Główny księgowy i radca prawny

Lech Grabowski

Główny księgowy i radca prawny

Palestra 19/12(216), 20-33

je m n ie się w yłączające, to zasto su je sa n k c ję surow szą. N ależy p rzy ją ć pogląd, że sa n k cja rea k ty w o w a n ia sto su n k u p ra c y je st d alej idącą an iżeli sa n k c ja odszko­

dow aw cza. W razie w ięc w ypow iedzenia um ow y o p racę na czas określony albo n a o k res w stę p n y kobiecie w ok resie ciąży albo u rlo p u m acierzyńskiego, z je d ­ noczesnym n aru sz en ie m innych przepisów o w ypow iedzeniu, z k tó ry m i kodeks w iąże sa n k c je odszkodowaw cze, k om isja odw oław cza zasto su je sa n k c ję p o legającą n a w y d a n iu orzeczenia o bezskuteczności w ypow iedzenia, a jeżeli stosunek pracy uległ ju ż rozw iązan iu — o p rzyw róceniu do p rac y . Jeżeli n ato m ia st w ypow iedze­ n ie um ow y n a czas nieokreślony zostało dokonane bez zachow ania form y pisem nej z jednoczesnym n aruszeniem o k resu albo te rm in u w ypow iedzenia, to k om isja odw o­ ław cza zastosuje san k cję przew idzianą za to p ierw sze naru szen ie. Z zastosow aniem s a n k c ji przy w ró cen ia do pracy kodeks w iąże zarazem zasądzenie w y n agrodzenia za czas p o zostaw ania bez pracy. O kres, za k tó ry przy słu g u je w ynagrodzenie, je st poza om ów ionym i ju ż w y ją tk a m i ograniczony. W w y p ad k u w ięc, gdy zakład p racy •dopuści się różnych uchybień przy w ypow iedzeniu uzsad n iający ch p rzyw rócenie do pracy , a m. in. n aru szy zakaz w y p o w iad a n ia um ow y o pracę, k om isja odw o­ ław cza zasądzi w ynagrodzenie za cały czas p o zostaw ania bez pracy. Z astosow anie sa n k cji z ty tu łu w adliw ości w ypow iedzenia um ow y o pracę, m niej ko rzy stn ej dla p rac o w n ik a, niż to u zasadniał stan faktyczny sp raw y , je st uchybieniem u z a sa d n ia ją ­ c y m odw ołanie się p rac o w n ik a do okręgow ego są d u pracy i ubezpieczeń społecznych.

LECH GRABOWSKI

Główny księgowy i radca prawny

p o r ó w n a n ie p r z e p is ó w n o r m u ją c y c h n ie k tó r e za d a n ia g łó w n y c h k s ię g o w y c h

i r a d c ó w p r a w n y c h o ra z k s z ta łtu ją c y c h ic h s y tu a c ję i p o z y c ję w p r z e d s ię b io r ­

s tw ie w s k a z u je n a w ie le z b ie ż n o ś c i i p o d o b ie ń s tw , a le je d n o c z e ś n ie na w ie le is t o t n y c h ró żn ic . A r t y k u ł s ta n o w i p r ó b ę p o r ó w n a w c z e g o p r z e a n a lizo w a n ia ty c h p r z e p is ó w .

G łów ny księgow y i ra d c a p ra w n y z a jm u ją z ra c ji w y k o nyw anych w p rz e d ­ się b io rstw ie czynności szczególną pozycję. S y tu a c ja ich je d n a k n ie je s t jednakow a. A rty k u ł n iniejszy je s t p róbą p rze an alizo w a n ia obow iązujących przepisów , k tó re n o rm u ją pozycję, za k res n ie k tó ry ch czynności i try b ich w y k o n y w an ia przez głów nych księgow ych i radców praw n y ch . A naliza o b ejm u je w szczególności z je d ­ nej stro n y — przepisy uchw ały n r 210 R ady M in istró w z dn ia 24 czerw ca 1973 r. w sp ra w ie głów nych księgow ych i dyplom ow anych biegłych księgow ych oraz b a ­ d a n ia i za tw ie rd z a n ia rocznych sp raw o zd ań finansow ych państw ow ych je d n o ste k o rg an iz ac y jn y ch (Mon. Pol. N r 37, poz. 226; zm.: Mon. Pol. z 1975 r. N r 31, poz. 193). zw anej w dalszym ciągu a rty k u łu „uch w ałą n r 210”, a z dru g iej stro n y — p rz e ­ pisy u ch w a ły n r 533 R ady M inistrów z d n ia 13 g ru d n ia 1961 r. w sp raw ie obsługi p ra w n e j p rze d sięb io rstw państw ow ych, zjednoczeń oraz b anków państw ow ych (Mon. Pol. N r 96, poz. 406), zw anej dalej „u ch w ałą n r 533”, oraz za rządzenia n r 62 P re z e sa R ady M inistrów z d n ia 3 lipca 1962 r. w sp ra w ie ogólnych zasad organizacji

N r 12 (216) G łó w n y księg o w y i radca p ra w n y ₂₁

obsługi p ra w n e j p rze d sięb io rstw , zjednoczeń oraz b an k ó w pań stw o w y ch (Mon. Pol. Nr 57, poz. 270 z późn. zm ianam i), zw anego w dalszym ciągu „zarządzeniem n r 62”.

1. Na plan p ierw szy w y su w a się konieczność p o ró w n a n ia sy tu acji głów nego księgow ego i rad c y p raw n eg o w św ietle u k ła d u organizacyjnego p rze d sięb io rstw p aństw ow ych i h ie ra rc h ii służbow ej z niego w y n ik ającej.

G łów ny księgow y je s t bezpośrednio podległy dyrek to ro w i przed sięb io rstw a (§ 3 ust. 1 uchw ały n r 210), a w h ie ra rc h ii służbow ej stanow isko jego zostało u zn an e za rów n o rzęd n e ze stan o w isk iem zastępcy d y rek to ra. W te n sposób stanow isko głó w ­ nego księgow ego zostało w szczególny sposób w yeksponow ane. Z rów nanie go pod w zględem „h ierarch ii słu ż b o w ej” ze stanow iskiem zastępcy d y re k to ra p rze d sięb io r­

stw a spraw ia, że głów ny księgow y uw ażany je st za przynależnego do tzw. k ie ­ ro w n ictw a p rze d sięb io rstw a , k tó re m im o że jako o rgan p rze d sięb io rstw a nie je s t przew id zian e w przepisach o przed sięb io rstw ach państw ow ych, używ ane je st f a k ­ tycznie dość często do o znaczenia grupy najbliższych w spółpracow ników d y re k to ra , kierującego jednoosobow o przedsiębiorstw em .

S y tu ac ja rad c y p raw n eg o je s t odm ienna. R adca p ra w n y zgodnie z § 3 ust. 1 załącznika n r 1 do za rząd z en ia n r 62 je s t sam odzielnym pracow nikiem , a jego stanow isko p rac y w s tr u k tu r z e organizacyjnej p rze d sięb io rstw a u znane zostało za „sam odzielne stan o w isk o p ra c y ”.

G łów ny księgow y podlega, ja k już w yżej zaznaczono, d y rek to ro w i p rz e d się b io r­ stw a. U chw ała n r 210 n ie p rze w id u je m ożliw ości o d stęp stw a od zasady b ez p o śred ­ niego p o dporządkow ania głów nego księgow ego d y rek to ro w i przedsiębiorstw a. O z n a ­ cza to, że s tr u k tu r a o rg an iz ac y jn a przed sięb io rstw a, k tó rą u sta la d y rek to r, nie

m oże p rzew idyw ać p o d p o rzą d k o w a n ia głów nego księgow ego np. zastępcy d y rek to ra. N aw iasow o należy tu odnotow ać pew ne zarysow ujące się n a tym tle tru d n o ści w tych jed n o stk ach , w k tó ry ch przew idziane są stan o w isk a zastępcy d y re k to ra do sp ra w a d m in istra cy jn o -fin an so w y c h . J e s t bow iem oczyw iste, że ta k iem u zastępcy d y re k to ra p o d p o rząd k o w u je się służbę fin an so w ą przedsiębiorstw a. Z d rugiej je d ­ n ak stro n y zag ad n ien ia n ależące do za k resu działan ia służby finansow ej są b ard z o bliskie zagadnieniom leżącym w bezpośredniej gestii głów nych księgow ych, czem u d aje zresztą w yraz u ch w a ła n r 210, p rzew id u jąc m ożliw ość rozszerzenia z a d ań głów nych księgow ych n a sp raw y obsługi fin an so w ej przedsiębiorstw a. Na tym tle m ogą pow staw ać w ty c h w y p ad k a ch — i fak ty czn ie p o w sta ją — pew ne tru d n o ści co do w łaściw ego u sta w ie n ia służby fin an so w ej i w zajem nych stosunków zastęp cy d y re k to ra do s p ra w ad m in istra cy jn o -fin an so w y c h i głów nego księgowego.

S p ra w a bezpośredniej podległości rad c y praw nego u reg u lo w a n a je st w § 3 ust. 1 załącznika n r 1 do za rząd zen ia n r 62, gdzie ustalono, że rad c a p raw n y p odlega dyrek to ro w i p rze d sięb io rstw a lu b w yznaczonem u przez d y re k to ra zastępcy d y ­ rek to ra. T ak w ięc sp ra w a podległości rad c y praw nego pozostaw iona została do decyzji d y rek to ra, k tó ry zazw yczaj decyzję ta k ą p o d ejm u je przy okazji u sta la n ia schem atu o rganizacyjnego przedsiębiorstw a. W decyzji tej d y re k to r p rze d sięb io rstw a je st je d n a k ograniczony, gdyż n ie m oże u sta lić podległości radcy praw nego innej osobie poza sobą i poza sw ym i zastępcam i.

