w w p o stę p o w a n iu c y w iln y m — W y d a tk i i k o sz ty w y ja z d u d o in n y c h m ie jsc o w o śc i, N P n r 3/1955, s. 64—67; K r o n ik a — Iz b a w a r s z a w s k a , „ P a l e s t r a ” n r 9/1960, s. 123; W. D ą b r o w s k i : P y t a n i a i o d p o w ie d z i p r a w n e , „ P a l e s t r a ” n r 4/1969, s. 72; Z o rz e c z e ń W y d z ia łó w C y w iln y c h R e w iz y jn y c h S ą d ó w W o je w ó d z

-22 A n d r z e j Z i e l i ń s k i N r 8-9 (238-237)

T ak w ięc w m yśl §• 2 cytow anego reg u la m in u adw okatow i, k tó ry m a siedzibę

poza m ie jsc em stałego zam ieszkania, nie należy się zw rot kosztów p rze jaz d u

i noclegów oraz nie n ależ ą się diety za czynności dokonane w m iejscow ości za­ m ie sz k an ia i w m iejscow ości, w k tó re j m a siedzibę. Z w ro t kosztów p rzejazd u o b e jm u je fak ty czn ie poniesione koszty p rze jaz d u koleją, autobusem , sam olotem ,

w ag o n em sy pialnym lu b innym środkiem lokom ocji oraz koszty d ojazdu do

d w o rc a i z dw orca.

N ależy dodać, że zgodnie z cyt. reg u lam in em adw o k ato w i p rzy słu g u je praw o p rz e ja z d u pociągiem pospiesznym w agonem I klasy. P rz eja zd y sam olotem lu b w a ­ gonem sy p ia ln y m o raz ta k só w k ą lub w łasnym sam ochodem m ogą odbyw ać się za zgodą k lie n ta i k ie ro w n ik a zespołu. R egulam in o k reśla też sposób obliczania k o sz tó w p rzejazd ó w w łasn y m środkiem lokom ocji, koszty noclegu, diety i inne.

W k o n sek w en cji należy zatem p rzy ją ć, że odbycie podróży przez ad w o k a ta ja k im k o lw ie k środkiem lokom ocji przew idzianym w reg u la m in ie należy zaliczyć do p odlegających zw rotow i w ydatków , jako niezbędnych kosztów pocesu stro n y rep re z e n to w a n e j przez ad w o k ata. W aru n k iem u zn a n ia tych w y d atk ó w przez sąd je s t p rz e d staw ie n ie ich w spisie kosztów zgodnie z w ym ag an iam i art. 109 k.p.c.

N a m arg in esie dotychczasow ych rozw ażań należy podkreślić, że po refo rm ie a d w o k a tu ry sto su n k i pieniężne pom iędzy k lie n te m a adw o k atem zostały całkow icie za stą p io n e przez rozliczanie się m iędzy zespołem a klientem . K lie n t bow iem za­ w ie ra um ow ę z zespołem adw okackim , a nie z adw okatem . A d w o k at nie o trz y ­ m u je w y n agrodzenia za poszczególną czynność an i od zespołu adw okackiego, an i od k lie n ta . Czym innym je st w ięc op łata, k tó rą k lie n t uiszcza na rzecz zespołu, a zu p e łn ie czym innym są środki pieniężne, k tó re ad w o k a t o trzy m u je w zespole z ty tu łu sw ych c z y n n o śc i.51 S łusznie przy tym p o d k reślił K. L ipiński, że koszty p ro cesu zasądza się na rzecz strony, a nie na rzecz a d w o k a ta .52

III. TERM IN DO ZŁO ŻEN IA S PISU KOSZTÓW

Roszczenie o zw ro t kosztów procesow ych w ygasa, jeżeli stro n a najp ó źn iej przed zam k n ięciem ro zp raw y bezpośrednio poprzedzającej w ydanie orzeczenia nie złoży sądow i spisu kosztów albo n ie zgłosi w niosku o p rzy z n an ie kosztów w edług norm p rze p isan y c h (art. 109 k.p.c.). Z treśc i w ięc tego p rzepisu w y n ik a: po pierw sze — że zw ro t kosztów n a s tę p u je tylko n a żądanie stro n y o raz po dru g ie — że żą­ d a n ie zw ro tu kosztów , pod ry g o rem w ygaśnięcia z mocy p ra w a tego roszczenia,

m usi być połączone ee złożeniem sądow i najpóźniej przed zam knięciem ostatecznej ro zp raw y spisu kosztów lu b w niosku o przyznanie kosztów w edług n o rm p rz e ­ p isa n y ch .53 Je d y n ie stro n ie d ziałającej bez ad w o k ata sąd przy zn aje koszty z urzędu (zdanie d rugie a rt. 109 k.p.c.).

