PROGNOZA ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO ustaleń zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy Wiśniowa – obejmującego obszar
miejscowości Wiśniowa
Opracowanie:
dr inż. Jarosław Osiadacz
■ Wiśniowa ■ Wrocław ■ grudzień 2019
INNOVA Jarosław Osiadacz Na Polance 12D/5
51-109 Wrocław tel./fax. (071) 789 36 66 e-mail jaroslaw.osiadacz@innovaconsulting.pl
Spis treści:
1. Podstawa prawna opracowania prognozy ... 3
2. Cel i zakres prognozy ... 3
3. Metody opracowania i materiały źródłowe ... 4
4. Ocena stanu i funkcjonowania środowiska na obszarze objętym projektem planu ... 5
4.1. Charakterystyka środowiska przyrodniczego ... 5
4.1.1. Położenie fizyczno - geograficzne ... 5
4.1.2. Budowa geologiczna i geomorfologia terenu... 7
4.1.3. Warunki klimatyczne ... 11
4.1.4. Hydrografia i warunki hydrogeologiczne ... 11
4.1.5. Warunki glebowe, szata roślinna i świat zwierzęcy ... 14
4.1.6. Zasoby krajobrazowe i kulturowe oraz obszary chronione ... 15
4.2. Stan i funkcjonowanie środowiska przyrodniczego ... 20
4.2.1. Powietrze atmosferyczne ... 20
4.2.2. Wody powierzchniowe ... 21
4.2.3. Wody podziemne ... 23
4.2.4. Hałas ... 24
4.2.5. Pole elektromagnetyczne ... 24
4.3. Uwarunkowania ekofizjograficzne ... 25
4.4. Odporność środowiska na degradację ... 26
4.5. Ocena zdolności środowiska do regeneracji ... 27
5. Ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego ... 29
6. Analiza i ocena wpływu rozwiązań funkcjonalno-przestrzennych na środowisko ... 48
6.1. Analiza pod kątem zgodności projektu planu z uwarunkowaniami ekofizjograficznymi ... 48
6.2. Analiza pod kątem rozwiązań eliminujących lub ograniczających negatywne wpływy na środowisko realizacji ustaleń projektu planu ... 49
6.3. Analiza pod kątem ochrony walorów środowiska przyrodniczego i kulturowego oraz kształtowania walorów krajobrazowych ... 50
6.4. Analiza pod kątem wpływu ustaleń planu na elementy środowiska oraz obszary Natura 2000 we wzajemnym powiązaniu ... 50
7. Przewidywane metody analizy skutków realizacji ustaleń projektu planu ... 59
8. Prognoza zmian środowiska w wyniku realizacji ustaleń projektu planu ... 60
8.1. Prognoza skutków wpływu ustaleń projektu planu na środowisko przyrodnicze ... 60
8.2. Możliwe oddziaływanie poza granicami planu i oddziaływanie transgraniczne ... 62
8.2. Potencjalne zmiany w środowisku w przypadku braku realizacji ustaleń planu ... 62
9. Cele ochrony środowiska ustanowione na szczeblu międzynarodowym, wspólnotowym i krajowym ... 63
9.1. Dokumenty szczebla międzynarodowego i wspólnotowego ... 63
9.2. Dokumenty szczebla krajowego ... 64
10. Możliwości wprowadzenia rozwiązań alternatywnych bądź eliminujących i ograniczających negatywne oddziaływanie na środowisko realizacji ustaleń projektu planu ... 65
11. Streszczenie w języku niespecjalistycznym ... 66
1. Podstawa prawna opracowania prognozy
Podstawą prawną opracowania prognozy oddziaływania na środowisko ustaleń projektu miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego są następujące akty prawne:
• Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2018 r.
poz. 2081, tekst jednolity z późn. zm.),
• Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2018 r.
poz. 1945 - tekst jednolity z późn. zm.).
Projekt zmiany miejscowego planu, dla potrzeb którego sporządzana jest niniejsza prognoza opracowany został w oparciu o uchwałę Nr VI/60/11 Rady Gminy Wiśniowa z dnia 20 czerwca 2011 r. w sprawie przystąpienia do sporządzenia zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy Wiśniowa – obejmującego obszar miejscowości Wiśniowa.
2. Cel i zakres prognozy
Prognoza oddziaływania na środowisko ma na celu uwzględnienie uwarunkowań istniejącego stanu środowiska przyrodniczego wraz z określeniem skutków oddziaływania na środowisko przyrodnicze i kulturowe związanych z realizacją ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Zakres przestrzenny projektu planu stanowi obszar o powierzchni około 1 610 ha, w granicach administracyjnych miejscowości Wiśniowa.
Zakres merytoryczny prognozy określa art. 51 ustawy z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2018 poz. 2081, tekst jedn. z późn. zm.). Zgodnie z ww. ustawą prognoza powinna:
• zawierać informacje o zawartości, głównych celach miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego oraz jego powiązaniach z innymi dokumentami,
• zawierać informacje o metodach zastosowanych przy sporządzaniu prognozy,
• określać propozycje dotyczące przewidywanych metod analizy skutków realizacji postanowień projektu planu i częstotliwości jej przeprowadzania,
• określać, analizować i oceniać istniejący stan środowiska oraz potencjalne zmiany tego stanu w przypadku braku realizacji projektowanego dokumentu, określać, analizować i oceniać stan środowiska na obszarach objętych przewidywanym znaczącym oddziaływaniem,
• określać, analizować i oceniać istniejące problemy ochrony środowiska istotne z punktu widzenia projektowanego dokumentu, w szczególności dotyczące obszarów podlegających ochronie na podstawie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody,
• określać, analizować i oceniać przewidywane znaczące oddziaływania na cele i przedmiot ochrony obszaru Natura 2000 oraz na środowisko, a w szczególności na: różnorodność biologiczną, ludzi, zwierzęta, rośliny, wodę, powietrze, powierzchnię ziemi, krajobraz, klimat, zasoby naturalne, zabytki,
dobra materialne z uwzględnieniem zależności między tymi elementami środowiska i między oddziaływaniami na te elementy,
• przedstawiać rozwiązania alternatywne do rozwiązań zawartych w planie, mające na celu zapobieganie, ograniczenie lub kompensację przyrodniczą negatywnych oddziaływań ustaleń projektu planu na środowisko,
• zawierać informacje o możliwym transgranicznym oddziaływaniu na środowisko.
Prognoza oddziaływania na środowiska winna również zawierać w części końcowej streszczenie w języku niespecjalistycznym.
Na podstawie Art. 74a ust. 2 oraz Art. 51. Ust. 2 pkt 1f, prognoza powinna zawierać - w postaci załącznika - oświadczenie autora o spełnieniu wymagań w zakresie posiadanego wykształcenia i doświadczenia.
3. Metody opracowania i materiały źródłowe
Na etapie sporządzania niniejszego dokumentu wykorzystano następujące materiały źródłowe:
• Projekt w sprawie uchwalenia zmiany miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego Gminy Wiśniowa – obejmującego obszar miejscowości Wiśniowa;
• „Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy Wiśniowa” uchwalone przez Radę Gminy Wiśniowa uchwałą nr XV/160/16 z dnia 22 czerwca 2016 roku;
• Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w 2016 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Kraków 2017;
• Ocena stanu wód województwa małopolskiego w 2016 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Kraków 2017;
• Ocena jakości powietrza w województwie małopolskim w 2016 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska, Kraków 2017;
• Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Małopolskiego, Załącznik Nr 1 do Uchwały Nr XLVII/732/18 Sejmiku Województwa Małopolskiego z dnia 26 marca 2018 r.
• Kondracki J., 2000: Geografia regionalna Polski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa;
• Stupnicka E., 1997: Geologia regionalna Polski, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego;
• Matuszkiewicz J.M., 1993: Krajobrazy roślinne i regiony geobotaniczne Polski, Wydawnictwo PAN;
• Mapa hydrograficzna 1:50 000;
• Mapa sozologiczna 1: 50 000;
• Usługi sieciowe WMS Państwowego Instytutu Geologicznego;
• Usługi sieciowe WMS Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska.
Prognozę sporządzono przy zastosowaniu metod opisowych dotyczących charakterystyki poszczególnych komponentów środowiska przyrodniczego poddanych oddziaływaniu. Niniejszy dokument został wykonany w oparciu o dostępne materiały Urzędu Gminy Wiśniowa oraz dokumenty specjalistyczne i akty prawne z domeny
publicznej. Na podstawie zebranych informacji oceniono potencjalne zagrożenie środowiska związane z realizacją ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, wskazano ewentualne negatywne i niepożądane konsekwencje z tego wynikające oraz zaproponowano sposoby i metody ich minimalizowania.
Przewidywane oddziaływanie na środowisko ustaleń projektu planu określono według takich kryteriów, jak:
• charakter zmian: bardzo korzystne, korzystne, bez znaczenia, niepożądane, potencjalnie niekorzystne, bardzo niekorzystne;
• intensywność przekształceń: nieznaczne, zauważalne, duże, zupełne;
• bezpośredniość oddziaływania: bezpośrednie, pośrednie, wtórne, skumulowane;
• okres trwania oddziaływania: długoterminowe, średnioterminowe, krótkoterminowe;
• częstotliwość oddziaływania: stałe, chwilowe.