P rz y an a liz o w an iu sp raw y podległości rad c y p raw nego n a tle przepisów n o r m u ­ jących sy tu a cję o rg an iz ac y jn ą sta n o w isk głów nego księgow ego i rad c y p raw n eg o może w yn ik n ąć k w estia, czy ra d c a p raw n y może być decyzją d y re k to ra po d p o ­ rządkow any bezp ro śred n io głów nem u księgow em u, skoro u chw ała n r 210 u zn a je stanow isko głów nego księgow ego za ró w n o rzę d n e pod w zględem h ie ra rc h ii służbo­ w ej ze sta n o w isk ie m zastępcy d y re k to ra przedsiębiorstw a.

by było u znać za p raw id ło w e i zgodne zarów no z u ch w a łą n r 210 ja k i za łą cz n i­ k iem n r 1 do zarząd zen ia n r 62. F ak te m je s t bow iem , że u c h w a ła n r 210 nie k w a lifik u je głów nych księgow ych ja k o zastępców d yrektorów , a je d y n ie o k reśla sta n o w isk o głów nego księgow ego ja k o ró w norzędne pod w zględem h ie ra rc h ii słu żb o ­ w ej ze sta n o w isk ie m zastępcy d y rek to ra. T ym czasem załącznik n r 1 do z a rząd z en ia n r 62 w y ra ź n ie określa, że ra d c a p ra w n y m oże być bezpośrednio podpo rząd k o w an y ty lk o albo d y rek to ro w i przed sięb io rstw a, albo je d n em u z jego zastępców , z czego w y n ik a, że nie m oże on być podporządkow any osobie nie będ ącej zastęp cą d y ­ re k to ra , u z n a n e j tylk o za za jm u jąc ą stan o w isk o „rów norzędne pod w zględem h i e ­ ra rc h ii słu ż b o w e j” ze stanow iskiem zastępcy dyrek to ra.

D odatkow ym arg u m e n tem p rze m aw ia jąc y m za słusznością pow yższego s ta n o ­ w isk a je s t poró w n an ie a rt. 68 § 1 kodeksu p rac y z § 11 ust. 1 p k t 11 ro zporządzenia R ady M in istró w z d n ia 20 listo p ad a 1974 r. w sp raw ie o k reśle n ia sta n o w isk k ie ­ row niczych, n a k tó ry ch z a tru d n ia się p racow ników n a pod staw ie pow ołania (Dz. U. N r 45, poz. 268). S tosunek p rac y głów nego księgow ego zaw iązu je się n a p o d staw ie po w o łan ia nie na pod staw ie a rt. 68 kodeksu pracy, k tó ry w y m ien ia je d y n ie k ie ­

ro w n ik ó w zakładów pracy i ich zastępców , lecz n a pod staw ie § 1 ust. 1 p k t 11 pow ołanego w yżej rozporządzenia z dn ia 20 listo p ad a 1974 r. Z pow yższego w y n ik a w ięc, że gdyby ustaw o d aw ca uznał, iż o k reślen ie w u chw ale n r 210 sta n o w isk a głów nego księgow ego za ró w n o rzęd n e pod w zględem h ie ra ch ii służbow ej ze s t a ­ n ow iskiem zastępcy k ie ro w n ik a za k ła d u pracy je st rów noznaczne z z a k w a lifik o ­ w an ie m głów nego księgow ego jako zajm ującego stanow isko zastępcy k ie ro w n ik a z a k ła d u pracy , to w obec b rzm ien ia a rt. 68 kodeksu pracy, w k tó ry m w ym ieniono rów nież zastępców k ie ro w n ik a za k ła d u pracy, w ym ienianie głów nych księgow ych w rozp o rząd zen iu R ady M inistrów z dnia 20 listo p ad a 1974 r. byłoby zbędne. T ak im ujęciem om aw ianego za g ad n ien ia ustaw odaw ca dał w y ra z tem u, że głów ny księgow y, k tó reg o stanow isko zostało w u ch w ale n r 210 pod w zględem h ie ra rc h ii służbow ej p o tra k to w a n e jako rów norzędne ze stanow iskiem zastępcy k ie ro w n ik a zak ład u p rac y , n ie je st je d n a k zastępcą k ie ro w n ik a zakładu p ra c y i dlatego ra d c a p raw n y nie m oże być m u podporządkow any.

A by w yczerpać problem p o dporządkow ania rad c y praw nego, należy jeszcze p rz e ­ analizow ać sy tu a cję rad c y p raw nego w przedsiębiorstw ie, w k tó ry m z a tru d n io n y ch je s t k ilk u radców praw n y ch , co zd a rza się przecież dość często. W w y p ad k a ch ta k ic h tw o rzo n a je s t zazw yczaj o d ręb n a k om órka o rg an iz ac y jn a g ru p u ją c a w szy stk ich zatru d n io n y ch radców praw n y ch . Często n a d a je się ta k ie j kom órce nazw ę „zespół rad có w p ra w n y c h ”, czasam i zaś tw orzy się „w ydział” lu b „dział” p raw n y . W tych w szystkich w y p ad k a ch p o w sta je k w estia podp o rząd k o w an ia rad c ó w p r a w ­ n y ch kiero w n ik o w i ta k iej kom órki, k tó ry to p robelm nie je s t łatw o rozw iązać w obec p rze p isu stanow iącego, że rad c a p raw n y może być podpo rząd k o w an y ty lko albo d y rek to ro w i przed sięb io rstw a, albo je d n em u z jego zastępców . W p raw dzie u siłu je te n p roblem rozw iązać § 3 ust. 2 załącznika n r 1 do zarząd zen ia n r 62, ale jego sform ułow anie, p o d k reślające zachow anie w tych w y p ad k a ch przez każdego z radców p raw n y ch „sam odzielnego stan o w isk a p ra c y ”, a w ięc w zajem n ej n ie z a ­ leżności, nie rozstrzyga sp raw y p odporządkow ania radcy p raw n eg o k iero w n ik o w i u tw o rzo n e j kom órki organizacyjnej. S p raw ę tę reg u lu je sam o życie w ten sposób, że w ra z ie u tw o rzen ia kom órki obsługi p raw n ej p rze d sięb io rstw a p o d p o rzą d k o w a­ n ie każdego z radców p raw n y ch k ie row nikow i ta k iej kom órki m a c h a ra k te r w y ­ łącznie fo rm a ln y i porządkow y, przy czym nie m oże ono w niczym ograniczyć d ziałalności rad c y p raw n eg o przy w y k o n y w an iu czynności w y n ik ając y ch z jego obow iązków , a w tym — nie m oże rów nież ograniczyć p ra w a rad c y p raw n eg o

N r 12 (216) G łó w n y księg o w y i radca p ra w n y 23

do bezpośredniego p rz e d sta w ia n ia sw oich w niosków d y rek to ro w i p rze d sięb io rstw a (lub zastępcy d y rek to ra, jeżeli k o m ó rk a obsługi p ra w n e j została podpo rząd k o w an a zastęp cy dyrektora). W pow yższym bow iem z a k resie k ażdy z radców p raw n y ch zach o w u je, ja k to p o d k reśla § 3 ust. 2 załącznika n r 1 do zarządzenia n r 62,

odrębność i sam odzielność sw ego stanow iska.

K iero w n ik kom órki obsługi p ra w n e j nie je s t w ięc przełożonym zg rupow anych w te j kom órce radców p ra w n y c h w tym sensie, że n ie m oże on n arzucić sposobu ro zw iązy w an ia i z a ła tw ia n ia pow ierzonych poszczególnym radcom p raw n y m spraw . To życiow e rozw iązanie, zgodne z duchem załącznika n r 1 do zarząd zen ia n r 62, m oże oczyw iście w p ra k ty c e w yw ołać różne trudności, k tó ry ch pokonyw anie w k o n ­ k re tn y c h sy tu a cjach m oże się sta ć z kolei źródłem k o n flik tó w i nieporozum ień.

P rz ew id z ian a w § 3 ust. 2 załącznika n r 1 do za rząd zen ia n r 62 m ożliw ość p o w ierz an ia jed n em u z rad có w p ra w n y c h „k o o rd y n a cji” obsługi p raw n ej je s t je d n ą z fo rm organ izacji w ieloosobow ej k o m órki p ra w n e j p rzedsiębiorstw a. I tu ta j je d n a k ra d c a p ra w n y koo rd y n u jący obsługę p ra w n ą p rze d sięb io rstw a nie je s t przełożonym pozostałych radców p raw n y ch , z k tó ry ch k ażdy za jm u je sam odzielne stanow isko p rac y i z ra c ji c h a ra k te ru sw ej p rac y je st p o d porządkow any bezpośrednio d y re k to ­ ro w i lu b je d n em u z jego zastępców .

P ow yższe problem y n ie p o w sta ją i p ow staw ać nie m ogą n a tle sta n o w isk a głów nego księgow ego, p oniew aż u ch w a ła n r 210 nie p rze w id u je m ożliw ości p ow o­ ły w a n ia w jednym p rze d sięb io rstw ie dw óch lu b w ięcej głów nych księgow ych. To w szystko, co należy do z a k resu obow iązków głów nego księgowego, m u si być w y ­ k o n y w an e przez niego osobiście lu b przez u stanow ionych przez niego p ełn o m o cn i­ ków spośród p o d porządkow anych m u praco w n ik ó w ; ci pełnom ocnicy, d ziała ją c w za stę p stw ie głów nego księgow ego, nie z a jm u ją je d n a k z ty tu łu posiadanego p e ł­ n om ocnictw a sam odzielnych sta n o w isk p rac y i są podporządkow ani głów nem u k s ię ­ gow em u, k tó ry je s t u p raw n io n y do w y d aw an ia im poleceń służbow ych co do spo­ sobu za ła tw ia n ia pow ierzonych im do w y k o n an ia spraw .

