O nawiązanie kontaktu z zagranicą

Jerzy Śliwowski

O nawiązanie kontaktu z zagranicą

Palestra 1/2, 55-60

N A S Z A T R Y B U N A

JERZY Ś L IW O W S K I adw okał

O n a w iq z a n ie kontaktu z z a g ra n ic q

Praw nicy państw socjalistycznych nie pozostają między sobą w żad­ nym praw ie kontakcie i niem al nic o sobie nie wiedzą. Niewiedza ta jest taik wielka, że nie można tu przeprow adzać żadnej analogii, jeśli chodzi •o wzajemne stosunki praw ników państw kapitalistycznych. Mamy do za­ notow ania zastanaw iający, ale za to bez m ała całkowity b rak w ym iany

(personalnej, jak również — może jeszcze bardziej charakterystyczny — brak wym iany inform acji rzeczowej.

Do niedaw na w ym iany personalnej praw ie wcale nie było. Czasem tylko, i to bardzo rzadko, w yjeżdżali za granicę poszczególni praw nicy, ale niem al w yłącznie do Związku Radzieckiego. Nieliczni szczęśliwcy traktow ali te podróże raczej ściśle personalnie i rzadko kiedy dzielili się swym i spostrzeżeniami z szerszym ogółem. P raw dą jest, że szereg p ra w ­ ników radzieckich zna mniej lub więcej dobrze język polski i dzięki tem u

mogło zapoznać się z naszym piśm iennictw em z pierwszej ręki, jednakże była to zasługa znajomości lingwistycznych uczonych radzieckich, trudno więc dopaitrywać się w tym sukcesu naszej propagandy naukowej.

Natom iast jeśli chodzi o łączność z praw nikam i innych państw socja­ listycznych poza Zw iązkiem Radzieckim, spraw a przedstaw iała się znacz­ nie gorzej. O ile bow iem k on takty z praw nikam i radzieckim i b y ły ściśle personalne i przypadkowe, ale mimo wszystko nie stanowiły jeszcze ja-, kiegoś w yjątku, o tyle co się tyczy łączności z Czechosłowacją, Węgrami, Bułgarią, Rum unią i Albanią, to kontakty te były niezwykle rzadkie, jeśli w ogóle istniały. Żadnych zaś kontaktów nie było z Jugosławią, a to ze względu n a napięte wówczas z ty m państw em stosunki polityczne.

Je st co praw da pew ien w yjątek w omawianej m aterii, ailę jest on w y­ nikiem nie zasługi międzynarodowej łączności praw ników socjalistycz­ nych, lecz ogólnego planu szkolenia młodej k ad ry naukowej, obejm ującej z konieczności również młodych praw ników . Ohodzi tu mianowicie o as­ pirantów , a zatem rów nież o aspirantów prawników, udających się

syste-56 J E R Z Y S L IW O W S K I N r 2

matycznie n a stud ia do Związku Radzieckiego. Je st to jednak zaledw ie niewielki fragm ent tej szerokiej płaszczyzny, n a której mogliby syste­ matycznie, trw ale i owocnie stykać się ze sobą praw nicy socjalistyczni. Mogliby — ale, niestety, nie czynią tego.

B raki w tej dziedzinie są bardzo w ielkie i w ręcz zastanaw iające. Jeśli bowiem chodzi o rozwój praw a w poszczególnych państw ach socja­ listycznych, to nie m a chyba ciekawszego problem u nad problem praw a, w dodatku p raw a wyrosłego z jednej wspólnej idei, z jednej koncepcji, a jednak rozwijającego się indyw idualnie w każdym z państw ze względu na odmienne w arunki środowiskowe. Toż to po prostu problem fascynu­ jący! Czy jednak problem ten został u nas przeanalizowany? Nie. Jeśli naw et jakaś praca naw iązuje czasem do tego tem atu, czyni to „chyłkiem “, ubocznie, fragm entarycznie. Czy w innych bratnich krajach znajomość praw odaw stw a naszego czy też praw odaw stw a inęych krajów o analo­ gicznym ustroju napraw dę je st rozpowszechniona? Należy w to poważnie wątpić. W prawdzie radziecki organ „Sowietskoje gosudarstwo i praw o“, m ający w tej m aterii stosunkowo najwięcej do powiedzenia, d ru k u je co pew ien czas prace poświęcone stanow i praw nem u innych państw socjali­ stycznych, w ydaje się jednak, że nie czyni tego systematycznie, lecz ra­ czej w sposób doraźny i tylko od w ypadku do wypadku.

