Zawartość różnych form żelaza w rędzinach położonych powyżej górnej granicy lasu w Tatrach

(1)

ANNA MIECHÓWKA

Z A W A R T O Ś Ć R Ó Ż N Y C H F O R M Ż E L A Z A

W R Ę D Z IN A C H P O Ł O Ż O N Y C H P O W Y Ż E J G Ó R N E J

G R A N IC Y L A S U W T A T R A C H

C O N T E N T O F D IF FE R E N T FO R M S O F IR O N

IN R E N D Z IN A S SITU A TE D A B O V E T H E U P PE R T R E E

L IM IT IN T H E T A T R A M TS

Katedra Gleboznawstwa i Ochrony Gleb AR w Krakowie

A bstract: The aim of the work was to estimate the influence of environmental conditions on

the content of different forms of iron in rendzinas situated above the upper tree limit in the Tatra National Park. Rendzinas under grass were characterised by a higher contribution of bounded iron (Fegk) in total content of iron than crystalline iron (Fekr). In rendzinas under dwarf pine an inverted correlation has been estimated - the content of crystalline iron was much higher than bounded iron. In spite of acidifying effects of litter more visible translocation of iron-humus complexes was not determined in rendzinas under dwarf pine.

Słowa kluczow e: rędziny, formy żelaza, Tatry, gleby górskie.

Key w ords: rendzinas, forms of iron, the Tatra Mountains, mountain soils

WSTĘP

Zawartość form żelaza ekstrahowanych pirofosforanem sodu, cytrynianem sodu i szczawianem amonu w glebach górskich wytworzonych ze skał węglanowych wyko rzystywana była do określenia zachodzących w nich procesów glebotwórczych oraz do oceny stopnia zaawansowania tych procesów [Konecka-Betley 1976; Michalet, Bruckert 1986; Miechówka i in. 2000; Schreier, Lavkulich 1985; Smith i in. 1983; Zagórski 1999; Zasoński, Skiba 1988; Zech i in. 1986].

Badania prowadzone przez Zecha i in. [1986] w Alpach Bawarskich dotyczyły rędzin górskich wytworzonych w warunkach klimatycznych zbliżonych do tatrzań skich. Wykazały one, że zawartość żelaza ogółem, wolnego i amorficznego w glebach subalpejskich z próchnicą typu moder była wyższa aniżeli w glebach z próchnicą tangeimoder [Zech i in. 1986].

(2)

136 A. Miechówka

Celem niniejszej pracy jest określenie wpływu procesów glebotwórczych na zawartości różnych form żelaza w rędzinach piętra subalpejskiego Tatr pod różnymi zespołami roślinności.

MATERIAŁ I METODY BADAŃ

W pracy wykorzystano materiał glebowy z 12 profilów rędzin położonych powyżej górnej granicy lasu w Tatrach (rys. 1), na stokach o różnej ekspozycji pod: borów- czyskami, murawą i kosodrzewiną. Badane gleby, wytworzone ze zwietrzeliny wa pieni dolomitycznych i dolomitów środkowego triasu (profile 1 -9 ,1 Î i 12)orazmargli kredowych (profil 10), należały do rędzin: butwinowych górskich, próchmcznych górskich oraz brunatnych [Systematyka gleb Polski 1989].

W badanych glebach oznaczono: pH w KCl (1 mol • dm-3) metodą potencjome- tryczną, zawartość C 0 2 węglanowego metodą objętościową Scheiblera, zawartość węgla organicznego zmodyfikowaną metodą Tiurina, zawartość azotu ogólnego me todą Kjeldahla oraz zawartość żelaza: ekstrahowanego 0,1 mol • dm-3 pirofosforanem sodu o pH 10 (Fep) [McKeague 1967], w wyciągu 0,2 mol • dm-3 szczawianu amonowego o pH 3,0 (Feox) [Schwertmann 1964], w 0,3 mol • dm-3 cytrynianie sodu z ditionitem i kwaśnym węglanem sodu (Fed) [Schwertmann 1964] oraz całkowitego (Fet) - w mieszaninie stężonych kwasów azotowego i nadchlorowego, metodą ASA przy użyciu spektrofotometu PU 9100 firmy Philips. Obliczono wskaźniki aktywności żelaza Feox/Fed oraz procentowy udział żelaza szczawianowego (Feox), wolnego krystalicznego (Fekr = Fed - Feox) i związanego (Fegk = Fet - Fed) w zawartości żelaza ogółem (Fet).