Zgodnie z Art. 52. ust 1. Ustawy o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. 2018 poz. 2081 - tekst jedn.), informacje zawarte w prognozie oddziaływania na środowisko, są opracowane stosownie do stanu współczesnej wiedzy i metod oceny oraz dostosowane do zawartości i stopnia szczegółowości projektowanego dokumentu oraz etapu przyjęcia tego dokumentu w procesie opracowywania projektów dokumentów powiązanych z tym dokumentem.
Zgodnie z Art. 52 ust.2. ustawy j.w. - w prognozie oddziaływania na środowisko uwzględnia się informacje zawarte w prognozach oddziaływania na środowisko sporządzonych dla innych, przyjętych już, dokumentów powiązanych z projektem dokumentu będącego przedmiotem postępowania.
Zgodnie z procedurą zawartą w ustawie z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko, na mocy art. 53, dział IV, rozdz. 2, otrzymano uzgodnienie zakresu i stopnia szczegółowości przygotowywanej prognozy oddziaływania na środowisko z właściwym Regionalnym Dyrektorem Ochrony Środowiska oraz Państwowym Powiatowym Inspektorem Sanitarnym.
4. Ocena stanu i funkcjonowania środowiska na obszarze objętym projektem planu
4.1. Charakterystyka środowiska przyrodniczego4.1.1. Położenie fizyczno - geograficzne
Gmina Wiśniowa położona jest ok. 40 km na południe od Krakowa w powiecie myślenickim, w województwie małopolskim. Powierzchnia gminy wynosi 6 710 ha. Gmina Wiśniowa podzielona jest na 7 sołectw i liczy 6 780 mieszkańców. Gęstość zaludnienia wynosi 101 osób/km2. W skład gminy wchodzi 7 wsi: Wiśniowa (siedziba gminy), Wierzbanowa, Poznachowice Dolne, Węglówka, Glichów, Lipnik i Kobielnik. Gmina Wiśniowa graniczy terytorialnie z gminą Pcim, Myślenice, Dobczyce, Raciechowice, Jodłownik, Dobra i Mszana Dolna. Główny szlak komunikacyjny przebiegający przez gminę to droga wojewódzka 964 biegnąca z Krakowa przez Wieliczkę,
Dobczyce, Wiśniową i dalej w kierunku południowym do Mszany Dolnej. Od zachodniej strony gminy przebiega droga z Myślenic przez Zasań do Wiśniowej.
Rysunek 1. Lokalizacja obszarów planu na terenie gminy Wiśniowa.
Rysunek 2. Obszar objęty przedmiotową zmianą MPZP, (źródło podkładu: Geoportal).
Obszar opracowania obejmuje teren sołectwa Wiśniowa o powierzchni o powierzchni 1 610 ha. Miejscowość - siedziba gminy - położona jest w centralnej części gminy Wiśniowa, w dolinie Krzyworzeki wzdłuż drogi wojewódzkiej Nr 964.
Obszar opracowania stanowi teren zurbanizowany wsi Wiśniowa wraz z obszarami wód śródlądowych, zwartymi obszarami leśnymi na stokach gór, upraw rolnych oraz terenami infrastruktury. Stan środowiska na
terenie przedmiotowej zmiany należy ocenić jako antropogenicznie zmieniony w stopniu zróżnicowanym, o zróżnicowanej wartości i stanie. Zbiorowiska roślinne na obszarze opracowania to w większości wtórne stanowiska roślinności segetalnej i rolniczej.
4.1.2. Budowa geologiczna i geomorfologia terenu
Obszar gminy Wiśniowa według podziału Kondrackiego (2000) na regiony fizyczno-geograficzne należy do makroregionu Pogórze Zachodniobeskidzkie (513.3) oraz Beskidy Zachodnie (513.4) i w części obniżonej położony jest w mezoregionie Pogórze Wiśnickie (513.34) a otaczające wzniesienia w mezoregionie Beskid Wyspowy (513.49), które są częścią Karpat Zachodnich.
W południowej części gminy położona jest Kotlina Wiśniowej, którą przecina dolina Krzyworzeki będąca prawym dopływem Raby. Dolina Wiśniowej ze wszystkich stron otoczona jest górami, należącymi do Beskidu Wyspowego: Wierzbanowska Góra (778 m npm) od południa ogranicza kotlin, wschodnią ścianę tworzy pasmo Ciecienia (829 m npm) i Księżej Góry (649 m npm), a od północny ograniczona jest przez wzniesienie Grodzisko (618 m npm). Zachodni brzeg kotliny tworzą wyniosłe masywy Beskidu Średniego: Lubomir (904 m npm) z Łysiną (891 m npm) i Kamiennikiem (818 m npm). Obszar gminy położony w obrębie kotliny znajduje się na wysokości 260 - 450 m npm. Najniżej położone tereny znajdują się w dolinie Krzyworzeki. Obszar gminy obniżą się w kierunku północnym natomiast wysokość wzrasta w kierunku południowym i w kierunkach wschodnim i zachodnim.
Rysunek 3. Położenie gminy Wiśniowa na tle jednostek podziału fizycznogeograficznego kraju wg. Kondrackiego
Pogórze Wiśnickie (513.34) – mezoregion fizycznogeograficzny stanowiący wschodnią część Pogórza Zachodniobeskidzkiego. Od zachodu sąsiaduje z jego środkową częścią – Pogórzem Wielickim, natomiast na wschodzie graniczy z Pogórzem Rożnowskim należącym do Pogórza Środkowobeskidzkiego. Położony jest między dolinami Raby i Dunajca. Od południa granica przebiega łagodnie z Beskidem Wyspowym i jest trudna do dokładnego sprecyzowania, natomiast północną granicę stanowi próg denudacyjny Pogórza Karpackiego wysokości 60–80 m, za którym znajduje się Podgórze Bocheńskie. Z zachodu na wschód Pogórze
Wiśnickie rozciąga się na około 50 km w linii prostej; część zachodnia ma szerokość zaledwie kilku kilometrów, ale część wschodnia kilkanaście. Powierzchnia wynosi około 700 km². Średnie wyniesienie mieści się między 330–480 m npm., niektóre wzniesienia przekraczają jednak 500 m n.p.m. Charakterystyczną cechą ukształtowania terenu są wydłużone, szerokie i spłaszczone garby, oddzielone wąskimi obniżeniami pochodzenia erozyjnego. Najwyższe wzniesienia Pogórza Wiśnickiego to: Rogozowa (536 m), Szpilówka (516 m), Piekarska Góra (515 m), Bukowiec (494 m), Sołtysie Góry (492 m), Mahulec (483 m), Dominiczna Góra (468 m), Paprotna (441 m). W dolinach płyną bystre potoki należące do dorzecza Raby, Uszwicy lub Dunajca, a spadki na zboczach dochodzą do 20%. Pogórze Wiśnickie budują dolno- i górnokredowe utwory fliszowe, kredowe łupki oraz eoceńskie łupki pstre, margle, piaskowce. Są one przykryte kilkunastometrową warstwą osadów z czwartorzędu tj. glin pylastych, glin i pyłów półzwartych, pyłowymi utworami lessopodobnymi. W północnej części na granicy z Podgórzem Bocheńskim teren przykrywają głównie utwory pylaste w postaci pseudobielicowych gleb. Woda i wiatry stale zmieniają krajobraz w wyniku procesów erozyjnych, takich jak deflacja i spłukiwanie, oraz akumulacji materiału. Zaniechanie upraw wraz ze wzrostem powierzchni lasów i łąk zahamowały dostawę materiału do potoków, co powodowało wzrost energii potoków i silniejsze erodowanie dolin rzecznych. Charakterystyczną cechą wzniesień Pogórza Wiśnickiego jest występowanie licznych wystających z ziemi skałek, ostańców wierzchołkowych i wychodni. Cały obszar pogórza wchodzi w skład Obszaru Chronionego Krajobrazu Pogórza Wiśnickiego. Na terenie tym występują także 2 rezerwaty przyrody:
Kamień-Grzyb i Bukowiec, z ważniejszych pomników przyrody warto wymienić Kamienie Brodzińskiego i Skałki Chronowskie.
Beskid Wyspowy (513.49) - charakterystyczną cechą krajobrazu Beskidu Wyspowego jest występowanie odosobnionych, sięgających do 1170 m npm szczytów, które wznoszą się 400–500 m ponad typowo podgórskie zrównanie sfalowane łagodnymi wzgórzami. Szczyty te mają strome, czasem nawet bardzo spadziste stoki.
Zazwyczaj północne są bardziej nachylone od południowych, wierzchowina jednak z reguły jest płaska, wylesiona i zajęta pod pola uprawne i zabudowania. Beskid Wyspowy łączy w sobie cechy krajobrazu podgórskiego i górskiego. Góry zasadniczo nie tworzą tutaj długich pasm, lecz szereg oddzielnych szczytów otoczonych szerokimi i rozległymi dolinami. Wyjątek stanowią trzy pasma: Łososińskie, pasmo Cichoń-Ostra i pasmo Cietnia. Na zachodnich i wschodnich obrzeżach jednak ten wyspowy charakter zatraca się, od północnej strony góry stopniowo przechodzą w pogórze. Głębokie doliny rzeczne oddzielające poszczególne szczyty górskie wykorzystywane są jako trakty komunikacyjne, którymi biegną drogi łączące poszczególne miejscowości tego regionu. Odosobnione góry Beskidu Wyspowego są denudacyjnymi ostańcami piaskowców magurskich, pod którymi znajdują się głębiej położone serie skalne płaszczowiny śląskiej. Dawniej układ tych warstw był odwrotny: wklęsłe formy terenu, tzw. synkliny, utworzone były ze skał twardych, natomiast wypukłe (antykliny) z miękkich. Obecne szczyty stanowiły więc zagłębienia terenu, zaś dzisiejsze doliny były wzniesieniami. W wyniku fałdowania i wypiętrzania terenu na przełomie starszego i młodszego trzeciorzędu nastąpiło odwrócenie rzeźby terenu. Te niżej obecnie położone cienkoławicowe warstwy piaskowcowo- łupkowe, margle i łupki ilaste są bardziej podatne na wietrzenie, stąd też tworzą one słabiej nachylone stoki oraz duże obniżenia między górami. Procesy fałdowania i wypiętrzania terenu trwają również obecnie, choć z
mniejszą intensywnością, a ważną rolę w dynamice tego procesu odgrywają aktywne do dzisiaj osuwiska.