W 1933 r., jak o tym pam iętają niektórzy uczestnicy, odbył się w B ra­ tysławie Zjazd Praw ników P aństw Słowiańskich. Byli na nim 0'becni praw nicy polscy, czechosłowaccy, jugosłowiańscy i bułgarscy. Związek Radziecki nie był w tedy reprezentow any, dały się jednak słyszeć n a Zjeź- dzie głosy (mimo że m iał on w yraźnie charakter spotkania praw ników burżuazyjnych) stw ierdzające żywotną potrzebę obecności praw ników radzieckich. Głosy te były szczególnie silne wśród praw ników czechosło­ wackich. Dziś poczucie w spólnoty ustrojow ej i praw nej je st niew ątpliw ie bardzo żywe w śród wszystkich praw ników słowiańskich. Pow staje p y ta­ nie, co stałoby na .przeszkodzie w zwołaniu podobnego zjazdu dzisiaj, a więc w w arunkach, gdy w s z y s t k i e państw a dem okracji ludowej łącznie ze Związkiem Radzieckim mogą ibyć n a zjeździe reprezentow ane? Przeszkody takie niew ątpliw ie istniały do niedawna w postaci u trudnień kom unikacyjnych przed XX Zjazdem. Obecnie jednak, gdy zostały one przezwyciężone, ustały chyba wszelkie przeszkody do zorganizowania p i e r w s z e g o n a świecie zjazdu praw ników socjalistycznych, p rzy n aj­ mniej w zasięgu europejskim . Cóż zatem obecnie stałoby jeszcze n a prze­ szkodzie w zwołaniu takiego zjazdu? Chyba tylko inercja i brak twórczej inicjatywy. Jeśli jednak napraw dę je st nam droga myśl ścisłej, a n ie do­ raźnej i przypadkow ej w spółpracy praw ników socjalistów, to należałoby

N r 2 ° n a w i ą z a n i e k o n t a k t u z Z A G R A N IC Ą 5 7

jalk najszybciej pomyśleć o zorganizowaniu takiego zjazdu. Nie zważajmy n a to, że dotychczas in icjatyw a w tym, kieru nk u nie wyszła od nikogo. Tym większa będzie nasza zasługa, jeżeli inicjatyw a ta w yjdzie od nas. Inicjatyw a nasza b y łaby pierw szym reaUnym w kładem do przyszłej o r­ ganizacji praw ników socjalistów, której utw orzeniem pow inien się, moim zdaniem, zakończyć pierw szy zjazd tych prawników, odbyty n a nasz wniosek.

Istnieją jednak jeszcze inne sposoby i drogi w zajem nej współpracy. Wiemy, że szereg państw o u stro ju ludowo-demokratycznym wydało akty norm atyw ne szczególnej doniosłości. N iektóre z nich były naw et czę­ ściowo tłumaczone n a język polski i drukow ane w naszych periodykach

praw niczych (np. część ogólna kodeksów karnych Czechosłowacji i Wę­ gier w „Demokratycznym Przeglądzie Praw niczym “ za r. 1950). Tymcza­ sem jednak w yszły now e kodeksy karne innych krajów socjalistycznych, mianowicie Bułgarii, Jugosław ii i Albanii (1951 i 1952 r.). Należałoby za­ tem dokonać jak najprędzej tłum aczenia i opublikowania w s z y s t k i c h kodeksów karnych 'krajów dem okracji ludowej. F ak t że Związek Ra­ dziecki dokonał takiego tłum aczenia (niektóre z tych rosyjskich tłum a­ czeń ukazały się na naszym rynku księgarskim , ja k np. tłumaczenie buł­ garskiego kodeksu postępow ania karnego i ustaw y o u stro ju sądów oraz albańskiego kodeksu karnego), n ie zw alnia nas bynajm niej od obowiązku udostępnienia czytelnikowi polskiemu wspomnianych aktów norm atyw ­ nych w naszym ojczystym języku.

Nie tylko jednak o tłum aczenie kodeksów karnych i innych ważnych aktów norm atyw nych tutaj chodzi. Samo tłum aczenie tekstu je st oczywi­ ście rzeczą bardzo ważną, ale to jeszcze nie wszystko. Chodzi również 0 system atyczne opracow anie pewnych działów ustaw odaw stw a socjali­ stycznego z p u n k t u w i d z e n i a p r a w n o p o r ó w n a w c z e g o .