RYSUNEK 1. Lokalizacja profili glebowych na terenie Tatrzańskiego Parku Narodowego FIGURE 1. Location of soil profiles in the Tatra National Park

(3)

WYNIKI I DYSKUSJA

Zawartość żelaza ogółem w skałach macierzystych badanych gleb wahała się w zakresie od 0,6 do 3,5 g • kg-1. Zawartość tego metalu w glebach była znacznie wyższa i nie była skorelowana z jego ilością w skałach macierzystych. Badane rędziny w zależności od zawartości żelaza ogółem reprezentowały dwie grupy gleb.

Pierwszą grupę stanowiły gleby o niskiej zawartości żelaza, która wahała się w nich od 4,2 do 18,8 (25,5) g • kg-1. Należały do niej rozwinięta pod borówczyskiem rędzina butwinowa górska z próchnicą glebową (wg Kubieny [1953]) typu tangelhumus (profil 1) oraz występujące pod murawami rędziny próchniczne górskie z alpejskim moderem smolistym (profil 2) i moderem rędzino wy m (profile 3 i 4) (tab. 1). Zelazo-w poziomach organicznych gleb należących do tej grupy zostało nagroma dzone w wyniku akumulacji biologicznej, a niewielka jego zawartość wynika z niskiego współczynnika pochłaniania żelaza przez rośliny, który wynosi według Perelmana [ 1971 ] 0,n-0,0n. Niską zawartość żelaza w rędzinach położonych na silnie nachylonych stokach o ekspozycji południowej (profile 3 i 4) można tłumaczyć małą intensywnością wietrzenia chemicznego, warunkowaną znacznymi amplitudami tem peratury i częstym przesuszaniem gleby.

Do drugiej grupy zaliczono gleby wytworzone pod murawami oraz pod kosodrze winą, które charakteryzowały się zawartością żelaza ogółem wyraźnie wyższą niż w rędzinach grupy pierwszej, mieszczącą się w przedziale od 11,6 do 43,0 g • kg-1. Gleby te należały do rędzin próchnicznych (profile 5-9) lub brunatnych (profile 10-12) i charakteryzowały się obecnością próchnicy typu muli lub mull-moder. Badania mikromorfologiczne tych gleb wykazały występowanie w nich charaktery stycznych efektów procesu brunatnienia - plazm typu lattisepic i skel-lattisepic, zbudowanych z kompleksów próchniczno-żelazisto-ilastych [Miechówka 2000].

O zaawansowaniu procesu brunatnienia w rędzinach może świadczyć udział żelaza związanego (Fegk) w całkowitej jego zawartości [Konecka-Betley 1967]. W rędzinach próchnicznych z próchnicą typu muli lub mull-moder oraz w rędzinach brunatnych bezwzględna zawartość żelaza związanego (Fegk) była wyższa aniżeli w rędzinach brunatnych Gór Świętokrzyskich [Kuźnickiiin. 1976] i Wyżyny Lubelskiej [Konecka-Betley 1967], ale udział tej formy żelaza w jego zawartości ogółem był znacznie niższy. Spośród badanych rędzin wysoki udział żelaza związanego (Fegk) w zawartości żelaza ogółem (>50%) stwierdzono w rędzinie brunatnej wytworzonej z margla kredowego (profil 10) oraz w poziomie brunatnienia przejściowym do skały macierzystej profilu 12 (rys. 2).

W glebach pod zbiorowiskami murawowymi udział żelaza związanego (Fegk) w zawartości żelaza ogółem był zazwyczaj wyższy aniżeli żelaza krystalicznego (Fe^). Wyjątek pod tym względem stanowiła rędzina reprezentowana przez profil 3, poło żona na stromym stoku o ekspozycji południowej. Charakteryzowała się ona wyraźnie wyższym udziałem żelaza krystalicznego (Fe^) w zawartości żelaza ogółem aniżeli żelaza związanego (Fegk) i niskim współczynnikiem aktywności żelaza (tab. 1, rys. 2). W trakcie badań terenowych gleba ta, w związku z charakterystycznym brunatnym zabarwieniem (tab. 1) została opisana jako rędzina brunatna. Niska zawartość żelaza ogółem i brak charakterystycznych dla procesu brunatnienia struktur substancji ko loidalnej [Miechówka 2000] oraz znaczne ilości węglanów (tab. 1) zadecydowały jednak o zaliczeniu jej do rędzin próchnicznych. Problemy z klasyfikacją tej rędziny