Odmienną budowę ma położone południkowo pasmo Cietnia (Ciecienia). Jest ono zbudowane w całości z fliszu serii śląskiej i jest głęboko wysunięte w obręb Pogórza Wiśnickiego (wschodnia część gminy). Beskid Wyspowy znajduje się w dorzeczu dwóch dopływów Wisły: Dunajca i Raby. Zlewnia Dunajca tworzącego wschodnią granicę Beskidu Wyspowego jest dużo większa. Przepływająca przez gminę Krzyworzeka, podobnie jak większość rzek i potoków Beskidu Wyspowego ma swoje źródła pod jego partiami wierzchołkowymi. Cieki wodne mają w górnym biegu znaczny spadek sięgający 200–300 m/km, w dolinach zmniejszający się do ok. 40 m/km. Wszystkie potoki i rzeki, w tym Krzyworzeka, mają kamieniste dno i charakteryzują się dużymi wahaniami wodostanów. Po większych opadach atmosferycznych lub przy gwałtownym topnieniu śniegów ich wody transportują ogromne ilości ziemi oraz kamieni i wskutek dużego spadku mają ogromną siłę niszczącą.
Ogólny widok na Wiśniową (źródło:Wikipedia)
Centralna część gminy Wiśniowa zajmuje rozległe, południkowe obniżenie związane z Kotliną Wiśniowej i doliną rzeki Krzyworzeka, wraz dopływami Kobylnikiem i Lipnikiem. Średnie wyniesienie tego obszaru mieści się między 260–480 m npm i jest on od południa, wschodu i zachodu zamknięty grzbietami górskimi. Od południa jest to Wierzbanowskiej Góry, od zachodu – masyw Lubomira i Kamiennika, a od wschodu pasmo Ciecienia.
Charakterystyczną cechą ukształtowania terenu są wydłużone, szerokie i spłaszczone garby, oddzielone wąskimi obniżeniami pochodzenia erozyjnego. W dolinach płyną bystre potoki , a spadki na zboczach dochodzą do 20%.
W południowej części gminy, za pasmem Wierzbanowskiej Góry znajduje się dwa obniżenia dolinne o przebiegu płn.-zach – płd.-wsch, związane z ciekami Węglówka i Węgierka. Doliny rozdziela masyw góry Szczałbia (654 m npm). Cieki te uchodzą do rzeki Kasinianka stanowiącej południową granice gminy. w tym rejonie obszar gminy znajduje się na wysokości od 420 do 550 m npm. Cieki Węglówka i Węgierka mają znacznie węższe doliny a stoki wzniesień są krótsze i bardziej strome. Zachodnie i wschodnie obrzeża gminy tworzą grzbiety górskie Beskidu Wyspowego wyniesione około 400-500 m ponad dno kotliny. Stoki wzniesień są stromo i bardzo strono nachylone i w większości porośnięte lasem. Urozmaicona rzeźba terenu, zwłaszcza w obrębie długich powierzchni stokowych wzniesień Beskidu Wyspowego, ale także wylesionych garbów terenowych w obrębie Kotliny Wiśniowej, w polaczeniu z budową geologiczną, sprzyjają występowaniu ruchów masowych na obszarze gminy.
Gmina Wiśniowa, w podziale geologicznym Polski, leży w obrębie Zachodnich Karpat Fliszowych (Książkiewicz 1953, Unrug 1979), które powstały w neogenie w czasie alpejskich ruchów orogenicznych. Karpaty Fliszowe zbudowane są głównie z serii zlepieńców, piaskowców i łupków ilastych (rzadziej z innych skał osadowych). Cały obszar charakteryzuje się płaszczowinowym stylem tektoniki. Fałdowanie utworów płaszczowin i ich nasunięcie w kierunku północnym nastąpiło na przełomie miocenu i oligocenu. Na skały przedmurza Karpat zostały
nasunięte od południa masy płaszczowiny śląskiej razem z podścielającą ją płaszczowiną podśląską, a z kolei na nią została nasunięta płaszczowina magurska, co spowodowało silne zgniecenie jednostki śląskiej (Książkiewicz i in. 1965, Książkiewicz 1972). Poszczególne bloki skalne są poprzesuwane względem siebie wzdłuż poprzecznych pęknięć.
Mezoregion Pogórze Wiśnickie budują dolno- i górnokredowe utwory fliszowe, kredowe łupki oraz eoceńskie łupki pstre, margle, piaskowce. Są one przykryte kilkunastometrową warstwą osadów z czwartorzędu tj. glin pylastych, glin i pyłów półzwartych, pyłowymi utworami lessopodobnymi. W północnej części na granicy z Podgórzem Bocheńskim teren przykrywają głównie utwory pylaste w postaci pseudobielicowych gleb. Obszar gminy charakteryzują różne serie utworów fliszowych powstałych w odmiennych środowiskach morskich:
• seria magurska która tworzy Pasmo Łysiny, Lubomira i Kamiennika. W tym przypadku bardziej odporne na erozję są, tworząc wzniesienia, gruboławicowe piaskowce magurskie, podścielone drobnorytmicznym fliszem łupkowo-piaskowcowym,
• seria śląska, która dziali się na cztery facje:
o facje zatoki Skrzydlnej i łuski Bystrego, które występują u brzegu płaszczowiny magurskiej, w Wierzbanowej i Kobielniku, należące do tej serii warstwy menilitowe tworzą krajobraz, charakteryzujący się stromymi wzniesieniami, w Skrzydlnej, jak również w Wierzbanowej i Kobielniku,
o facja lanckorońska, która buduje Pasmo Ostrysza oraz ukazuje się między Łuską Bystrego a oknem tektonicznym Wiśniowej w Lipniku i Kobielniku, rolę bardziej odpornych na erozję skał pełnią średnioławicowe piaskowce godulskie budujące Pasmo Ostrysza,
o facja Beskidu Małego, budująca Pasmo Ciecień – Grodzisko, rolę bardziej odpornych na erozję skał pełnią tutaj gruboławicowe piaskowce godulskie,
• seria podśląska, która ukazuje się w oknie tektonicznym Wiśniowej, zawiera głównie flisz łupkowy a przez to jest bardzo podatna na erozję wodną,
• czwartorzęd, zdominowany przez osady aluwialne w postaci żwirów w dolinie Krzyworzeki a także w dolnych odcinkach jej dopływów. Występujące również gliny zwietrzelinowe nagromadzane są na mało nachylonych stokach. Gliny zwietrzelinowe pokrywają cały prawie obszar za wyjątkiem partii szczytowych gór, stromych zboczy i dolin rzecznych. Powstałe w wyniku osuwisk materiału fliszowego i zwietrzeliny koluria osuwiskowe są charakterystyczne dla tego obszaru. Największe nagromadzenie koluwiów osuwiskowych występuje na stokach Kamiennika, Lubomira, Ciecienia, Grodziska. Koluwia te ulegają okresowo odmłodzeniom.
Na obszarze gminy Wiśniowa nie występują zasoby surowców naturalnych.
Zjawiska osuwiskowe. Obszary zagrożeń osuwiskowych znajdują się na terenie wszystkich sołectw w granicach gminy. Łączna suma obszarów osuwiskowych na terenie gminy to ponad 170 obiektów. Najliczniej osuwiska
występują na stokach Lubomira i Kamiennika w zachodniej części gminy oraz na stokach Pasma Ciecienia we wschodniej części. Znacznie mniej liczne i o mniejszych rozmiarach są w obrębie Kotliny Wiśniowej. Obszary osuwiskowe obejmują tereny rolne, leśne oraz istniejące tereny zabudowy mieszkaniowej i inwestycyjnej.
Generalnie obszar gminy zbudowany z naprzemianległych warstw skał osadowych o różnych właściwościach geotechnicznych jest predysponowany do rozwoju ruchów masowych. Dodatkowym czynnikiem wpływającym na zwiększenie zagrożenie dla człowieka i mienia jest antropopresja polegająca na wprowadzaniu zabudowy w tereny zagrożone oraz rozwoju infrastruktury technicznej bez wykonania odpowiednich badań geologiczno – inżynierskich. Wprowadzanie nowej zabudowy na tereny osuwiskowe powinno być zabronione, zwłaszcza w sytuacji, gdy większość osuwisk karpackich jest obecnie nieaktywna i wszelka ingerencja w stabilność stoku może powodować reaktywacje starych osuwisk.
4.1.3. Warunki klimatyczne
Urozmaicona rzeźba terenu, zarówno na obszarze gminy jak i wokół niej, wpływa bezpośrednio na zróżnicowanie warunków klimatycznych. Zarówno w dolinach, zboczach jak i szczytach warunki są odmienne.