N ie m a w ięc żadnej analo g ii pom iędzy zespołem praco w n ik ó w podległych głów ­ n em u księgow em u i p o sia d ający c h jego pełnom ocnictw o do za ła tw ian ia w jego z a stę p stw ie określonych sp ra w a zespołem radców p raw n y ch , z k tó ry ch każdy z a ­ chow uje sam odzielne stan o w isk o p rac y i k tó re m u an i k ie ro w n ik kom órki o rg a n i­ za cy jn ej utw orzonej dla obsługi p ra w n e j przed sięb io rstw a, an i je d en z rad có w p ra w n y c h k o o rd y n u jąc y obsługę p ra w n ą p rzed sięb io rstw a nie może n arzucić spo­ sobu z a ła tw ian ia spraw .

2. N astępnym zagadnieniem , k tó re n ie pozostaje bez w p ły w u n a pozycję g łó w ­ nego księgow ego i rad c y p raw n eg o w przed sięb io rstw ie, je s t sp ra w a try b u p ow o­ ły w a n ia bąd ź z a w ieran ia z n im i um ów o p ra c ę oraz sp ra w a u sta n ia w iążących ich z p rzedsiębiorstw em sto su n k ó w pracy.

W sto su n k u do głów nych księgow ych m a tu zastosow anie przepis § 3 ust. 3 u ch w a ły n r 210 stanow iący, że głów ny księgow y je s t pow oływ any i odw oływ any przez k ie ro w n ik a je d n o stk i n a d rz ę d n e j n a d przed sięb io rstw em n a w niosek d y re k to ra przed sięb io rstw a. Z reg u ły będzie tu w chodzić w g rę pow oływ anie n a stanow isko głów nego księgow ego lub o d w oływ anie z tego sta n o w isk a przez d y re k to ra n a c z e ln e ­ go zjednoczenia, w k tó ry m d a n e p rzed sięb io rstw o je c t zgrupow ane, bądź też przez m in is tra lub k ie ro w n ik a u rz ę d u ce n traln e g o albo o rgan teren o w y a d m in istra c ji p ań stw o w ej, k tó re m u p rze d sięb io rstw o je s t bezpośrednio podporządkow ane. W k a ż ­ dym w y p ad k u pow ołania n a stanow isko głów nego księgow ego lu b odw ołania z tego sta n o w isk a konieczny je st w niosek k ie ro w n ik a jed n o stk i (d y re k to ra p rze d sięb io r­

Poza d y re k to re m przed sięb io rstw a, k tó ry zgłasza w n io sek o pow ołanie głów nego księgow ego, oraz k iero w n ik iem jed n o stk i n ad rz ęd n ej, k tó ry p o d ejm u je decyzję w sp raw ie po w o łan ia głów nego księgow ego, u ch w ała n a 210 w łącza jeszcze trzecią osobę, k tó ra n a pow ołanie głów nego księgow ego w y w iera pew ien w pływ . J e s t n ią głów ny księgow y je d n o stk i n ad rz ęd n ej, dla którego zastrzeżono p ra w o o piniow ania k a n d y d a tu ry przed staw io n ej przez d y re k to ra p rze d sięb io rstw a (§ 5 ust. 3 uchw ały n r 210). K iero w n ik jed n o stk i n ad rz ęd n ej n ie je st oczyw iście zw iązany opinią głów nego księgow ego tej jednostki, niem niej je d n a k n ie m oże on po d jąć decyzji w sp raw ie zgłoszonego w niosku o p o w ołanie głów nego księgow ego p rze d sięb io r­

stw a bez w y słu c h an ia opinii sw ego głów nego księgowego.

P rz ed sta w io n y w yżej try b pow oływ ania i o d w oływ ania głów nego księgow ego w sk az u je w ięc n a to, że konieczne je s t w tych sp raw ac h w sp ó łd ziałan ie k ie ro w ­ ników obu je d n o ste k i że żad en z nich sam , bez w sp ó łd ziałan ia dru g iej stro n y , nie m oże spow odow ać an i pow ołania, an i odw ołania głów nego księgow ego, p rzy czym konieczne je s t jeszcze dodatkow o w spółd ziałan ie (przy pow ołaniu) głów nego k s ię ­ gowego je d n o stk i n ad rz ęd n ej.

W ten sposób została ra z jeszcze potw ierd zo n a w sto su n k u do głów nego k się ­ gowego z a sa d a rów norzędności jego stan o w isk a pod w zględem h ie ra rc h ii służbow ej

ze stan o w isk iem zastępcy d y re k to ra przedsiębiorstw a, któ reg o try b pow oływ ania i o d w oływ ania je s t podobny do try b u ustanow ionego w u ch w a le n r 210 dla głów nych księgow ych.

S tosunek p rac y głów nego księgow ego n aw ią zu je się w ięc n a pod staw ie pow o­ łania, co w y n ik a rów nież z przep isu § 1 p k t 11 ro zp o rząd zen ia R ady M inistrów z dnia 20 listo p ad a 1974 r. w sp raw ie określenia sta n o w isk kierow niczych, na k tó ry ch z a tru d n ia się p racow ników n a pod staw ie p o w ołania (Dz. U. N r 45, poz. 268), w zw iązku z czym w sferze p ra w a p rac y do głów nych księgow ych m a ją zastosow anie p ostanow ienia oddziału 1 ro zdziału III d ziału drugiego k odeksu pracy (art. 68—71), co oznacza, że:

— głów ny księgow y nie może być pow ołany n a okres próbny,

— sto su n ek p racy głów nego księgow ego n o rm ow any je st przepisam i dotyczącym i um ów o p rac ę zaw ieran y c h n a czas nie określony, z w yłączeniem je d n a k p rz e ­ pisów o try b ie p ostępow ania przy ro zw iązyw aniu um ów o p rac ę oraz przepisów dotyczących rozp o zn aw an ia sporów ze sto su n k u pracy w części dotyczącej o rz e ­ k a n ia o bezskuteczności w ypow iedzenia um ow y o p racę i p rzy w ró c en ia do pracy.

T ry b i n a s tę p stw a odw ołania ze stan o w isk a głów nego księgow ego re g u lu ją w sferze p ra w a p rac y p ostanow ienia a rt. 70—72 kodeksu pracy.

P ozycja i sy tu a c ja rad c y p raw nego je st w dziedzinie n aw ią zy w a n ia sto su n k u p racy ja k i jego u sta n ia całkow icie odm ienna.

S p ra w ę p o w sta n ia i u sta n ia sto su n k u p rac y rad c y p raw n eg o re g u lu ją p o sta ­ n ow ienia uch w ały n r 533, w m yśl k tó re j stosunek pracy z ra d c ą p raw n y m n a w ią z u je się przez za w arcie um ow y o pracę. M ają tu w ięc p ełn e zastosow anie p rzepisy kodeksu p rac y o n aw ią zy w a n iu i u sta n iu sto su n k u p ra c y (rozdział II d ziału pierw szego kodeksu pracy). U chw ała nie w p ro w ad za w d z ie d z in ie 'z a w ie ra n ia um ów o p rac ę z ra d c a m i p raw n y m i żadnych ograniczeń w p o staci in g e re n cji je d n o stk i n ad rz ęd n ej. D y re k to r p rze d sięb io rstw a działa w tym w y p a d k u jednoosobow o, w zasadzie osobiście, chyba że udzieli określonem u in n e m u p raco w n ik o w i p rz e d ­

się b io rstw a (zazw yczaj może tu w chodzić w grę je d e n z zastępców d y re k to ra , a w dużych p rzed sięb io rstw ach — k ie ro w n ik kom órki org an izacy jn ej za jm u jąc ej się sp ra w a m i osobowym i) pełnom ocnictw a do z a ła tw ia n ia sp ra w zw iązanych z p rzy jm o w a n iem do p rac y p racow ników i rozw iązyw aniem z nim i um ów o pracę.

N r 12 (216) G łó w n y księg o w y i radca p ra w n y ₂₅

U m ow a o p rac ę z ra d c ą p ra w n y m m oże być z a w a rta n a okres próbny, k tó ry w obec zaliczenia rad có w p ra w n y c h do pracow ników za jm u jąc y ch stan o w isk a sam odzielne (g 1 ust. 2 p k t 2 ro zp o rząd zen ia R ady M inistrów z dnia 20 p aźd ziern ik a 1974 r. — Dz. U. N r 37, poz. 215) m oże trw a ć do trze ch m iesięcy, n ato m ia st um ow a ta m usi być z a w a rta n a o k res w stę p n y (tj. na 1 ro k łącznie z okresem próbnym ), jeżeli je s t to pierw sze z a tru d n ie n ie przyjm ow anego do p racy k a n d y d a ta n a ra d c ę p raw n eg o albo jeżeli nie m oże się on w ykazać z a tru d n ien iem co n a jm n ie j jednego ro k u w żadnym za k ła d zie pracy.