(4)

F e o x >

RYSUNEK 2. Procentowy udział żelaza ekstrahowanego szczawianem amonu (Feox), krystalicz nego (Fejcr) i związanego (Fegk) w zawartości żelaza ogółem w badanych glebach: 1/2 - numer profilu/kolejny poziom genetyczny (od góry)

FIGURE 2. Percentage of ammonium oxalate extractable iron (Fe0), cristalline iron (Fekr) and bounded iron (Fegk) in total iron of investigated soils: 1 /2 - profile number/successive horizon (from upper)

były podobne do przedstawionych przez Zagórskiego (1999) przy klasyfikacji rędzin z Pienin. W obu przypadkach pomimo brunatnego zabarwienia gleb proces brunat nienia był w nich albo bardzo słabo zaznaczony (Pieniny), albo nie zaznaczył się wcale (Tatry).

Rędziny pod kosodrzewiną (profile 8, 9 i 12), w porównaniu z pozostałymi ana lizowanymi glebami, charakteryzowały się wyższym udziałem żelaza krystalicznego w zawartości żelaza ogółem (>50%) (rys. 2) i niższym współczynnikiem aktywności żelaza (Feox/Fed) przy wysokim stosunku zawartości żelaza ekstrahowanego pirofosforanem do zawartości żelaza w wyciągu szczawianowym (Fep/Feox).

W glebach tych, pomimo zakwaszającego oddziaływania ściółki i wysokiej zawar tości żelaza związanego z substancją organiczną (Fep), nie stwierdzono znaczniej szego przemieszczania się kompleksów żelazisto-prochnicznych. Wyraźny wzrost zawartości żelaza ekstrahowanego pirofosforanem wraz z głębokością profili

(5)

glebo-[cm] _{[g • kg“ 1]} _{[g • kg"1]} Profil 1. Kominiarski Wierch, 1600 m n.p.m., 15° NW, Vaccinietum myrtilli, rędzina butwinowa górska Profile 1. Kominiarski Wierch, 1600 m a.s.l., 15° NW, Vaccinietum myrtilli, mountain raw humous rendzina

Ofh 0-12 5YR 2/2 2,9 0,0 500,8 31,3 1,2 1,4 2,7 4,3 0,54 0,85

O lh 12-20 5YR 2/2 3,7 0,0 500,0 30,3 1,6 1,6 3,3 4,2 0,50 0,99

02h 20-29 5YR 2/1 6,0 0,0 341,9 27,8 1,9 1,9 3,8 4,9 0,50 0,99

OCca 29-30 10YR 3/1 6,6 3,3 195,6 17,6 5,0 8,7 13,7 25,5 0,64 0,57

Profil 2. Kominiarski Wierch, 1740 m n.p.m, 5° NW, Seslerietalia variae, rędzina próchniczna górska Profile 2. Kominiarski Wierch, 1740 m a.s.l., 5° NW, Seslerietalia variae, mountain humous rendzina

OhCcal 0-17 10YR 2/1 5,2 0,0 355,8 18,0 1,2 1,9 4,0 7,5 0,47 0,62

OhCca2 17-27 5YR 2/1 6,6 2,1 315,3 17,0 6,2 8,9 12,1 17,6 0,73 0,70

OhCca3 27-50 5YR 2/1 7,0 2,7 208,8 11,9 5,7 7,3 10,8 15,3 0,68 0,78

Profil 3. Bobrowiec, 1485 m n.p.m., 60° S, Seslerietalia variae rędzina próchniczna górska Profile 3. Bobrowiec, 1485 m a.s.l., 60° S, Seslerietalia variae, mountain humous rendzina

Ah 0-12 10YR 2/2 6,5 58,1 106,4 13,6 1,9 3,4 15,2 18,8 0,23 0,56

ACcal 12-23 10YR 3/3 6,9 88,7 44,2 7,4 1,5 2,8 10,4 12,9 0,27 0,53

ACca2 23-34 10YR 3/4 7,0 334,8 23,4 4,4 0,9 1,6 8,3 10,3 0,19 0,56

Cca 34-52 10YR 4/4 7,1 379,4 7,5 4,7 0,5 0,9 5,5 7,4 0,15 0,59

Profil 4. Mnichy Chochołowskie, 1470 m n.p.m., 75° S, Seslerietalia variae, rędzina próchniczna górska Profile 4. Mnichy Chochołowskie, 1470 m a.s.l., 75° S, Seslerietalia variae, mountain humous rendzina