Łagodniejszy klimat występuje w dolinach gdzie średnia temperatura roczna wynosi +6 oC, zaś temperatury na szczytach osiągają średnio +4 do +6oC. Okres zalegania pokrywy śnieżnej zazwyczaj trwa dwa miesiące (styczeń i luty). Grubość pokrywy śnieżnej wynosi 20-30 cm. Okoliczny klimat formowany jest głównie poprzez cyrkulacje wyżowych i niżowych mas powietrza. Charakterystyczna cechą dla doliny jest jej inwersyjny rozkład temperatur powietrza. Cecha ta widoczna jest głównie w porze nocnej przy bezchmurnych i bezwietrznych warunkach atmosferycznych. Silne wypromieniowanie ciepła w dnie doliny tworzy obszary chłodniejszego powietrza, które zasilane są zimnym powietrzem spływającym ze stoków gór. W wyniku takiej wewnątrz-dolinnej cyrkulacji na stokach tworzą się obszary cieplejszego powietrza.
Zasadniczy wpływ na kierunki i siłę ma orografia otaczającego terenu. Główne kierunki wiatrów to południowo- zachodnie, zachodnie i południowe. W okresie zimowym zwiększa się siła wiatru zaś w okresie letnim siła wiatru jest najmniejsza. Maksymalne opady w zależności od położenia punktu pomiarowego mogą wynosić nawet 900 mm (więcej niż średnia kraju). Łagodny górski klimat stwarza szczególnie dogodne warunki dla wegetacji roślin, a zwłaszcza drzew i krzewów owocowych.
4.1.4. Hydrografia i warunki hydrogeologiczne
Wody powierzchniowe. Obszar gminy leży w dorzeczach dopływów rzeki Raby, która jest prawostronnym dopływem Wisły. Jest to obszar hydrograficzny III rzędu. Sieć rzeczna gminy ma charakter zlewni górskich.
Centralna i północna część gminy odwadniana jest przez Krzyworzekę z dopływami: potok Wierzbanowski, potok na Padoły, Kobylak Pierwszy, Sikornica, potok Lipnik. Poza nimi jest jeszcze kilkanaście innych mniejszych dopływów. Cieki te mają charakter górski i przepływają przez głęboko wycięte doliny. Południowa część gminy odwadniana jest przez potoki Węglówka i Węgierka które uchodzą do Kasinianki, również dopływu Raby.
Krzyworzeka bierze swój początek pod szczytem Lubomira (potok Smarkawa – dawna nazwa Krzyworzeki), na wysokości 800 m w pobliżu nowo wybudowanego obserwatorium astronomicznego. Początkowo płynie we
wschodnim kierunku. Następnie płynie wzdłuż drogi wojewódzkiej nr 964 (Wiśniowa, Poznachowice Dolne, Czasław), by tuż przed Dobczycami odbić w prawo, w kierunku Stadnik. Na znacznym odcinku biegu rzeki brzegi są zadrzewione. Mimo zanieczyszczeń rolniczych (III klasa czystości) rzeka ma znaczenie turystyczne (na całym odcinku kamieniste koryto i plaże). W wodach rzeki występuje na niektórych odcinkach rak rzeczny.
Ocenia się, iż zasoby wód powierzchniowych gminy są niewystarczające a ich jakość na stosunkowo mało zanieczyszczone.
Zagrożenie powodziowe. Obszar gminy Wiśniowa położony jest w zlewniach rzek będących dopływami Raby, która z kolei znajduje się w dorzeczu Wisły. Dla obszaru dorzecza rzeki Raby w roku 2008 sporządzono studium ochrony przeciwpowodziowej. Obowiązek opracowania studium ochrony przeciwpowodziowej wynikał z zapisów obowiązującej do 18 marca 2011 roku - ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne. Wchodząca w życie w dniu 18 marca 2011 roku Ustawa z dnia 5 stycznia 2011r. o zmianie ustawy - Prawo wodne oraz niektórych innych ustaw wprowadziła zmiany zarówno w zakresie dokumentów w oparciu, o które prowadzona jest ochrona przeciwpowodziowa, jaki w definicji specjalnych terenów zagrożonych powodzią, na których obowiązują zakazy określone w art. 88l oraz art. 40 ust. 1 pkt 3 obowiązującej ustawy Prawo wodne.
Wymagane zapisami Prawa - studium ochrony przeciwpowodziowej zastąpione zostało mapami zagrożenia i ryzyka powodziowego, zaś wyznaczane w studium obszary bezpośredniego zagrożenia powodzią - obszarami szczególnego zagrożenia powodzi wyznaczanymi na mapach zagrożenia powodziowego.
Wody podziemne. Obszar gminy Wiśniowa należy do hydrogeologicznego XXIII Regionu Karpackiego i XXIII Podregionu Zewnątrzkarpackiego. Wody podziemne występują w utworach fliszowych i pokrywach czwartorzędowych. W utworach fliszowych występują wody gruntowe szczelinowe lub szczelinowo-porowe. W utworach czwartorzędowych stwierdzono występowanie właściwej wody gruntowej. Miąższość warstwy wodonośnej wynosi od 2,0 do 6,0 m. Woda gruntowa ma zwierciadło swobodne lub lekko naporowe. Utwory czwartorzędowe poziomu wodonośnego można podzielić na dwie zróżnicowane pod względem hydrogeologicznym grupy:
• utwory żwirowo-piaszczyste dolin rzecznych o dobrej, często zmiennej wodonośności,
• utwory gliniasto-rumoszowe pokryw zboczowych o słabej wodonośności.
Duża przepuszczalność pionowa w/w utworów umożliwia szybką infiltrację wód opadowych, stanowiących ich wyłączne źródło zasilania. Wynika stąd także, iż znaczenie utworów pokrywowych polega nie na przewodzeniu wody, ale na jej gromadzeniu. Taki charakter hydrogeologiczny jest czynnikiem sprzyjającym powstawaniu licznych osuwisk w obrębie warstw zwietrzelinowych, w których powierzchnia poślizgu pokrywa się zazwyczaj z powierzchnią kontaktu pokrywy z podłożem skalnym. Wodonośność skał fliszowych jest generalnie niska i bardzo zróżnicowana przestrzennie. Kierunek spływu wód w utworach fliszowych jest zgodny z morfologią terenu, a zatem płyną one w kierunku doliny Raby lub lokalnie w kierunku dolin jej dopływów.
Wody podziemne znajdują się w utworach czwartorzędowych, związanych z dolinami rzecznymi. Obszar gminy znajduje się poza głównymi zbiornikami wód podziemnych. Najbliżej położone zbiorniki GWZP 443 i GZWP 442
związane są z dolinami rzek Stradomki i Raby. Obszar gminy w całości znajduje się na terenie Jednolitej Części Wód Podziemnych (JCWPd) oznaczonej numerem 161. Dane dla JCWPd 161 przedstawiono w tabeli poniżej:
Tabela 1. Dane inwentaryzacyjne JCWPd 161 (źródło: Państwowa Służba Hydrologiczna).
Powierzchnia: 1 536,2 km2
Region: Górnej Wisły w pasie Północnego Podkarpacia, Górnej Wisły w pasie Zewnętrznych Karpat Zachodnich
Województwo: małopolskie
Powiaty: bocheński, brzeski, limanowski, myślenicki, nowotarski, suski, wielicki Region hydrogeologiczny wg Atlasu
hydrogeologicznego Polski 1995 r.: XIII – przedkarpacki, XIV - karpacki Głębokość występowania wód słodkich: 0-150 m (na podstawie rozpoznania regionalnego)
Rysunek 4. Lokalizacja JCWPd 161. (źródło: Państwowa Służba Hydrologiczna).
W piętrze czwartorzędowym występuje jeden poziom wodonośny związany z utworami akumulacji rzecznej.
Lokalnie może występować w łączności hydraulicznej z poziomami w utworach fliszowych. Piętro wodonośne paleogenu i kredy (fliszowe) zbudowane jest z utworów piaskowcowo – łupkowych. W strefie aktywnej wymiany wód zwykłych (do głębokości około 80 m ppt) może występować kilka poziomów wodonośnych:
• Q – wody porowe w utworach akumulacji rzecznej (piaski, żwiry, otoczaki),
• Pg-Cr – wody szczelinowo - porowe w utworach piaskowcowo – łupkowych (fliszowych), strefa aktywnej wymiany do głębokości około 80 m ppt.
Cecha szczególna JCWPd (ilościowa, chemiczna):
• Q - ilościowo – stan dobry, jakościowo - stan zadowalający,
• Pg-Cr - ilościowo – stan słaby, jakościowo - stan bardzo dobry.
Wody utworów pokrywowych ujmowane są studniami kopanymi na potrzeby pojedynczych gospodarstw.
Charakteryzują się one ścisłym powiązaniem z wielkością opadów atmosferycznych, przejawiających się bardzo zmienną i małą wydajnością oraz dużymi wahaniami głębokości zwierciadła wody.
4.1.5. Warunki glebowe, szata roślinna i świat zwierzęcy
Warunki glebowe w gminie są kształtowane przez wszystkie elementy środowiska geograficznego.
Zróżnicowanie środowiska glebowego jest wynikiem niejednolitości podłoża geologicznego (skały macierzyste i jej charakter) i warunki topograficzne związane z nachyleniem i wysokością terenu. Dodatkowo profil glebowy będzie warunkowany poprzez klimat, stosunki wodne, porastającą teren roślinność i działalność antropogeniczną. Obszar gminy to głównie gleby bielicowe względnie brunatne charakterystyczne dla terenów górzystych o podłożu fliszowym. Gleby te mają profil gliniasto-kamienisty, piaszczysty i aluwialny. Są to gleby ubogie w składniki pokarmowe o złych właściwościach fizyczno-chamicznych, trudne do wykorzystania pod względem rolniczym. Głownie są to gleby o niskiej klasie bonitacyjnej - V-VI.