W sto su n k u do in n y c h pracow ników p rze d sięb io rstw a odm ienność try b u p r z y j­ m o w an ia do p rac y rad c y p raw n eg o polega n a tym , że zaw arcie um ow y m u si być poprzedzone sk ie ro w a n iem do p rezesa okręgow ej k om isji arb itra żo w ej w niosku o w p isa n ie k a n d y d a ta n a listę radców p raw n y ch jako ra d c ę praw nego p rz e d ­ się b io rstw a sk ła d ające g o w niosek. U m ow a o p rac ę może być z a w a rta dopiero po u zy sk an iu p o tw ie rd z en ia o doko n an iu w pisu k a n d y d a ta n a listę radców praw n y ch . U chw ała n r 533 o k reśla rów nież try b p ostępow ania odw oław czego w w ypad k u , gdy prezes okręgow ej k o m isji arb itra ż o w e j odm ów i dokonania w pisu.

P od w zględem u s ta n ia sto su n k u p rac y z ra d c ą p raw n y m obow iązują przepisy ko d ek su p rac y odnoszące się do w y p o w iad a n ia um ów o p rac ę i rozw iązyw ania tych um ów z in n y m i praco w n ik am i, z k tó ry m i stosunek p rac y został zaw iązany n a p o d sta w ie um ow y o p racę. J e d y n a różnica polega tu n a tym , że o w y p o w ie­ dzeniu um ow y o p ra c ę ra d c y p ra w n e m u oraz o rozw iązaniu ta k ie j um ow y d y re k to r p rze d sięb io rstw a obow iązany je s t zaw iadom ić jed n o stk ę n a d rz ęd n ą (§ 15 ust. 1 uchw ały n r 533), a p o n ad to o rozw iązan iu stosunku p racy — okręgow ą k om isję a rb itra żo w ą. W p raw d zie n ie w y n ik a to bezpośrednio z te k stu uchw ały n r 533, ale chyba należy uznać, że obow iązek pow yższy ciąży na zakładzie p racy rów nież w tedy, gdy w ypow iedzenie um ow y o p racę dokonuje ra d c a p raw ny. Z aw iadom ienia je d n o stk i n a d rz ęd n ej i okręgow ej k om isji a rb itra żo w ej m a ją w zasadzie c h a ra k te r in fo rm ac y jn y — ale czy tylko? Je śli chodzi o obow iązek za w iad a m ia n ia okręgow ej ko m isji arb itra ż o w e j o w y pow iedzeniu lu b o rozw iązaniu um ow y z ra d c ą p r a w ­ nym , to je s t to p rz e d e w szy stk im n astęp stw e m tego, że okręgow e kom isje a r b it r a ­ żowe pro w ad zą re je s try rad có w praw n y ch . D latego też zaw iadom ienie okręgow ej k o m isji a rb itra ż o w e j o w ypow iedzeniu lu b o ro zw iązaniu um ow y z rad cą p raw n y m je s t niezb ęd n e dla u trz y m a n ia prow adzonego re je s tru w sta n ie aktualności. In n y n a to m ia st c h a ra k te r m a obow iązek za w iad a m ia n ia je d n o stk i n ad rz ęd n ej o w y ­ pow iedzeniu lu b o ro zw iązan iu um ow y z ra d c ą praw n y m . S koro bow iem został w prow adzony obow iązek za w iad a m ia n ia jed n o stk i n ad rz ęd n ej, k tó ra nie została przecież w łączona do procesu n aw ią zy w a n ia sto su n k u p racy z rad c ą praw nym , to przepis n a k ła d a ją c y ta k i obow iązek za w iad a m ia n ia je d n o stk i n ad rz ęd n ej o w y ­ pow iedzeniu lu b o ro zw ią zan iu um ow y z ra d c ą p raw n y m n a b ie ra c h a ra k te ru nie tylko in fo rm acy jn eg o , ale rów nież sygnalizacyjnego. P ra co d a w c a uznał n a jw i­

doczniej — i słu szn ie — że ra n g a sta n o w isk a radcy p raw nego w przed sięb io rstw ie p ań stw o w y m w ym aga, ab y o fa k c ie w ypow iedzenia um ow y lu b o jej rozw iązaniu była zaw iad o m io n a je d n o stk a n a d rz ęd n a, k tó ra nie m a ją c form alnych podstaw do in g e re n cji w sp ra w y z a tru d n ia n ia radców praw n y ch , m oże je d n a k z ra c ji s p r a ­ w ow anego n a d z o ru in te reso w ać się sp ra w ą przyczyn zm iany na stanow isku rad c y p raw nego w łaśn ie ze w zględu n a szczególną pozycję, ja k ą on za jm u je w h ie ­ ra rc h ii służbow ej p rac o w n ik ó w p rzedsiębiorstw a.

Z pow yższych ro zw ażań w y n ik a więc, że chociaż s p ra w a ro zw iązyw ania um ow y o p rac ę z ra d c ą p ra w n y m p ozostaw iona je st do dyspozycji d y re k to ra p rze d sięb io r­ stw a, to je d n a k pow inien on się liczyć z tym , że dw ie in sty tu cje, m ianow icie

okręgow a k o m isja a rb itra ż o w a i je d n o stk a nad rzęd n a, a w szczególności w łaśn ie je d n o stk a n ad rz ęd n a, m ogą w n ik ać w przyczyny w ypow ied zen ia lu b ro zw ią zan ia um ow y o p rac ę z ra d c ą praw n y m . P ozycja rad c y p ra w n e g o doznaje p rze z to odpow iedniego w zm ocnienia.

P rz ed sta w io n y w yżej sposób zaw iązyw ania i u sta n ia sto su n k u p ra c y radców p raw n y ch o p iera się n a analizie przepisów uchw ały n r 533. M oim zd an iem sy tu a c ja nie uległa zm ianie po w ejściu w życie kodeksu pracy, chociaż m ogłaby się z ro ­ dzić w ty m zakresie p ew n a w ątpliw ość ze w zględu na p rze p is a rt. 23 § 2 ko d ek su pracy, stanow iącego, że ilekroć w kodeksie p ra c y m ow a je s t o „k iero w n ik u zak ład u pracy, należy przez to rozum ieć ta k że innego p ra c o w n ik a upow ażnionego do d ziała n ia w określonym zakresie w im ien iu z a k ła d u ”. N a tle takiego sfo rm u ło ­ w ania m ożna w ięc w ysunąć sugestię, że skoro w a rt. 68 § 1 u sta lo n o zasadę, że n aw iązy w an ie sto su n k u p rac y z k iero w n ik iem z a k ła d u p rac y n a s tę p u je n a p odstaw ie pow ołania, to o p ie ra jąc się n a art. 23 § 2 k o d ek su p rac y m ożna b y było w ysunąć tezę, że rów nież n aw ią za n ie sto su n k u pracy z r a d c ą p ra w n y m pow inno następ o w ać w try b ie pow ołania, poniew aż w zw iązku z o k reślonym w u ch w ale n r 533 (§ 1) zakresem obsługi p ra w n e j przed sięb io rstw sp raw o w an e j przez rad có w p raw n y ch ob ejm u je ona rów nież „zastępstw o w p o stęp o w an iu sądow ym , a rb itra ż o ­ w ym , ad m in istra c y jn y m oraz p rzed in n y m i o rg an am i o rz e k a ją c y m i”, co m oże być ta k rozum iane, że ra d c a p ra w n y je s t pracow nikiem upow ażnionym do d ziała n ia w o k reślonym zak resie w im ieniu przedsiębiorstw a, a w ięc że w zw iązku z a rt. 23 § 2 kodeksu p rac y je s t pracow nikiem , z k tó ry m sto su n ek p ra c y z a w iąz u je się w d ro ­ dze pow ołania. M oim je d n a k zdaniem ta k a sugestia, w y su w a n a n a g ru n c ie a rt. 23 § 2 ko d ek su pracy, nie m ogłaby być zrealizow ana. S am za k res d ziała n ia rad c y p raw nego określony w u chw ale n r 533 nie stan o w i jeszcze d la osoby o b ejm u jącej stanow isko rad c y p raw n eg o u pow ażnienia do d ziałan ia w im ien iu z a k ła d u pracy. M usi on jeszcze legitym ow ać się odpow iednim pełnom ocnictw em . R ad ca p raw n y , działając w im ien iu przed sięb io rstw a, nie m oże się w obec są d u czy innego o rg an u orzekającego legitym ow ać sw oim zakresem działania, lecz p ełnom ocnictw em , k tó re może m u być w ydane dopiero po n aw ią za n iu sto su n k u pracy . D latego nie m oże on być uzn an y za „upow ażnionego do d ziałania w im ien iu p rz e d się b io rstw a ” p racow nika, o k tó ry m m ow a w art. 23 § 2 k odeksu pracy.

R ozw ażając pow yższe zagadnienie, nie za jm u ję sta n o w isk a de lege fe ren d a . Na gru n cie przepisów kodeksu p rac y m ożna by było znaleźć rozw iązanie z a g ad n ien ia n aw iązy w an ia stosunku p rac y z rad c ą p raw n y m w drodze pow ołania, w szcze­ gólności przez w y k o rz y sta n ie delegacji w y n ik ając ej z a rt. 298 § 3 ko d ek su pracy. O cena celow ości takiego ro zw iązan ia p rzek racza już je d n a k ra m y niniejszego arty k u łu .

P o ró w n an ie sy tu a cji głów nego księgow ego i rad c y p raw n eg o w za k re sie p r z e ­ pisów n o rm u ją cy ch ich sto su n ek p rac y w sk az u je w ięc n a to, że pozycja głów nego księgow ego, ja k o pow oływ anego i odw oływ anego przez k ie ro w n ik a je d n o stk i n a d ­ rzędnej, je s t w obec d y re k to ra p rze d sięb io rstw a b ard z iej niezależn a od pozycji rad c y praw nego, chociaż i jego pozycja została u sta lo n a w sposób p o d k reśla ją cy szczególną ra n g ę jego stanow iska.