Jak już zaznaczono, dziedzina ta leży całkowicie u nas (i nie tylko u nas) odłogiem. Opracow ania choćby szkicowe obcych ustawodaws-tw w prawniczej literatu rze socjalistycznej zdarzają się zupełnie wyjątkowo (w literaturze radzieckiej m am y do czynienia z tego rodzaju opracowa­ niem — w postaci zresztą system atycznej, a nie szkicowej — p raw a kar­ nego polskiego i czechosłowackiego). Dość powiedzieć, że w naszej lite­ ratu rze prawniczej nie m am y z tego zakresu żadnego ogólniejszego opra­ cowania choćby praw a karnego. W powyższym fakcie w ydaje się tkw ić jakaś anormalność, coś, co kategorycznie przeciw staw ia się zbieżności 1 '„naturalnem u“ pokrew ieństw u w szystkich p raw socjalistycznych.

W świecie kapitalistycznym istnieje organizacja naukow a poświęcona badaniu zagadnienia unifikacji praw a karnego (Bureau pour l’unification

58 N r 2

de D roit Pénal). O rganizacja ta w okresie międzywojennym, a naw et' w pierwszych latadh powojennych, w ykazyw ała ożyw ioną,działalność. Odbyła naw et w 1947 r. ostatni zjazd międzynarodowy, Obesłany rów nież przez Polskę. Dalsze jej losy nie są mi znane, albowiem od owego 1947 r. przestaliśm y brać udział w życiu i działalności wielu organizacji m ię­ dzynarodowych. O rganizacja ta została potępiona przez świat' socjali­ styczny, k tóry widział w niej źródło idei reakcyjnych. Niemniej jedn ak zdziałała ona wiele, a prace jej zasługują n a baczną uwagę ze w zględu n a sam fakt gromadzenia i operowania m ateriałem praw noporów naw - czym. Oczywiście, m yśl całkowitej unifikacji p raw a karnego je st naw et w świecie burżuazyjnym n ie dio pomyślenia, jednakże należy mieć n a uwadze, że organizacji tej n ie tyle przyśw iecał ów zasadniczy i absolutny cel, ile m yśl wzajemnego zbliżenia poszczególnych ustawodawstw, a jesz­

cze może bardziej — idea w z a j e m n e g o p o z n a n i a tych praw o- dawBtw.

O ileż więcej w tej m aterii m iałby do powiedzenia świat socjalistycz­ nych prawników. Zbliżenie prawa, do którego dążą, jest postulatem 0 bardziej „organicznym “ charakterze niż hasło podnoszone w świecie kapitalistycznym . W k rajach o ustroju 1 udow o-demokratycznym rotla p raw a jest ściśle określona w stosunku do bazy społeczno-ekonomicznej. P raca nad unifikacją praw a karnego jest w 'tych w arunkach specjalnie pociągająca, w prost urzekająca nadzieją osiągnięcia wyników, gdzie in­ dziej w ręcz niemożliwych do uzyskania. Kwestia unifikacji praw a k ar­ nego socjalistycznego, u ję ta najszerzej, to głęboko analityczna p raca nad naukow ym ustaleniem przyczyn odrębności poszczególnych ustaw odaw stw 1 nad racjonalną „m arżą“ tej odrębności. Czy prace w tym kierunku zostały podjęte? Nie. Co stoi na przeszkodzie takiem u podjęciu? Nic, prócz b raku dobrej woli i inicjatyw y twórczej.

W swoim czasie, n a przełomie XIX i XX wieku, powszechnie znany był problem w alki o reform ę praw a karnego w Niemczech. Reform a ta ostatecznie do skutku n ie doszła i obowiązujący niemiecki Kodeks k am y 7. 1871 r. n ie został zastąpiony Anną kodyfikacją. Jednakże owe lata ście­ rających się poglądów i w alki rozm aitych stanowisk dały literaturze nau­ kowej słynną Vergleichende Darstellung des deutschen und ausländischen Strafrechts w 15 tomach, obejm ujących całokształt' ówczesnego praw a karnego na całym świecie, i to przepisów zarówno części ogólnej, jak i części szczególnej kodeksów karnych. Do dziś owa Vergleichende Dar­ stellung je st nieocenionym źródłem uw ag i kom entarzy do minionych, a naw et częściowo jeszcze współcześnie obowiązujących przepisów bur- żuazyjnego praw a karnego.