Dużym problemem na terenie gminy jest erozja gleb spowodowana głownie dużym kątem nachylenia stoków oraz ich ekspozycją. Gleby gliniaste występujące na podłożu łupkowym są słabo przepuszczalne. Powstający spływ powierzchniowy może prowadzić do powstawania młak. W dolinach rzek tworzą się mady o dużej zawartości piasku. Mady (Fluvisols) obejmują wszystkie nadrzeczne akumulacyjne utwory aluwialne, najczęściej drobnożwirowe. W ich profilu widoczne są bardziej lub mniej wyraźne warstwy o zróżnicowanej miąższości oraz składzie granulometrycznym. Są bardzo zasobne w składniki biogenne, a ich poziomy próchniczne zawierają 3- 4% próchnicy.
Rysunek 5. Gleby na obszarze gminy Wiśniowa (źródło: Mapa glebowo-rolnicza z portalu Geomałopolska - Małopolska Infrastruktury Informacji Przestrzennej (MIIP)).
Według podziału Matuszkiewicza W. (1993) na regiony geobotaniczne Polski, obszar gminy Wiśniowa należy do trzech w okręgów: Beskidu Wyspowego, Pogórzy Wielicko-Tuchowskich i Okręgu Beskidzki Żywiecki. Obecnie większość regionu cechuje bardzo silne przekształcenie antropogeniczne środowiska naturalnego, które wyraża się rolniczo-osadniczym (łąki, pastwiska, pola uprawne) użytkowaniem terenu, wcześniej prawie całkowicie leśnego. Wskaźnik lesistości gminy wynosi 37,3%. Wśród lasów w gminie przeważa funkcja ochronna (ponad 80%). Pozyskiwanie drewna dokonywane jest w ramach zabiegów pielęgnacyjnych, poprawiających warunki wzrostu i rozwoju drzew pozostających w lesie do wieku dojrzałości. Granica rolno-leśna przebiega wysoko, zalesione są najczęściej górne części stoków i wyższe grzbiety górskie. W drzewostanie lasów można spotkać:
grab zwyczajny (Carpinus betulus), buk zwyczajny (Fagus sylvatica), dąb szypułkowy (Quercus robur), klon polny (Acer campestre), sosna zwyczajna (Pinus silvestris), lipa drobnolistna (Tilia cordata) oraz lipa szerokolistna (T.
platyphyllos). W najwyższych partiach badanego obszaru stosunki fitosocjologiczne stają się podobne do układu panującego w Beskidach. Zbocza górskie o ekspozycji południowej, jak też szczytowe partie wzniesień porastają dębowo-sosnowe bory mieszane (Pino-Quercetum) i kwaśna buczyna górska (Luzulo-Fagetum), w której dominuje buk, niekiedy z domieszką świerka i jodły. Z kolei zbocza północne porasta żyzna buczyna karpacka (Dentario glandulosae-Fagetum) oraz bory jodłowo-świerkowe (Abieti-Piceetum). Naturalne zbiorowiska roślinne występują na terenie gminy rzadko. Ponad połowę powierzchni obszaru zajmują zbiorowiska zastępcze i wtórne (łąki, pastwiska, pola uprawne), do których należą także lasy gospodarcze. Niektóre zbiorowiska nieleśne przekształciły się na skutek długotrwałego użytkowania w zbiorowiska o stosunkowo wysokich walorach florystycznych i posiadają obecnie charakter półnaturalny. Obecnie na skutek zaprzestawania ich ekstensywnego użytkowania tracą one swoje walory.
Obszar gminy według zoogeograficznej regionalizacji Polski znajduje się w granicach okręgu zachodniokarpackiego. Charakterystyczną cechą tego regionu jest występowanie dosyć bogatej i swoistej fauny. Świat zwierząt jest typowy dla obszaru Beskidu Zachodniego i reprezentowany jest na terenie całej gminy przez:
− ssaki (sarny, jelenie, dziki, zające, lisy, łasice, borsuki, nietoperze, tchórze, jeże, ryjówki, drobne ssaki drapieżne oraz rzadziej spotykany wilki i niedźwiedź),
− ptaki (około 100 gatunków, w tym kania ruda, turkawka, pliszka górska czy kruka),
− owady (jętki, kiełże, muchówki, ważki, chruściki, motyle chrząszcze, żuki),
− płazy i gady (jaszczurka zwinka i żyworodna, padalec, zaskroniec, żmija zygzakowata, żaba zielona i brunatna, salamandra plamista, ),
− ryby (pstrągi, karasie, hodowane karpie, kiełbie, płocie, leszcze, brzany, węgorze czy głowacze).
4.1.6. Zasoby krajobrazowe i kulturowe oraz obszary chronione
Krajobraz gminy Wiśniowa to głównie kotlina i otaczające ją szczyty do których zaliczamy Ciecień (829 m npm), Wierzbanowską Górę (778 m npm), Pasmo Łysiny (891 m npm) i Lubomira (904 m npm) oraz Kamiennik (818 m npm). W obrębie kotliny i dolin rzecznych dominuje umiarkowanie urozmaicony krajobraz głównie o charakterze rolniczym z niewielkim udziałem zadrzewień.
Ze względu na rzeźbę terenu zabudowa w gminie usytuowana jest głownie wzdłuż potoków i rzek tworząc wsie łańcuchowe. O walorach kulturowych krajobrazu świadczą liczne przydrożne kapliczki i krzyże. Na obszarze gminy Wiśniowa znajdują się spora liczba starych drewnianych obiektów należących dawniej do zabudowy regionalnej mieszkalnej i gospodarczej.
Na terenie gminy występują ślady osadnictwa przedhistorycznego głównie w Wiśniowej, Glichowie, Kobielniku, Lipniku, Poznachowicach Dolnych. Odkrycia archeologiczne wykazały istnienie wielu obiektów, głównie osad z okresu neolitu i średniowiecza. Zasoby kulturowe gminy obejmują zarówno ślady osadnictwa przedhistorycznego
jak i ukształtowane w średniowieczu układy przestrzenne wsi wraz z siecią drogową, wskazane na rysunku planu:
• Stanowisko archeologiczne nr 1 – Osada z epoki neolitu, okresu wpływów rzymskich i średniowiecza;
• Stanowisko archeologiczne nr 2 – Osada z epoki neolitu;
• Stanowisko archeologiczne nr 3 – Osada z okresu średniowiecza;
• Stanowisko archeologiczne nr 4 – Osada z okresu średniowiecza;
• Stanowisko archeologiczne nr 5 – Osada z okresu średniowiecza;
• Stanowisko archeologiczne nr 6 – Osada z okresu średniowiecza;
• Stanowisko archeologiczne nr 7 – Osada z okresu średniowiecza;
• Stanowisko archeologiczne nr 8 – Osada prehistoryczne i z okresu średniowiecza;
• Stanowisko archeologiczne nr 9 – Osada z epoki neolitu i okresu średniowiecza;
• Stanowisko archeologiczne nr 10 – Osada z epoki neolitu.
Na obszarze planu występują następujące stanowiska archeologiczne, znajdujące się w ewidencji Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków:
• Kościół parafialny p.w. św. Marcina w Wiśniowej/Plebańskie Pola: kościół, dzwonnica, drew. bud. 1720- 1730r., ogrodzenie, drzewostan – o nr rejestrowym A-441 z 26.02.1977 [A-326/M]*;
• Bożnica drewniana z otoczeniem z XIX/XXw. – o nr rejestrowym A-661 z 21.09.1993 [A-360/M]*;
• Cmentarz z I wojny światowej nr 373 na wzgórzu Dziadkówka – o nr rejestrowym A-721 z 31.07.1997, [A-416/M]*;
•
• Zespół cmentarza z I wojny światowej nr 374, z 1914r., kaplica, ogrodzenie, drzewostan na obwodzie – o nr rejestrowym A-722 z 14.08.1997, [A- 417/M]*;
• Dom nr 17 – o nr rejestrowym A-550 z 07.10.1986, [A-547/M]*.
Obiekty wpisane ewidencji obiektów zabytkowych na terenie sołectwa Wiśniowa:
• Stara Wikarówka w Wiśniowej/Plebańskie Pola, drew. koniec XIXw.;
• Organistówka nr 123 w Wiśniowej, drew. I poł. XIXw.;
• Kapliczka nr k/191 (w ramach uznania za zabytek cmentarza wojennego nr 374 w Wiśniowej), mur. ok.