U żyte w a rt. 109 k.p.c. określenie, że roszczenie „w ygasa”, uniem ożliw ia docho­ dzenie tego roszczenia w te rm in ie późniejszym w osobnym procesie, a także czyni

niedopuszczalnym przyw rócenie te rm in u do zgłoszenia w niosku o przyznanie

k ic h , BM S n r 11/1958, s. 34; orzecz. SN z d n ia 17 m a ja 1960 r . 4 CZ 34/60, O S P p o z. 117 i N P n r 12/1960, s. 1659; o rzecz. SN z d n ia 2 g r u d n ia 1971 r . I P Z 66/71, O S N C P 1972, poz. 97. si K . Z a w a d z k i : O p ła ty z a c z y n n o ś c i z e sp o łó w a d w o k a c k ic h , „ F a l e s t r a ” n r 3/1968, s. 3 i n a s t. 52 K . L i p i ń s k i : G losa d o o rz e c z e n ia S ą d u N a jw y ż sz e g o z d n ia 11 w r z e ś n ia 1957 r. 3 CZ 245/57, O S P 1958, s. 418. 53 P o r. S. G a r l i c k i : G lo sa do p o s ta n o w ie n ia S ą d u N a jw y ż sz e g o z d n ia 7.IV .1970 r. w s p r a w ie I I CZ 37/70, „ P a l e s t r a ” n r 12/1971 s. 65.

N r 8-9 (236-237) W iążący ch a ra k te r spisu k o sztó w dla s ą d u procesow ego ₂₃ zw rotu kosztów procesu.54 P rzep is a rt. 110 d.k.p.c. przew id y w ał w an alogicznej sy tu a cji san k cję „ u tra ty ” roszczenia o zw rot kosztów.

J a k ju ż zaznaczono, w niosek o przy zn an ie zw ro tu kosztów p ro cesu p ow inien być w m yśl a rt. 109 k.p.c. zgłoszony najp ó źn iej p rzed zam knięciem ro zp raw y bezpośrednio p o p rzedzającej w yd an ie orzeczenia. Zgodnie zatem z ty m przep isem ad w o k a t je s t obow iązany złożyć przed zam knięciem ostatecznej ro z p ra w y spis tych kosztów lu b zgłosić w niosek, a b y je sąd zasądził w edług n o rm p rze p isan y c h .55 Je że li w ięc ad w o k a t zażą d a zasądzenia kosztów , ale nie złoży ich spisu lu b nie uzupełni żą d an ia sw ego w ty m zak resie fo rm u łą „w edług n o rm p rz e p isa n y c h ” — to b ra k będzie p o d sta w do zasądzenia n a rzecz jego k lie n ta kosztów procesu, alb o w iem w. ta k ie j sy tu a cji roszczenie o zw rot kosztów w ygasa z m ocy sam ego p ra w a (art. 109 k.p.c.).

W ydaje się, że ta k ie stanow isko byłoby je d n a k zbyt form alistyczne. D latego też słusznie S. G arlick i podnosi, że jeżeli ad w o k a t żąd a zasądzenia kosztów , nie sk ła d a ją c zarazem ich spisu, to w tym żądaniu im p lic ite m ieści się ju ż fo rm u ła o ich zasądzenie w edług n o rm przepisanych, n a w e t gdyby słow a te n ie zostały użyte.56 A by je d n a k u n ik n ą ć nieporozum ień n a ty m tle, ad w o k a t pow in ien m. zd. zaw sze dom agać się — jeżeli n ie sk ła d a jednocześnie spisu kosztów — za są d zen ia ich w edług n o rm p rzepisanych. F o rm u ła ta nie stoi n a przeszkodzie złożeniu spisu kosztów w późniejszej fazie postępow ania, zw łaszcza że przecież n a p o czątk u p r o ­ cesu nie zaw sze m ożna w ysokość ich z góry o kreślić (koszty biegłych, dojazdy św iadków , pełnom ocnika itp.).