Pod w zględem try b u rozpoznaw ania sporów ze sto su n k u p rac y w y stę p u je ta m ianow icie różnica, że w sto su n k u do głów nego księgow ego n ie m a ją zastosow ania przepisy, n a podstaw ie k tó ry ch p raco w n ik m oże się dom agać orzeczenia b ez sk u te cz­ ności w ypow iedzenia um ow y o p rac ę i przy w ró cen ia do p ra c y (art. 69 ko d ek su pracy), n a to m ia st przepisy te m ogą m ieć zastosow anie do rad có w p raw n y ch .

N r 12 (216) G łó w n y księg o w y i radca p ra w n y 27

ró w n o w ted y , gdy spór dotyczy głów nego księgowego, ja k i w tedy, gdy dotyczy on rad c y p raw n eg o — ko m isja odw oław cza do sp ra w pracy, a w d rugiej in sta n c ji — w łaściw y sąd p rac y i ubezpieczeń społecznych.

P o d k re ślić należy, że kodeks p rac y nie p rze w id u je d la głów nych księgow ych tr y b u odw oław czego od decyzji p o d jęty ch w sp ra w ie odw ołania ich ze stanow iska, k tó re to o d w ołanie je s t jedno zn aczn e z w ypow iedzeniem um ow y o p rac ę (art. 70 § 1 kodeksu pracy). N ie w yłącza to je d n ak , m oim zdaniem , m ożliw ości zw ró cen ia się odw ołanego ze sta n o w isk a głów nego księgow ego do organu, k tó ry go odw ołał, o zm ianę decyzji. N ie będ zie to je d n a k try b odw oław czy w to k u in stan cji.

3. O m ów ienia w y m a g a ją rów n ież przepisy n o rm u ją ce k w alifik acje, ja k im odpo­ w iad a ć m u szą k an d y d a c i n a głów nych księgow ych i radców p raw nych. W y stęp u ją tu znaczne różnice.

Je śli chodzi o głów nych księgow ych, to u ch w a ła n r 210 z a w iera b ardzo skąpe przepisy dotyczące z a g ad n ien ia k w alifik acji zaw odow ych osób pow oływ anych na sta n o w isk a głów nych księgow ych. B rak szczegółow ych przepisów w tym za k resie w u ch w a le n r 210 pow oduje, że w sto su n k u do głów nych księgow ych m a ją za sto ­ sow anie przep isy art. 102 § 1 ko d ek su pracy, w m yśl którego określen ia k w a lifi­ k a c ji n iezbędnych do z a jm o w a n ia sta n o w isk a głów nego księgow ego należy szukać w ta ry fik a to ra c h k w a lifik acy jn y ch i inn y ch p rzepisach o w ynagrodzeniu. T a ry fi­ k a to ry k w alifik acy jn e, stanow iące część in te g ra ln ą przepisów o w y n ag rad z an iu o kreślonych g ru p pracow ników , p rz e w id u ją zazw yczaj k w alifik acje k an d y d a tó w na głów nych księgow ych n a poziom ie w y k ształcen ia w yższego lu b średniego oraz w y ­ m a g a ją w y k a z a n ia się odpow iednią p ra k ty k ą . W ym aganie więc, by k a n d y d a ci n a sta n o w isk a głów nych księgow ych m ieli w yższe w ykształcenie, nie w e w szystkich p rze d sięb io rstw a ch je s t bezw zględnie obow iązujące, co p o tw ie rd z a zresztą § 3 ust. 4 uchw ały n r 210, z a w ierając y d la w łaściw ych m in istró w delegację do o k reśla n ia rodzajów podległych im i n ad zorow anych przez nich p rzedsiębiorstw , w któ ry ch stanow isko głów nego księgow ego m oże być o b jęte w yłącznie przez osobę le g ity m u ­ ją c ą się w yższym w y k ształcen iem p raw niczym lub ekonom icznym i ty tu łem d y p lo ­ m ow anego księgow ego. W p rzed sięb io rstw ach w ięc, k tó re n ie zostały lub n ie zo stan ą o b ję te ta k im i u sta lo n y m i przez w łaściw ych m in istró w w ykazam i, stan o w isk a głów ­ nych księgow ych m ogą być o bsadzane przez osoby nie p o siad ające wyższego w y ­ k ształcenia, jeżeli zezw ala n a to obow iązujący w d a n y m p rzedsiębiorstw ie ta r y ­ fikator.

Inaczej p rze d sta w ia się sp ra w a określenia k w alifik acji zaw odow ych rad có w p raw nych. O kreślo n e w u ch w ale n r 533 R ady M inistrów kw alifik acje, ja k im o d ­ pow iadać m u si k a n d y d a t n a ra d c ę praw nego, w sk az u ją n a bardzo w ysokie w y ­ m agania, ja k ie są sta w ia n e kan d y d ato m . P oza bow iem w aru n k ie m p o siad an ia wyższego w y k sz ta łc e n ia k a n d y d a t m usi się w ykazać odbyciem ap lik a c ji sądow ej lub a rb itra żo w ej oraz złożeniem egzam inu n a stanow isko rad c y praw nego. Od tych w ym ag ań zw olnieni są tylk o adw okaci, któ rzy je d n a k p rzed uzyskaniem w pisu na listę ad w o k ató w m uszą, ja k w iadom o, odbyć ap lik ac ję sądow ą i adw okacką oraz złożyć d w a egzam iny kończące te aplik acje, a ta k że osoby, k tóre m uszą się w ykazać poza w yższym w ykształcen iem 5-le tn ią służbą re fe re n d a rsk ą w naczelnych organach a d m in istra c ji p ań stw o w e j na stan o w isk ach zw iązanych z prac am i u sta w o ­

daw czym i lub obsługą p ra w n ą tych organów albo służbą w terenow ych organach a d m in istra c ji p ań stw o w e j na stan o w isk ach zw iązanych z ich obsługą p raw n ą. T ak w ięc je s t rzeczą oczyw istą, że w y m ag a n ia k w alifik acy jn e sta w ian e k a n d y d a to m n a radców p ra w n y c h są znacznie w iększe od w ym ag ań staw ian y ch k a n d y d a to m na stan o w isk a głów nych księgow ych.

4. Szczególnego p rze d staw ie n ia w ym aga sp ra w a d y scy p lin arn ej odpow iedzial­ ności głów nych księgow ych i radców praw nych.

W sto su n k u do głów nych księgow ych a n i u ch w ała n r 210, an i żaden inny przepis n ie n o rm u je sp raw y ich dyscy p lin arn ej odpow iedzialności. M ają w ięc do nich zastosow anie jedynie przepisy reg u lam in ó w pracy, k tó re p rz e w id u ją możność stosow ania odpow iednich sa n k cji za n aru sz en ie ustalonego p o rzą d k u i dyscypliny p rac y oraz reg u la m in u pracy, a także za n aru sz en ie przepisów o b h p i przepisów przeciw pożarow ych (art. 108 § 1 kodeksu pracy). T a odpow iedzialność głów nych księgow ych, k tó rej po d leg ają n a ró w n i z in n y m i p rac o w n ik am i przedsiębiorstw a, dotyczy sp ra w porządkow ych i nie ob ejm u je sp ra w zw iązanych ze sposobem w y ­ k o n y w an ia fu n k cji głów nych księgow ych.

Z up ełn ie inaczej p rze d staw ia się sp ra w a odpow iedzialności dyscy p lin arn ej r a d ­ ców praw n y ch , k tó rzy niezależnie od ich odpow iedzialności n a pod staw ie re g u la ­ m inów p rac y m ogą być n a p odstaw ie uchw ały n r 533 pociągani do odpow iedzialności dyscy p lin arn ej za nien ależy te w y konyw anie obow iązków radcy praw nego, a także w raz ie u ja w n ie n ia okoliczności podw ażających zau fan ie w y m ag an e od p rac o w ­ n ik a pełniącego fu n k c ję radcy praw nego. U chw ała n r 533 ok reśla try b postępo­ w an ia dyscyplinarnego oraz p rze w id u je m ożliw ość stosow ania dotkliw ych san k cji w postaci upom nienia, nagany, zagrożenia sk reślen ia z listy rad có w p raw n y ch i w reszcie sk reślen ia z listy. N ależy podkreślić, że z w nio sk am i o wszczęcie p o stęp o w an ia dyscyplinarnego m ogą w ystępow ać osoby szczególnie w ysoko p o sta ­ w ione w h ie ra rc h ii służbow ej (p ro k u ra to r w ojew ódzki, prezes są d u w ojew ódzkiego,

prezes G łów nej K om isji A rbitrażow ej).

R adcow ie p ra w n i w p isan i n a listę adw okatów p o dlegają ponadto odpow iedzial­ ności d y scy p lin arn ej p rzew idzianej w u sta w ie o u stro ju a d w o k a tu r y .1

T ak w ięc zapew nienie sobie — przy pom ocy in sty tu c ji odpow iedzialności dyscypli­ n a rn e j — w łaściw ej jakości p rac y radców p raw n y ch i odpow iedniej ich postaw y p rzy w yk o n y w an iu fu n k c ji rad c y p raw nego zostało w przepisach z całą k o n ­ se k w e n cją przeprow adzone.