1910r.;
• Kapliczka w Wiśniowej, mur. poł. XIXw.;
• Kapliczka w Wiśniowej, koniec XIX w.;
• Kapliczka w Wiśniowej, mur. XVIII/XIXw.;
• Budynek byłej Szkoły Rolniczej. mur. ok. 1911r.;
• Dom nr 35 (dawny sklep), drew. okres międzywojenny;
• Dom nr 13. drew. 1908r.;
• Figura w formie słupowej, pocz. XX w., dz. 3216;
• Dom nr 25. drew. 1935r.;
• Dom nr 28 drew. 1940r.;
• Dom nr 39 drew. ok. 1920r.;
• Stodoła nr 39 drew. ok. 1920r.;
• Piwnica nr 39 drew. ok. 1920r.;
• Dom nr 47 drew. 1868r.;
• Spichlerz nr 47 drew. 1893r.;
• Dom nr 51 drew. 1893r.;
• Dom nr 67 mur. 1860r.;
• Dom nr 72 drew. 1935r.;
• Dom nr 73 drew. 1915r.;
• Dom nr 80 drew. ok. 1910r.;
• Spichlerz nr 106 drew. ok. 1910r.;
• Dom nr 152 drew. ok. 1910r.;
• Stodoła nr 152 drew. ok. 1930r.;
• Dom nr 158 drew. 1925r.;
• Dom nr 160 drew. 1938r.;
• Dom nr 168 drew. 1928r.;
• Dom nr 178 drew. ok. 1900r.;
• Dom nr 181 drew. ok. 1875r.;
• Dom nr 183 drew. połowa XIXw.;
• Dom nr 191 drew. 1937r.;
• Dom nr 193 drew. 1924r.;
• Spichlerz nr 205 drew. ok. 1880r.;
• Dom nr 210 drew. 1939r.;
• Dom nr 218 drew. 1926r.;
• Dom nr 239 drew. ok. 1890r.;
• Dom nr 242 drew. koniec XIXw.;
• Dom nr 274;
• Budynek drewniany - Izba Regionalna Wiśniowa/Zwierzówka dz. nr 2085;
• Figurka drewniana, Wiśniowa/Marolówka dz. nr 20.
Obszary chronione. Na obszarze gminy Wiśniowa znajdują się zarówno obiekty jak i obszary chronione zgodnie z ustawą o ochronie przyrody. Należą do nich pomniki przyrody, obszary Natura 2000 oraz użytek ekologiczny.
Ponadto w południowej części gminy wyznaczono lądowy korytarz ekologiczny Beskidy Zachodnie. Wzdłuż
wschodniej granicy gminy rozciąga się obszary siedliskowe Natura 2000 „Ostoje Nietoperzy Beskidu Wyspowego”. Obszar ten utworzono dla ochrony kolonii rozrodczych podkowca małego, nocka orzęsionego i nocka dużego. W południowej części gminy Wiśniowa znajduje się drugi obszar siedliskowy Natura 2000 „Kościół w Węglówce” o powierzchni 88,6 ha. Obszar obejmuje miejsce nocowania czyli wieżę kościoła pw. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy w Węglówce oraz okoliczne lasy i tereny rolnicze kolonii rozrodczych nocka dużego i podkowca małego. Liczebność kolonii nocka dużego może tu osiągać 500 osobników a podkowca małego 10 osobników.
Rysunek 6. Zachodni fragment obszaru Natura 2000 PLH 120052.
Źródło: http://natura2000.eea.europa.eu/Natura2000/SDF.aspx?site=PLH120052
PLH120052 „Ostoje nietoperzy Beskidu Wyspowego” to obszar utworzony dla ochrony kolonii rozrodczych podkowca małego, nocka orzęsionego i nocka dużego. "Ostoje nietoperzy Beskidu Wyspowego" tworzy jedenaście enklaw. Każda z nich obejmuje obiekt lub obiekty, w których zamieszkują kolonie rozrodcze, i obszary żerowania nietoperzy. Tymi enklawami są:
• Klasztor w Szczyrzycu (wcześniej obszar PLH120023) i Kościół w Skrzydlnej- kolonie rozrodcze podkowca małego i nocka orzęsionego oraz schronienie nocka dużego na strychach budowli sakralnych
• Kościół w Łącku - kolonie rozrodcze nocka dużego i podkowca małego na strychu kościoła w Łącku
• Kościół w Łukowicy - kolonia rozrodcza podkowca małego na strychu kościoła w Łukowicy
• Kościół w Słopnicach - kolonie rozrodcze nocka dużego i podkowca małego na strychu kościoła w Słopnicach
• Kościół w Szyku - kolonie rozrodcze podkowca małego na strychach kościołów w Szyku, w Nowym Rybiu i Wilkowisku
• Kościół w Łososinie Górnej - kolonia rozrodcza podkowca małego na strychu kościoła w Łososinie Górnej
• Kościół w Podegrodziu - kolonia rozrodcza nocka dużego na strychu kościoła w Podegrodziu
• Kościół w Jazowsku - kolonie rozrodcze nocka dużego i podkowca małego na strychu kościoła w Jazowsku
• Kościół w Laskowej - kolonia rozrodcza podkowca małego na strychu kościoła w Laskowej
• Okolice Laskowej cz. N - kolonia rozrodcza podkowca małego na strychu Kościoła w Kamionce Małej
• Okolice Laskowej cz. S - kolonie rozrodcze podkowca małego, nocka dużego i nocka orzęsionego na strychach kościołów w Ujanowicach, Jaworznej i Żmiącej.
Jeden z najważniejszych obszarów dla zachowania populacji podkowca małego i nocka orzęsionego w Polsce.
Znajdują się tu należące do największych w naszym kraju kolonie rozrodcze obu tych gatunków. W okresie letnim przebywa tu ok. 20 % monitorowanej populacji podkowca małego i ponad 50% znanej z nielicznych stanowisk populacji nocka orzęsionego. Na terenie ostoi stwierdzono występowanie 3 typów siedlisk z Załącznika I Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Są to: 9110 Kwaśne buczyny (Luzulo - Fagenion), 9130 Żyzne buczyny (Dentario glandulosae - Fagenion) oraz 9180 Jaworzyny i lasy klonowo - lipowe na stokach i zboczach (Tilio - Acerion), w tym 9180-2 Jaworzyna z języcznikiem zwyczajnym (Phyllitido - Aceretum).
W sąsiedztwie planu znajduje się użytek ekologiczny „Sucha Polana”. Użytek położony jest w leśnictwie Lipnik.
Pierwszorzędnym celem ochrony są tu zespoły łąk górskich i torfowisk niskich. Drugorzędnym celem ochrony są walory krajobrazowe górskiej polany położonej na uczęszczanym szlaku turystycznym. Jest to też miejsce pamięci narodowej. Powierzchnia użytku wynosi 5,06 ha.
Gmina znajduje się na wskazanej przez Jędrzejewskiego (2011)1 Głównym Korytarzu ekologicznym na pograniczu Korytarza Karpackiego i Południowego. Korytarz biegnie poza sołectwem Wiśniowa. Na dzień opracowania ochrona korytarzy ekologicznych w Polsce nie posiada sankcji prawnej.
Rysunek 7. Mapa korytarzy ekologicznych w obrębie gminy Wiśniowa . Źródło: http://mapa.korytarze.pl
W obszarze planu występują obiekty posiadające najwyższe wartości przyrodnicze, wpisane do rejestru pomników przyrody, które podlegają ochronie, zgodnie z przepisami odrębnymi:
• Nr 001 – dąb szypułkowy (Qercus robur) - Wiśniowa, przy skrzyżowaniu, dz. Nr 1880;
1„Projekt korytarzy ekologicznych łączących Europejską Sieć Natura 2000 w Polsce” Jędrzejewski W., Nowak S., Stachura K., Skierczyński M., Mysłajek R. W., Niedziałkowski K., Jędrzejewska B., Wójcik J. M., Zalewska H., Pilot M., Górny M., Kurek R.T., Ślusarczyk R. Projekt korytarzy ekologicznych łączących Europejską Sieć Natura 2000 w Polsce. Zakład Badania Ssaków PAN, Białowieża 2011
• Nr 002 – lipa drobnolistna (Tilia cordata) - Wiśniowa, obok kościoła, przy bramie wejść., dz. Nr 2112;
• Nr 003 – lipa drobnolistna (Tilia cordata) - Wiśniowa, obok kościoła, w narożniku, dz. Nr 2113;
• Nr 004 – lipa drobnolistna (Tilia cordata) - Wiśniowa, za ogrodzeniem kościoła od PN, dz. Nr 2112;
• Nr 005 – lipa drobnolistna (Tilia cordata) - Wiśniowa, przy dzwonnicy, dz. Nr 2112;
• Nr 006 – lipa drobnolistna (Tilia cordata) - Wiśniowa, na skarpie, przy kaplicy, dz. Nr 2129;
• Nr 007 – lipa drobnolistna (Tilia cordata) - Wiśniowa, przy potoku, dz. Nr 32/117;
• Nr 008 – wiąz szypułkowy (Ulmus leavis) - Wiśniowa, przy potoku, dz. Nr 32/117.
Na obszarze objętym opracowaniem nie znajdują się inne tereny objęte instytucjonalną ochroną w rozumieniu ustawy o ochronie przyrody.
4.2. Stan i funkcjonowanie środowiska przyrodniczego 4.2.1. Powietrze atmosferyczne
Badania jakości powietrza prowadzone były zgodnie z „Programem Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2016-2020” w 27 stacjach pomiarowych, w tym 17 automatycznych, 4 manualnych i 6 mobilnych. Najbliżej obszaru opracowania monitoring prowadzony był na stacji mobilnej zlokalizowanej w Dobczycach. Wynik pomiarów został zagregowany do poziomu strefy (patrz tabela poniżej):
Tabela 2. Klasyfikacja stref, kryterium zdrowia. Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w roku 2016.
Dobowe stężenia pyłu zawieszonego PM10 przekraczały wartość dopuszczalną wynoszącą 50 μg/m3 (wyrażoną ilością dni w ciągu roku wyższą od 35 lub wartością percentyla 90,4 wyższą od 50 μg/m3 ) we wszystkich stanowiskach na terenie województwa za wyjątkiem Gorlic i Piwnicznej2.