W niosek o zw rot kosztów może być, oczywiście, zgłoszony rów nież w cześniej, co z reg u ły w sp raw ac h , w k tó ry c h w y stę p u ją adw okaci, n a s tę p u je w pozw ie lu b w odpow iedzi n a pozew , a w każdym raz ie — zazw yczaj — w pierw szy m piśm ie sporządzanym przez p ełn o m o cn ik a-ad w o k ata. Je że li w niosek o z w ro t k o sz­ tó w został złożony ju ż w te j fazie postępow ania, to nie zachodzi p o trz e b a p o n a ­ w ian ia tego w niosku. Je że li je d n a k po zgłoszeniu tego w niosku stro n a poczyniła w y d atk i na proces, k tó re w y k ra cz ają poza u staw ow e w ynagrodzenie adw okackie, to należy p rzed zam knięciem o sta te czn e j ro zp raw y złożyć sądow i spis kosztów , k tó ry pow inien objąć ta k że te o sta tn ie w y d atk i pod ry g o rem w ygaśnięcia roszczenia

o ich zw ro t.57 58

O rzek an ie sądu o k osztach procesu je s t o p a rte n a zasadzie u n ifik a c ji i za­ sadzie k o n c e n tra c ji kosztów procesu. D latego też, o p ie ra jąc się n a tych zasad ach , sąd ro zstrzyga o kosztach dopiero w orzeczeniu kończącym sp ra w ę w in sta n c ji.53 P o niew aż sąd ro zstrzyga o kosztach procesu w każdym orzeczeniu kończącym sp raw ę w in sta n c ji (a rt. 108 § 1 k.p.c.), przeto nie m ożna żądać w in sta n c ji re w iz y j­ nej p rzy z n an ia zw ro tu kosztów procesu także za pierw szą in stan c ję, jeżeli przed zam knięciem ro zp raw y w p ierw szej in sta n c ji stro n a nie zgłosiła w nio sk u o p rz y ­ znanie zw ro tu kosztów za tę in stan c ję albo nie złożyła spisu kosztów . Z tego w zględu w każdej in sta n c ji osobno stro n a p ow inna w nosić o p rz y z n a n ie jej k o sz tó w albo te ż złożyć sądow i spis kosztów za poszczególną in sta n c ję , co je s t je d n o ­ znaczne z w nioskiem o p rzyznanie zw rotu kosztów zgodnie ze złożonym spisem .

54 M. P i e k a r s k i i M. W i l e w s k i: op. c it., s. 39; M. P i e k a r s k i : O d p o w ie d ź n r 47 n a p y ta n ie p r a w n e , a p r o b o w a n a p rz e z K o m ite t R e d a k c y jn y P o lsk ie g o P ro c e s u C y w iln e g o (J .J . L ita u e r i W. Ś w ię c ic k i: Z b ió r a k tu a ln y c h p y ta ń do k .p .c ., 1949 r., s. 84). P o r. ta k ż e o rzecz. S N z d n ia 7 m a r c a 1952 r . C 738/51, N P n r 6/1953, s. 55.

55 s . G a r l i c k i : o p . c it., s. 65. 56 T a m ż e , s. 65.

57 M. P i e k a r s k i i M. W i l e w s k i: op. c it., s. 39.

24 A n d r z e Z i e l i ń s k i N r 8-9 (236-237)

T ym sam ym w niosek o p rzyznanie z w ro tu kosztów procesu złożony w danej, in ­ sta n c ji m oże dotyczyć tylko tej in sta n c ji i n ie rozciąga się n a dalsze in sta n c je i d lateg o sąd nie je s t w ład n y przyznać z w ro tu kosztów p o stęp o w an ia o d w o ław ­ czego stro n ie, k tó ra w in sta n c ji re w iz y jn e j lu b zażaleniow ej n ie zgłosiła w m yśl a rt. 109 k.p.c. w niosku o p rzyznanie jej z w ro tu kosztów procesu lu b n ie złożyła ich spisu.

O koliczność, że w pozw ie za w arty je s t w niosek o zasądzenie kosztów procesu, n ie czyni zadość w y m ag an iu złożenia spisu kosztów lu b zgłoszeniu w niosku o p rzy ­ z n a n ie kosztów w edług n o rm p rze p isan y c h w postęp o w an iu rew izy jn y m .59 D latego też b r a k takiego w niosku uniem ożliw ia w y d an ie orzeczenia o zw rocie kosztów , bo n ie m o żn a orzekać o w niosku, którego w rzeczyw istości nie ma.

IV. ZA KRES OCENY SĄDU PRO CESO W EGO W SPR A W IE ZŁOŻONEGO S P IS U K O SZTO W

O p rzy zn an iu zw ro tu kosztów procesu ro zstrz y g a sąd (art. 108 § 1 k.p.c.). N a­ leży tu je d n a k rozw ażyć, ja k daleko się g ają u p ra w n ie n ia sądu w zakresie oceny w ysokości zw rotu kosztów , jeżeli ad w o k a t złoży w przep isan y m te rm in ie spis kosz­ tów . S k oro w m yśl a rt. 108 § 1 k.p.c. sąd ro zstrz y g a o kosztach, to im p lic ite p rz y ją ć należy, że sądow i p rzy słu g u je k o n tro la złożonego spisu kosztów . C elem tej k o n tro li je s t tylko spraw dzenie, czy są one obliczone p raw idłow o, ja k ie to są k o szty i czy są one niezbędne do celowego dochodzenia p ra w bądź celow ej obrony.