Nie m ożna tego pow iedzieć o głów nych księgow ych, k tórzy m im o ta k wysoko ustalonego w h ie ra rc h ii służbow ej ich stan o w isk a an i w y m ag an y m i od nich k w a ­ lifik a cja m i zaw odow ym i, an i też w zak resie odpow iedzialności nie d orów nują r a d ­ com praw n y m . Je d y n ą n a m ia stk ą odpow iedzialności d y scy p lin arn ej głów nych k się ­ gow ych je s t przepis art. 70 kodeksu pracy, k tó ry zezw ala n a odw ołanie ich w k aż­ dym czasie z zajm ow anego stanow iska, co w określonych w y p ad k ach przew idzianych w art. 52 i 53 kodeksu p rac y uw ażane je st za jednoznaczne z rozw iązaniem um ow y o p ra c ę bez w ypow iedzenia. Poza ty m i w ypadkam i odw ołanie ze stan o w isk a głów ­ nego księgow ego nie m oże być uw ażane za form ę re p re sji d y scy p lin arn ej, gdyż pociąga za sobą je d y n ie ta k ie sk u tk i, ja k ie są n astęp stw e m w ypow iedzenia um ow y o pracę. Co w ięcej, w okresie tego w ypow iedzenia odw ołany ze stan o w isk a głów ny księgow y bez jego zgody nie m oże być z a tru d n io n y n a innym stanow isku, n aw e t odpow iadającym jego k w alifik acjo m zaw odow ym (art. 71 kodeksu pracy).

T ak w ięc an aliza sy tu a c ji głów nych księgow ych i radców p raw n y ch w zak resie odpow iedzialności d y scy p lin arn ej p row adzi do w niosku o znacznie lepszej i w y ­ godniejszej pozycji głów nych księgow ych niż radców praw nych.

5. Je śli chodzi o sc h arak te ry z o w an ie zad ań głów nych księgow ych i radców

i N ie o m a w ia m t u s p r a w y p o d w ó jn e j o d p o w ie d z ia ln o śc i d y s c y p lin a rn e j r a d c ó w p ra w n y c h w p is a n y c h n a lis tę a d w o k a tó w , p o n ie w a ż s p r a w a t a n ie le ż y śc iśle w p r o filu z a g a d n ie ń o b ję ty c h p r o b le m a ty k ą n in ie js z e g o a r ty k u łu .

N r 12 (216) G łów ny księg o w y i radca p ra w n y ₂₉

p raw nych, to p rzede w szystkim należy om ów ić te zasady obow iązujących p rz e p i­ sów, k tó re n a k a z u ją k o n c e n tra c ję czynności zarów no głów nego księgow ego ja k i rad c y p raw n eg o n a w y k o n y w an iu ich zad ań podstaw ow ych. Z asa d a ta w yrażona je st w postanow ieniach, k tó re:

— jeśli chodzi o głów nych księgow ych, zezw alają je d y n ie w uzasadnionych w yp ad k ach n a rozszerzenie określonych w uchw ale n r 210 z a d a ń głów nych k się ­ gow ych n a in n e jeszcze zad an ia, a w szczególności n a k ie ro w a n ie gosp o d ark ą f i ­ nansow ą p rzed sięb io rstw a, p ełn ien ie fu n k c ji głów nego ekonom isty, k iero w an ie w y ­ odrębnionym organ izacy jn ie ośrodkiem p rz e tw a rz a n ia danych oraz k iero w an ie kom órką zakładow ej re w iz ji gospodarczej (§ 5 ust. 1 uchw ały n r 210). N ależy przy tym podkreślić, że pow yższe w yliczenie za d ań dodatkow ych, k tó re m ogą być pow ierzone głów nem u księgow em u, nie je s t w y czerp u jące i że w zw iązku z tym nie je s t w yłączone p ow ierzenie głów nem u księgow em u jeszcze innych zadań, jeżeli d y re k to r p rze d sięb io rstw a dojdzie do w niosku, że ta k i u k ła d rozsze­ rzający za k res zad ań głów nego księgow ego odpow iada potrzebom p rze d sięb io r­ stw a;

— jeżeli chodzi o rad có w praw n y ch , u s ta la ją zasadę, że rad c y p raw n em u nie należy zlecać w y k o n y w an ia czynności w y k ra cz ają cy c h poza za k res obsługi p r a w ­ nej (§ 5 ust. 2 uchw ały n r 533); dodać przy tym należy, że u ch w a ła n ie p rze w id u je żadnych w y jątk ó w od tej zasady.

P o ró w n u jąc na tle sch arak te ry z o w an y c h w yżej przepisów sy tu a cję głów nych księgow ych i radców p raw n y ch , należy w ięc stw ierd zić znacznie w iększe u sz ty w ­ nienie n o rm p raw n y ch n o rm u ją cy ch możliwość p ow ierzania d odatkow ych zadań

radcom p raw n y m , niż czynią to przepisy n o rm u ją ce to zagad n ien ie w odniesieniu do głów nych księgow ych. D ziałalność radców p raw n y ch m a być za te m sk o n c en tro ­ w an a w yłącznie n a p ro b lem aty ce obsługi p raw n ej, n a to m ia st działalność głów nego księgow ego m oże być rozszerzona n a szereg sp raw w ychodzących poza zak res podstaw ow ych zad ań głów nego księgowego. S y tu a c ja głów nego księgow ego w raz ie rozszerzenia za k re su d ziała n ia poza zad an ia podstaw ow e m oże się sta ć w pew nych sy tu a cjach źródłem tru d n o ści i w ew n ętrzn y ch kom plikacji. C hodzi tu m ianow icie o to, że do sfery podstaw ow ych za d ań głów nego księgow ego należy m iędzy in ­ ny m i w ykon y w an ie czynności k o n tro ln y c h (§ 4 ust. 1 p k t 5 u ch w a ły n r 210). W tych w a ru n k a c h w ra z ie rozszerzenia za d ań głów nego księgow ego poza jego zadania podstaw ow e sta je się on jednocześnie i w yko n aw cą tych dodatkow ych zadań, i org an em k o n tro li w ew n ętrz n ej w za k resie tych dodatkow ych czynności. Takiego u k ła d u stosunków nie m ożna uw ażać za p raw idłow y, pro w ad zi on bow iem w istocie sw ej do sy tu a cji, w k tó re j sp raw y za ła tw ian e przez głów nego księgo­ wego w za k re sie zleconych m u za d ań dodatkow ych pozostają w rzeczyw istości poza o ddziaływ aniem k o n tro li w ew n ętrz n ej, co tru d n o je st pogodzić z zasadam i praw idłow ej organizacji.

S y tu acja rad c y p raw nego je s t w om aw ianej sp raw ie znacznie jaśn iejsza, gdyż może się on p rzeciw staw ić zlecaniu m u do w y k o n an ia ta k ich zadań, k tó re nie w chodzą w za k res obsługi p raw n ej jednostki. Co w ięcej, w obec przepisu § 5 ust. 2 u chw ały n r 533 nie je st m ożliw e n a w e t w drodze um ow y o p rac ę w łączenie do zak resu obow iązków rad c y p raw nego sp raw , k tó re nie należ ą do za k resu obsługi p ra w n e j p rzedsiębiorstw a. K o n tro la um ów o p rac ę za w ieran y ch z rad c am i praw nym i, ja k ą sp ra w u ją okręgow e kom isje arb itrażo w e, w y ra ż a ją c a się w obo­ w iązku dołączenia do w nio sk u o dokonanie w pisu k a n d y d a ta n a lis tę radców p r a w ­ nych p ro je k tu um ow y o pracę, w yłącza m ożliw ość zam ieszczania w um ow ie takich postanow ień, k tó re by w skazy w ały n a p ow ierzenie rad c y p ra w n e m u — poza z a ­

d a n ia m i w chodzącym i w za k res obsługi p ra w n e j p rze d sięb io rstw a — jeszcze innych za d ań . W p raw d zie u ch w a ła n r 533 n ie z a w iera w yraźnego p o sta n o w ien ia u p ra w n ia ­ jącego okręgow ą k om isję a rb itra ż o w ą do odm ow y w pisu zgłoszonego k an d y d a ta n a listę rad c ó w p raw n y ch w w y p ad k u , gdy przed staw io n y p ro je k t um ow y po ­ zo staw a łb y w sprzeczności z u sta lo n y m i w uchw ale n r 533 zasad am i o k reśla ją cy m i z a k re s z a d a ń rad c y praw nego, je d n ak ż e w y d a je się, że obow iązek p rze d staw ia n ia o k ręgow ej ko m isji a rb itra żo w ej p rzy w n io sk u o w pis k a n d y d a ta n a listę radców p ra w n y c h p ro je k tu um ow y o p ra c ę n ie m oże być ro zu m ian y inaczej ja k p rz y z n a ­ n ie o k ręgow ej k om isji arb itra ż o w e j p ra w a dostosow ania p ro je k tu um ow y do w y m ag a ń u ch w a ły n r 533 jeszcze p rze d z a ła tw ien iem w n io sk u o dokonanie w pisu.

6. W dziedzinie zad ań podstaw ow ych k o m p eten cje i obow iązki głów nych k się ­ gow ych i rad c ó w p raw n y ch w n ie k tó ry c h w y p ad k a ch k rz y ż u ją się i dotyczą m a te rii b ard z o zbliżonych. W szczególności w y stę p u je to w zak resie za d ań głów nego k się ­ gow ego w dziedzinie k o n tro li w ew n ętrz n ej. P rzed m io tem sp ra w o w a n e j przez głów ­ nego księgow ego k o n tro li w e w n ętrz n ej je s t ocena legalności kontro lo w an y ch ope­ r a c ji (§ 6 ust. 1 p k t 2 uch w ały n r 210). K o n tro lo w an ie o p e ra c ji zam ierzonych pod w zględem ich legalności polega w ięc n a ocenie, czy są one zgodne z obow iązu­ ją c y m i przepisam i. P odobne czynności w y k o n u je rów nież ra d c a p raw n y przez w y ra ż a n ie opinii w sp raw ac h dotyczących stosow ania p ra w a (§ 1 p k t 1 uchw ały n r 533), a w szczególności w sp raw ach , w k tó ry ch u ch w a ła n r 533 zobow iązuje (czy zaleca?) d y rek to ro w i p rze d sięb io rstw a zasięganie o pinii ra d c y p raw nego (§ 4 u st. 1 u c h w a ły n r 533). O pinie ra d c y p raw n eg o dotyczyć b ę d ą z je d n ej stro n y zab ezpieczenia in teresó w p rzed sięb io rstw a ja k o je d n o stk i g o sp o d aru jącej, a z d r u ­ giej stro n y — zgodności zam ierzonej o p era cji z p rzepisam i, a w ięc w łaśn ie jej legalności.