Oh 0-13 10YR 2/1 7,0 208,3 267,0 25,0 2,1 2,3 6,2 11,5 0,38 0,92

OhCca 13-22 10YR 3/1 7,2 308,0 190,5 19,2 1,7 1,7 5,0 8,0 0,35 0,99

AhCca2 40-57 10YR 5/4 7,7 419,4 27,9 6,8 1,1 1,1 2,7 6,0 0,43 0,99

Profil 5. Krzesanica, 2080 m n.p.m., 8° N, Seslerietalia variae/Caricetalia curvulae, rędzina próchniczna górska Profile 5. Krzesanica, 2080 m a.s.l., 8 N, Seslerietalia variae/Caricetalia curvulae, mountain humous rendzina

Oh 0-5 10YR 2/1 4,1 0,0 175,5 12,8 3,7 3,9 7,5 13,4 0,51 0,96

Ah 5-11 10YR 3/2 5,8 0,0 76,5 11,6 8,9 15,2 24,8 34,4 0,65 0,58

Cca <11 10YR 3/3 7,3 366,9 30,6 11,8 1,7 3,2 6,7 11,6 0,48 0,56

Profil 6. Kopa Kondracka, 1810 m n.p.m., 45°SW, Seslerietalia variae, rędzina próchniczna górska Profile 6. Kopa Kondracka, 1810 m a.s.l., 45 SW, Seslerietalia variae, mountain humous rendzina

A lh 0-5 5YR 2/2 5,3 0,0 85,5 11,4 4,3 10,8 17,1 34,3 0,63 0,40 A2h 5-35 10YR 2/1 5,3 0,6 76,4 11,1 4,0 10,2 18,2 34,3 0,56 0,39 AhBbr 35-60 10YR 4/4 5,6 4,3 41,2 11,4 5,4 9,9 18,4 35,9 0,54 0,55 Zaw art ość ró żn yc h fo rm że la za w rę d zin a ch p o ło żo n y c h po w yże j g ó rn ej g ra n ic y la su w T a tr a c h

(6)

TABELA 1 cd. - TABLE 1 continued Poziom Horizon Głębokość Depth [cm] Barwa Colour р Н ка CO2 węgl. Carb. CO2 С organ. Organie С

C:N Fep Feox Fed Fet Feox/Fed Fep/Feox

[g • kg”‘] [g • kg4 ] Profil 7. Kopa Królowa Wielka, 1530 m n.p.m., 8° N, Sesleńetalia variae, rędzina próchniczna górska Profile 7. Kopa Królowa Wielka, 1530 m a.s.l., 8 N, Seslerietalia variae, mountain humous rendzina

Alhca 0-6 10YR 3/2 6,2 14,3 83,0 10,2 4,7 8,5 23,9 37,1 0,36 0,56

A2hca 6-11 10YR 3/3 6,6 22,1 59,2 9,0 5,0 8,2 24,8 43,0 0,33 0,61

ACca 11-23 10YR 4/4 7,0 259,4 17,4 7,6 2,6 3,0 11,6 17,0 0,26 0,85

Profil 8. Bobrowiec, 1630 m n.p.m., f 0 N, Pinetum mughi calcicolum, rędzina próchniczna górska Profile 8. Bobrowiec, 1630 m a.s.l., 5 ] N, Pinetum mughi calcicolum, mountain humous rendzina

Ol 0-1,5 - 3,7 0,0 404,5 39,3 - - - _ _ _

Of 1,5-3,5 - 3,8 0,0 219,6 15,4 - - - _

A lh 3,5-10 10YR 3/3 3,9 4,8 71,4 13,2 8,2 8,2 30,4 38,4 0,27 1,00

A2h 10-19 10YR 4/3 5,8 11,4 47,4 10,5 7,9 8,2 30,4 42,7 0,27 0,98

Cca 19-40 5Y 6/1 6,8 217,0 22,8 15,2 4,6 4,6 17,5 20,0 0,26 1,00

Profil 9. Kalacki Upłaz, 1560 m n.p.m., 60° SSE, Pinetum mughi calcicolum, rędzina próchniczna górska Profile 9. Kalacki Upłaz, 1560 m a.s.l., 60 SSE, Pinetum mughi calcicolum, mountain humous rendzina