S p ra w a w ysokości kosztów sądow ych oraz zw rotu kosztów p rzejazd u do sądu i ró w n o w a rto ści zarobku utraconego w sk u te k je j sta w ien n ictw a nie budzi w zasa­ dzie w ątpliw ości. W tym zakresie a k tu a ln e są ro zw ażania poczynione w II części niniejszego opracow ania. S ąd zatem w ład n y tu będzie badać, czy stro n a n ie uiści­ ła p rzy p ad k iem nienależnych o p łat sądow ych sprzecznych z przep isam i i czy w y­ k o rz y sta ła w tak iej sy tu a c ji śro d k i p ra w n e p o zw alające jej na u niknięcie uiszcze­ n ia o p ła ty lu b na uzyskanie jej zw rotu, w p rzeciw nym bow iem raz ie sąd odm ów i z w ro tu tej części kosztów .60

N ależy w tym m ie jsc u przypom nieć, że w p o stan o w ien iu o kosztach chodzi o n a ­ le ży te zastosow anie obow iązujących p rzepisów nie do m a terialn eg o sta n u fa k ­ tycznego, ale do w ytw orzonej sy tu a cji p ro ceso w ej.61

W k onsekw encji trzeb a zatem dojść do w niosku, że zagadnienie stopnia zw ią­ zania są d u w ysokością żądanych przez stro n ę kosztów procesow ych sta je się a k tu ­ a ln e ty lko w tedy, kiedy b r a k je st p rze sła n e k do orzek an ia o kosztach z urzędu, a sam o żądanie zw rotu tych kosztów zostało zgłoszone w fo rm ie spisu kosztów .62 P o d k re ślić przy tym w y p ad a konieczność sk ła d a n ia pełnego spisu kosztów , tzn. zaw ierająceg o w szystkie poniesione przez stro n y koszty procesu, gdyż sąd przyzna stro n ie tylko te koszty, k tó re są zam ieszczone w spisie.63

O bow iązek należytego sporządzania spisu kosztów obciąża a d w o k a ta jako pełno­ m o cn ik a strony procesow ej. M. P ie k a rsk i w y ra z ił tra fn y pogląd, że złożenie przez

6S O iz c '.z . SN z d n ia 28 g r u d n ia 1972 r. I I P O 36/72, O S P iK A 1973, poz. 160. Z ob. też

M. P i e k a r s k i i M. W i l e w s k i : op. c it., s. 39 i n a s t. 60 F o r. K . L i p i ń s k i: Z a są d z a n ia n a le ż n o ś c i a d w o k a c k ic h w p o s tę p o w a n iu c y w iln y m , N P n r 4/1554, s. 64. ci w. S i e d l e c k i : P o s tę p o w a n ie c y w iln e — C zęść sz c z e g ó ło w a , s. 153. 62 T. B u k o w s k i : op. c it., s. 186. €3 p o r . W. F o r m a ń s k i : op. c it., s. 1238.

N r 8-9 (236^237) W iążący c h a ra k te r sp isu k o sztó w dla sądu procesow ego 25

a d w o k a ta spisu kosztów d aje rę k o jm ię rze teln o ści spisu, uzasadnia w ięc o p arcie n a ty m spisie u sta le ń co do w ysokości poszczególnych pozycji objęty ch spisem (np. ceny biletu , w y d atk ó w n a ho tel i-tp.) bez ich sp raw d za n ia .64 Rów nież Sąd N ajw yższy z a ją ł tu stanow isko, że „gdy spis k o sz tó w sk ła d a adw okat, z reg u ły z a w a rte w s p i­ sie tw ie rd z en ia ad w o k a ta co do w ysokości każdego z poniesionych w y d atk ó w należy u znać za ścisłe. F a k t, że spis k o sz tó w pochodzi od ad w o k a ta, g w a ra n tu je bow iem rze teln o ść spisu i u za sa d n ia o p a rc ie n a nim u sta le ń co do wysokości poszcze­ gólnych w y d atk ó w b ez je j sp ra w d z a n ia , chyba że p o trze b a sp raw d za n ia w y n ik a z w y j ą t k o w y c h okoliczności d an ej sp ra w y ”.65