Średnie roczne stężenie pyłu PM2,5 przekroczyło wartość dopuszczalną (25 μg/m3) we wszystkich stanowiskach pomiarowych za wyjątkiem stacji w Tarnowie na ul. Bitwy pod Studziankami (24 μg/m3).
W okresie ostatnich pięciu lat (2012-2016) stężenia dwutlenku azotu przekraczają poziom dopuszczalny jedynie na stacjach komunikacyjnych w Krakowie, a maksymalne stężenia 1-godzinne we wszystkich stacjach mieszczą się w zakresie wartości normatywnych (200 μg/m3)3.
Krakowie i województwie małopolskim średnie roczne stężenia dwutlenku siarki w latach 2012-2016
2 Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w roku 2016.
3 ibidem
utrzymywały się na niskim poziomie. W całym analizowanym okresie stężenia 1-godzinne SO2 nie przekraczały poziomu dopuszczalnego.4
Roczne stężenia benzenu osiągnęły wartości poniżej poziomu dopuszczalnego 5 μg/m3, co pozwoliło na zakwalifikowanie wszystkich stref na terenie województwa do klasy A. Podobnie, poziom dopuszczalny tlenku węgla, określony jako maksymalna średnia ośmiogodzinna spośród średnich kroczących, obliczonych ze średnich jednogodzinnych i wynoszący 10 mg/m3, nie został przekroczony na żadnym stanowisku pomiarowym w województwie. Niski poziom stężeń tlenku węgla zadecydował o zakwalifikowaniu wszystkich stref do klasy A5.
Na obszarze województwa poziom docelowy ozonu w powietrzu, obowiązujący dla kryterium ochrony zdrowia, został dotrzymany i w wyniku klasyfikacji stref Aglomeracja Krakowska, miasto Tarnów oraz strefa małopolska otrzymały klasę A6.
Stężenia metali ciężkich mierzone były w 5 stanowiskach na terenie województwa. Stężenia ołowiu występowały znacznie poniżej poziomu dopuszczalnego - 0,5 μg/m3, w wyniku czego wszystkie strefy zostały zakwalifikowane do klasy A. Stężenia pozostałych metali ciężkich: arsenu, kadmu i niklu, zawartych w pyle PM10 nie przekraczały poziomu docelowego i w wyniku rocznej oceny jakości powietrza za 2016 rok cały obszar województwa został także zakwalifikowany do klasy A.7.
Stężenia Benzo(alfa)Pirenu na wszystkich stanowiskach były bardzo wysokie i przekraczały poziom docelowy (1 ng/m3). Wysoki poziom tego zanieczyszczenia zadecydował o zakwalifikowaniu obszaru całego województwa do klasy C. Zdecydowanie najwyższe stężenia B(a)P zarejestrowano w Nowym Sączu, Kalwarii Zebrzydowskiej, Nowym Targu i Tuchowie8.
W całej strefie małopolskiej stwierdzono ponadnormatywne zanieczyszczenie pyłem zawieszonym PM10 i PM2,5 oraz bezno(alfa)pirenem. Zanieczyszczenia te mają swoje źródło przede wszystkim w „niskiej emisji”
spowodowanej funkcjonowaniem indywidulanych systemów grzewczych opartych o spalanie paliw stałych, często paliw niskiej jakości. Na występujące przekroczenia mają wpływ także emisja związana z ruchem pojazdów oraz lokalne warunki rozprzestrzeniania się zanieczyszczeń.
4.2.2. Wody powierzchniowe
W 2016 roku WIOŚ rozpoczął realizację monitoringu jakości wód powierzchniowych zaplanowanego w
„Programie Państwowego Monitoringu Środowiska województwa małopolskiego na lata 2016-2020”, zatwierdzonym przez Głównego Inspektora Ochrony Środowiska.
4 Ibidem
5 ibidem
6 Raport o stanie środowiska w województwie małopolskim w roku 2016.
7 ibidem
8 ibidem
Badania wód zostały zrealizowane w ramach czterech programów: monitoringu diagnostycznego, operacyjnego, monitoringu obszarów chronionych oraz monitoringu badawczego. Zakres i częstotliwość badań przeprowadzonych w poszczególnych programach monitoringu były zróżnicowane i ustalone zgodnie z zapisami rozporządzenia z 2014 roku zmieniającego rozporządzenie w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych z 2011 roku.
Monitorowano elementy biologiczne, fizykochemiczne, chemiczne, prowadzono obserwacje hydromorfologiczne. Badania wykonywano stosując metodyki referencyjne.
Rysunek 8. Klasyfikacja stanu/potencjału ekologicznego jednolitych części wód powierzchniowych w województwie małopolskim w 2016 roku.
Stan i potencjał ekologiczny jcwp w obszarze opracowania określono jako dobry. Pomiaru dokonano na Krzyworzece (patrz tabela poniżej).
Tabela 3. Klasyfikacja stanu ekologicznego i chemicznego rzek w Jcwp - ocena za 2016 rok
4.2.3. Wody podziemne
W roku 2016 sieć krajowa monitoringu stanu jakościowego (chemicznego) w województwie małopolskim tworzyło 80 punktów badawczych. Ok.39% punktów pomiarowych ujmowało płytkie poziomy wodonośne występujące przeważnie w obrębie czwartorzędowego piętra wodonośnego rozprzestrzenionego najpowszechniej na terenie kraju, a pozostałe punkty pomiarowe ujmowały głębsze poziomy wodonośne.
Zakres badań obejmował elementy fizykochemiczne:
• ogólne: odczyn, temperatura, przewodność elektrolityczna, tlen rozpuszczony, ogólny węgiel organiczny,
• nieorganiczne: amoniak, antymon, arsen, azotany, azotyny, bor, chlorki, chrom, cyjanki, fluorki, fosforany, glin, kadm, magnez, mangan, miedź, nikiel, ołów, potas, rtęć, selen, siarczany, sód, srebro, wapń, wodorowęglany, żelazo oraz dodatkowo spoza listy wskaźników obowiązkowych: bar, beryl, cyna, cynk, kobalt, molibden, tal, tytan uran, wanad,
• organiczne: pestycydy, trichloroeten, tetrachloroeten, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), indeks fenolowy.
Badania monitoringowe prowadzi Państwowa Służba Hydrogeologiczna (PSH).
Najbliższy obszaru opracowania był punkt pomiarowy nr 55 zlokalizowany na Jcwpd 161 w powiecie myślenickim, gmina Radziechowice, w miejscowości Czasław (PL2000161_003).
Badania przeprowadzone w ramach monitoringu diagnostycznego wykazały, że w roku 2016:
• 13,8% badanych wód spełniało wymagania dla klasy I,
• 36,3% badanych wód spełniało wymagania dla klasy II,
• 35,0% badanych wód spełniało wymagania dla klasy III,
• 12,5% badanych wód spełniało wymagania dla klasy IV,
• 2,5% było w klasie V.
co oznacza, że:
· dobry stan chemiczny (klasa I, II, III) stwierdzono w 85,0% badanych wód,
· zły stan chemiczny (klasa IV, V) – w 15,0% % badanych wód.
Tabela 4. Klasyfikacja wód podziemnych w 2016 roku w województwie małopolskim. Punkt pomiarowy nr 55.
Stan Jcwpd w najbliższym punkcie pomiarowym (Czasław) względem obszaru opracowania – określono jako dobry (klasa II). Woda spełnia również kryteria jakości wód podziemnych przeznaczonych do spożycia (dane za 2016 rok, WIOŚ).
4.2.4. Hałas
W 2016 roku WIOŚ w Krakowie wykonał pomiary hałasu w ramach realizacji zadań „Programu Państwowego Monitoringu Środowiska Województwa Małopolskiego na lata 2016-2020”. Celem badań w programie wojewódzkim było określenie warunków panujących w bezpośrednim sąsiedztwie tras komunikacyjnych i uzyskanie informacji o uciążliwości akustycznej analizowanych miejsc. Oceny klimatu akustycznego dokonano na podstawie wskaźników: LAeqD i LAeqN określając poziomy krótkookresowe mające zastosowanie do ustalania i kontroli warunków korzystania ze środowiska.
Najbliżej obszaru opracowania pomiary (hałas drogowy krótkookresowy) dokonywane były w punkcie nr 5.
zlokalizowanym w Lubomierzu na drodze wojewódzkiej DW 968. Charakter punktu pomiarowego jest zbliżony do lokalizacji siedziby gminy - Wiśniowej.
Tabela 5. Monitoring hałasu drogowego z wyznaczeniem poziomów równoważnych (LAeq,D oraz LAeq,N) w województwie małopolskim w roku 2016.
Jak wynika z przeprowadzonych badań, w przekrojach pomiarowych w punkcie pomiarowym w Lubomierzu nie wystąpiły przekroczenia dopuszczalnych poziomów hałasu zarówno w porze dziennej ani i nocnej. Brak danych na temat poziomu hałasu komunikacyjnego oraz przemysłowego dla obszaru opracowania.
4.2.5. Pole elektromagnetyczne
W roku 2016 r. WIOŚ w Krakowie wykonał badania poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku w 45 punktach pomiarowych zlokalizowanych w miejscach dostępnych dla ludności, po 15 dla trzech wymienionych kategorii obszarów:
• centralne dzielnice lub osiedla miast o liczbie mieszkańców przekraczającej 50 tys.,
• pozostałe miasta,
• tereny wiejskie.