Olf 0 -4 - _3,4 _0,0 _346,9 _13,3 - - - _ _ _

A lh 4-7 10YR 3/1 5,6 8,7 68,4 12,0 3,8 4,8 23,2 31,3 0,21 0,80

A2h 7-11 10YR 4/2 6,5 21Л 63,1 12,9 3,3 5,0 23,6 31,0 0,21 0,66

ACcal 11-18 10YR 4/2 6,9 75,6 41,8 10,5 2,9 4,2 17,9 28,6 0,23 0,70

ACca2 18-45 10YR 4/2 7,0 139,0 37,3 10,1 1,9 3,2 18,7 22,8 0,17 0,61

Profil 10. Mała Świstówka, 1570 m n.p.m., 80° SSE, Seslerietalia variae, rędzina brunatna Profile 10. Mała Świstówka, 1570 m a.s.l., 80 SSE, Seslerietalia variae, brown rendzina

Ah 0-10 10YR 2/2 6,2 0,0 77,4 12,5 2,2 4,2 13,9 30,8 0,30 0,52

ABbrca 10-22 10YR 3/4 6,5 0,0 53,7 12,2 2,0' 4,8 13,8 29,7 0,35 0,42

Cca 22-35 10YR 5/4 6,7 1,3 21,2 8,0 2,0 7,7 10,1 20,7 0,76 0,26

ProfiL 11. Kopa Królowa Mała, 1565 m n.p.m., 20°ENE, rędzina brunatna Profile 11. Kopa Królowa Mała, 1565 m a.s.1., 20 ENE, brown rendzina

Ah 0-15 10YR 3/3 6Д 1,7 54,9 15,0 6,0 4,6 21,5 33,6 0,68 0,41 ABbrca 15-23 10YR 3/4 6,4 13,6 43,4 11,2 5,5 11,0 21,8 33,2 0,50 0,50 Cca 23-75 10YR 6/4 7,9 427,4 2,2 7,0 0,3 0,6 3,2 5,3 0,18 0,48 14 0 A . M ie c h ó w k a

(7)

Horizon Depth Colour Carb. CO2 Organie С

[cm] _{[g • kg“1]} _{[g ' kg-1]}

Profil 12. Kominiarski Wierch, 1545 m n.p.m., 60° SSE, Pinetum mughi calcicolum, rędzina brunatna Profile 12. Kominiarski Wierch, 1545 m a.s.l., 60° SSE, Pinetum mughi calcicolum, brown rendzina

Ol 0-3 - _3,7 _0,0 _445,8 46,0 - - - -Ofh 3-4,5 10YR 2/2 3,9 0,0 263,0 17,4 - - - -Oh 4,5-10 10YR 3/2 6,0 7,5 132,9 9,5 3,4 4,9 20,1 31,3 0,24 0,71 ABbrCcal 10-20 10YR 4/1 6,1 10,2 105,7 9,1 4,1 4,9 23,8 35,5 0,21 0,83 ABbrCca2 20-45 10YR 5/5 7,0 135,7 18,4 7,7 3,3 5,2 15,7 33,9 0,33 0,63 Zawa rtoś ć ró żn yc h fo rm że la za w rę d zin a ch p o ło żo n y c h po w yże j g ó rn ej g ra n ic y la su w T a tr a c h

(8)

wych występował natomiast w rędzinach, których profile zbudowane były wyłącznie z poziomów organicznych (profile 1 i 2) oraz w poziomach powierzchnio wych (Oh-Ah)*rędziny próchnicznej (profil 5), położonej najwyżej spośród badanych gleb (tab. 1).

WNIOSKI

1. Rędziny charakteryzujące się próchnicą glebową typu tangelhumus, alpejski moder smolisty i moder rędzinowy zawierały mniej żelaza ogółem aniżeli rędziny, w których występowała próchnica typu muli lub mull-moder.

2. Rędziny pod murawami charakteryzowały się większym udziałem w zawartości żelaza ogółem żelaza związanego (Fegk) aniżeli żelaza krystalicznego (Fekr). W rędzinach pod kosodrzewiną stwierdzono zależność odwrotną - zawartość żelaza krystalicznego była w nich dużo wyższa aniżeli żelaza związanego.