P o n iew aż zarów no opiniow anie zam ierzonych operacji przez rad cę praw nego ja k i czynności w stę p n ej k o n tro li w ew n ętrz n ej głów nego księgow ego dokonyw ane są p rze d zrealizow aniem danej operacji, przeto nie m ożna w yłączyć odm ienności poglądów rad c y p raw nego i głów nego księgow ego n a sp raw ę legalności zam ierzonej o p eracji. J a k zatem w ra z ie p o w sta n ia takiego k o n flik tu sp ra w a p ow inna być rozw iązy w an a? O bow iązujące przep isy n ie d a ją n a to b ezp o śred n iej odpowiedzi. P e w n ą w skazów ką m ogą tu być p o sta n o w ien ia § 15 za łą cz n ik a n r 2 do za rządzenia n r 62. P rzep is te n stanow i m ianow icie, że o p inia rad c y p raw nego dotycząca w y k ła d n i p ra w a je s t w iążąca d la k ie ro w n ik ó w k om órek organ izacy jn y ch i sam o ­ d zielnych praco w n ik ó w przedsiębiorstw a. T en sam przepis re g u lu je rów nież try b p o stę p o w an ia w w y padku, gdy k ie ro w n ik ko m ó rk i o rg an iz ac y jn ej lu b sam odzielny p rac o w n ik p rze d sięb io rstw a nie zgadza się ze stanow iskiem za ję ty m przez rad c ę praw nego. S p ra w a o statecznie o p iera się w ta k ich w y p ad k a ch o d y re k to ra p rz e d ­ się b io rstw a, k tó ry p o d ejm u je decyzję. N ie m ożna je d n a k au to m aty cz n ie rozciągać tego p rze p isu n a w y p ad k i rozbieżności sta n o w isk a głów nego księgow ego i rad c y p raw n eg o , poniew aż stanow isko głów nego księgow ego, ja k o h ie ra rc h ic zn ie zró w n a­ ne ze sta n o w isk ie m zastępcy d y re k to ra , zostało u znane za stan o w isk o kierow nicze (§ 1 ust. 1 p k t 2 ro zporządzenia R ad y M in istró w z dnia 20 w rz eśn ia 1974 ro k u — Dz. U. N r 37, poz. 215), a nie za stan o w isk o sam odzielne, o ja k im m ow a w § 15 z a łą cz n ik a n r 2 do zarząd zen ia n r 62. W p raw d zie p o sta n o w ien ia te m a ją zastoso­ w a n ie rów n ież do p racow ników z a jm u jąc y ch sta n o w isk a kiero w n icze (kierow nicy ko m ó rek o rg an izacy jn y ch w yod ręb n io n y ch w stru k tu rz e o rg an iz ac y jn ej p rze d się­ bio rstw a), je d n ak ż e głów ny księgow y, o d ręb n ie w ym ien io n y w rozporządzeniu R ady M in istró w z dnia 20 w rz eśn ia 1974 r. ja k o p rac o w n ik za jm u ją c y stanow isko kierow nicze, n ie m oże być u w aż an y za p rac o w n ik a n a sta n o w isk u kierow niczym

N r 12 (216) G łów ny księg o w y i radca p ra w n y ₃₁

z r a c ji za jm o w a n ia sta n o w isk a k ie ro w n ik a w y o d ręb n io n ej k o m ó rk i organizacyjnej, lecz z ra c ji z a jm o w a n ia stan o w isk a głów nego księgow ego.

N iem niej je d n a k w y d a je się, że n ie byłoby sprzeczne z duchem przepisów o obsłudze p ra w n e j przedsiębiorstw pań stw o w y ch a n i też nie naru szało b y zasad ustalo n y ch w u ch w a le n r 210, gdyby p rzy ją ć, że try b p ostępow ania u sta lo n y w § 15 za łą cz n ik a n r 2 do za rząd zen ia n r 62 pow inien być stosow any rów nież w raz ie za ry so w a n ia się odm iennych poglądów rad c y p raw nego i głów nego k się ­ gowego n a legalność zam ierzonej operacji. S p row adzałoby się to do tego, że w raz ie stw ie rd z o n ej rozbieżności sta n o w isk sp ra w a p o w in n a być p rze d staw io n a do decyzji d y re k to ra w ta k i sposób, aby m ia ł on m ożność zapoznać się z obydw om a po g ląd am i oraz ab y b y ł św iadom p rzy p o d ejm o w an iu decyzji, że dokonuje w y b o ru jednego z dw óch stanow isk.

Z arów no u ch w a ła n r 210 ja k i p rze p isy uch w ały n r 533, a w szczególności przepisy załączn ik a n r 2 do zarządzenia n r 62, o k reśla ją try b p ostępow ania w sy ­

tuacji, g d y stan o w isk o z a ję te przez głów nego księgow ego w to k u w y k o n y w an ia czynności k o n tro ln y c h , a zw łaszcza czynności kon tro li w stęp n ej, lub przez rad c ę praw nego p rzy o k azji o p iniow ania sp raw y pod w zględem zgodności zam ierzonej o p eracji z praw em n ie zostanie uw zględnione przez czynnik po d ejm u jący decyzję w im ieniu p rzed sięb io rstw a. P ozycja głów nego księgow ego je s t w tym w y p a d k u m ocniejsza od pozycji rad c y praw nego, poniew aż głów ny księgow y może przez odmowę p o d p isa n ia d o k u m e n tu poddanego k o n tro li w stę p n ej lub bieżącej w s tr z y ­ m ać re a liz a c ję zam ierzonej o p era cji gospodarczej. Jego w ięc stanow isko m a b e z ­ pośredni w p ły w n a dalszy los o p eracji, k tó ra w ra z ie zgłoszenia sprzeciw u przez głównego księgow ego nie m oże być zrealizow ana. T a m oc w strzy m a n ia rea liza cji operacji m a o ty le ograniczone działanie, że główmy księgow y, od m aw iając p o d p i­ sania zakw estionow anego d okum entu, obow iązany je s t je d n a k zaw iadom ić n a p iśm ie o svoim sta n o w isk u d y re k to ra p rzed sięb io rstw a, do którego należy o stateczn a decyzja. W dalszym try b ie p ostępow ania u ch w a ła n r 210 przew iduje, że d y re k ­ to r p rze d sięb io rstw a może pom inąć za strze że n ia głów nego księgow ego i w ydać n a piśrrie polecenie rea liza cji za k w estio n o w an ej operacji. W ta k ie j sy tu a c ji główny księgow y obow iązany je st za kw estionow any d o k u m e n t podpisać z w y łąc ze­ niem je d y n ie w ypadków , w k tó ry ch re a liz a c ja dyspozycji w y n ik ając ej z za k w e stio ­ now anego d o k u m e n tu stan o w iłab y oczyw iste przestępstw o. U chw ała n r 210 nie przew id u je n a to m ia st m ożliw ości p rze n iesien ia przez głów nego księgow ego spraw y, w której zgłosił zastrzeżenia, n a szczebel je d n o stk i n ad rz ęd n ej. Z chw ilą w ięc gdy dy rek to r p rzed sięb io rstw a, m im o zgłoszonego przez głów nego księgowego z a strz e ­ żenia, p o d ejm u je decyzję n ak a z u ją c ą rea liz a c ję zakw estionow anej operacji, podlega o n a rea liza cji zgodnie z decyzję d y re k to ra . R ealizacja zakw estionow anej operacji n astęp u je w ów czas n a ryzyko i odpow iedzialność d y re k to ra p rzedsiębiorstw a. W pro- w aczony w y ją te k dotyczy w ypadków , gdy re a liz a c ja dyspozycji w y n ik ając ej z 2akw estionow anego d o k u m en tu sta n o w iłab y oczyw iste przestępstw o, zw alnia głóvnego księgow ego od obow iązku p o d p isa n ia zakw estionow anego dokum entu. U chw ała n r 210 n ie ro zw ią zu je m ogącego w y n ik n ą ć n a tym tle k o n flik tu , poniew aż n ie za w iera przepisów , k tó re by reg u lo w a ły dalszy try b p ostępow ania w tedy, gdy g łó v n y księgow y, stojąc n a stanow isku, że zam ierzo n a tra n s a k c ja stanow i oczy­ w iste przestępstw o, n ie p o d p isu je zakw estionow anego d okum entu. J a k i pow in ien b y ć w ta k im w y p a d k u dalszy try b p o stępow ania? Czy o p era cja m a być m im o b r a t u podpisu ze stro n y głów nego księgow ego realizow ana, czy też ocena głów nego księgowego dotycząca „oczyw istości p rz e stę p s tw a ” m a m oc w iążącego veta, k tó re nnoie być przez d y re k to ra p rze d sięb io rstw a u su n ię te ty lko w drodze p rze n iesien ia

sp ra w y n a szczebel je d n o stk i n ad rz ęd n ej, je j zaś in g e re n cja w ta k d rażliw y ch sy tu a c ja c h m u siałab y być połączona zapew ne z konsekw encjam i w dziedzinie p e r ­ sonalnego u k ła d u n a stan o w isk ach d y re k to ra przed sięb io rstw a lu b głów nego k s ię ­ gowego.