Pomiary prowadzono zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 12 listopada 2007 roku w sprawie zakresu i sposobu prowadzenia okresowych badań poziomów pól elektromagnetycznych w środowisku (Dz. U.
Nr 221, poz. 1645 z późn. zm.).
Najbliżej terenu objętego opracowaniem pomiaru dokonywano w Wiśniowej - punk pomiarowy nr 35 (tereny wiejskie).
Tabela 6. Wyniki pomiarów pól elektromagnetycznych w środowisku na terenie województwa małopolskiego wykonanych w roku 2016.
Wartość dla punktu pomiarowego nr 35 [składowa elektryczna w przedziale częstotliwości 3 MNz – 3 GJHz]
wynosiła poniżej 0,1 V/m – przy poziomie dopuszczalnym 7 V/m. Wartość średnia dla obszarów wiejskich województwa obszarów wiejskich województwa [składowa elektryczna w przedziale częstotliwości 3 MNz – 3 GJHz] wynosiła 0,134 V/m.
Oznacza to, że stan środowiska pod względem poziomu pola magnetycznego należy uznać za bardzo dobry.
4.3. Uwarunkowania ekofizjograficzne
Kształtowanie układu funkcjonalno – przestrzennego obszaru powinno uwzględniać stan istniejącego środowiska przyrodniczego. Obszary, które powinny pełnić funkcje przyrodnicze należy chronić i wyłączyć z wszelkiego zainwestowania. Sformułowano następujące wnioski:
• Zaleca się nielokalizowanie przedsięwzięć mogących zawsze znacząco oddziaływać na środowisko, za wyjątkiem: inwestycji z zakresu łączności publicznej, uzbrojenia terenu i dróg wewnętrznych oraz obiektów związanych z lotniskiem i obsługą ruchu lotniczego;
• Należy utrzymać zapisy zapewniające ochronę wód powierzchniowych i podziemnych przed zanieczyszczeniem;
• Należy zapewnić rozwój zieleni wysokiej i niskiej na terenach potencjalnego zainwestowania,
wprowadzenie zadrzewień wzdłuż ciągów komunikacyjnych.
• Należy określić minimalny udział powierzchni biologicznie czynnej dla terenów zabudowy.
• W projektowanych działaniach inwestycyjnych należy kierować się zasadą zrównoważonego rozwoju, której nadrzędnym celem jest zachowanie równowagi przyrodniczej oraz trwałości podstawowych procesów przyrodniczych
4.4. Odporność środowiska na degradację
W obrębie oddziaływań destrukcyjnych człowieka na system przyrodniczy wyróżnić można9:
• Degradację, czyli przesunięcie systemu na niższy poziom termodynamiczno-informacyjny,
• Degenerację, czyli rozpad zależności wewnętrznych między składnikami systemu, co powoduje zanik mechanizmów stabilizujących,
• Dysfunkcję, czyli zmianę (najczęściej uproszczenie) sposobu przepływu materii i energii bez wyraźnych zmian struktury,
• Dekompozycję, czyli zmianę struktury, składu i relacji ilościowych między składowymi systemu.
Skutki działań człowieka w środowisku można klasyfikować10 () ze względu na:
• Ich zasięg przestrzenny (punktowy, liniowy i powierzchniowy),
• Czas ich trwania (długo- i krótkoterminowe),
• Częstotliwość (powtarzalne, ciągłe, cykliczne, zanikające),
• Skalę (lokalne, regionalne, globalne),
• Charakter (skumulowane, synergiczne, przypadkowe, odwracalne lub nieodwracalne),
• Skutki dotyczące zasobów nieodnawialnych.
Pod pojęciem odporności rozumie się najczęściej taką progową wartość parametrów otoczenia systemu przyrodniczego, przy której system się nie zmienia lub zmiany są odwracalne po ustaniu zakłócenia.
W ujęciu historycznym proces destrukcji przyrody przez człowieka zapoczątkowany został różnymi formami eksploatacji zasobów przyrody, w efekcie których postępowało przekształcanie jej struktury. Następnym czynnikiem przekształceń była urbanizacja obszaru, w wyniku której następowała całkowita eliminacja dzikiej przyrody z miejsc zasiedlanych przez człowieka oraz jej fragmentacja. Najpóźniej pojawiają się różnego rodzaju zanieczyszczenia, których emisja ma współcześnie zasięg transgraniczny.
Wymienione czynniki antropopresji oddziałują negatywnie na komponenty abiotyczne (litosferę, hydrosferę, powierzchnię ziemi i klimat) i biotyczne (wszystkich poziomów organizacji przyrody) oraz strukturę i funkcjonowanie systemu przyrodniczego.
W przypadku analizowanego terenu do elementów mało odpornych na degradację zaliczono przede wszystkim:
• Wody podziemne,
9 Kostrowicki, 1979
10 Richling, Solon 1996
• Klimat akustyczny,
• Warunki mezoklimatyczne,
• Zbiorowiska roślinne i fauna:
o Zwierzęta objęte ochroną gatunkową, o Otoczenie gniazd ptaków chronionych,
Elementy średnio odporne to:
• Podłoże gruntowe:
o Gleby klas bonitacyjnych III – IV,
• Zbiorowiska roślinne i fauna:
o Zieleń nieurządzona,
o Zbiorowiska segetalne (upraw rolnych).
Do elementów odpornych zalicza się:
• Podłoże gruntowe:
o Grunty antropogeniczne przekształcone mechaniczne i/lub chemicznie,
• Tereny o nachyleniu 0-5°,
• Zbiorowiska roślinne i fauna:
o Pastwiska, o Zieleń urządzona,
o Fauna i flora synantropijna.
Obszar opracowania obejmuje tereny o bardzo zróżnicowanej odporności na degradację, od odpornych (w większości silnie antropogenicznie zmienionych w centrum wsi) po mało odporne elementy środowiska przyrodniczego znajdujące się poza terenami zurbanizowanymi czy upraw rolnych.
4.5. Ocena zdolności środowiska do regeneracji
System przyrodniczy, posiada zdolność utrzymywania lub odtwarzania swej struktury i funkcji w warunkach zmian zewnętrznych, czyli powracania do stanu normalnego po jego naruszeniu. Lecz w przypadku wprowadzenia czynników degradujących, zdolnych do naruszenia mechanizmów homeostatycznych, następuje załamanie równowagi ekologicznej. Człowiek zazwyczaj nie jest w stanie określić poziomu natężenia sił niszczących, przy których załamanie to następuje. Stwierdza się to dopiero po reakcji przyrody na wprowadzony czynnik.
Zdolność do regeneracji posiadają przede wszystkim komponenty biotyczne, a spośród abiotycznych – hydrosfera i klimat (a pozostałe są nieodnawialne). Regeneracja przyrody odbywa się dzięki procesowi sukcesji i rozprzestrzeniania się gatunków. Rozpatrując analizowany obszar należy stwierdzić, że środowisko przyrodnicze nadal odznacza się zdolnością do regeneracji.
Zdolność do regeneracji najczęściej wyrażana jest długością czasu, jaki upływa między momentem ustania
działania czynników odkształcających środowisko, a powrotem środowiska do stanu, który występował przed rozpoczęciem działania tych czynników.
Ocena zdolności środowiska do regeneracji należy do zadań najtrudniejszych, gdyż:
• Środowisko bardzo rzadko wraca do takiego samego stanu, jaki istniał przed wystąpieniem oddziaływań,
• Degradacja środowiska często następuje pod wpływem synergicznego oddziaływania kilku czynników i nie można stwierdzić, który z nich odgrywa ważniejszą rolę, a wstrzymanie ich oddziaływania nie następuje jednocześnie,
• Regeneracja przebiegająca pod wpływem czynników naturalnych (po zaniechaniu antropopresji) często wspomagana jest celowymi działaniami człowieka (np. Rekultywacja) i wówczas jej tempo jest zróżnicowane,
• Wiele procesów regeneracyjnych (odnoszących się np. Do roślinności lub zasobów wód podziemnych) trwa długo i może przekraczać długość życia jednego pokolenia ludzi.
Ogólnie przyjmuje się, że regeneracja w środowisku następuje wyłącznie pod wpływem procesów naturalnych.
W przypadkach, gdy przyroda „nie poradzi sobie sama”, celowe działania człowieka mogą znacznie przyspieszyć regenerację środowiska. Skala czasu niezbędnego dla osiągnięcia oczekiwanego efektu regeneracji stanu danego elementu środowiska przyrodniczego, jest wyraźnie zróżnicowana.
Regeneracja krótkoterminowa – do 50 lat na uzyskanie spodziewanych efektów – dotyczy:
• Wód powierzchniowych,
• Jakości stanu atmosfery,
• Roślinności spontanicznej i synantropijnej w obszarach osiedlowych,
• Roślinności pól uprawnych i łąk.
Regeneracja długoterminowa – powyżej 50 lat – dotyczy:
• Rekultywacji gleb,
• Naturalnej sukcesji roślinnej.
Regeneracja w skali historycznej – powyżej 100 lat – dotyczy:
• Samooczyszczania wód podziemnych,
• Detoksykacji gleb.
W procesach regeneracji przyrodniczej, podstawowe znaczenie posiadają procesy przyrodnicze naturalne, jednakże w przypadku większości analizowanych elementów środowiska, niezbędne jest wykorzystanie także technicznych działań człowieka. Działania takie mogą znacząco wpływać na przyspieszenie przebiegu procesów regeneracji środowiska. Regeneracja przyrodniczych elementów środowiska, rzadko pozwala osiągnąć stan w pełni identyczny z naturalnym, początkowym.