3. Współczynniki aktywności żelaza określone dla rędzin pod kosodrzewiną były wyraźnie niższe niż współczynniki obliczone dla gleb pod murawami.

4. W rędzinach zbudowanych wyłącznie z poziomów organicznych występował wyraźny wzrost zawartości żelaza skompleksowanego z substancją organiczną wraz z głębokością profili glebowych. Natomiast w rędzinach wytworzonych pod kosodrzewiną, pomimo zakwaszającego oddziaływania ściółki, nie stwierdzono przemieszczania się kompleksów żelazisto-próchnicznych.

LITERATURA

KONECKA-BETLEY K. 1967: Zagadnienie żelaza w procesie glebotwórczym. Dział Wydaw nictw SGGW, Warszawa, ss. 69.

KONECKA-BETLEY K. 1976: Gleby reliktowe wytworzone ze skał węglanowych na obszarze Gór Świętokrzyskich i ich obrzeża. Rocz. Glebozn. 27, 2: 49-71.

KUBIENA W.L. 1953: Bestimmungsbuch und Systematik der Böden Europas. Consejo Superior de Investigaciones - Cientificas Institut für Bodenkunde, Madrid: ss. 392.

KUŹNICKI F., BIAŁOUSZ S., KAMIŃSKA H., OSZMIAŃSKA M., SKŁODOWSKI P., ZIE- MIŃSKA A., ŻAKOWSKA H. 1976: Rędziny wytworzone ze skał węglanowych różnych formacji geologicznych na obszarze Gór Świętokrzyskich i ich obrzeżenia. Rocz. Glebozn. 27, 2: 19-48.

McKEAGUE J.A. 1967: An evaluation of 0.1 M pyrophosphate and pyrophosphate-dithionite in comparison with oxalate as extractants of the accumulation products in Podzols and some other soils. Can. J. Soil Sei. 47: 95-99.

MICHALET R., BRUCKERT S. 1986: La podsolisation sur calcaire du subalpin du Jura. Science

du Sol. 24, 4: 363-375.

MIECHÓWKA A. 2000: Charakterystyka tatrzańskich gleb nieleśnych wytworzonych ze skał węglanowych. Zesz. Nauk. AR w Krakowie, Rozpr. 263: ss. 86.

MIECHÓWKA A., CIARKOWSKA K., KOWALCZYK E. 2000: Soil forming processes in deep subalpine soils derived from carbonate rocks, [w] Kabała, C., Marcinek J., Chodak T. (eds). Comparison of Polish and German soil classification systems for soil cartography of the mountain and sub-mountain areas. Symposium and Excursion in Łagów - Poland and Görlitz - Germany, 5-8 June 2000: 101-110.

PERELMAN A.J. 1971: Geochemia krajobrazu. PWN. Warszawa: ss. 433.

SCHWERTMANN U. 1964: Differenzierung der Eisenoxide des Bodens durch Extraktion mit Ammoniumoxalat-Lösung. Z. Pflanzenernähr. Dung. Bodenkd. 105: 194-202.

SCHREIER H., LAVKULICH L.M. 1985: Rendzma-type soils in the Ogilvie Mountains, Yukon Territory. Soil Sei. 139, 1: 2-12.

(9)

SMITH C.A.S., SPIERS G.A., COEN G.M., PLUTH D.J. 1983: On the origin of Fe in some podzolic soils formed on calcareous parent materials in the Canadian Rocky Mountains. Can.

J. Soil Sei. 63: 691-696.

Systematyka gleb Polski 1989: Rocz.. Glebozn., 40, 3-4: 150.

ZAGÓRSKI Z. 1999: Cechy mikromorfologiczne i niektóre właściwości gleb wapniowcowych z terenu Małych Pienin. Rocz. Glebozn. 50, 1-2: 115-126.

ZASOŃSKI S., SKIBA S. 1988: Chemiczne i mikromorfologiczne właściwości gleb wapniowco wych okolic Cieszyna. Rocz. Glebozn. 39, 3: 71-90.

ZECH W., WILKE B.M., KÖGEL J., HAIDER K., SCHULTEN J. 1986: Tangelrendzina and Moderrendzina. Mitteilgn. Dtsch. Bodenkundl. Gesellsch. 46: 23-34.

D r hab. Anna M iechówka

Katedra Gleboznawstwa i Ochrony Gleb AR Al. M ickiewicza 21, 31-120 Kraków

(10)