W raz ie w ięc złożenia spisu ko sztó w przez ad w o k ata, jego sp raw d zen ie m oże n a stą p ić tylko w zu pełnie w y ją tk o w y c h sy tu acjach . N ie m ożna je d n a k całkow icie w yłączyć sy tu a cji, k ie d y sąd b ą d ź z u rzę d u , bądź w zw iązku z za rzu ta m i stro n y p rze ciw n ej pow eźm ie w ątpliw ości, czy poszczególne pozycje spisu kosztów są p raw id ło w o podane. W ta k ich s y tu a c ja c h sąd pow inien w m ia rę p otrzeby w y słu ­ chać stro n ę p rze ciw n ą w sp ra w ie zgłoszonego przez d ru g ą stro n ę żądania z w ro tu kosztów p rocesu oraz u d ostępnić stro n ie przeciw nej w gląd w złożony spis k o sz­ tów , aby dać jej m ożność zgłoszenia ew e n tu a ln y c h zarzu tó w co do poszczególnych pozycji tego spisu. S ąd procesow y p o w in ie n w ów czas dopuścić stosow ne dow ody, p rz e d te m je d n a k pow inien w n ik liw ie rozw ażyć, czy podniesione przez stro ń ę za­ rz u ty co do rzetelności spisu są u za sa d n io n e.66

W zw iązku z pow yższym trz e b a p a m ię ta ć , że ocena dow odów p rzep ro w ad zo n y ch n a sk u te k tych zarzu tó w podlega reg u ło m dow odow ym o k reślonym a rt. 233 k.p.c.07 Z a słuszny je d n a k należy uznać po g ląd , w edług którego nie je s t dopuszczalne p r o ­ w ad zen ie p o stęp o w an ia dow odow ego n a stw ierd zen ie okoliczności, że w yszczegól­ n io n e w spisie koszty były n i e z b ę d n e , gdyż okoliczność tę u sta la sąd w g r a n i­ cach sw obodnego uzn an ia.68

P rzep ro w ad zo n e w te n sposób p rzez sąd dow ody m ogą prow adzić do różn y ch u sta le ń . G dyby się okazało, że p o n ie sio n e przez stro n ę koszty są w yższe od w y ­ k az an y c h w spisie, to sąd nie je s t u p ra w n io n y do zasądzenia zw rotu kosztów p ro cesu w yższych od żądanych w spisie, n a w e t gdyby te koszty w ynik n ęły w s p r a ­ w ie, w k tó re j n a pod staw ie a rt. 321 § 2 k.p.c. dopuszczalne je s t odstępstw o od zasad y n e eat iu d e x ultra p e tita partium.™ P rz e p is te n dotyczy w p ra w d zie żą d ań głów ­ n ych i ubocznych, je d n ak ż e nie dotyczy on kosztów procesu, co do k tó ry c h obo­ w iąz u je szczególny przepis art. 100 k.p.c.

S ąd N ajw yższy z a ją ł w je d n y m ze sw ych orzeczeń stanow isko, że p r z e d s ta ­ w iony przez ad w o k a ta spis kosztów po d leg a sp raw d ze n iu przez sąd, k tó ry — w ra z ie w ątpliw ości — w ład n y je s t zażądać urzędow ego pośw iadczenia go przez ze­ spół adw okacki.70 J e s t to n a jp ro stsz y i w y d a je się n ajsłu sz n iejszy sposób s p ra w d z e ­ n ia w iarygodności spisu, tym b a rd z ie j że spis te n zyskuje w ów czas w alo r d o k u ­ m e n tu w ro zu m ien iu a rt. 244 k.p.c. Z d rugiej stro n y cytow ane tu orzeczenie S ąd u N ajw yższego k ła d zie ta m ę p ra k ty c e , w edług k tó rej sądy z reguły d om agały

64 M. P i e k a r s k i : P y t a n i a 1 o d p o w ie d z i p r a w n e , „ P a l e s t r a ” n r 10/1960, s. 87.

65 O rzecz. S N z d n ia 17 m a ja 1960 r . 4 CZ 34/66, p o w o ła n e p rz e z M. P i e k a r s k i e g o : o p . e it., s. 87.

66 M. P i e k a r s k i : op. c it., s. 87.

67 P o r. o rzecz. SN z d n ia 31.I I I .1955 r . I CZ 316/54, O SN 1955, poz. 89.

68 T . B u k o w s k i : o p. c it., s. 187; W. F o r m a ń s k i : op. c it., s. 1237; K. L i p i ń s k i : o p . c it., s. 65.

69 T . B u k o w s k i : op. c it., s. 187.