TNTr 2 O N A W IĄ Z A N IE K O N T A K T U Z ZA G R A N IC Ą 5 9

A czy w tej m aterii mamy może do zanotowania jakąś próbę w dzie­ dzinie praw a karnego socjalistycznego? Nic podobnego. Żadnych usiłowań w ty m kierunku, naw et w najm niejszym , najskrom niejszym stopniu nie ma. O ile się nie mylę, nie m a dotychczas ż a d n e j pracy badającej j a k ą k o l w i e k instytucję praw a karnego państw socjalistycznych w porównawczej płaszczyźnie wszystkich ustaw odaw stw w tych krajach obowiązujących. Jakżeż nam bardzo daleko do tego wspaniałego w yniku osiągniętego przecież przez jeden k raj rów no pół w ieku temu!

Co jest przyczyną takiego katastrofalnego stan u rzeczy? Co sprawia, że nie możemy w bliskiej przyszłości liczyć n ie tylko n a systematyczne opracowanie całości praw a karnego socjalistycznego, aile naw et n a za­ krojone na szerszą skalę opracowania poszczególnych jego instytucji? Jed n a tylko na to odpowiedź: zupełny b ra k dobrej woli w tym względzie, b ra k zainteresow ania tego rodzaju opracowaniem komparatystycznym, b ra k zrozumienia d la rzetelnego opracow ania porównawczego tego kręgu ustaw odaw stw , które do takiego opracow ania s z c z e g ó l n i e się nar- dają.

A jak w ygląda możność posiłkowania się podręcznikami i pracam i monograficznym i w ydanym i w innych k raja ch o pokrew nym ustroju? Zdaw ało by się, iż nic łatwiejszego, nic bardziej zrozumiałego aniżeli system atyczna w ym iana w ydawnictw. Czy jednak talk jest w istocie? N iestety, nie. W chwili obecnej tego rodzaju w ym iana istnieje tylko ze Związkiem Radzieckim. Pisząc o tym m am zresztą wątpliwości, czy w sposób właściwy używ am słowa „w ym iana“. Chciałem przez to powie­ dzieć, że niektóre w ydaw nictw a radzieckie są u nas dostępne w księ­ garniach, ale nie wiem, w jakim zakresie nasze w ydaw nictw a są do­ stępne w Związku Radzieckim. Jest natom iast pewnikiem, że w Polsce nie można dostać żadnej książki czeskiej pomimo istnienia konwencji k u lturalnej i czechosłowackiego ośrodka inform acyjno-kulturalnego. Brak ten m a być jakoby pow etow any niebawem. Czy istotnie tak będzie? Czy będzie można zdobyć bez tru d u w ydaw nictw a praw nicze stanowiące do­ tychczas „skarb zaklęty“?

B rak wreszcie, o czym fragm entarycznie była już mowa wyżej, w y­ m iany personalnej naukowców, przedstaw icieli m agistratury, prokura­ tu ry i adw okatury oraz innych praw ników między krajam i dem okracji ludowej.

Czyż w obecnych w arunkach, przy istniejącej od dawna konwencji k ulturalnej, nie należałoby wymagać, aby w ym iana przybrała system a­ tyczną postać dłuższych, kilkutygodniow ych wyjazdów mających na celu

60 J E R Z Y Ś L IW O W S K I N r 2

G dyby się udało to zrealizować, już po upływ ie kilkunastu miesięcy w zrósłby u nas zastęp ludzi znających ustrój praw ny naszych sąsiadów, k tórzy z kolei mogliby dobrze poznać zasady naszego porządku prawnego.

Ja k widać z powyższych uwag, osławiona „żelazna k u rty n a “ n ie je st bynajm niej pojęciem n ie znanym w e w zajem nych stosunkach m iędzy k rajam i naszego obozu. K ryje się w tym jakiś tragiczny splot niezrozu­ mienia, obcości i nieufności. Ów „wysoki próg“ w zajem nych kontaktów przynosi szkodę wszystkim. R ezultatem tego jest b rak należytej infor­ macji, brak znajomości i pogłębionych kontaktów personalnych tam, gdzie te inform acje, k on tak ty i znajomości w łaśnie ze względu na wspólność ustrojow ą i przyjaźń łączącą k raje socjalistyczne pow inny być przede w szystkim w ysunięte n a czoło.

Od nas tylko zależy, aby owa „żelazna k u rty n a “ przestała istinieć. Byłoby zaszczytem d la praw nictw a polskiego, gdyby wystąpiło na forum zaprzyjaźnionych i bratnich narodów z cenną inicjatyw ą bliższego pozna­ n ia się, w zajemnego zrozum ienia i wzajemnej w ym iany doświadczeń, kontaktów naukow ych i rzeczowej inform acji o stanie ustaw odaw stw a, ja k rów nież pogłębionej pracy naukow ej w zakresie badań nad całokształ­ tem tego ustaw odaw stw a w płaszczyźnie prawnoporównawczej.