Być może, to niedom ów ienie uch w ały n r 210 w y n ik a z tego, że b ra n o pod uw agę, iż ta k daleko p o su n ię ta rozbieżność stan o w isk d y re k to ra i głów nego k się ­ gow ego należy je d n a k do rzadkości, co zw alnia od obow iązku szczegółowego n o rm o w an ia sposobu lik w id a cji tak ich konfliktów . M ożliwość p rze n iesien ia każdego konflik to w eg o pro b lem u n a szczebel jed n o stk i n ad rz ęd n ej podw ażałab y zasadę jednoosobow ego k ie ro w n ic tw a i sp rzy ja ła a s e k u ra n c tw u oraz p rze rz u c a n iu n a je d n o stk i n a d rz ę d n e decyzji w e w szystkich spraw ach, w k tó ry ch głów ny księgow y chciałby się uchylić od za jm o w a n ia sam odzielnego stanow iska i p rze su w a ć ro z ­ strz y g a n ie m niej czy w ięcej spornych sp ra w na szczebel je d n o ste k n ad rz ęd n y ch .

Nie m ożna takiego założenia k o n stru k c ji uchw ały n r 210 uw ażać za n ie p ra w id ło ­ wość, chociaż n ie m ożna zam ykać oczu n a to, że życie n iesie czasam i ta k ie n ie sp o ­ dzianki, iż nie m ożna z całą pew nością w yłączyć p o w staw an ia ta k głęboko się g a ­ jący ch konfliktów .

J a k n a to m ia st k sz ta łtu je się pozycja rad c y praw nego, k tó ry przy o p in o w an iu p rze d staw io n e j m u sp raw y za k w estio n u je legalność zam ierzonej operacji? Czy i ja k im i rozporządza on śro d k am i i m ożliw ościam i, aby doprow adzić do u w zg lę d n ie­ n ia jego opinii?

J a k ju ż zaznaczono w yżej, § 15 załącznika n r 2 do zarządzenia n r 62 d aje w pew nym stopniu gw aran cję, że za ła tw ien ie ja k iejk o lw iek sp raw y z pom inięciem lub w b re w opinii rad c y p raw nego nie będzie rzeczą łatw ą. S p ra w a m u si tra fić n a b iu rk o d y rek to ra, k tó ry p o d ejm u je decyzję i albo p rzychyla się do sta n o w isk a rad c y praw nego, albo też ro zstrzyga sp raw ę z pom inięciem tej opinii. W p raw d zie ta k i try b za ła tw ien ia rozbieżności pow stałych pom iędzy ra d c ą p raw n y m a k ie ­ ro w n ik a m i k om órek organ izacy jn y ch je s t osłabiony przez to, że om aw ian y § 15 załącznika n r 2 do za rządzenia n r 62 p rze w id u je konieczność p rz e d sta w ia n ia d y ­ rek to ro w i do decyzji tylk o ta k ich sp raw , w któ ry ch rozbieżności pom iędzy sta n o ­ w iskiem rad c y praw nego a kiero w n ik iem kom órki organizacyjnej p rze d sięb io rstw a dotyczą s p ra w m ających „isto tn e zn aczenie” (co stw a rz a m ożliw ość sto so w an ia o d ­ m iennego try b u p ostępow ania przez p o tra k to w a n ie różnych s p ra w ja k o nie m ający ch istotnego znaczenia), je d n ak ż e św iadom ość, że pom inięcie opinii rad c y p raw nego może doprow adzić do k o n fro n ta c ji sta n o w isk w obec d y re k to ra przedsiębiorstw a, je s t n ie w ą tp liw y m ham ulcem , chroniącym przed zbyt częstym w y k o rzy sty w an iem tego n ie dość p rec y zy jn ie sform ułow anego § 15 załączn ik a n r 2 do za rząd zen ia n r 62 w celu p o m ijan ia opinii rad c y praw nego.

R adca p ra w n y w yposażony został w daleko idące u p raw n ie n ia w dziedzinie p rze strzeg a n ia zasad legalnego p ostępow ania przedsiębiorstw a. Z ałącznik bow iem n r 2 do zarząd zen ia n r 62 n a k ła d a n a rad c ę p raw nego (§ 8) obow iązek in fo rm o ­ w a n ia kiero w n ik ó w kom órek o rg anizacyjnych o dostrzeżonych fa k ta c h n a ru sz a n ia przepisów , i to n a w e t w tedy, gdyby nie pow odow ały one bezpośrednio u jem n y ch sk u tk ó w gospodarczych dla przed sięb io rstw a, oraz obow iązek in fo rm o w a n ia — w sp raw ac h pow ażniejszych lu b w ra z ie p o w tarz ają cy c h się n aru sz e ń przepisów — bezpośrednio d y re k to ra przed sięb io rstw a, a w ięc n a w e t w ów czas, gdyby ra d c a p ra w n y b y ł bezpośrednio p o dporządkow any je d n e m u z zastępców d y rek to ra. P o n ad to gdyby u w agi rad c y p raw n eg o sk ie ro w a n e pod ad resem k ierow ników ko m ó rek o r ­ ganizacy jn y ch nie odniosły sk u tk u , ta k że ra d c a p raw n y stw ie rd z iłb y dalsze n a ­ ru szan ie przepisów , je st on obow iązany poinform ow ać o ty m d y re k to ra p rze d

się-N r 12 (216) P rzestęp stw o d zieciobójstw a z art. 149 k .k. ₃₃

toiorstw a n a piśm ie, a jednocześnie przesłać odpis sw ego w y stą p ien ia w obec d y ­ r e k to r a jed n o stce n a d rz ę d n e j, przenosząc w te n sposób poruszoną sp raw ę n a w y ż ­ sz y szczebel.

T a k daleko idące u p ra w n ie n ia — i pow iedzm y to o tw arcie — obow iązki ra d c y p ra w n e g o sy tu u ją go n a sta n o w isk u obrońcy p ra w a w działalności p rze d sięb io rstw a i w y p o sażają go w n arz ęd zie o dużej sile oddziaływ ania.

*

D okonany p rzeg ląd sy tu a c ji i pozycji głów nego księgow ego i radcy p raw n eg o n ie w y cz erp u je w szy stk ich zagadnień, k tó re jeszcze m ożna by było w tej dziedzinie poruszyć. J e s t tych za g ad n ień znacznie w ięcej, ale już te, k tó re zostały tu om ów io­ n e, w sk a z u ją w sposób ew id en tn y , że obydw a te stan o w isk a c h a ra k te ry z u ją się sp e cy fik ą, k tó ra s ta w ia zarów no głów nego księgow ego ja k i ra d c ę p raw nego w sp e c­ ja ln e j sy tu a cji, g w a ra n tu ją c e j b ra n ie ich opinii p rzy p o dejm ow aniu decyzji pod szczególną uw agę. M im o różnic w fo rm a ln y m u sta w ien iu głów nych księgow ych i rad có w p raw n y ch , różnic w sk az u ją cy ch na niższą w h ie ra rc h ii służbow ej ra n g ę sta n o w isk a rad c y p raw n eg o niż stanow isko głów nego księgowego, fak ty c zn e m oż­ liw o ści o d d ziały w a n ia rad c y p raw n eg o n a legalność p ostępow ania p rze d sięb io rstw a n ie są je d n a k m n ie jsz e od m ożliw ości głów nego księgow ego — oczyw iście pod w a ru n k ie m , że ra d c a p ra w n y chce się a k ty w n ie do tych zad ań w dziedzinie w a lk i o legalność p o stę p o w an ia p rze d sięb io rstw a włączyć. A chcieć — pow inien!

HENRYK MAKAREWICZ

Przestępstwo dzieciobójstwa z art. 149 k.k.

w świetle badań statystycznych

O p r a c o w a n ie z a w ie r a o m ó w ie n ie toynifcóu) b a d a ń m a te r ia łó w s t a t y s t y c z n y c h o ra z p r z e p r o w a d z o n y c h b a d a ń 343 a k t są d o w y c h w s p r a w a c h o d z ie c io b ó js tw o , w k t ó r y c h z a p a d ły p r a w o m o c n e w y r o k i sk a z u ją c e .

Polski kodeks k a rn y z 1969 r. w rozdziale X X I z a ty tu ło w a n y m „P rze stęp stw a przeciw ko życiu i zd ro w iu ” za w ie ra k ilk a ro d zajó w p rze stę p stw zabójstw a człow ie­ ka, a w śród nich zabójstw o u p rzy w ile jo w an e w a rt. 149 k.k., tzw . dzieciobójstw o. P rzep is a rt. 149 kodeksu k arn e g o stanow i: „M atka, k tó ra zab ija dziecko w o k resie p o ro d u pod w pływ em jego przebiegu, podlega k a rz e pozbaw ienia w olności do 5 la t”. U p rzy w ilejo w an ie tego ty p u p rz e stę p stw a w sto su n k u do zab ó jstw a zw ykłego w y ­ n ik a z w ielu przyczyn. W szczególności d ec y d u je tu ta j sta n psychiczny m a tk i, ja k i zachodzi u niej w czasie p o ro d u i pod w pływ em jego przebiegu.

i

P rzedm iotem ogólnym ch ro n io n y m przez przep is a rt. 149 k.k. je st życie człow ieka, a przedm iotem szczególnym „ro d zajo w y m ” życie now o narodzonego dziecka. 3